Ερωτήσεις και απαντήσεις νούμερο τέσσερα

Στις στήλες των χρονογραφημάτων, αν υπάρχουν ακόμα χρονογραφήματα σε εφημερίδες, όσες εφημερίδες υπάρχουν ακόμα, συνέβαινε πότε πότε ο χρονογράφος να δημοσιεύει μία ή περισσότερες επιστολές αναγνωστών, άλλοτε σχολιάζοντας κι ο ίδιος κι άλλοτε παραχωρώντας ολόκληρο τον χώρο της στήλης στους αναγνώστες του. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στα Νέα έβαζε τον τίτλο «Απ’ όσα μου γράφουν» σε τέτοια άρθρα, που πέρα από την επικοινωνία δίνουν στον συντάκτη μιαν ανάπαυλα, διότι είναι μεγάλη καταδίκη να πρέπει να γράφεις κάθε μέρα τις εξακόσιες, οχτακόσιες ή χίλιες λέξεις για να γεμίσεις τη στήλη σου.

Κι εμείς εδώ έχουμε κάθε μέρα και καινούργιο άρθρο (εντάξει, κάποτε επαναλαμβάνουμε παλιά άρθρα, αλλά με μέτρο), και βέβαια τη γνώμη σας την εκφράζετε στα σχόλια, δημόσια.

Συχνά συμβαίνει όμως να μου κάνουν ερωτήσεις, για γλωσσικά κυρίως θέματα, είτε γνωστοί είτε άγνωστοι, άλλοτε με ηλεμήνυμα κι άλλοτε στο Φέισμπουκ. Όταν μπορώ απαντάω, όπως μπορώ, αλλά συνήθως δεν προλαβαίνω να το κοιτάξω σε βάθος το θέμα. Μια φορά στο τόσο, κρατάω σε ένα αρχείο την ερώτηση και την απάντηση, μήπως και έχει ενδιαφέρον να ξαναδώ το θέμα ή να το αναπτύξω σε άρθρο στο ιστολόγιο, όπως έχω κάνει όχι λίγες φορές.

Πριν από καναδυο χρόνια σκέφτηκα ότι θα ήταν ωραίο να βλέπουν κι άλλοι την απάντηση, όχι για να μάθουν αλλά κυρίως γιατί μπορεί να έχουν κάτι να προσθέσουν, και βάλαμε τον Ιούνιο του 2015 ένα τέτοιο άρθρο, με ερωτήσεις που μου κάνουν και τις αντίστοιχες απαντήσεις, και μερικούς μήνες αργότερα ένα ακόμα. Το τρίτο άρθρο της σειράς αυτής το έβαλα το 2017, και σήμερα βάζω το τέταρτο άρθρο της κατηγορίας. Έγιναν και (πολλές) άλλες ερωτήσεις μέσα στο διάστημα που πέρασε αλλά συνήθως αμελούσα να τις σημειώσω, οπότε κράτησα μόνο αυτές. Κάθε διαφωνία, συμπλήρωση ή άλλο σχόλιο είναι ευπρόσδεκτα.

* Και ξεκινάω με μιαν απορία όπου δεν μπόρεσα να δώσω απάντηση και την παραθέτω ελπίζοντας ότι η συλλογική σοφία θα αποδείξει για μιαν ακόμη φορά την αξία της.

Ήθελα να ρωτήσω αν γνωρίζετε την προέλευση της εικόνας που συναντάμε σε κάθε μαγειρείο και καπηλειό της χώρας: του μέθυσου που στηρίζεται στο φανοστάτη γιατί δεν βρίσκει το δρόμο για το σπίτι του (ή ίσως για το καπηλειό!) Μία εκδοχή είναι αυτή.

Η συγκεκριμένη είναι από το Ρομάντζο, όπως αναφέρει και το λινκ, επομένως είναι από κάποιον γελοιογράφο που συνεργαζόταν με το περιοδικό. Δεν μπορώ να τον αναγνωρίσω, θα το βάλω κάποτε στο ιστολόγιο μήπως μας δώσουν απάντηση.

Η γενικότερη εικόνα του μεθυσμένου που στηρίζεται στους φανοστάτες είναι στερεότυπη φιγούρα που πρέπει να υπάρχει σε όλη την Ευρώπη, σε αστικό χώρο πάντοτε. Αλλά δεν ξέρω κάτι ειδικότερο ή περισσότερο.

* Καλησπέρα σας,

θα ήθελα να μου πείτε τα:

1)προέλευση της λέξης πλακί και

2) ετυμολογία και σωστή ορθογραφία της λέξης ξεΰγλωττος

Το πλακί προερχεται απο το μεσαιωνικό πλακίον, μικρή πλάκα όπου έψηναν πίτες.

Γράφουμε ξεΐγκλωτος, διότι είναι από την ίγκλα, μια δερμάτινη ζώνη για να συγκρατιέται το σαμάρι πάνω στο υποζύγιο ζώο.
Αν έχει φύγει η ίγκλα το ζώο είναι χωρίς έλεγχο, ασύδοτο -πρβλ και το «αποχαλινωμένος» που λέμε.
Αυτό ετυμολογείται από το λατ. cingula = ζώνη.

Μπορείς να το γράψεις και ίγγλα, αλλά αφού είναι δάνειο πιο σωστό είναι το ίγκλα.

[Προσθέτω: Ο Καραγάτσης στο Δέκα, χρησιμοποιεί κάμποσες φορες το «ξεΐγκλωτη» ως βρισιά προς γυναίκα, ξεκαπίστρωτη σα να λέμε ή «απέπτυσε πάντα χαλινόν» στα μεταξωτά].

* αθλητίατρος vs αθλίατρος…

ενώ το πρώτο είναι το σωστό μου είπε κάποιος κύριος που ασχολείται ότι έχει επικρατήσει το δεύτερο για ευφωνία… ισχύει;

Δεν θα έλεγα πως έχει επικρατήσει το δεύτερο, αλλά πράγματι το φαινόμενο της απλολογίας είναι συχνό στη γλώσσα, πχ διδάσκαλος -δάσκαλος, αμφιφορεύς – αμφορεύς, τετράπεζα-τράπεζα.

Τυπικά πάντως σωστό ειναι το πρώτο. Για περισσότερα, δείτε εδώ.

* Μια ασχετη απορια κ. Σαραντακο: η ριζα Τλη- στα αρχαια (οπως Τληπολεμος) τί σημαινει;

Γεια σας. Προέρχεται από αρχαίο ρήμα ταλάσσαι/τλήναι, που σημαινει περίπου «αντέχω» αλλά και «παίρνω πάνω μου». Από την ιδια ρίζα τάλας/τλήμων. Αρχικά θα ήταν Τλησιπόλεμος,, που αντέχει στον πόλεμο.

* Κύριε Σαραντάκο καλησπέρα

Ονομάζομαι …. είμαι τελειόφοιτος στο τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και παρακολουθώ με ενδιαφέρον τα άρθρα σας τα τελευταία χρόνια.

Χωρίς να θέλω να σας κολακεύσω, οι δημοσιεύσεις σας είναι με διαφορά από τα πιο αξιόλογα και συναρπαστικά πράγματα που μπορεί να διαβάσει κάνεις στο διαδίκτυο. Αυτός ήταν και ο λόγος που σκέφτηκα να απευθυνθώ σε σας …..

«Βιοψία». Την διαδικασία τη γνωρίζετε φαντάζομαι. Η απορία που μου δημιουργήθηκε αφορούσε την «ενέργεια» που αφορά τη λέξη. Στα χρόνια των σπουδών έχω ακούσει σε αναρίθμητες περιπτώσεις, γιατρούς όλων των ειδικοτήτων ανάμεσά τους και καθηγητές  (ακόμα και παθολογοανατομίας) να χρησιμοποιούν ένα παράγωγο ρήματος από τη λέξη «βιοψία». Πχ ακούγεται συχνά η φράση: «Θα βιοψήσουμε τον ιστό» ή «πρέπει να βιοψήσουμε για να δούμε αν υπάρχει διήθηση» κτλ. Σε καμία περίπτωση δεν κάνω κριτική απλώς μου γεννήθηκε η απορία αν μπορεί να υπάρξει κάποιο καταλληλότερο ρήμα που να περιγράφει την διαδικασία της βιοψίας.

Καλησπέρα σας, σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια.

Με τιμά το ότι μου ζητάτε τη γνώμη μου.

Είναι πολύ λογικο να θέλουν οι άνθρωποι που ασχολούνται καθημερινα με βιοψίες ενα ρήμα για να εκφράσουν αυτό που κάνουν, και μαλιστα ένα ρήμα μονολεκτικό, διότι αλλιώς υπάρχει και το «κάνω βιοψία» που προφανώς χρησιμοποιείται πολύ.

Η βιοψία είναι μεταφορά ελληνογενους όρου (biopsy). Στα αρχαια υπήρχε η αυτοψία που παράγεται από τον αυτόπτη. Αυτά σας τα γράφω για να δούμε τι ανάλογες περιπτώσεις έχουμε.

Το «να βιοψήσουμε» ειναι μεν μια βολική πρόχειρη λύση αλλά δεν μου αρέσει διότι α) ακούγεται σαν το «ψήσουμε» και β) ποιο ρήμα είναι στην οριστική; βιοψαίνω;

Αν το πάμε ετυμολογικά και αν μας ενδιαφέρει να δώσουμε ένα ρήμα που να έχει όλες τις εγκλίσεις, θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμε το βιοπτεύω. Να βιοπτεύσουμε τους λεμφαδένες.
Βέβαια, αυτο θα έδινε το ουσ. βιόπτευση -αλλά τι να κάνουμε;
Και φυσικά, οι ίδιοι οι χρήστες είναι αρμοδιότεροι να υιοθετήσουν ή όχι κάθε νεολογισμό.

Ίσως κάποια στιγμή χρησιμοποιήσω την απορία σας -χωρις ονόματα εννοείται- στο ιστολόγιο.

* Από πού βγαίνει η έκφραση ‘κατεβαίνω /κατέρχομαι σε εκλογές’;

Μάλλον από το «κατήλθε εις τον πολιτικόν στίβον» που ειναι αρκετά παλιό. Το «κατήλθε εις τον στίβον» λεγόταν και κυριολεκτικά για αγωνίσματα και είναι μάλλον μεταφραστικο δάνειο από το γαλλ. descendre dans l’ arène (πάντως αρχαιο δεν βρίσκω να είναι)

* Νίκο ερώτηση. Παιδοκτόνος είναι ο γονιός που σκοτώνει το παιδί ή ο οποιοσδήποτε σκοτώνει ένα παιδί;

Καλησπέρα Ε…. Καλη ερώτηση.

Στον ποινικό κώδικα παιδοκτονία είναι ο φονος του βρέφους από τη μητέρα του πάνω στον τοκετο ή τις επομενες μέρες.

Στη συνήθη βεβαια χρήση, εκτός ποινικού κώδικα, ο όρος παιδοκτονία χρησιμοποιείται ευρύτερα για τον φόνο παιδιού από τον γονιο.

Ωστόσο, στο λεξικό βρίσκω οτι ο παιδοκτόνος μπορεί να είναι και ο οποιοσδήποτε σκοτώνει παιδί. Αλλά εγώ θα το απέφευγα πχ για τον φονιά της Άμφισσας -θα έλεγα ο δολοφόνος του παιδιού.

* Αγαπητέ κύριε Σαραντάκο καλησπέρα σας. Έτυχα να διαβάσω το ιστολόγιο σας κατά την αναζήτηση της πρότασης «μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» Έτυχε να δω την εν λόγω πρόταση και αλλού χωρίς το ερωτηματικό. Ζητώ τη γνώμη σας για το θέμα. Υπάρχει το πρωτότυπο κείμενο του Σολωμού; Ευχαριστώ

Καλησπέρα. Υπάρχει το πρωτότυπο κείμενο αλλά για τέτοιες απορίες συνήθως αρκεί να ανατρέξουμε σε κάποια έγκυρη έκδοση -σε (εγκυρο) βιβλίο ή σε έγκυρον ιστότοπο. Ο Σολωμος υπάρχει ολόκληρος στον ιστότοπο της Ανεμόσκαλας (του Κεντρου Ελλ. Γλωσσας) όπου βλέπουμε ότι η προταση που μας απασχολεί γράφεται με ερωτηματικό.

* Αγαπητέ Νίκο, είμαι γιατρός ακτινολόγος και θέλω να ρωτήσω το εξής: στα περισσότερα πορίσματα οι γιατροί γράφουν για μια βλάβη ότι «προβάλλει…». Το σωστό δεν είναι «προβάλλεται»;

Καλημέρα αγαπητέ

Δεν το βρίσκω λάθος. Η πρώτη σημασία του «προβάλλω» είναι «κάνω την εμφάνισή μου», πχ ο ήλιος προβάλλει πίσω απο τα βουνά. Ταιριάζει λοιπόν και στην περίπτωση της βλάβης που προβάλλει.

* Αγαπητέ κύριε Σαραντάκο, χαίρετε!

Θα ήθελα να σας απευθύνω το εξής ερώτημα, διότι μόνον εσάς εμπιστεύομαι!

Ποια είναι η σωστή γραφή της λέξης: Φετεινός; Φετινός; Εφετεινός; Εφετινός;

Ευχαριστώ πολύ και συγγνώμη αν σας ενοχλώ.

Καλημέρα, σας ευχαριστώ για τα καλά λόγια.

Φετινός και εφετινός (ποιο από τα δύο είναι θέμα ύφους).

Για θέματα ορθογραφίας εγώ εμπιστεύομαι το ΛΚΝ.

Να είστε καλά!

* Καλησπέρα σας ! Τι γνώμη έχετε για το αν είναι κομμουνισμός ή κομουνισμός ;

Καλησπέρα. Κοιτάξτε, κανονικά είναι με ένα μι αφού όλα τα δάνεια τα απλογράφουμε. Ωστόσο, μερικά όπως ο κομμουνισμός και η λαίδη αντιστέκονται. Ίσως επειδή και το ίδιο το Κομμουνιστικό Κόμμα γράφει τη λέξη με δύο μι. Οπότε, και τα δύο δεκτά.

* Αγαπητέ κύριε Σαραντάκο, θέλω να μοιραστώ μαζί σας ένα ερώτημά μου και μια διαφωνία που έχω. Οι λέξεις με δεύτερο συνθετικό -μάχος, τι ακριβώς σημαίνουν;

Λ.χ. εικονομάχος, σίγουρα σημαίνει αυτόν που μάχεται τη λατρεία των εικόνων.

Μακεδονομάχος όμως; Είναι αυτός που πολέμησε στη Μακεδονία ή υπέρ της Μακεδονίας; Μαραθωνομάχος; Αν όμως δηλώνει τόπο και μόνον, τότε δεν θα έπρεπε να ονομάζονται έτσι και οι Πέρσες;
Αλβανομάχος, είναι δόκιμος όρος;

Τη σοφή σας γνώμη χρειάζομαι, όποτε βρείτε τον χρόνο!

Καλησπέρα σας

Ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια.

Στη γλώσσα οι κανόνες προκύπτουν από τη χρήση.

Έτσι, αν ανοίξουμε το έγκυρο Λεξικό της Κοινης Νεοελληνικής θα δούμε για το επίθημα -μάχος τα εξής:

β’ συνθετικό σε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά. I. (σε λόγιας προέλευσης ουσιαστικά) δηλώνει το πρόσωπο που μάχεται, αγωνίζεται: 1. εναντίον αυτού που εκφράζει το α’ συνθετικό: θεο~, εικονο~, ελληνο~, χριστιανο~· ταυρο~. 2. υπερασπιζόμενος την περιοχή που εκφράζει το α’ συνθετικό: μακεδονο~, μαραθωνο~. 3. με το μέσο που εκφράζει το α’ συνθετικό: ξιφο~. II. δηλώνει αυτόν που αγωνίζεται με τον τρόπο, το μέσο ή εναντίον αυτού που εκφράζει το α’ συνθετικό: χερο~.

Χωρίς συμφραζόμενα, ο αλβανομάχος είναι αυτός που μάχεται τους Αλβανούς, όπως ο τουρκομάχος είναι αυτός που μάχεται ενάντια στους Τούρκους.

Να είστε καλά!

* Αποδιαπομπαιος δεν ειναι το σωστο; δεν προερχεται απο τη διαπομπευση;

Οχι. Αποδιο-

απο+δια+πομπαιος. δε μού βγαινει το ομικρον. το σκεφτομαι λανθασμένα;

Το αρχαίο ρήμα ήταν «αποδιοπομπούμαι» όπου το διο- αναφέρεται στον Δία. Στον σχηματισμό της λέξης επέδρασε και το επίθ. αποπομπαίος. (Περισσότερα εδώ, αν και το θέμα δεν το έχουμε εξετάσει διεξοδικά).

* Κύριε Σαραντάκο καλησπέρα, καλή χρονιά! Θα ήθελα παρακαλώ αν μπορώ, να ρωτήσω κάτι σχετικά με τη μετοχή όντας. Έχω λίγο μπερδευτεί. Τί ακριβώς ισχύει; Κλίνεται ή όχι; Έχει γένη; Διαβάζω σχετικά με την είδηση της υπόθεσης της Φώφης Μπουλούτα στην ΕΦΣΥΝ το εξής

«Η Φώφη ήταν ηθικά και οικονομικά εξαθλιωμένη, όντας άνεργη»

Όντας ή ούσα άνεργη;

Έψαξα στο μπλόγκ σας αλλά δεν βρήκα κάτι. Θα χαιρόμουν να είχα μια τοποθέτησή σας.

Ευχαριστώ

Καλησπέρα. Το «όντας» δεν είναι αρσενικού γένους, είναι άκλιτος τύπος για όλα τα γένη, μετοχή του ρήματος «είμαι», όπως και οι: παίζοντας, τρέχοντας, τρώγοντας κτλ. Όπως θα λέγατε «Η Μαρία τρέχοντας έπεσε και χτύπησε», λέτε «η Φώφη όντας άνεργη…» ή «Ο Παύλος όντας άνεργος…» . Μπορείτε να πείτε «Η Φώφη ούσα άνεργη» αλλά τότε χρησιμοποιείτε την αρχαία μετοχή. Το αντίστοιχο στο αρσενικό είναι να πείτε «Ο Παύλος, ων άνεργος…»

* Και τελειώνω όπως άρχισα, με απορία που απευθύνεται στη συλλογική σας σοφία

Καλημέρα

Από καιρό σε καιρό μου στέλνουν τη «Φωνή της Βλαχοκερασιάς». Στο τελευταίο τεύχος της – Γενάρης – Απρίλης – στη σελίδα 4, στις αναμνήσεις για μια περιπέτεια με το άχυρο το 1941, κάποιος Γιάννης Ζέππος, διηγείται. Στη Τρίτη στήλη, προς το τέλος αναφέρει:

«Η δε Γούταινα του Κώστα του Σπανού η γυναίκα, είχε σπάσει τα καρπούζια από το αραποσίτι, τα είχε κάνει μικρά κομματάκια, τα έβαλε στα ταψιά και τα έβαλε στο φούρνο να ξεραθούνε καλά και μετά τα πήγε στο μύλο, τα άλεσε και τα έκανε αλεύρι…»

Εκείνα τα ΚΑΡΠΟΥΖΙΑ με ξαφνιάσανε και σκέφτηκα πως ίσως το βρεις ενδιαφέρον (είναι άστοχη λέξη του παππού;) …

Καλημέρα.

Εγώ «κότσαλα» τα ξερω αλλά υπάρχουν και πολλές άλλες λέξεις. Πάντως «καρπούζια» δεν έχω συναντήσει. Θα το βάλω κάποια στιγμή στο ιστολόγιο μήπως και το έχει συναντήσει κανείς.

Και εδώ ολοκληρώνονται οι ερωτήσεις και απαντήσεις. Σε καναδυό χρόνια, θα έχουμε συνέχεια!

Advertisement