Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων (Δημ. Σαραντάκος) 18 – Ο Κολόμβος από τη Χίο και άλλοι μύθοι

Εδώ και κάμποσο καιρό ξεκίνησα να δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων, μια ιστορία των εξερευνητών και των εξερευνήσεων του αρχαίου κόσμου. Οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κανονικά κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη όγδοη και τελευταία. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Ολοκληρώνουμε σήμερα το επίμετρο του βιβλίου, που έχει ως αντικείμενο Εξερευνήσεις και ανακαλύψεις που δεν έγιναν ποτέ -και βέβαια εδώ τελειώνει και το βιβλίο. Από τη μεθεπόμενη Τρίτη θα ξεκινήσουμε κάποιο άλλο βιβλίο του πατέρα μου -μάλλον τη βιογραφία του Χαράλαμπου Κανόνη.

         ­Το ταξίδι του «Ρα» από την Αίγυπτο στις Αντίλλες­

Ο νορβηγός εθνολόγος και αρχαιολόγος Θωρ Χάγιερνταλ έγινε διάσημος με τον περίφημο διάπλου του Ειρηνικού πάνω στη σχεδία «Κον Τίκι», από τις ακτές του Περού ως την Ανατολική Πολυνησία, στα μέσα της δεκαετίας του 50. Με το εγχείρημά του αυτό ο Χάγιερνταλ θέλησε να επαληθεύσει τη θεωρία του, ότι ο πολιτισμός της Πολυνησίας και ειδικότερα ο πολιτισμός της Νήσου του Πάσχα, προέρχεται από την προκολομβιανή Αμερική και συγκεκριμένα από τους ανδικούς πολιτισμούς.

Παρά το γεγονός ότι τελικά το «Κον Τίκι» έφτασε στον προορισμό του, οι ιστορικοί δε δέχονται ότι μ’αυτό επαληθεύεται η θεωρία του Χάγιερνταλ. Εκτός των άλλων επιχειρημάτων επισημαίνουν το γεγονός  ότι το «Κον Τίκι» χρειάστηκε να ρυμουλκηθεί σε μεγάλη απόσταση από περουβιανό πλοίο, ώσπου να συναντήσει το ρεύμα του Χούμπολτ, που το έφερε στην Πολυνησία. Αυτό σημαίνει πως οι σχεδίες των περουβιανών δεν ήταν δυνατό να απομακρυνθούν από τις ακτές, αλλά κι αν το κατόρθωναν δε θα μπορούσαν ποτέ να γυρίσουν πίσω.

Ο Χάγιερνταλ πάντως χωρίς να αποθαρρυνθεί από την παγερή υποδοχή που επεφύλαξε το σύνολο σχεδόν των επιστημόνων στην αμφιλεγόμενη επιτυχία του «Κον Τίκι», επιχείρησε και πέτυχε στη δεκαετία του ΄70 να διαπλεύσει τον Ατλαντικό με το σκάφος «Ρα», φτιαγμένο από δέσμες καλαμιών παπύρου, όπως έφτιαχναν τις βάρκες τους οι αρχαίοι  Αιγύπτιοι, αλλά και οι (πολύ μεταγενέστεροι τους) Αϋμαρά της λίμνης Τιτικάκα. Αυτή τη φορά ο Χάγιερνταλ θέλησε να αποδείξει πως οι ανδικοί πολιτισμοί κατάγονται από την αρχαία Αίγυπτο και σ’αυτό οφείλονται οι πυραμίδες του Κούσκο, τα καλαμένια σκάφη της λίμνης Τιτικάκα, οι μούμιες των Ίνκα κλπ.

Παρά την επιτυχία των δύο εγχειρημάτων του Χάγιερνταλ, αυτή δεν προϋποθέτει κατ’ ανάγκη και την επιβεβαίωση των θεωριών του. Αν ένας τολμηρός θαλασσοπόρος διασχίσει με καγιάκ την απόσταση από τη Γροιλανδία ως την Πελοπόννησο, αυτό δε σημαίνει ότι υπήρξαν στο παρελθόν παρόμοια ταξίδια. Ο Χάγιερνταλ παραβλέπει το, αναμφισβήτητο από ιστορικής και αρχαιολογικής σκοπιάς, γεγονός ότι ο αιγυπτιακός πολιτισμός, με τις πυραμίδες και τις μούμιες, είχε σβήσει δυο χιλιάδες χρόνια πριν οι πρώτες κόλουρες πυραμίδες εμφανιστούν στην Αμερική και τέσσερις χιλιάδες χρόνια πριν από την κλασσική εποχή των πολιτισμών των Μάγια και των Ίνκα.

­        Βάσκοι, Βρεττόνοι και Ουαλλοί ψαράδες στην Αμερική­

Στα τέλη της δεκαετίας του ΄70  ένας νεοζηλανδός ερευνητής ονόματι Μπάρυ Φελλ ισχυρίστηκε ότι βρήκε στην κοιλάδα Σουσκεχάννα της Πενσυλβάνιας των ΗΠΑ ίχνη μιας αποικίας βάσκων που έφτασαν ως ναυαγοί στις ανατολικές ακτές της Αμερικής και μη μπορώντας να γυρίσουν πίσω εγκαταστάθηκαν εκεί. Ο Φελλ στηρίζει τη θεωρία του στη μετάφραση που ο ίδιος έκανε των κειμένων πολλών επιγραφών σε πέτρες ή πλάκες, που ανακάλυψε.

Οι επικριτές των ισχυρισμών του Φελλ τονίζουν ότι επιβάλλεται μεγάλη επιφυλακτικότητα στην ανάγνωση παρόμοιων επιγραφών, γιατί κι αν αποκλείσουμε την περίπτωση της απάτης, έχει αποδειχτεί σε πολυάριθμες περιπτώσεις ότι είτε πρόκειται για τυχαία σκαλίσματα του βράχου που προήλθαν από τη διάβρωση, είτε πρόκειται για σχετικά πρόσφατες επιγραφές με ισπανικά, γαλλικά ή αγγλικά κείμενα, που έγιναν ακατανόητα λόγω μεγάλης φθοράς.

Πάντως, όπως και στην προηγούμενη περίπτωση των ελλήνων και φοινίκων ναυτικών της αρχαιότητας, δεν αποκλείεται κατά τον Μεσαίωνα να παρασύρθηκαν από τα θαλάσσια ρεύματα Βάσκοι, Βρεττόνοι και Ουαλλοί ψαράδες και να έφτασαν ως τις ακτές της Αμερικής, χωρίς το ακούσιο αυτό ταξίδι τους να είχε άλλη συνέπεια ή συνέχεια.

         ­Εφτά Ισπανοί επίσκοποι αποικίζουν τις Αντίλλες­

Σύμφωνα με ένα θρύλο πολύ διαδεδομένο στην Ισπανία, κατά το Μεσαίωνα, όταν οι άραβες κατάχτησαν την ιβηρική χερσόνησο εφτά ισπανοί επίσκοποι μη υποφέροντας τον ζυγό των απίστων (που ας σημειωθεί ήταν απολύτως ανεξίθρησκοι και εξαιρετικά πολιτισμένοι) έφυγαν με πλοία προς τη δύση και εγκαταστάθηκαν στο νησί Αντίλια, όπου ίδρυσαν εφτά επισκοπές και προσηλύτισαν στο χριστιανισμό τους κατοίκους της.

Μετά την ανακάλυψη της Αμερικής οι Ισπανοί ερεύνησαν ολόκληρες τις Αντίλλες ζητώντας αποδείξεις για την εγκατάσταση σ’αυτές χριστιανών προ του Κολόμβου. Δε βρήκαν απολύτως τίποτα. Έτσι, αν δεν απορρίψουμε την όλη ιστορία ως φανταστική, δεν απομένει παρά να δεχτούμε ότι οι εν λόγω επίσκοποι, γοητευμένοι από την παραδείσια ζωή των ιθαγενών στα νησιά αυτά, εγκατέλειψαν το χριστιανισμό και αφομοιώθηκαν με τον ντόπιο πληθυσμό.

­       Η ανακάλυψη της Αμερικής από Χιώτες ναυτικούς­

Η υπόθεση ξεκινά από μια ξεχασμένη θεωρία του Σεραφείμ Κανούτα και άλλων ερευνητών, που αναβίωσε ο Χ. Δ. Λάζος, και σύμφωνα με την οποία υπήρχαν δύο Κολόμβοι, ο λαϊκής καταγωγής, πρώην λαναράς και κατόπιν έμπορος και ναυτικός, Χριστόφορος Κολόμβος, που γεννήθηκε στη Γένουα γύρω στα 1451 και ο Δον Κριστόφορο ή Κριστόμπαλ Κολόν, που στην πραγματικότητα ήταν έλληνας, γεννημένος γύρω στα 1439, πιθανώς στη Χίο, που λεγόταν Χριστόφορος Δισύπατος Παλαιολόγος, ήταν ευπατρίδης και εξαιρετικά μορφωμένος. Αυτός ο δεύτερος Κολόμβος, σύμφωνα πάντα με τη θεωρία, βρέθηκε στην Ιταλία με επίσημη αποστολή όταν έπεσε η Πόλη και έτσι ξέμεινε εκεί και πέρασε στην υπηρεσία της Γένουας.

Σύμφωνα πάντα με τη θεωρία, ο δεύτερος Κολόμβος είχε γνωρίσει  στη Χίο πολλούς ναυτικούς, μεταξύ των οποίων κάποιον καπετάν Ανδρέα, αγνώστων των λοιπών στοιχείων, οι οποίοι είχαν πραγματοποιήσει πολύ πριν από το 1474 ταξίδια στην Αμερική και διαθέταν χάρτες των χωρών που είχαν ανακαλύψει, τους οποίους του παραχώρησαν.

Είναι ολοφάνερες οι σοβαρές αδυναμίες της θεωρίας των Κανούτα – Λάζου. Σε κανένα βυζαντινό χρονικό δεν αναφέρεται κάποιος Χριστόφορος Δισύπατος Παλαιολόγος και μάλιστα επίσημο πρόσωπο. Οι χρονολογίες εξ άλλου δεν ταιριάζουν. Ο Κολόμβος, που ξέρει η ιστορία, είχε τρία αδέλφια, από τα οποία το ένα ο Βαρθολομαίος στάθηκε πολύτιμος βοηθός του. Ο Βαρθολομαίος γεννήθηκε στα 1460 και ήταν περίπου δέκα χρόνια νεότερος του. Αν ο Κολόμβος γεννήθηκε στα 1439, η διαφορά θα ήταν 21 χρόνια, πράγμα που δεν πιστοποιείται από κανένα αξιόπιστο ή μη στοιχείο.  Αλλά κι αν δεχτούμε πως ο Κολόμβος γεννήθηκε στα 1439, τότε θα ήταν 13 χρονών όταν τον έστειλαν από την Πόλη στη Δύση για «επίσημη αποστολή».

Η ύπαρξη του νεφελώδους «καπετάν Ανδρέα» βασίζεται σε φήμες πλατιά διαδεδομένες στη Χίο, όπου σύμφωνα με κάποιον δόκτορα Λάρσεν η άποψη της ανακάλυψης της Αμερικής υποστηρίζεται από μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Οι επιστημονικές όμως αλήθειες δεν ήταν ποτέ υπόθεση πλειοψηφίας και ψηφοφοριών.

Τέλος, και το κυριότερο, είναι πασίγνωστο πως ο Κολόμβος έψαχνε  να βρει συντομότερο δρόμο για την Ασία και ως το τέλος της ζωής του είχε την ακράδαντη πεποίθηση πως έφτασε στις Ινδίες. Αν οι Χιώτες ναυτικοί του είχαν δώσει χάρτες με τις νέες χώρες που ανακάλυψαν, δε θα είχε πέσει σ’αυτή την πλάνη κι αν μάλιστα οι χάρτες αυτοί ήταν τόσο ακριβείς, δε θα επιχειρούσε καθόλου το ταξίδι του.