Από πότε υπάρχουν ρουφιάνοι;

Τι ερώτηση κι αυτή! Από πάντα, θα απαντήσετε, ανέκαθεν, από την εποχή του Αδάμ -ποιος λέτε να κάρφωσε στον Πανάγαθο πως ο Αδάμ έκοψε το μήλο; Ωστόσο, οι ταχτικοί αναγνώστες του ιστολογίου ξέρουν πως συνηθίζουμε στο ιστολόγιο άρθρα με παρεμφερείς τίτλους (π.χ. «Από πότε υπάρχουν μαλάκες;«), τιτλους ελαφρώς παραπλανητικούς αφού εννοούν «από πότε υπάρχει η τάδε λέξη» και όχι «από πότε υπάρχει το πράγμα που περιγράφει η λέξη».

Οπότε, αν θέλαμε να διατυπώσουμε ακριβέστερα το ερωτημα του τίτλου θα έπρεπε να ρωτάει: «Από πότε υπάρχει η λέξη ‘ρουφιάνος’;» Και μάλιστα, όπως θα δείτε στη συνέχεια, αυτό που μάς απασχολεί δεν είναι (μόνο ή τόσο) πότε εμφανίστηκε η λέξη «ρουφιάνος» αλλά πότε εμφανίστηκε η σημερινή (επικρατέστερη) σημασία της, δηλαδή η σημασία του καταδότη, του χαφιέ, του καρφιού, του προδότη, του συκοφάντη.

Τι μου ήρθε και ασχολήθηκα με το θέμα; Τον τελευταίο καιρό στα κοινωνικά μέσα πολύς κόσμος χαρακτηρίζει με αυτό το ελάχιστα κολακευτικό επίθετο τον βουλευτή της ΝΔ Κ. Μπογδάνο. Μάλιστα, αν βάλετε στο γκουγκλ «εθνικός ρουφιάνος», η πρώτη εικόνα που βγαίνει είναι αυτή που βλέπετε αριστερά. Σπεύδω να διευκρινίσω πως εγώ απλώς καταγράφω ένα φαινόμενο -δεν το επιδοκιμάζω.

Η αμφίβολη δόξα του κ. Μπογδάνου είναι πρόσφατη. Στο παρελθόν ο χαρακτηρισμός «εθνικός ρουφιάνος» έχει απονεμηθεί, δίκαια ή άδικα, σε άλλους, κυρίως σε δημοσιογράφους. Είναι άλλωστε γνωστό το υβριστικό (και άδικο, θα έλεγα, αφου γενικεύει) σύνθημα που έχει το ακρώνυμο ΑΡΔ (όπου το Ρ ειναι ρουφιάνοι και το Δ δημοσιογραφοι. Α, μας διαβαζει και η μαμά μου).

Πώς κέρδισε ο κ. Μπογδάνος αυτόν τον όχι περιζήτητο τίτλο; Κυρίως επειδή πριν από καμιά δεκαπενταριά μέρες, που είχε γίνει σύγκρουση διαδηλωτών του ΠΑΜΕ με την αστυνομία, και που είχε γίνει ιότροπη μια φωτογραφία στην οποία ένας διαδηλωτής φαινόταν να επιτίθεται με φιγούρα του καράτε σε έναν αστυνομικό, ο κ. Μπογδάνος έσπευσε να γράψει στον λογαριασμό του στο Τουίτερ ότι το όνομα του διαδηλωτή είναι έτσι κι έτσι. (Μην το γράψει κανείς, θα το σβήσω). Το επανελαβε και από την τηλεόραση.

Αυτό κατά πάσα πιθανότητα είναι παράνομο και οπωσδήποτε είναι φοβερά επικίνδυνο και ανήθικο να το κάνει ένας βουλευτής. Η παρανομία, αν υπάρχει, έγκειται στην επεξεργασία προσωπικών δεδομένων (ταύτιση του προσώπου της συγκεκριμένης φωτογραφίας με πρόσωπα που εικονίζονται σε άλλες φωτογραφίες). Το επικίνδυνο έγκειται στο οτι ο βουλευτής, που έχει δεκάδες χιλιάδες ακόλουθους στο Τουίτερ, κατονομάζει εναν απλό πολίτη και τον εκθέτει σε ενδεχόμενες πράξεις αντεκδίκησης, ενώ καθόλου δεν αποκλείεται ο βουλευτής να έχει κάνει λάθος στην ταύτιση των προσώπων στις φωτογραφίες. Είναι και ανήθικο, διότι ο βουλευτής καλύπτεται από ασυλία κι έτσι ο θιγείς πολίτης δεν μπορεί να διεκδικήσει εύκολα το δίκιο του.

(To πόσο επικίνδυνες ειναι οι «καταγγελίες» στα κοινωνικά μέσα φάνηκε χτες, όταν ο κ. Μπογδάνος κατονόμασε ως υπεύθυνη για το φιάσκο με την ταινία Τζόκερ την κ. Μαρία Βλαζάκη, η οποία δεν είχε καμιά σχέση. Ο βουλευτής ζήτησε συγγνώμη αλλά στο μεταξύ η ψευδοκαταγγελία έχει κάνει τον γύρο της Ελλάδας).

Θα μου πείτε: και πώς θα καταγγελθεί ο δράστης μιας παράνομης πράξης; Καταρχάς, ο κ. βουλευτής εδώ δεν είχε στοιχεία από πρώτο χέρι. Αλλά σε κάθε περίπτωση, όποιος έχει υπονοια ότι ο κ. Τάδε είναι ο δράστης παράνομης πράξης πηγαίνει στην αστυνομία και καταθέτει, δεν βγαίνει στα κεραμίδια να το διαλαλήσει. Εξάλλου, η νομοθεσία απαγορεύει τη δημοσιοποίηση των προσωπικών στοιχείων ακόμα και καταδικασμένων (γι’ αυτό και βλέπουμε τόσο συχνά «ο 36χρονος»). Οι νομικοί του ιστολογίου θα μας διαφωτίσουν περισσότερο.

Όπως είπα, ο κ. βουλευτής δεν είχε κάνει καμιά πρωτογενή ερευνα. Άλλοι πρώτοι είχαν κατονομάσει στα κοινωνικά μέσα τον (υποτιθέμενο) καρατέκα της φωτογραφίας και ο κ. Μπογδάνος έσπευσε απλώς να επαναλάβει την «καταγγελία» τόσο από τα μέσα όσο και από την τηλεόραση για να κερδίσει προβολή και ψηφαλάκια -εξασφαλίζοντάς της έτσι ακροατήριο απείρως πολλαπλάσιο. Νομιζω πάντως πως και η αναμετάδοση της πληροφορίας είναι παράνομη -και επικίνδυνη/ανήθικη.

Στη συνέχεια βγήκαν διάφορα μιμιδια στα κοινωνικά μέσα που δείχνουν τον βουλευτή να καρφώνει π.χ. όσους καπνίζουν σε κλειστό χώρο ή όσα ανήλικα παιδιά πήγαν να δουν το Τζόκερ -ενώ κι ο ίδιος συνέβαλε στη διαιώνιση του χαρακτηρισμού απειλώντας ότι θα αποκαλύπτει την ταυτότητα όσων (ψευδώνυμων) χρηστών του Τουίτερ του κάνουν κριτική «παραβιάζοντας τον ποινικό κώδικα».

Είναι ενα ζήτημα αν η ακροδεξιά (προσωπική σε πολλά) ατζέντα που ακολουθεί ο κ. βουλευτής πρέπει να αντιμετωπιστεί με την τεκμηριωμένη απάντηση ή με χλευασμό ή αν πρέπει να μην του απαντά κανείς ώστε να μην τον διαφημίζει. Δεν θα το συζητήσω σε αυτό το άρθρο αλλά θα διαβάσω τυχόν σχόλιά σας με ενδιαφέρον.

Όμως, ως γνωστόν, εμείς εδώ λεξιλογούμε. Κι αν ανοίξετε ένα λεξικό για να δείτε τη σημασία της λέξης «ρουφιάνος», τότε, αν το λεξικό είναι παλιό ή από τα «παλιότερα σύγχρονα» λεξικά μας -έως και το λεξικό Μπαμπινιώτη, θα δειτε πως πρώτη σημασία της λ. ρουφιάνος δίνει «μαστροπός, προαγωγός». Κι όμως, σήμερα η λέξη χρησιμοποιείται σχεδον πάντα με κάποια από τις σημασίες «χαφιές, καταδότης / προδότης / συκοφάντης».

Το βέβαιο είναι ότι η λέξη «ρουφιάνος» είχε αρχικά τη σημασία του μαστροπού και του προαγωγού, με την ειδικότερη αποχρωση «αυτός που διευκολύνει την ερωτική συνεύρεση άλλων». Έτσι ας πούμε βρίσκουμε τη λέξη στον Κατζούρμπο του Χορτάτση όπου υπάρχουν δυο ρουφιάνες, η Αρκολιά και η Ανέζα, πρώην πόρνες που σε μεγάλη ηλικία είναι μεσίτρες σε ερωτικές υποθέσεις.

Στον Κατσούρμπο ακούγεται και η εξής έμμετρη παροιμία:

Πουτάνα δίχως πονηριά, δίχως ονύχια η γάτα
ρουφιάνα δίχως ψώματα, κακά τωνε μαντάτα.

Δηλαδή για να προκόψει η ρουφιάνα χρειάζεται να λέει ψέματα όπως η γάτα χρειάζεται να χρησιμοποιεί τα νύχια της.

Στα πολύ πρώτα λεξικά, όπως στο «απλορωμαϊκό» του Καρλ Βάιγκελ (το έχουμε παρουσιάσει εδώ) ο ρουφιάνος δίνεται με τη σημασία του προαγωγού.

Στον εικοστό αιώνα, τα προπολεμικά λεξικά, Πρωίας και Δημητράκου, δίνουν πρώτη σημασία τον προαγωγό και δεύτερη σημασία «κατ’ επέκταση» τον διαβολέα, τον καταδότη, τον σπιούνο. Το ίδιο και ο μεταπολεμικός Σταματάκος.

Το λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη δίνει, ισότιμα, πρώτη σημασία «μαστροπός, προαγωγός» και δεύτερη «σπιούνος, καταδότης». Το επίτομο λεξικό Κριαρά κρατάει την ίδια σειρά. Μάλιστα για πρώτη σημασία δίνει «αυτός που βοηθά τις ερωτικές σχέσεις άλλων για ιδιοτελείς σκοπούς».

Στο ΛΚΝ, δίνεται ως πρώτη σημασία ο προαγωγός και δεύτερη ο σπιούνος, καταδότης. Το ίδιο και στο λεξικό Μπαμπινιώτη, όπου όμως οι άλλες σημασίες αναπτύσσονται πολύ περισσότερο.

Το πρώτο λεξικό που σπάει το λεξικογραφικό ταμπού είναι το Χρηστικό, που βάζει πρώτη σημασία αυτόν που συκοφαντεί ή που προδίδει κάτι, με εκτενή ανάπτυξη, και δεύτερη σημασία, με την ένδειξη «σπάνιο» τον «προαγωγό, μαστροπό».

Την οριστική επικύρωση της αλλαγής της σημασίας τη βρίσκουμε στο «υπό κατασκευήν» ΜΗΛΝΕΓ, όπου απουσιάζει εντελώς η παρωχημένη πια σημασία «μαστροπός» κτλ. και υπάρχουν μόνο οι σημασίες «αυτός που διαβάλλει» και «αυτός που καταδίδει/ που κατασκοπεύει», καθώς και η αυτοσαρκαστική ή και επαινετική σημασία (τι γκολ έβαλε ο ρουφιάνος!)

Δεν είναι καθόλου παράδοξη η διολίσθηση της σημασίας.

Δεν υπάρχει μεγάλη απόσταση από τον «διευκολυντή αλλότριας ακολασίας», τον προαγωγό, ως άνθρωπο ηθικά ευτελή, ίσαμε τον διαβολέα, τον προδότη, τον συκοφάντη, το καρφί, τον χαφιέ.

Η γέφυρα είναι νομίζω η έννοια του διαβολέα. Ρουφιάνα δίχως ψώματα, λέει ήδη ο Κατζούρμπος, δεν νοείται. Οι ρουφιάνοι, ως ερωτικοί μεσίτες, θα έλεγαν πολλά ψέματα, κι έτσι από την επιλήψιμη εξυπηρέτηση για ερωτικούς λόγους περάσαμε σε άλλες επιλήψιμες εξυπηρετήσεις, καρφώματα, αποκάλυψη ένοχων μυστικών κτλ. Επίσης, πρώτα θα διολίσθησε η σημασία της πράξης, της ρουφιανιάς, και μετά θα ακολούθησε ο δράστης της πράξης, ο ρουφιάνος.

Οπότε, για τον μελετητή αναδεικνύονται δυο ερωτήματα.

1. Πότε άρχισε να εμφανίζεται η νέα σημασία «ρουφιάνος = καταδότης, καρφί»; Πρακτικά, ποια είναι η παλαιότερη ανεύρεση αυτής της σημασίας;

2. Πότε σταμάτησε να εμφανίζεται η παλιά σημασία «ρουφιάνος = προαγωγός, μαστροπός»; Πρακτικά, ποια είναι η νεότερη ανεύρεση αυτής της σημασίας;

Οι παροιμίες είναι, γενικά, παλιές. Βρίσκω μια παροιμία όπου η λέξη «ρουφιάνος» έχει την παλιά σημασία, του προαγωγού ή του ερωτικού μεσίτη: Περσινός κερατάς, φετινός ρουφιάνος.

Αλλά βρίσκω και (κυπριακή) παροιμία με τη νέα σημασία, του προδότη: «Δίχα ρουφκιάνον κάστρος δεν παίρνεται»

Στη Λέσχη του Τσίρκα, που κυκλοφόρησε στη δεκαετία του 1960, κατηγορούν κάποιον για «ρουφιάνο και μαυραγορίτη». Καταδότης; Όχι. Είχε δυο κρυφά «σπίτια», άρα προαγωγός. Αυτή ειναι η οψιμότερη ανεύρεση που μπόρεσα να βρω που να διατηρεί την παλιά σημασία της λέξης «ρουφιάνος».

Βλέπουμε όμως ότι στα λεξικά η σημασία «ρουφιάνος = μαστροπός» διατηρήθηκε μέχρι και στον αιώνα μας και μάλιστα ως πρώτη σημασία! Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα «λεξικογραφικής αδράνειας». Κάθε λεξικό επηρεάζεται από τα προηγούμενά του.

Είπαμε πολλά, αλλά δεν είπαμε για την ετυμολογία της λέξης. Ο Φαίδων Κουκουλές, έχοντας κατά νου την αρχική σημασία του ρουφιάνου, είχε διατυπώσει την εικασία ότι μπορεί να συνδέεται με τους οπαδούς του Ρούφου, ενός γιατρού από την Έφεσο που ασχολήθηκε με τα αφροδίσια. Νομίζω πως ο Ανδριώτης δέχεται την εκδοχή αυτή, αλλά τα νεότερα λεξικά την απορρίπτουν.

Η λέξη είναι δανειο από το ιταλ. ruffiano (απ’ όπου και το αγγλ. ruffian) Η ετυμολογία της ιταλικής λέξης (που έχει αρχική σημασία ίδια με την αρχική ελληνική, δηλ. αυτός που μεσιτεύει σε ερωτικές υποθέσεις) έχει συζητηθεί πολύ χωρίς όμως να έχει δοθεί πειστική λύση. Κάποιοι συνδέουν με το λατινικό rufulus (κοκκινομάλλης), άλλοι με το roffia «βρομιά», αλλοι με υποτιθεμενο παρατσούκλι Rufia που θα είχαν οι μεσίτρες επειδή φορούσαν ξανθιές περούκες, πλήρης αβεβαιότητα δηλαδή.

Υπάρχει όμως κι ένας άλλος ρουφιάνος, που αυτουνού η ετυμολογία είναι σίγουρη. Ο ρουφιάνος των ελληνοαμερικανών, αυτός δηλαδή που φτιάχνει τη στέγη (όταν τα μπιλοζίρια κάνουν ζημιές), που βέβαια παράγεται από το αγγλικό roof, που προσφέρει χρήσιμες υπηρεσίες στην κοινωνία.

Να’ταν όλοι οι ρουφιάνοι τόσο άβλαβοι!

Advertisement