Ποιοι είναι αργυραγχωμένοι;

Μην ψάχνετε στο γκουγκλ, η δύσκολη λέξη του τίτλου δεν γκουγκλίζεται -«τώρα γκουγκλίζεται», λέει μια σπηλαιωδης φωνή από ψηλά.

Τις προάλλες, στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ, ο καθηγητής Αριστείδης Χατζής, που αυτόν τον καιρό μελετάει τις πρωτογενείς πηγές για το 1821 διότι ετοιμάζει ένα (σημαντικό, πιστεύω) βιβλίο για το θέμα, ρώτησε την ομήγυρη τι σημαίνει αυτή η λέξη, παραθέτοντας ένα απόσπασμα από την Εφημερίδα των Αθηνών, του 1825.

Όπως βλέπετε, το επίμαχο απόσπασμα είναι:

Διά όλα αυτά λοιπόν, τα μικρότατα πράγματα, οπού υψώνετε ώς τους Ουρανούς, και δια τα μεγάλα οπού σιωπαίνετε, ή πρέπει να είσθε αργυραγχωμένοι, ή πρέπει να [συμπληρώνω από την πίσω σελίδα] είσθε πολλά μικρόψυχοι και δειλοί. [Γράφει ‘δηλοί’ αλλά είναι τυπογραφικό λάθος]

Πρόκειται για απόσπασμα από επιστολή που δημοσιεύτηκε στο φ. 80 της Εφημερίδος Αθηνών (31.7.1825). Ο επιστολογράφος, που υπογράφει Σ.Φ.Ε. και στέλνει το γράμμα του από τα Μέγαρα με ημερομηνία 28 Ιουλίου 1825, κατηγορεί την εφημερίδα ότι δεν τσιγκουνεύεται επαίνους για «τα μικρότατα και τιποτένια σχεδόν έργα, καθώς το σκότωμα ενός Τούρκου και το πάρσιμον ενός αλόγου και τα τοιαύτα, χωρίς να αναφέρη μήτε γρυ δι’ όσας μεγάλας αταξίας βλέπεις να γίνωνται». Και αναφέρει στη συνέχεια της επιστολής ατασθαλίες που δεν στηλιτεύτηκαν από την εφημερίδα όπως το «να μαχαιρώνουν οι στρατιώτες τους πολίτας και να μην παιδεύονται διά τούτο».

Θα είχε ενδιαφέρον να βλέπαμε όλη την επιστολή, ίσως και την απάντηση του συντάκτη -που δεν δίνεται στο ίδιο φύλλο αλλά υπάρχει υπόσχεση οτι θα δινόταν σε επόμενο- μια και είναι γραμμένη από ολοφάνερα μορφωμένο συντάκτη, που όμως χρησιμοποιεί απλούστερη καθαρεύουσα από αυτήν που επιβλήθηκε από το σχολείο μετά την ίδρυση του κράτους, με σαφείς παραχωρήσεις στη δημοτική: το πάρσιμο ενός αλόγου και όχι η σύλληψις ενός ίππου, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας σήμερα.

Ας ειναι όμως, βάζω ακομα καναδυό προτάσεις για να δούμε πόσο οπισθοχωρήσαμε με την επιβολή της αρχαΐζουσας:

…διατί λοιπόν κάθεσθε και γελάτε τον Κόσμον με παραμύθια, εις καιρόν όπου πας ένας καρτερεί από την εφημερίδα στηλίτευσιν των κακών πράξεων, και διδασκαλίαν, και όχι τόσον επαίνους διά τα μικρά καλά, οπού γίνονται…

Διότι το ξαναλέγω πάλιν, και όχι μόνον εγώ, αλλά και όλος ο κόσμος μαζή μου, ότι εάν αι εφημερίδες δεν έχουν άλλον σκοπόν, παρά να μας κολακεύουν επαινούντες μας διά το τίποτες, εάν δεν βλέπομεν να στηλιτεύεται η κακία και να διδάσκωνται οι άνθρωποι (επειδή τα περισσότερα σφάλματα ακολουθούν από αμάθειαν), εαν αυτά δεν ιδούμεν εις τας εφημερίδας, κανείς δεν έχει πλέον σκοπόν να τας πιάση εις το χέρι του αλλά θέλομεν δοθή πάλιν εις τα παραμύθια, με τα οποία εσυνηθίζαμεν να περνούμεν τον καιρόν μας εις τα στρατόπεδα.

Μέγαρα 28 Ιουλίου 1825, ο φίλος σου Σ.Φ.Ε.

[Θα προσέξατε ίσως ότι ο Σ.Φ.Ε. δεν απέφυγε το «επαινούντες», έχοντας μάλλον στο μυαλό του τους συντάκτες και όχι τις εφημερίδες]

Αλλά ξεστράτισα. Ο επιστολογράφος λέει ότι η εφημερίδα δεν καταγγέλλει τα κακώς κείμενα, και μια εξήγηση γι’ αυτό δίνει ότι οι συντάκτες της ίσως είναι «αργυραγχωμένοι».

Τι σημαίνει η λέξη;

Θα σκεφτούμε ίσως ότι είναι οι αγχωμένοι για τα αργύρια, δηλ. για το χρήμα. Ότι σωπαίνουν επειδή έχουν άγχος για το χρήμα. Πλησιάζουμε αρκετά, κατά τύχη, αλλά δεν είναι αυτό. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε άλλωστε το ρήμα «αγχώνομαι» με τη σημερινή σημασία.

Η λύση βρίσκεται σε ένα επεισόδιο της ζωης του Δημοσθένη, που μας το παραδίδει ο Πλούταρχος. Όταν είχε έρθει στην Ελλάδα ο Άρπαλος, ο θησαυροφύλακας του Μεγαλέξαντρου, που απέδρασε από την Ασία κουβαλώντας μαζί του αμύθητο θησαυρό από δεν θυμάμαι πόσες χιλιάδες τάλαντα, κατάφερε να δωροδοκήσει τον Δημοσθένη για να τον φερει με τα νερά του. Λέει μάλιστα ο Πλούταρχος ότι ο Άρπαλος έδειξε στον Δημοσθένη μια βαρυτιμη κύλικα, που ο Δημοσθένης την κοίταξε άπληστα και το βράδυ του την έστειλε στο σπίτι με είκοσι τάλαντα μέσα, επειδή ήταν πολύ ικανός στο να ζυγιάζει τους ανθρώπους και να κρίνει από τα βλέμματα και τις εκφράσεις τους πόσο φιλοχρήματοι ήταν (ἦν δ’ ἄρα δεινὸς ὁ Ἅρπαλος ἐρωτικοῦ πρὸς χρυσίον ἀνδρὸς ὄψει καὶ διαχύσει καὶ βολαῖς ὀμμάτων ἐνευρεῖν
ἦθος).

Οπότε, την άλλη μέρα στην εκκλησία του δήμου ο Δημοσθένης παρουσιάστηκε μπαμπουλωμένος με μάλλινες ταινίες (καὶ μεθ’ ἡμέραν εὖ καὶ καλῶς ἐρίοις καὶ ταινίαις κατὰ τοῦ τραχήλου καθελιξάμενος εἰς τὴν ἐκκλησίαν προῆλθε -όταν εμείς φτιάχναμε τα κασκόλ εσείς τρώγατε βελανίδια, γατάκια Φραντσέζοι!) και έκανε νοήματα ότι έκλεισε ο λαιμός του και δεν μπορεί να μιλήσει.

Αλλά οι Αθηναίοι δεν ήταν χάπατα. Αμέσως άρχισαν να τον κοροϊδεύουν, ότι δεν έχει συνάγχην (συνάχι) αλλά αργυράγχην (οἱ δ’ εὐφυεῖς χλευάζοντες οὐχ ὑπὸ συνάγχης ἔφραζον, ἀλλ’ ἀργυράγχης εἰλῆφθαι νύκτωρ τὸν δημαγωγόν): άσε τα σάπια ότι έπαθες συνάχι, τα ‘πιασες και δεν μιλάς, του έλεγαν.

Ο Πλούταρχος δεν δίνει όνομα του πλακατζή, αλλά άλλες πηγές αναφέρουν ότι ήταν ο ρήτορας Δημάδης, μεγάλος αντίπαλος του Δημοσθένη, που βρήκε το καταπληκτικό λογοπαίγνιο.

Το επεισόδιο δεν το επαναλαμβάνουν πολλοί αρχαίοι, αλλά καθώς οι Βίοι του Πλουτάρχου διαβάστηκαν πάρα πολύ ήταν επόμενο να τους γνωριζει και ο μορφωμένος επιστολογράφος του 1825 (που δεν ξέρω ποιος είναι).

Εννοεί λοιπόν ότι για να σωπαινει κανείς όταν γίνονται τόσα και τόσα, πρέπει ή να έχει δωροδοκηθεί (αργυραγχωμένος) ή να είναι «πολλά μικρόψυχος και δειλός».

Έφτιαξε αυτή τη λέξη ακολουθώντας το λογοπαίγνιο των αρχαίων Αθηναιων: αργυραγχωμένος είναι ο συναχωμένος από χρήματα, που του έχει κλείσει η φωνή επειδή τον δωροδόκησαν.

Η λέξη δεν νομίζω να έχει χρησιμοποιηθεί έκτοτε, μάλλον ήταν ευκαιριακός σχηματισμός -αλλά μπορεί να πέφτω έξω

Την αργυράγχη πάντως τη θυμήθηκε πριν από μερικά χρόνια και την ανέσυρε από τη λήθη, ποιος άλλος, ο Παντελής Μπουκάλας σε επιφυλλίδα του.

Οι αρχαίοι είχαν κι άλλη μια έκφραση που τη χρησιμοποιούσαν όταν κάποιος αναγκαζόταν να σωπάσει, πολύ πιο γνωστή -είναι το «βους επί γλώσση», βόδι πάτησε τη γλώσσα μου. Έχει υποστηριχτεί ότι και αυτή παραπέμπει σε δωροδοκία, διότι κάποια νομίσματα είχαν παράσταση βοδιού χαραγμένη πάνω τους. Η άποψη αυτή, που θα τη βρείτε και στο Διαδίκτυο, δεν νομίζω ότι ευσταθεί καθώς η έκφραση «βους επί γλώσση» και πληρέστερα «βους επί γλώσση μέγας βέβηκεν» έχει χρησιμοποιηθεί για περιπτώσεις που κάποιος σωπαίνει όχι επειδή δωροδοκήθηκε αλλά επειδή φοβάται να μιλήσει ή επειδή δεσμεύεται, όπως ο φρουρός στην αρχή του Αγαμέμνονα του Αισχύλου, ο οποίος περιμένει πώς και πώς τον αφέντη του να γυρίσει από την Τροία και λέει

τὰ δ᾽ ἄλλα σιγῶ· βοῦς ἐπὶ γλώσσῃ μέγας βέβηκεν·

ή, στη μετάφραση του Γρυπάρη,

πιότερα δε μιλώ· βόδι μεγάλο επάνω στη γλώσσα μου πατά

Αλλά γι’ αυτή τη σιωπή, την καταναγκασμένη, ταιριάζουν άλλες φράσεις. Όσο για τους αργυραγχωμένους, στα νεότερα χρόνια θα λέγαμε, «Όταν τρώνε, δεν μιλάνε».

 

Advertisement