Μια συνέντευξη και μια παρουσίαση

Το σημερινό άρθρο θα είναι σκέτη περιαυτολογία -ή περιαυτομπλογκία, αν προτιμάτε. Ενόψει της παρουσίασης του βιβλίου μου «Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα», που θα γίνει την Τετάρτη στις 19.30 στο βιβλιοπωλείο «Επί Λέξει», Ακαδημίας 32 (με τη Μάρω Κακριδή-Φερράρι και τον Παντελή Μπουκάλα), έδωσα μια σύντομη συνέντευξη στη Φωτεινή Λαμπρίδη και στο tvxs, την οποία θα αναδημοσιεύσω σήμερα, μαζί με την ενδιαφέρουσα παρουσίαση του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου (ΑΠΕ-ΜΠΕ) για το βιβλίο μου.

Να θυμίσω ότι σήμερα στις 20.00 θα μιλήσω στο Νέο Φάληρο (Τζιροπούλου 15) με το παρεμφερές θέμα «Μύθοι και αλήθειες για την ελληνική γλώσσα» ενώ νωρίτερα, στις 17.30, θα συζητήσω με τον Μανώλη Πολέντα στο Κόκκινο 105.5, στην εκπομπή Πολιτιστικές Παράμετροι.

Η συνέντευξη στο tvxs περιστράφηκε γύρω από θέματα που τα έχουμε συζητήσει αρκετές φορές και στο ιστολόγιο.

Την παραθέτω εδώ:

Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας με την Ελληνική γλώσσα;

Είμαι μελετητής της ελληνικής γλώσσας. Ερασιτέχνης, αφού δεν είμαι γλωσσολόγος· αλλά και επαγγελματίας, αφού τέσσερις σχεδόν δεκαετίες δουλεύω μεταφραστής. Ζώντας σε ένα εξόχως πολυγλωσσικό περιβάλλον, εξασκήθηκα στο να διακρίνω τις διαφορές και τα κοινά στοιχεία που υπάρχουν ανάμεσα σε πολλές γλώσσες -μια εκπαίδευση που θεωρώ πως είναι άριστη για κάθε μελετητή των γλωσσών.

Πώς δημιουργούνται οι μύθοι γύρω από μια γλώσσα;

Μύθοι υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, το ίδιο και γλωσσικοί μύθοι. Ισχυρίζομαι πως εμείς οι Έλληνες έχουμε περισσότερους γλωσσικούς μύθους στο εθνικό μας μυθολόγιο απ’ ό,τι άλλοι λαοί, επειδή η γλώσσα είναι το στοιχείο που θεωρούμε πως μας ενώνει με τους αρχαίους που θεωρούμε προγόνους μας. (Μπορείτε να αφαιρέσετε τα δύο «θεωρούμε», αλλά αυτό είναι πολιτική επιλογή, όχι γλωσσολογική).

 Λέτε ότι οι παλαιότεροι γλωσσικοί μύθοι είναι αυτοί τους οποίους διέδιδαν στις αρχές του 20ού αιώνα οι οπαδοί της καθαρεύουσας. Ποιοι είναι αυτοί και σε τι αποσκοπούσαν;

Ήταν λίγο γλωσσικοί μύθοι, λίγο φέικ νιουζ και λίγο δολοφονία χαρακτήρων. Η κεντρική ιδέα ήταν ότι οι δημοτικιστές (οι «μαλλιαροί») πληρώνονταν από τη Μόσχα με ρούβλια για να προσδέσουν την Ελλάδα στο άρμα του πανσλαβισμού. Έπρεπε να παρουσιαστούν οι δημοτικιστές ως υπονομευτές της γλώσσας και της θρησκείας (δεν σας θυμίζει αυτό την πλαστή «δήλωση Κίσινγκερ»;) οπότε, αφού ο Πάλλης είχε μεταφράσει το Ευαγγέλιο στη δημοτική τον κατηγόρησαν -ψευδώς- ότι αποδίδει «κρυφό τσιμπούσι» τον Μυστικό Δείπνο και «θυμήσου με αφεντικό όταν έρθεις στα πράματα» το «μνήσθητί μου Κύριε»!

Είπατε επίσης σε μια ομιλία σας ότι «η Ελλάδα έχει το θλιβερό προνόμιο να έχει θρηνήσει νεκρούς ύστερα από διαδηλώσεις που είχαν αφορμή μια γλωσσικήν αντιδικία, εννοώ τα Ευαγγελικά του 1901 και τα Ορεστειακά του 1903.» Πως το εξηγείτε αυτό; Γιατί ειδικά στην Ελλάδα αυτή η ακραία εξέλιξη;

Και στις δυο περιπτώσεις, πέτρα του σκανδάλου ήταν η μετάφραση σε απλή γλώσσα, τη μια φορά του Ευαγγελίου και την άλλη της Ορέστειας (σε απλή καθαρεύουσα, μάλιστα) -η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε αντεθνική διότι αμφισβητούσε τη συνέχεια της γλώσσας και καθαρευουσιάνοι καθηγητές όπως ο περίφημος Μιστριώτης, υποκίνησαν διαδηλώσεις φοιτητών.

Πως το διαδίκτυο γεννά νέους μύθους γύρω από μια γλώσσα και γιατί λέτε ότι πάλι στην Ελλάδα, και σε αυτό έχουμε πρωτιά;

Το Διαδίκτυο επιτρέπει την ταχύτατη διάδοση της είδησης, άρα και της χαλκευμένης ή πλαστής είδησης, η οποία μάλιστα περιβάλλεται από το κύρος του δημοσιευμένου. Είναι λοιπόν προνομιακό μέσο για τη διάδοση κάθε λογής μύθων -άρα και γλωσσικών, τομέα στον οποίο έχουμε, όπως είπα, έφεση ως έθνος.

Το καλό είναι πως το Διαδίκτυο ταυτόχρονα, δίνει τη δυνατότητα για τον εύκολο και διεξοδικό έλεγχο και την ανασκευή των μύθων. Αλλά βέβαια, ο κόπος που απαιτείται για την ανασκευή του μύθου είναι πάντα κατά μία τάξη μεγέθους μεγαλύτερος από τον κόπο που χρειάζεται για την κατασκευή του -ή αλλιώς, ρίχνει ο κουζουλός μια πέτρα στο πηγάδι και σαράντα γνωστικοί πολεμάνε και δεν καταφέρνουν να τη βγάλουν.

Ποιοι μύθοι είναι οι πιο επικίνδυνοι και γιατί;

Πιο επικίνδυνοι είναι σαφώς οι μύθοι που καλλιεργούν την ξενοφοβία, τον ρατσισμό και το μίσος.

Tα greeklish είναι απειλή για την ελληνική γλώσσα ή όχι τελικά; 

Όχι, δεν νομίζω ότι είναι απειλή για την ελληνική γλώσσα τα γκρίκλις, ιδίως εφόσον χρησιμοποιούνται κυρίως από χρήστες συγκεκριμένης ηλικίας και κυρίως σε συγκεκριμένα μέσα, ιδίως σε κινητά τηλέφωνα και λοιπές κινητές συσκευές.

Μια υπαρκτή απειλή για την ελληνική γλώσσα που κανείς από τους γλωσσαμύντορες και τους ανησυχούντες δεν αναφέρει είναι η οικονομική κρίση και τα μνημόνια, που έστειλε στην ξενιτιά εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες, κυρίως νέους· διότι τότε μόνο απειλείται μια γλώσσα, όταν χάνει τους ομιλητές της.

Και μετά τη σύντομη συνέντευξη, να παραθέσω και την παρουσίαση-κριτική του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για το βιβλίο «Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα.

Δεν υπάρχει έθνος και φυλή ή λαός που να μην έχει σε μεγάλη περιωπή τη γλώσσα του αφού τη θεωρεί όχι μόνο το απόσταγμα της υπόστασής του, αλλά και τον θεμελιώδη παράγοντα ο οποίος καθορίζει τη διαφορά του από τους άλλους. Στην ίδια γραμμή κινούνται και οι Έλληνες με ένα επιπλέον χαρακτηριστικό: μιλούν και γράφουν μια γλώσσα πολλών αιώνων, όντας κληρονόμοι ενός πολιτισμού ο οποίος έπαιξε αποφασιστικό ρόλο για τη διαμόρφωση της νεότερης ταυτότητας της Δύσης.

Υπό αυτή την έννοια, οι Νεοέλληνες, που έμαθαν πολλά από την Ευρώπη, πριν από την Επανάσταση του 1821, αλλά και μετά από αυτήν, για τη σημασία και το βάρος της αρχαίας κληρονομιάς τους, έχουν φροντίσει να επινοήσουν πολλαπλές αφηγήσεις γύρω από τον γλωσσικό εαυτό τους και την απευθείας σύνδεσή του με το κλασικό κλέος.

Με το βιβλίο του «Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ), ο Νίκος Σαραντάκος, ο οποίος έχει στο ενεργητικό του εκτενή σειρά γλωσσικών μελετών, καταγράφει τους γλωσσικούς μύθους με τους οποίους τρέφονται επί καθημερινής σχεδόν βάσεως οι Έλληνες εδώ και πολλά χρόνια.

Χωρίς να αμφισβητεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο το ιστορικό βάθος και την αξία των ελληνικών (καμιά, άλλωστε, γλώσσα δεν είναι χωρίς βάθος και αξία), ο Σαραντάκος ξεδιπλώνει μύθους οι οποίοι μπορεί να τονώνουν το συλλογικό αίσθημα περηφάνιας και να προσδίδουν κύρος σε όσους τους πιστεύουν και τους διακινούν, αλλά, κακά τα ψέματα, δεν αντέχουν σε κανέναν κριτικό έλεγχο.

Να δούμε μαζί με τον συγγραφέα μερικά από αυτά τα παραμύθια για ενηλίκους; Τα ελληνικά έχασαν παρά μια ψήφο στο Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα την ευκαιρία να καθιερωθούν ως επίσημη γλώσσα της Αμερικής. Τα ελληνικά είναι η μόνη γλώσσα που μπορεί να επικοινωνήσει με τη λογική και με τα μαθηματικά και η μοναδική επίσης γλώσσα όπου οι λέξεις αντιστοιχούν σε αυτό το οποίο ονομάζουν.

Τα ελληνικά είναι επιπροσθέτως μια γλώσσα ικανή να λειτουργήσει με μαγικό τρόπο, εκφράζοντας μυστικές επικλήσεις, δεν έχουν προγόνους (δεν προέρχονται από το φοινικικό αλφάβητο), διαθέτουν εκατομμύρια λέξεις, υπερβαίνοντας με τον υπερπληθυσμο τους τα αγγλικά, αποτελούν τη μητέρα όλων των γλωσσών (σαν να μπορεί να υπάρξει μια υπέρτερη γλωσσική αρχή), δεν έχουν την παραμικρή σχέση με την ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια (για να μη συνορεύουν με οποιονδήποτε και να μη συμβιώνουν με ενοχλητικούς συγκατοίκους).

Κι αν θέλουμε κι άλλα, θα τα βρούμε. Τα ελληνικά δεν άλλαξαν ποτέ την προφορά και την ορθογραφία τους (από τότε που πρωτομιλήθηκαν και πρωτογράφτηκαν μέχρι σήμερα), δεν έχουν καταργήσει τη διάκριση μεταξύ μακρών και βραχέων φωνηέντων (ενώ είναι πασιφανές πως την έχουν καταργήσει), έχουν αποικήσει με άπειρες λέξεις το εσωτερικό των πιο διαφορετικών γλωσσών (σαν οι γλώσσες να μη βρίσκονται σε κατάσταση διαρκούς αμοιβαίας ανταλλαγής) και, το κυριότερο, δέχονται επίθεση από σκοτεινούς κύκλους και κινδυνεύουν από την παρακμή που θα έρθει με την εισβολή του λατινικού αλφαβήτου (ενώ ουδέποτε το λατινικό αλφάβητο τα απείλησε πραγματικά).

Είναι δύσκολο να ζήσουν οι Έλληνες χωρίς αυτή τη μυθολογία, που πολλές φορές αγγίζει τα όρια της τερατολογίας, αγνοώντας όχι μόνο τα πορίσματα της γλωσσολογικής επιστήμης, αλλά και την κοινή λογική; Απ’ ό,τι φαίνεται, ναι, αφού οι χρόνιες ενστάσεις για όσα ισχυρίζονται οι μύθοι, δεν τους έχουν κάνει να υποχωρήσουν ούτε κατ’ ελάχιστον – και δεν θα υποχωρήσουν, βεβαίως, με το βιβλίο του Σαραντάκου.

Ο συγγραφέας ξέρει, ωστόσο, πώς να δώσει τον καλό αγώνα και πώς να μιλήσει για μια γλώσσα που δεν χρειάζεται καμιάν υπεράσπιση: τα ελληνικά δεν πρέπει να έχουν την ανάγκη να αμυνθούν ή να απολογηθούν για τις αλλαγές και τις μεταλλάξεις τους, που αποτελούν την αναμενόμενη εξέλιξη για όλες τις φυσικές γλώσσες.

Κι αν καταφέρουμε κάποτε να ζήσουμε έξω από τη μυθολογική επικράτεια της ελληνικής γλώσσας, τότε είναι σίγουρο πως θα αποκτήσουμε και μια πιο ισορροπημένη σχέση μαζί της, μαθαίνοντας να την ακούμε και, κυρίως, να τη γράφουμε καλύτερα. Κι έτσι, χωρίς να πέσουμε στη μαύρη τρύπα της λεξιπενίας, θα τιμήσουμε τόσο το μακραίωνο παρελθόν των ελληνικών όσο και τη σύγχρονη πραγματικότητα την οποία αντιπροσωπεύουν.

Η παρουσίαση βάζει θαρρώ, με νηφάλιο τρόπο, αρκετά ζητήματα -και θα παραδεχτώ πως ο Χατζηβασιλείου έχει δίκιο όταν λέει πως, επειδή με τα κείμενα και με τα βιβλία μας ανασκευάζουμε τους μύθους, αυτό δεν σημαίνει πως οι μύθοι θα πάψουν να επανέρχονται. Κάτι τέτοιο άλλωστε υπονοεί και η ονομασία «Λερναίο» που έχουμε δώσει στον ανθεκτικότερο από αυτούς!

 

 

Advertisement