Ο Μεξικανός δικηγόρος

Παρά τον τίτλο του, το άρθρο δεν είναι αφιερωμένο σε κάποιον Μεξικάνο νομικό, έναν Χουάν Γκονζάλες Ρίος ας πούμε, αλλά στον καρπό της φωτογραφίας, το αβοκάντο. Γιατί το λέω Μεξικάνο και δικηγόρο, θα το δούμε παρακάτω.

Tο ιστολόγιο αγαπά τα φρούτα και κατά καιρούς δημοσιεύουμε και αναδημοσιεύουμε άρθρα για τα οπωρικά, που άλλωστε έχουν συμπεριληφθεί στο βιβλίο μου «Οπωροφόρες λέξεις» (2013).

Είναι φρούτο το αβοκάντο ή λαχανικό; Θα απαντήσουμε από τη σκοπιά του καταναλωτή, όχι του γεωπόνου. Εφόσον τρώγεται κυρίως σε σαλάτες και καρυκευμένο, θα το βάλουμε στην ίδια περίπου κατηγορία με τη ντομάτα, άρα στα λαχανικά θα το κατατάξουμε. Ωστόσο, στο βιβλίο μου που αναφέρω παραπάνω, έχω συμπεριλάβει ένα κεφάλαιο για τον ανανά και άλλα εξωτικά φρούτα, και σ’ αυτό χώρεσα και μια παραγραφούλα για το αβοκάντο. Στο σημερινό άρθρο, η παραγραφούλα μετατρέπεται σε αρθράκι.

Λοιπόν, το αβοκάντο είναι καρπός ιθαγενής του Μεξικού, και φυσικά υπάρχει σε πολλές ποικιλίες που δεν είναι όλες γνωστές στα δικά μας τα μέρη. Ακόμα και σήμερα, που η καλλιέργειά του έχει εξαπλωθεί σε όλες τις (κατάλληλες) περιοχές του κόσμου, το Μεξικό αντιπροσωπεύει το 34% της παραγωγής αβοκάντο, ενώ μεγάλη παραγωγή έχουν επίσης η Δομινικανή Δημοκρατία, το Περού, η Κολομβία αλλά και η Ινδονησία.

Στη γλώσσα Ναχουάτλ, δηλαδή τη γλώσσα των Αζτέκων, ο καρπός αυτός, που ήταν βασικός για τη διατροφή τους, ονομαζόταν ahuacatl, το οποίο, με το συμπάθιο, θα πει όρχις. Ονομάστηκε έτσι λόγω του σχήματος του καρπού και επειδή τα αβοκάντο φυτρώνουν σε ζευγάρια. Στα μεξικάνικα ισπανικά έγινε aguacate. Την αζτέκικη ονομασία τη βρίσκουμε και στη σάλτσα γουακαμόλε, που φτιάχνεται από αβοκάντο. Η αρχική της ονομασία ήταν ahuacamolli.

Το όνομα του καρπού στα καστιλιάνικα ισπανικά έγινε avocado και παρασυσχετίστηκε με τη λέξη abogado (δικηγόρος). Στα αγγλικά έγινε avocado, απ’ όπου το είπαμε κι εμείς αβοκάντο. Στα γαλλικά, ο καρπός λέγεται avocat, ακριβώς το ίδιο όπως και ο δικηγόρος! Όμως δεν τα μπερδεύουν οι Γάλλοι, κι έτσι στα σουπερμάρκετ, στα καφάσια με τα αβοκάντο, δεν θα βρείτε κανέναν δικηγόρο να πουλιέται.

Είχαμε και στα ελληνικά, παλιότερα, τις λέξεις «αβοκάτος» και «αβουκάτος», για τους δικηγόρους, αλλά έχουν σχεδόν ξεχαστεί. Η πρώτη εμφάνισή της έγινε κατά τη Φραγκοκρατία (στο Χρονικόν του Μορέως) και δεν περιορίστηκε στα Επτάνησα και την Κρήτη, αλλά έγινε πανελλήνια – και στα ποντιακά είναι αβουκάτος, αλλά μέσω τουρκικών (avukat). Καθώς πρόκειται για «θεσμική» λέξη, εύκολα αντικαταστάθηκε από τον δικηγόρο μόλις φτιάχτηκε το νεοελληνικό κράτος και τα δικαστήρια άρχισαν τη λειτουργία τους. Σήμερα χρησιμοποιείται σπάνια και συνήθως περιπαικτικά. Όταν ο Μακρυγιάννης παραπονιέται ότι επί Όθωνα, με τις διώξεις των αγωνιστών, «θησαύρισαν οι κριταί μας και οι αβοκάτοι μας», χρησιμοποιεί τη λέξη που ήταν ακόμα σε χρήση. Όταν όμως ο Παλαμάς το 1909 στα Σατιρικά γυμνάσματα γράφει «οικοπεδοφαγάδες, αβοκάτοι, κομματάρχηδες και κοτσαμπασήδες», χρησιμοποιεί επίτηδες τον παλιωμένο και ξενόφερτο όρο μειωτικά, για δείνωση.

Οπότε, καταλάβατε γιατί έβαλα τον τίτλο «Μεξικάνος δικηγόρος» στο σημερινό άρθρο.

Ωστόσο, το αβοκάντο έχει και άλλα ονόματα. Σε νοτιοαμερικανικές χώρες λέγεται palta, από τη γλώσσα Κέτσουα. Σε παλιότερα αγγλικά κείμενα μπορεί να το δείτε και alligator pear, «αλιγατορίσιο αχλάδι», λόγω του σχήματος (το αχλάδι) και της υφής της φλούδας του (ο αλιγάτορας). Ένα άλλο όνομα είναι το butter fruit, στην Ινδία, και αντίστοιχα ονόματα σε άλλες ασιατικές χώρες, με αναφορά στην υφή του ώριμου καρπού.

Στα ελληνικά το λέμε αβοκάντο. Η εισαγωγή του όρου έγινε σε όψιμη εποχή κι έτσι δεν πρόφτασε να συμμορφωθεί με το τυπικό της ελληνικής όπως πχ το πιάνο κι έτσι παραμένει άκλιτο.

Το αβοκάντο καλλιεργείται και στη χώρα μας, ιδίως στην Κρήτη. Πότε όμως έφτασε στην Ελλάδα ο καρπός; Η ελληνική Βικιπαίδεια έχει ένα χοντρό λάθος, αφού γράφει ότι το αβοκάντο «στην Ελλάδα έφθασε λίγο αργότερα από τις Η.Π.Α.» Δεδομένου ότι στις ΗΠΑ ο καρπός έφτασε το 1825, αυτό είναι ολοφάνερα αβάσιμο.

Στην πραγματικότητα, το αβοκάντο έφτασε στην Ελλάδα στη δεκαετία του 1960 και χάρη στα αρχεία παλαιών εφημερίδων βρίσκουμε αρκετά στοιχεία.

Το άρθρο που βλέπετε αριστερά, δημοσιεύτηκε στην Ελευθερία στις 29.3.1967, λίγες εβδομάδες πριν από το απριλιανό πραξικόπημα. Μας πληροφορεί ότι «νέον φρούτον εισήχθη εις την Ελλάδα» και ότι έδωσε τους πρώτους του καρπούς στη φυτεία του ελληνοαμερικανού Μ. Ζεμενή στο Μάλθι Μεσσηνίας, ο οποίος εισήγαγε τους σπόρους τρία χρόνια νωρίτερα από την Καλιφόρνια. Στο άρθρο υπάρχει εκτενής περιγραφή του άγνωστου καρπού. Το αβοκάντο (κάποτε ως «αβοκάντε») περιλαμβάνεται και στο «πενταετές γεωργικό πρόγραμμα» της χούντας.

Έχω βρει επίσης δημοσίευμα του 1963 για διάλεξη που δόθηκε στην Παγκρήτιο Ένωση από τον Δ. Χρόνη με τίτλο «Αβοκάντο ή βουτυρόδενδρο, το υγιεινότερο και θρεπτικότερο φρούτο, πηγή πλούτου για την Κρήτη».

Αφού ο καρπός ήρθε τόσο αργά στη γλώσσα μας και στη ζωή μας, δεν περιμένουμε να τον βρούμε σε παροιμίες και στη φρασεολογία μας. Ωστόσο, στο slang.gr βρίσκω ότι αβοκάντο λέγεται ο χοντρός άντρας. Αγνοώ αν όντως είναι διαδεδομένος ο όρος ή αν πρόκειται για εφήμερο σχηματισμό σε μια παρέα.

Tέλος, το βοτανικό όνομα του αβοκάντο είναι Περσέα η αμερικανική. Η περσέα είναι δέντρο που το περιγράφουν οι αρχαίοι, αλλά δεν έχει ταυτιστεί πειστικά με κάποιο σημερινό. Σίγουρα πάντως δεν είναι το αβοκάντο -για άλλη μια φορά ένα όνομα του παλαιού κόσμου δόθηκε σε ένα φυτό του καινούργιου!