Θάνος Μικρούτσικος 1947-2019

Πέθανε χτες το βράδυ ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, ο σημαντικότερος ίσως συνθέτης της γενιάς του, με θητεία πολλών δεκαετιών στη μουσική, τόσο στο τραγούδι όσο και σε πιο νεωτερικές και σοβαρές φόρμες.

Τα τελευταία χρόνια πάλευε με έναν ζόρικο καρκίνο -κι αν η απώλεια ήταν αναμενόμενη αυτό δεν την κάνει λιγότερο οδυνηρή ή το κενό λιγότερο δυσαναπλήρωτο.

Εκτός από σημαντικός συνθέτης, ο Μικρούτσικος ήταν έντονα πολιτικοποιημένος, οπότε όσοι από εμάς γαλουχηθήκαμε στην κομμουνιστική αριστερά συμπορευτήκαμε μαζί του.

Το ιστολόγιο αισθάνεται την ανάγκη να αφιερώσει το σημερινό άρθρο ως μνημόσυνο στον Θάνο Μικρούτσικο.

Γεννημένος στην Πάτρα το 1947, ο Μικρούτσικος σπούδασε μαθηματικός, όπως και ο πατέρας του ο οποίος δίδασκε σε μεγάλα αθηναϊκά φροντιστήρια. Έκανε επίσης σοβαρές σπουδές μουσικής. Μαθηματικός σπούδασε και ο μικρότερος αδελφός του ο Ανδρέας, που επίσης έγραψε τραγούδια αλλά έγινε περισσότερο γνωστός από την ενασχόλησή του με την τηλεόραση.

Ο Μικρούτσικος στα νιάτα του είχε συγκρότημα ροκ με τον αδελφό του, αλλά εμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1975 με τον δίσκο Πολιτικά τραγούδια, που περιείχε στη μία του πλευρά τραγούδια σε στίχους του Γερμανού αμφισβητία κομμουνιστή Βολφ Μπίρμαν (σε εξαιρετική μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ) και στην άλλη πλευρά τραγούδια σε στίχους του μεγάλου Τούρκου κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ σε μετάφραση Γιάννη Ρίτσου και Γ. Παπαλεονάρδου.

Την εποχή εκείνη, ο συνθέτης, ο αδελφός του, η τραγουδίστρια Μαρία Δημητριάδη, τότε σύζυγος του Ανδρέα, και άλλοι συντελεστές του δίσκου ήταν μέλη του «μαοϊκού» κόμματος ΕΚΚΕ, το οποίο γενικά είχε πολύ αξιόλογη παρέμβαση στα πολιτιστικά πράγματα, ωστόσο ο δίσκος αγαπήθηκε από όλη την αριστερή νεολαία της εποχής και τα τραγούδια του Μικρούτσικου άρχισαν να ακουγονται σε πολιτικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ νεολαίας. Θα θυμόμαστε για πάντα το Αν η μισή μου καρδιά (που, ασεβώς κάπως, έδωσε και τον παροιμιακό στίχο «η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται»), την έξοχη ερμηνεία της Δημητριάδη στο Αυτούς τους έχω βαρεθεί, αλλά και τον ίδιο τον Μικρούτσικο να τραγουδάει τη Μπαλάντα για τους ασφαλίτες αποδίδοντας θαυμάσια το σατιρικό πνεύμα του Μπίρμαν. Όπως και άλλοι συνθέτες, ο Μικρούτσικος τραγούδησε ο ίδιος λιγοστά τραγούδια του αλλά με μοναδικό τρόπο -με αξεπέραστο, μερικά χρόνια αργότερα, το Οι Εφτά νάνοι στο s/s Cyrenia, φυσικά σε στίχους Νίκου Καββαδία.

Αλλά κάναμε άλμα. Ακόμα είμαστε στα 1976, όταν ο Μικρουτσικος κυκλοφορεί τον δεύτερο δίσκο του, την Καντάτα για τη Μακρόνησο/Σπουδή σε ποιήματα Μαγιακόφσκι. Μια πλευρά ποιήματα Ρίτσου, μία Μαγιακόφσκι μεταφρασμένος από τον Ρίτσο, μουσική πρωτοποριακή, πάντοτε η έξοχη Δημητριάδη στην ερμηνεία, λίγο πιο δυσπρόσιτος δίσκος από τον προηγούμενο. Το λόγιο στοιχείο ήταν πάντοτε έντονο στη μουσική του Μικρούτσικου, ακόμα και στα τραγούδια του.

Τρίτος σημαντικός σταθμός, το 1977, τα Τροπάρια για φονιάδες, σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, με τη Μαρία Δημητριάδη και τον νεαρό τότε Γιώργο Μεράντζα, που τον λάτρευε όλη η ΚΝΕ. Κι ενώ η Δημητριάδη τραγουδούσε για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ σε βερολινέζικο στιλ και για τον Νίκο Πλουμπίδη, αλλά και για την Πρέβεζα και το Κιλκίς, αν ήταν να διαλέξω ένα τραγούδι από αυτόν τον θαυμάσιο δίσκο θα ξεχώριζα τη Δίκοπη ζωή με τον Μεράντζα με τα πεντάστιχα του Ελευθερίου.

Ήδη ο Μικρούτσικος έχει προσεγγίσει το ΚΚΕ και η ένταξή του στον χώρο της ορθόδοξης κομμουνιστικής αριστεράς επισφραγίζεται με τον δίσκο του 1978 Μουσική πράξη πάνω στον Μπρεχτ, που παρουσιάστηκε σε φεστιβάλ της ΚΝΕ στο Περιστέρι -και με τραγουδιστή τον Γιάννη Κούτρα. Τότε τραγουδούσαμε όλοι το Άννα μην κλαις. Ευθέως πολιτικός είναι και άλλος ένας δίσκος σχετικός με το ΚΚΕ, οι Συναυλίες 81, από κοινού με τον Χρήστο Λεοντή. Από τον δίσκο αυτό ακούμε τη μπρεχτική Μπαλάντα του έμπορα, με τον Σάκη Μπουλά.

Προσπέρασα έναν άλλο δίσκο του 1978, τα Τραγούδια της Λευτεριάς, επίσης αμιγώς πολιτικό, κομμουνιστικό ροκ που τον χαρακτήρισε ο Φ. Τρούσσας. Το τραγούδι για το κομμουνιστικό μανιφέστο σημειώνει και το στιχουργικό ντεμπούτο του Άλκη Αλκαίου.

Όμως το 1979 ο Μικρούτσικος κυκλοφόρησε τον Σταυρό του Νότου (που είχε παρουσιαστεί και νωρίτερα) με 11 μελοποιημένα ποιήματα του Νίκου Καββαδία, με τραγουδιστή κυρίως τον Γιάννη Κούτρα αλλά και τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου σε δυο πολύ χαρακτηριστικά τραγούδια. Ο Μικρούτσικος επρόκειτο να ασχοληθεί κι άλλες φορές με την ποίηση του Καββαδία, βρίσκοντας μια πλούσια φλέβα που στάθηκε σταθμός στο ελληνικό τραγούδι, έκανε δημοφιλέστατη την ήδη πολύ δημοφιλή ποίηση του πιο μελοποιημένου Έλληνα ποιητή, αλλά και έφερε τον συνθέτη σε ευρύτερο (και πιο διαφοροποιημένο πολιτικά) κοινό.

Επόμενος πολύ σημαντικός δίσκος, το 1982 το Εμπάργκο. Σημαντικός καθαυτός, αλλά και επειδή είναι η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του στιχουργού Άλκη Αλκαίου, δίσκος πολυσυλλεκτικός και πρωτοποριακός, που όμως έδωσε και ένα αυθεντικό μαζικό σουξέ, την Πιρόγα (που δεν είναι καν αυτός ο τίτλος του τραγουδιού -Ερωτικό λεγόταν).

Aν ήταν να διάλεγα έναν δίσκο του Μικρούτσικου για εκείνο το παροιμιώδες ερημονήσι, μάλλον αυτόν θα διάλεγα. Από την πεντάδα των συντελεστών στην σκόπιμα αλαζονική πόζα της φωτογραφίας, τώρα πια μόνο ο Κώστας Καράλης βρίσκεται στη ζωή.

Την εποχή εκείνη ο Μικρούτσικος κήρυξε εκστρατεία κατά του λαϊκισμού στο τραγούδι -και έβγαλε το 1983 και τον δίσκο Αραπιά για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί, υπό τύπον αντιλαϊκιστικού μανιφέστου, καθώς και έναν δίσκο σε ποίηση Καβάφη. Μάλλον δεν είχε δίκιο σε αυτή την αντιπαράθεση αλλά δεν ακολούθησε για πολύ αυτόν τον δρόμο, αφού στη συνέχεια συνεργάστηκε με πρώτα ονόματα του τραγουδιού σε δίσκους με αρκετά ευδιάκριτη την αναζήτηση του σουξέ.

Ωστόσο, και αυτοί οι δίσκοι του (Η αγάπη είναι ζάλη, Κρατάει χρόνια αυτή η κολώνια, Συγνώμη για την άμυνα) έχουν διαμαντάκια, ενώ την ίδια εποχή έδωσε πλήθος άλλες λιγότερο εμπορικές δουλειές. Ξαναεπισκέφτηκε τον Καββαδία στις Γραμμές των οριζόντων, έδωσε το 1996 τον πολύ καλό Στου αιώνα την παράγκα με τον Μητροπάνο και το 2002 τον Άμλετ της Σελήνης με τον Θηβαίο. Εκείνη την εποχή είχε βγάλει με τους Κατσιμιχαίους έναν έξοχα παράξενο δίσκο, πιο πολύ απαγγελία αλλά και τραγούδι, σε ποίηση Φρανσουά Βιγιόν.

Ίσως αδικώ τη μετέπειτα δουλειά του επειδή έριξα τον προβολέα πιο πολύ στα πρώτα του έργα. Για μένα, αυτά τα έργα που μνημόνευσα αρκούν για να τον τοποθετήσουν πάρα πολύ ψηλά, στις πολύ πρώτες θέσεις των συνθετών, ίσως και στην πρώτη της γενιάς μετά τους δίδυμους πύργους Μίκη και Μάνο (ή Μάνο και Μίκη).

Στα 1993 ο Μικρούτσικος έγινε εξωκοινοβουλευτικός αναπλ. υπουργός πολιτισμού στην τελευταία κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου και ανέλαβε υπουργός Πολιτισμού μετά τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη. Δεν μπορώ να αξιολογήσω το έργο του, ούτε την προσφορά του στις διάφορες θέσεις που ανέλαβε στα διοικητικά του πολιτισμού. Θα ακούσω τα τυχόν σχόλιά σας.

Τα τελευταία χρόνια, αφού παρέπλευσε τον ΣΥΡΙΖΑ, ο Μικρούτσικος επέστρεψε κοντά στο ΚΚΕ, με συμμετοχή σε σημαντικές συναυλίες και αποδεχόμενος την δωδέκατη τιμητική θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του κόμματος στις εκλογές του 2019.

Κλείνω με μια προσωπική αναφορά και μια περίεργη σύμπτωση. Το φθινόπωρο του 2017 ήμουν με μια παρέα σε ένα ταβερνείο στα Πετράλωνα, και στο διπλανό μας τραπέζι ήταν ο Μικρουτσικος με μια πολυμελή παρέα. Σιγά σιγά οι δυο παρέες σχεδόν ενώθηκαν και κουβεντιάσαμε αρκετά -θυμάμαι ότι ήταν απολογητικός για την υπουργική του θητεία. Κάποια στιγμή οι καπνιστές της παρέας σηκώθηκαν να πάνε έξω, ήταν ήδη γνωστό το πρόβλημα υγείας του, αλλά εκείνος τούς προέτρεψε να καπνίσουν εκεί που κάθονταν -όπως και έγινε, αλλά μόνο για ένα τσιγάρο.

Χτες το βράδυ είχαμε κανονίσει με την ίδια παρέα να πάμε να δούμε την Ευτυχία. Ήταν η πρώτη φορά που συναντιόμουν μαζί τους από το 2017. Βγαίνοντας από το σινεμά καθίσαμε κάπου και, όπως ανοίγω το κινητό, βλέπω την είδηση για τον θάνατο του Θάνου Μικρούτσικου.

Θα τον θυμόμαστε για πάντα, αλλά τα τραγούδια του θα τα τραγουδάνε και οι επόμενες γενιές. Ελαφρύ να είναι το χώμα που θα τον σκεπάσει.