Τα μονόχρωμα αριστουργήματα του Αλφόνς Αλέ

 

Την Πρωταπριλιά του 1897, ο Γάλλος ευθυμογράφος Αλφόνς Αλέ (Alphonse Allais, 1854-1905) δημοσίευσε ένα «Πρωταπριλιάτικο λεύκωμα» (Album Primo – Avrilesque) με εφτά μονόχρωμες γκραβούρες, μία ολοκόκκινη, μία με σκέτο μαύρο, μία γκρίζα, μία κίτρινη κτλ., τις οποίες «εξηγούσε» με ευφυέστατες λεζάντες. Ένας φίλος τις προάλλες με ρώτησε για μία από τις λεζάντες αυτές και μου έδωσε την ιδέα για το σημερινό άρθρο, στο οποίο θα παρουσιάσουμε τους… πίνακες του Αλέ και θα εξηγήσουμε τα λογοπαίγνια.

Να πω ότι ο Αλέ έχει δώσει αμέτρητες ξεκαρδιστικές ατάκες, λογοπαίγνια και ευφυολογήματα. Ένα λεξικό του γαλλικού πνευματώδους λόγου, που έχω υπόψη μου, αφιερώνει κεφάλαιο ολόκληρο στις δημιουργίες του. Κάποιοι ίσως παραξενευτούν που τον γράφω Αλέ και όχι π.χ. Αλλαί, αλλά η αντιστρεψιμότητα έτσι κι αλλιώς είναι μια φενάκη. Όμως να μη σταθούμε σ’ αυτό.

Και ξεκινάμε από το μαύρο, ίσως τον γνωστότερο πίνακα της σειράς, που η λεζάντα του έχει γίνει παροιμιώδης.

Combat de Nègres dans une cave, pendant la nuit, είναι ο γαλλικός τίτλος, δηλαδή «Πάλη νέγρων μέσα σε υπόγειο τη νύχτα». Λέω ότι είναι παροιμιώδης ο τίτλος επειδή τον έχω δει να παρουσιάζεται και ως ανέκδοτο, συχνά με τούνελ αντί για υπόγειο. Μάλιστα, στην ελληνική του εκδοχή προστίθεται στο τέλος «… στη Σκωτία», κάνοντας ένα λογοπαίγνιο παραπάνω με το σκοτάδι. Ο πατέρας μου θυμάμαι, όταν ήθελε να πει ότι είναι σκοτάδι πίσσα (ή ότι κάτι είναι εντελώς ακατανόητο) έλεγε «Πάλη νέγρων…» και καταλαβαίναμε -ήταν την εποχή που δεν είχε γίνει προσβλητικός ο όρος, τότε που ο Λοΐζος κυκλοφορούσε τα Νέγρικα.

Συνεχίζουμε με το γαλάζιο:

Stupeur de jeunes recrues apercevant pour la première fois ton azur, ô Méditerrannée!

Κατά λέξη σημαίνει: Η κατάπληξη νεοσύλλεκτων ναυτών που βλέπουν για πρώτη φορά το γαλάζιο σου, ω Μεσόγειος!

Όπως γράφτηκε στα σχόλια, στη γαλλική αργκό ο αρχάριος και ειδικά ο νεοσύλλεκτος στρατιώτης, ο ψάρακας που λέμε εμείς, το στραβάδι, λέγεται bleu, κάτι που εξηγεί το χρώμα του πίνακα!

Εδώ ομολογώ πως μάλλον κάτι μου έχει ξεφύγει διότι δεν βλέπω λογοπαίγνιο, αν υπάρχει -ίσως κάποιος που ξέρει καλύτερα γαλλικά να μας το εξηγήσει.

Και πάμε στο πράσινο:

Des souteneurs, encore dans la force de l’âge, le ventre dans l’herbe, buvant de l’absinthe .

Κατά λέξη: Νταβατζήδες, ακόμα στο άνθος της ηλικίας τους, μπρούμυτα στο γρασίδι, πίνουν αψέντι.

Εδώ υπάρχει λογοπαίγνιο που πρέπει να εξηγηθεί. Ο νταβατζής, ο προστάτης της εκδιδόμενης γυναίκας, στα γαλλικά λέγεται και l’homme au dos vert: ο άνθρωπος με την πράσινη πλάτη. Και όποιος είναι στο άνθος της ηλικίας του, είναι χλωρός, πράσινος -υπάρχουν σχετικές εκφράσεις στα γαλλικά. Οπότε: χλωροί στην ηλικία, πράσινη η πλάτη τους, μπρούμυτα στο πράσινο χορτάρι, πίνουν αψέντι, που έχει χαρακτηριστικό πράσινο χρώμα. Πολύ λογικος ο πίνακας!

Μετά το πράσινο το κίτρινο:

Manipulation de l’ocre par des cocus ictériques

Κατά λέξη: Κερατάδες που πάσχουν από ίκτερο δουλεύουν την ώχρα.

Το κίτρινο είναι το χρώμα της απιστίας σύμφωνα με την αντίληψη των Γάλλων. Ο ίκτερος δίνει στο δέρμα κιτρινωπή όψη, την ώχρα την ξέρουμε, όπερ έδει δείξαι.

Και τώρα το κόκκινο:

Récolte de la tomate par des cardinaux apoplectiques au bord de la mer Rouge

Αποπληκτικοί καρδινάλιοι μαζεύουν ντομάτες στην όχθη της Ερυθράς Θάλασσας.

Οι καρδινάλιοι φοράνε βαθυκόκκινα, η αποπληξία φέρνει το αίμα στο κεφάλι, τα άλλα είναι προφανή.

Και τώρα το γκρίζο

Ronde de pochards dans le brouillard
Μεθύστακες πίνουν μέσα στην ομίχλη. Στην αργκό, pochard είναι ο μεθύστακας. Ronde είναι ο «γύρος» των ποτών, όταν πίνουν ένα ακόμα ποτό. Όμως, στα γαλλικα griser σημαίνει αφενός γκριζάρω και αφετέρου μεθάω. Και η ομίχλη βέβαια τυλίγει τα πάντα στο γκρίζο.

Και κλείνουμε με το άσπρο:

Première communion de jeunes filles chlorotiques par un temps de neige
Κατά λέξη: Πρώτη κοινωνία αναιμικών κοριτσιών μέσα στο χιόνι.
Στην πρώτη κοινωνία, που γίνεται σε ηλικία 8 χρονών περίπου, τα παιδιά φοράνε λευκά ρούχα.

Το άλμπουμ είχε κι έναν πολύ αστείο πρόλογο, ενώ στο τέλος ο Αλέ παρέθετε την… παρτιτούρα από ένα Πένθιμο εμβατήριο για την κηδεία ενός κουφού μεγάλου άνδρα. Έχει κι άλλη μια σελίδα που δεν την έβαλα, είναι άδεια πεντάγραμμα. Από εκεί θα εμπνεύστηκε το 3.43 ο συνθέτης του.

Αν δεχτούμε πως ο μεγάλος πόνος είναι βουβός, λέει προλογίζοντας, τότε οι μουσικοί θα πρέπει να μετράνε μόνο τα μέτρα, αντί να επιδοθούν σε αυτή την άσεμνη φασαρία που αφαιρεί κάθε μεγαλοπρέπεια κι από τις καλύτερες κηδείες.

Σε ένα μπλογκ θαυμαστών του Αλέ βρήκα ότι τουλάχιστον τον ολόασπρο πίνακα, τον τελευταίο, τον είχε εκθέσει ο Αλέ πολλά χρόνια νωρίτερα, το 1883, στο Salon des incohérents, των ασυνάρτητων δηλαδή, που θα πρέπει να τρολάρανε αγρίως τη μέινστριμ τέχνη.

Βρήκα επίσης ότι η πατρότητα του καλαμπουριού με τον ολόμαυρο πίνακα ανήκει στον χιουμορίστα Πολ Μπιγιό (Paul Bilhaud) ο οποίος το είχε διατυπώσει πρώτος, το 1882, και μάλιστα με τούνελ αντί για κάβα αλλά πιο απλά: Combat de négres dans un tunnel, Πάλη νέγρων μέσα σε τούνελ.

Αλλά δεν μου είπατε, ποιος από τους πίνακες του Αλέ σάς άρεσε περισσότερο;