Ο Μποστ και οι λαπάδες

Πήγα τις προάλλες στο θέατρο Θησείον και είδα τη Μήδεια του Μποστ, σε διασκευή και σκηνοθεσία του Νικορέστη Χανιωτάκη.

Βρήκα πολύ διασκεδαστική την παράσταση, πολύ κεφάτη -με τον Μάκη Παπαδημητρίου να είναι θαυμάσιος στον ρόλο της Μήδειας, ενώ κι ο Γεράσιμος Σκαφίδας έπαιζε γυναικείο ρολο, την Τροφό, με δυο υπερμεγέθη μαστάρια· αξύριστος ο ένας, με γένια ο άλλος. Πολύ καλή και η Μίνα Αδαμάκη στον ρόλο της καλόγριας Πολυξένης.

Δεν φαίνεται πολύ καλά στη φωτογραφία, αλλά ο θρόνος της Μήδειας στο βάθος είναι κέλυφος μυδιού ενώ μύδια υπάρχουν και πάνω στη σκηνή.

Εύκολο λογοπαίγνιο, θα πείτε. Πάντως η παράσταση είναι μια ομοβροντία από λογοπαίγνια, είτε του Μποστ είτε της διασκευής, ενώ επίσης βρήκα εξαιρετική την κίνηση των ηθοποιών, που συνεχώς επιδίδονται σε μελετημένους «αυτοσχεδιασμούς» (χρειάζονται εδώ τα εισαγωγικά).

Στη Μήδεια ο Μποστ παίζει με τα ομόηχα. Όπως στη Φαύστα έχει τον Παναγιώτου που πούλησε το γιο του (ή το γιοτ του) έτσι στη Μήδεια έχει τον Κρητικό μνηστήρα της Πόλυς που είναι κριτικός καθώς και τους δυο παπάδες (ο ένας είναι επώνυμο).

Να πούμε επίσης, για όσους δεν έχουν δει το έργο, ότι ο Μποστ παρωδεί ασύστολα τη Μήδεια του Ευριπίδη, αλλά παίρνει το ελεύθερο να βάλει στην υπόθεση και τον Οιδίποδα στον Κολωνό.

Αλλά εμείς εδώ δεν θεατρολογούμε -δεν εχω ούτε τα φόντα ούτε τη διάθεση να κάνω θεατρική κριτική, αρκεί να πω ότι χάρηκα τις δυο ώρες που πέρασα στο Θησείον.

Μίλησα πιο πάνω για διασκευή. Δεν θυμόμουν καλά την κλασική παράσταση του 1993 κι έτσι δεν μπορώ να ξέρω σε ποια σημεία επενέβη ο Χανιωτάκης που έχει κάνει τη διασκευή του κειμένου, πάντως υπήρχαν αναφορές σε πράγματα που δεν είχαν εμφανιστεί ή δεν είχαν διαδοθεί το 1993, όπως τα κινητά τηλέφωνα, που πρέπει να είναι νεότερη προσθήκη. Αλλά και το σημείωμα του σκηνοθέτη στο πρόγραμμα της παράστασης είναι γραμμένο εμμετρο, σε μποστιάζοντες δεκαπεντασύλλαβους.

Καναδυό μέρες μετά την παράσταση, συζητούσα με έναν φίλο εκδότη, σαράντα χρονών -άρα, σε άλλη γενιά. Του είπα για την παράσταση και για τις προσθήκες στο κείμενο και αναρωτήθηκα αν το νεότερο κοινό αναγνώριζε την ατάκα «λαπά ποιητή» που την επαναλαμβάνει καναδυό φορές η Μήδεια απευθυνόμενη στον Ευριπίδη (εμφανίζεται κι αυτός στο έργο του Μποστ).

Σε κάποιο σημείο μάλιστα, του λέει:

Λαπά, ρουφιάνε ποιητά, κάθαρμα Ευριπίδη
που ήρθες, πέταξες μπηχτές και μ’ έκανες σκουπίδι.

Στην αρχική παράσταση αυτά τα λόγια λέγονταν τραγουδιστά (σε μουσική του Βασίλη Δημητρίου) και δεν χάνουμε τίποτα να ακούσουμε το απόσπασμα:

Στη διασκευή του Χανιωτάκη δεν λέγονται τραγουδιστά τα λόγια και δεν δίνεται τόση έμφαση στο σημείο αυτό, αλλά πάντως, όπως είπα, ακούγεται κάμποσες φορές η ατάκα για τους λαπάδες ποιητές.

Επανέρχομαι στη συζήτηση με τον φίλο μου. Όταν του ανέφερα τους στίχους αυτούς, φάνηκε ν’ απορεί για την απορία μου. «Γιατί να μην ξέρουν οι νεότεροι τι θα πει λαπάς; Φυσικά και το ξέρουν, λαπάς είναι ο νερόβραστος άνθρωπος, ο πλαδαρός».

Αλλά εγώ δεν εννοούσα (μόνο) αυτό. Δεν εννοούσα πως οι νεότεροι δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει το «είσαι λαπάς», αλλά αναρωτιόμουν αν οι νεότεροι ξέρουν για ποιο λόγο ο Μποστ επιμένει ειδικά στο «ποιητής λαπάς» και το λέει και το ξαναλέει.

Και στο σημείο εκείνο κατάλαβα πως ο φίλος μου, γεννημένος το 1980, δεν ήξερε ή δεν θυμόταν ότι κάπου κάποιος κάποτε είχε αποκαλέσει «λαπάδες» τους ποιητές και ότι αυτό έγινε παροιμιώδες και το ξέρουν (αν δεν πέφτω έξω) πολλοί από τους μεγαλύτερους.

Αν είστε μεγαλύτερος από μένα ή της δικιάς μου γενιάς ή λίγο νεότερος θα θυμάστε μάλλον ποιος είναι αυτός ο κάποιος. Είναι ο πολιτικός Σωτήρης Κούβελας, που διετέλεσε δήμαρχος και βουλευτής Θεσσαλονίκης και υπουργός με το κόμμα της ΝΔ, ο οποίος, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 σε μια συνέντευξή του είχε πει (αν θυμάμαι καλά), θέλοντας να δείξει ότι ο πολιτικός πρέπει να είναι σκληροτράχηλος και να αντεχει στα χτυπήματα, «αν ήμουν κανένας λαπάς, θα γινόμουν ποιητής».

Τι ήταν να το πει, του κόλλησε διά βίου, όπως κόλλησε η κότα στον Τσάτσο ή το Μαζί τα φάγαμε στον Πάγκαλο ή η μισή Αθήνα στον Τατσόπουλο. Γράφτηκαν τότε, επί κυβερνήσεως Μητσοτάκη πατρός, αμέτρητα παραπολιτικά σχόλια, επιθεωρησιακά νούμερα, έγιναν γελοιογραφίες -κι αυτά σε μια εποχή που δεν υπήρχε πρακτικά Διαδικτυο όπως το ξέρουμε, ούτε κοινωνικά μέσα.

Επειδή ακριβώς το 1991-2 (τότε πρέπει να ειπώθηκε η φράση για τον λαπά) δεν υπήρχε αναπτυγμένο Διαδικτυο στην Ελλάδα, δεν βρίσκω την αυθεντική φράση του Κούβελα, αλλά μόνο αναφορές σε αυτήν από άλλους. Βρίσκω πάντως μεταγενέστερη συνέντευξή του, στην οποία γίνεται η εξής στιχομυθία:

ΕΡ.: Τελικά οι ποιητές είναι περισσότερο «λαπάδες» από τους πολιτικούς;

ΑΠ.: Οι πνευματικοί άνθρωποι κατάλαβαν και την τυπογραφική αβλεψία και την εμπάθεια που περιέχει αυτή η ιστορία.

Δεν ξέρω αν ο Κούβελας εννοεί κυριολεκτικά την τυπογραφική αβλεψία δηλαδή αν θεωρεί ότι από τυπογραφικό λάθος του αποδόθηκε αυτή η φράση. Έχει ένα δίκιο να διαμαρτύρεται διότι δεν είπε «οι ποιητές είναι λαπάδες» όπως συχνά βλέπουμε τη ρήση του, αλλά κάτι σαν «αν ήμουν λαπάς θα γινόμουν ποιητής» ή «κανας λαπάς είμαι, να μου αρέσει η ποίηση» -αλλά εδώ που τα λέμε δεν διαφέρουν πολύ όλα αυτά.

Τέλος πάντων, ο άνθρωπος έχει πλέον αποσυρθεί από την πολιτική, έχοντας κληροδοτήσει με γονική παροχή τη βουλευτική του έδρα στον γιο του Δημήτρη. Πάντως, όπως είπα, πολλοί λένε ακόμα και στις μέρες μας για τους λαπάδες του Κούβελα -παράδειγμα ο φίλος Παντελής Μπουκάλας, σε προπέρσινη επιφυλλίδα του. Από την άλλη, οι νεότεροι, σαν τον σαραντάχρονο φίλο μου, αγνοούν στην πλειοψηφία τους το ρητό, ίσως μάλιστα και τον πολιτικό που το είπε.

[Παρενθεση. Ο φίλος Παντελής, όπως και άλλοι που αναφέρονται σήμερα στην κουβέλεια ρήση, υπονοούν ότι αυτό ειπώθηκε όταν ο Κούβελας ήταν υπουργός Πολιτισμού. Αλλά ο Κούβελας κατείχε αυτή την υπουργική θέση μόνο για 3 μήνες, το 1989-90, επί Οικουμενικής. Η δική μου εντύπωση είναι πως το είπε αργότερα, όταν ήταν υπουργός του Μητσοτάκη, το 1991-3. Όποιος θυμάται πιο καλά, ας μας διαφωτίσει].

Να κλείσουμε με τα λεξιλογικά μας. Ο λαπάς, ως λέξη, είναι δάνειο από τα τουρκικά (lâpa). Είναι βέβαια το ρύζι, αλλά το ρύζι που το παραβράζουμε σκόπιμα, ώσπου να χυλώσει. Ο λαπάς κάνει πολύ καλό όταν έχουμε βαρυστομαχιά, γαστρεντερίτιδα και άλλα κοιλιακά προβλήματα ακριβώς επειδή δεν ερεθίζει το ήδη ερεθισμένο στομάχι -αλλά ακριβώς γι’ αυτή του την ιδιότητα έχει πάρει τις μεταφορικές σημασίες που είπαμε, και λέγεται για ανθρώπους νωθρούς, πλαδαρούς, μαλθακούς ή που δεν παρουσιάζουν κανένα ενδιαφέρον. Πού τον βρήκες αυτόν τον λαπά και τον αρραβωνιάστηκες; λέει το ΛΚΝ ως παραδειγματική φράση.

Τον αγαπημένο μου Λαπαθιώτη, που τον μνημονέψαμε και χτες, θα τον είχαν κι αυτόν αποκαλέσει ‘λαπά’, καθώς όχι μόνο ήταν λεπτεπίλεπτος, όχι μόνο ήταν ποιητής, αλλ’ άρχιζε και το όνομά του από τις ίδιες δυο συλλαβές.

Αλλά τους ποιητές γενικά και τον Λαπαθιώτη ειδικά θα τους απαγγέλλουμε και θα τους διαβάζουμε κι όταν θα έχουμε ξεχάσει εντελώς τους υπουργούς γενικά και τον κ. Κούβελα ειδικά. Εκδικούνται και οι λαπάδες, βλέπετε.

 

 

Advertisement