Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 11 – Ο Δεκέμβρης και μετά

 

Εδώ και κάμποσο άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή ενδέκατη είμαστε στο τέταρτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, στην Απελευθέρωση. Στο τέλος παραθέτω πρόσθετο υλικό.

Η κρίση, που ξέσπασε στις 2 Δεκεμβρίου 1944 με την παραίτηση των εαμιτών υπουργών και η αιματηρή αντιμετώπιση της διαδήλωσης του λαού της Αθήνας στις 3, που σήμανε την αρχή των δεκεμβριανών συγκρούσεων στην πρωτεύουσα, προκάλεσαν μεγάλη αναταραχή στη Μυτιλήνη. Έγιναν τεράστιες διαδηλώσεις, με αίτημα να φύγουν οι ιερολοχίτες και η Ναυτική Διοίκηση και ειδικότερα ο διοικητής της Μίλτων Ιατρίδης, ο άλλοτε κυβερνήτης του υποβρύχιου «Παπανικολής», που καθοδηγούσε την αντιεαμική εκστρατεία στο νησί.

Τελικά οι ιερολοχίτες περιορίστηκαν στον καταυλισμό τους, ενώ οι ναύτες επιβιβάστηκαν στον «Αετό». Παρ’ όλα αυτά ο Ιατρίδης, οι παράγοντες της Δεξιάς στο νησί και οι Άγγλοι πράκτορες βυσσοδομούσαν πώς ν’ ανατρέψουν τη λαϊκή εξουσία στη Λέσβο.

Παραμονές Χριστουγέννων του 1944 κι ενώ στην Αθήνα μαίνονταν οι μάχες ανάμεσα στους Άγγλους και στον ΕΛΑΣ, φάνηκαν απροειδοποίητα έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης τέσσερα μεγάλα οπλιταγωγά και πέντε πολεμικά. Μαζί τους ενώθηκε και το αντιτορπιλικό «Αετός», που βγήκε ξημερώματα από το λιμάνι. Κατά τις εννιά το πρωί ένα μικρό σκάφος γεμάτο με Ινδούς στρατιώτες μπήκε στο λιμάνι και προσπάθησε να πλευρίσει μπροστά στο κτίριο της Ναυτικής Διοίκησης. Ο κόσμος, που είχε κατέβει στην αγορά για τα χριστουγεννιάτικα ψώνια, αντέδρασε αμέσως και αποφασιστικά. Συγκεντρώθηκε μεγάλο πλήθος στην προκυμαία και με τα χέρια απώθησε το σκάφος.

Σε ελάχιστο χρόνο δεκάδες επονίτες φωνάζοντας με τα χωνιά και χτυπώντας τις καμπάνες των εκκλησιών ξεσήκωσαν όλο το λαό. Μαύρισαν τα «Μπλόκια», ο χώρος όπου σήμερα βρίσκεται το τελωνείο και το κλειστό κολυμβητήριο και τότε ήταν γεμάτος με τεχνητούς ογκόλιθους, από πυκνό πλήθος αποφασισμένο να μην αφήσει τους ξένους στρατιώτες να βάλουν πόδι στο νησί.

Η Νομαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ συναντήθηκε με τους Άγγλους αξιωματικούς κι άρχισε μαραθώνιο διαπραγματεύσεων και συζητήσεων, που έδωσε καιρό στην Οργάνωση να κινητοποιήσει τον πληθυσμό του νησιού. Τότε φάνηκε η οργανωτική ιδιοφυία του Κανόνη, που σε συνδυασμό με την παρορμητική αγωνιστικότητα του Γώγου έβαλε μέσα σε λίγες ώρες, μέσ’ στη νύχτα, σε κίνηση το μηχανισμό του Κόμματος σ’ όλο το νησί. Το πρωί της επομένης είχαν φτάσει στη Μυτιλήνη σχεδόν πενήντα χιλιάδες αγρότες, άοπλοι ή οπλισμένοι με αυτοσχέδια όπλα. Η πόλη γέμισε οδοφράγματα, ενώ ο ΕΛΑΣ αθέατος είχε καταλάβει θέσεις σε καίρια σημεία, στο Κιόσκι, στο Φρούριο και αλλού. Όλος αυτός ο κόσμος στεγάστηκε και σιτίστηκε από την Οργάνωση, χωρίς το παραμικρό παρατράγουδο.

Όπως όλα τα στελέχη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, αλλά και οι χιλιάδες των απλών ανθρώπων, ο Κανόνης τις έξι μέρες της κινητοποίησης δεν αναπαύθηκε ούτε μια ώρα. Κοιμόταν ντυμένος, βγάζοντας μόνο τα παπούτσια του, στα γραφεία του Κόμματος κι όλη την άλλη ώρα ήταν διαρκώς στα Μπλόκια.

Τελικά οι Άγγλοι αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν, χωρίς να βγάλουν ούτε ένα στρατιώτη τους στο νησί. Η αναίμακτη απόκρουση των Άγγλων στα Μπλόκια αποτελεί το μεγαλύτερο επίτευγμα της ηγεσίας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, που με σειρά συνετών χειρισμών σε συνδυασμό με την παλλαϊκή κινητοποίηση και με την άκαμπτη στάση της στο βασικό αίτημα των Άγγλων, ανάγκασε τους αγέρωχους αξιωματικούς τ<ης Βρεταννικής Αυτοκρατορίας, να πάρουν τα στρατεύματα και τα πλοία τους και να φύγουν ταπεινωμένοι.

Η πολιτική αυτή του ΕΑΜ έδωσε μεγάλο κύρος και αίγλη στην Οργάνωση και ανέβασε πολύ ψηλά το ηθικό του λαού.

Ο Κανόνης από το Νοέμβριο του 1944, που γύρισε στη Μυτιλήνη, παράλληλα με την απασχόλησή του στο Κόμμα, ανέλαβε υπηρεσία και στην Τράπεζα, όπου είχε πέσει πολλή δουλειά. Ήταν τα εφόδια της ΟΥΝΡΡΑ, που έπρεπε να πα- ραληφθούν, να προωθηθούν στα χωριά και να διανεμηθούν, καθήκον που είχε αναλάβει η Αγροτική Τράπεζα. Ήταν μια κυριολεχτικά υπεράνθρωπη προσπάθεια, που απαιτούσε φοβερή υπερένταση ψυχική και σωματική. Αποτέλεσμα, νέος σοβαρός κλονισμός της υγείας του. Το Φλεβάρη του 1945 είχε ξανά αιμοπτύσεις. Την επιδείνωση της αρρώστειας του ο Κανόνης την έκρυψε από φίλους και συγγενείς εκτός από τον Σαραντάκο, με τον οποίο συναντιόταν τώρα καθημερινά στην Τράπεζα. Κατά συμβουλή του φίλου του ζήτησε και πήρε νέα αναρρωτική άδεια από την υπηρεσία. Παρόμοια άδεια όμως δε σκέφτηκε να ζητήσει από το Κόμμα. Τα πράγματα άλλωστε έσφιγγαν.

Μετά την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, η αντίδραση αναθάρρησε. Όχι όμως σε σημείο να αρχίσει την τρομοκρατία, τις διώξεις των αριστερών και τους φόνους, όπως έγινε σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Στη Λέσβο το κλίμα δε σήκωνε τέτοια πράματα. Το ΕΑΜ εξακολουθούσε να έχει μαζί του τη μεγάλη πλειο- ψηφία του πληθυσμού.

Ο αφοπλισμός του ΕΑΑΣ και της Πολιτοφυλακής δεν ικανοποίησε την Αντίδραση, γιατί το 136 Τάγμα Εθνοφυλακής, που τους αντικατέστησε και το αποτελούσαν λέσβιοι, ήταν επανδρωμένο στη μεγάλη πλειοψηφία του με αριστερούς.

Γιαυτό και η δεξιά έβαλε στόχο της την απομάκρυνση του 136 Τάγματος, και την αντικατάστασή του με άλλο, συγκροτημένο από ακραιφνείς «εθνικόφρονες».

Οι τρεις τώρα πιά εφημερίδες της συντηρητικής παράταξης «Στέμμα», «Δημοκρατία» και «Δημοκράτης», άρχισαν τη συστηματική κινδυνολογία δημοσιεύοντας ειδήσεις του τύπου:

«Εαμίται τρομοκρατούν τον πληθυσμόν»

«Πάνοπλος ελασίτης εδημιούργησεν επεισόδιον»

Τις κατασκευασμένες αυτές ειδήσεις αναδημοσίευαν οι αθηναϊκές εφημερίδες «Βραδυνή», «Ακρόπολις», «Ελληνικόν Αίμα» και άλλες, εξογκώνοντάς τες ανάλογα.

‘ Οταν, αρχές Απριλίου, καταλύθηκε και επίσημα η λαϊκή εξουσία και έφτασε ο νέος Νομάρχης, δημιουργήθηκε κατά την άφιξή του κάποιο επεισόδιο. Στις προαναφερόμενες τοπικές εφημερίδες το επεισόδιο βαφτίστηκε «έκρηξις της εαμικής τρομοκρατίας», ενώ οι αθηναϊκές δημοσίεψαν την «είδηση»:

«Ο Νομάρχης Λέσβου μόλις έφθασεν εις την νήσον απήχθη υπό ελασιτών και ίσως είναι ήδη νεκρός!»

Τελικά, τέλη Απριλίου του 1945, έφτασε στη Μυτιλήνη το 149 Τάγμα Εθνοφυλακής, που το συνόδευε δυσοίωνη φήμη για φόνους, τραυματισμούς και κακοποιήσεις εαμιτών σε άλλα μέρη της Ελλάδας, από τα οποία είχε περάσει. Το 149 Τάγμα μόλις έφτασε στρατωνίστηκε προσωρινά στο Διδασκαλείο, ώσπου να παραδώσει και να μετακινηθεί αλλού το 136 Τάγμα. Από την πρώτη νύχτα άρχισαν να σταματούν και να ερευνούν καθέναν που περνούσε μπροστά από τον καταυλισμό τους κι αλλοίμονο σ’ όποιον τούβρισκαν εαμική εφημερίδα. Οι πολυάριθμες κακοποιήσεις πολιτών από τους «μπουραντάδες», όπως ονόμασε ο λαός τους καινούργιους μουσαφίρηδες, άρχισαν να δημιουργούν κλίμα φοβίας, για πρώτη φορά ύστερα από οχτώ μήνες ελευθερίας και ησυχίας.

Στις 8 Μαΐου 1945 παραδόθηκε άνευ όρων η χιτλερική Γερμανία. Τελείωσε ο πόλεμος στην Ευρώπη. Ο λαός της Μυτιλήνης ξεχύθηκε ασυγκράτητος σε διαδήλωση πανηγυρισμού, που εξελίχθηκε σε λαϊκή γιορτή. Οι μπουραντάδες έβλεπαν τις εκδηλώσεις χαράς του λαού κίτρινοι από χολή και μίσος. Οι περισσότεροί τους ήταν παλιοί σύμμαχοι κι υ- ποταχτικοί του Χίτλερ στα Τάγματα Ασφαλείας, στην Ειδική Ασφάλεια και αλλού.

Την ίδια νύχτα, καλυμμένοι από το σκοτάδι, χτύπησαν τα γραφεία του ΕΑΜ, του ΚΚΕ και της ΕΠΟΝ και τα έκαψαν.

Ήταν μια ενέργεια πρωτοφανής για το ν;ησί, όπου παρά την έντονη ταξική πάλη της προπολεμικής περιόδου, ποτέ δεν είχε σημειωθεί παρόμοια βαρβαρότητα. Όπως διαπιστώθηκε αργότερα η πράξη αυτή είχε σχεδιαστεί αρκετές μέρες πιο μπροστά, σχεδόν μόλις έφτασε το 149 Τάγμα, και οι οργανωτές της πρόκλησης ζητούσαν μονάχα να βρουν μιαν αφορμή. Στο σχεδίασμά της είχε πάρει μέρος και ο Νομάρχης Χίου Σταματιάδης, άνθρωπος του Γεωργίου Παπανδρέου και φανατικός αντικομμουνιστής, που αναπλήρωνε προσωρινά τον απουσιάζοντα Νομάρχη Λέσβου.

Όπως ήταν επόμενο την άλλη μέρα χιλιάδες Μυτιληνιοί συγκεντρώθηκαν μπροστά στη Νομαρχία και διαμαρτυρήθηκαν για την καταστροφή των γραφείων. Ο Νομάρχης έλειπε στην Αθήνα κι ο αναπληρωτής του είχε γυρίσει στη Χίο. Έτσι το μένος των συγκεντρωμένων ξέσπασε, κυριολεχτικά, στη ράχη του διευθυντή της Νομαρχίας, Καρυώτογλου, που απωθήθηκε από μερικές γυναίκες. Τότε μπήκε σ’ εφαρμογή το δεύτερο μέρος του σχεδίου. Οι μπουραντάδες που καραδοκούσαν στα γύρω από τη Νομαρχία σπίτια, άρχισαν να πυροβολούν τον κόσμο στο ψαχνό. Έπεσε ο πρώτος νεκρός του Εμφυλίου Πολέμου στη Λέσβο, ο εργάτης Γιώργος Πετράς.

Την άλλη μέρα ο νεοφερμένος εισαγγελέας Ιωάννης Κωστόπουλος, που κατά την Κατοχή είχε κατηγορηθεί για συνεργασία με τους Ιταλούς, βάφτισε τη διαδήλωση διαμαρτυρίας «στάση» και άρχισε βροχή μηνύσεων εναντίον κάθε γνωστού ή άγνωστου εαμικού στελέχους. Οι φυλακές της Λαγκάδας θα έπηζαν σε λίγο από υπόδικους αγωνιστές.

Η ιστορία της απώθησης των Άγγλων τα Χριστούγεννα του 1944 είναι γνωστή από πολλές πηγές πλέον. Ο πατέρας μου την έχει αφηγηθεί και σε άρθρο του ιστολογίου.

Όσο για τα συνεχή συλλαλητηρια που γίνονταν στη Μυτιλήνη τον Δεκέμβριο του 44, ενώ στην Αθήνα μαίνονταν οι μάχες, έχω ανεβάσει στο ιστολόγιο δυο φύλλα εφημερίδων.

• Το φύλλο της 10.12.1944 της Ελεύθερης Λέσβου, της εφημερίδας του ΕΑΜ. Στη δεύτερη σελίδα περιγράφεται αναλυτικά το συλλαλητήριο που έγινε την Τετάρτη 6.12.44. Ο σγ. (συναγωνιστής) Σαραντάκος, ο παππούς μου δηλαδή, διαβάζει το ψήφισμα της συγκέντρωσης.
• Το φύλλο της 19.12.1944 της συντηρητικής εφημερίδας «Δημοκρατία». Στη 2η σελίδα αφιερώνει μία στήλη στο συλλαλητήριο της προηγούμενης μέρας. Και πάλι ο παππούς μου (εδώ όμως είναι κύριος, οχι συναγωνιστής) διαβάζει στο τέλος το ψήφισμα της συγκέντρωσης, ενώ αναφέρεται ότι και η γιαγιά μου πηρε τον λόγο νωρίτερα.

 

Advertisement