Πρέπει να ληφθούν μέτρα περιορισμού στις εκκλησίες;

Πριν από δώδεκα μέρες είχαμε τα πρώτα κρούσματα κορονοϊού στην Ελλάδα -χτες, ο αριθμός τους έφτανε τα 84, ευτυχώς χωρίς κανέναν θάνατο. Η μερίδα του λέοντος προέρχεται από ένα γκρουπ προσκυνητών στους Αγίους Τόπους, η διαχείριση του οποίου έγινε μάλλον ατελώς από τις αρμόδιες αρχές με αποτέλεσμα να εκφράζονται φόβοι ότι θα υπάρξουν πολλά δευτερογενή κρούσματα τις επόμενες μέρες.

Εξίσου ή και περισσότερο ανησυχητική είναι η είδηση ότι υπάρχουν 4 «ορφανά» κρούσματα, δηλαδή που δεν συνδέονται με κάποιο από τα ήδη γνωστά. Εντοπίστηκαν από δειγματοληπτικό έλεγχο σε ασθενείς με σοβαρό αναπνευστικό σύνδρομο.

Την ίδια στιγμή, στη γειτονική μας Ιταλία η επιδημία έχει φτάσει σε επίπεδα που ανάγκασαν τις αρχές να πάρουν πρωτοφανή μέτρα, βάζοντας σε καραντίνα το ένα τέταρτο του πληθυσμού της χώρας, ανάμεσά τους περιοχές όπως το Μιλάνο και τη Βενετία.

Τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς παίρνονται σκληρά μέτρα περιορισμού των ταξιδιών, των δημοσιων συναθροίσεων, των αθλητικών συναντήσεων, των εκδηλώσεων, των συγκεντρώσεων. Στη Γαλλία, δεν επιτρέπεται να βρεθουν περισσότερα από 1000 άτομα στον ίδιο χώρο -έτσι σε μεγάλα μουσεία, όπως στο Λούβρο, γίνονται δεκτοί με το σταγονόμετρο μόνο όσοι έχουν αγοράσει εισιτήρια από το διαδίκτυο. Ματαιώθηκαν όλες οι μεγάλες συναυλίες -ανάμεσά τους και του Θ. Κουρεντζή στη Φιλαρμονική αλλά και της Μαντόνας ενώ η Παρί Σαιν Ζερμαίν θα αντιμετωπίσει τη Ντόρτμουντ χωρίς θεατές για την πρώτη φάση νοκάουτ του Τσ.Λιγκ. Άλλοι αγώνες, όπως ο αγώνας Ιρλανδίας-Γαλλίας στο ράγκμπι μετατέθηκαν για τον… Οκτώβριο. Μια σειρά επιστημονικά συνέδρια ή εμπορικές εκθέσεις έχουν επίσης ματαιωθεί -τα συζητούσαμε και εδώ προχτές. Αλλά και οι πολιτικές συγκεντρώσεις στη Γαλλία (έχουν δημοτικές εκλογές την Κυριακή) ματαιώνονται.

Και οι θρησκευτικές τελετές δεν έμειναν αλώβητες. Στη Βηθλεέμ η εκκλησία της Γέννησης έκλεισε. Στη Ρώμη ο Πάπας Φραγκίσκος δεν θα χαιρετήσει τους πιστούς από το παράθυρο αλλά θα μεταδώσει το κήρυγμα με βιντεοζεύξη. Πολλές εκκλησίες στην Ιταλία έκλεισαν ή κάνουν λειτουργίες που μεταδίδονται από την τηλεόραση.

Στο Ισραήλ, όπου θα γιορταστεί το Πουρίμ με παραδοσιακά μεγάλες συναθροίσεις έχει μπει όριο στα 5000 άτομα, το οποίο μάλλον θα μειωθεί τις επόμενες μέρες.

Η θεοκρατούμενη Σαουδική Αραβία ανέστειλε προσωρινά το προσκύνημα στη Μέκκα και στη Μεδίνα. Στην Τεχεράνη ματαιώθηκε για πρώτη φορά η μεγάλη προσευχή της Παρασκευής.

Η ρουμανική ορθόδοξη εκκλησία συνιστά στους πιστούς να αποφεύγουν τον ασπασμό των εικόνων και να έχουν δικά τους κουταλάκια ο καθένας για τη θεία Κοινωνία.

Μην ξεχνάμε ότι σε πολλές χώρες είχαμε συστάδες κρουσμάτων συνδεδεμένες με θρησκευτικές δραστηριότητες: Στην Κορέα, μια παραχριστιανική αίρεση ευθύνεται για τη μεγάλη εξάπλωση του ιού. Στη Γαλλία μια «πανεθνική συγκέντρωση» μιας ευαγγελικής εκκλησίας στη Μυλούζη, στην Αλσατία, ευθυνεται για το σκόρπισμα του ιού στις έξι γωνίες του εξαγώνου -και στα υπερπόντια εδάφη. Αλλά για να μην πηγαίνουμε μακριά, να θυμηθούμε ότι και στη χώρα μας περίπου τα 3/4 των (μέχρι στιγμής) κρουσμάτων οφείλονται σε ένα γκρουπ προσκυνητών στους Αγίους Τόπους.

Οπότε, είναι λογικό που σε όλο τον κόσμο εκκλησίες και θρησκευτικοί ηγέτες παίρνουν κάποια περιοριστικά και προφυλακτικά μέτρα.

Όλοι; Όχι όλοι. Σαν τους ανυπότακτους Γαλάτες του Αστερίξ, σε μια γωνιά της νοτιοανατολικής Ευρώπης μερικοί αδιάλλακτοι ρασοφόροι αρνούνται να περιστείλουν τις δραστηριότητές τους και να πάρουν μέτρα προφύλαξης, ενώ, από ατυχή συγκυρία, η χώρα έχει μπει στην περίοδο των πιο πυκνών και πιο εντατικών και πολυάνθρωπων θρησκευτικών τελετών: Σαρακοστή, Χαιρετισμοί, Μεγάλη Εβδομάδα, Ανάσταση -η εποχή που ακόμα και οι τυπικά πιστοί θα περάσουν μια-δυο φορές από την εκκλησία, έστω και μόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα, ενώ οι θρησκευόμενοι θα εκκλησιάζονται ακόμα και καθημερινά.

Η απάντηση της Ιεράς Συνόδου ήρθε χθες. Την παραθέτω στο ακέραιο:

«Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, με αίσθημα ευθύνης έναντι του Θεού, της εκκλησιαστικής κοινότητος, αλλά και όσων στέκονται με διάθεση κριτικής ή και αντίθεσης έναντι Αυτής, κατά την σημερινή συνεδρίαση Αυτής συζήτησε, μεταξύ άλλων, και το ζήτημα του νέου κορωνοϊού (Covid-19), για το οποίο έγκαιρα απεστάλη ήδη Εγκύκλιο Σημείωμα προς τις Ιερές Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος, σε συνεργασία με τις αρμόδιες Κρατικές Αρχές, με σκοπό την συμβολή της Εκκλησίας στην προσπάθεια για την πρόληψη διασποράς της νόσου, την οποία προκαλεί ο νέος αυτός ιός.

Η Ιερά Σύνοδος κατά την σημερινή συνεδρίαση Αυτής απεφάσισε και πάλι να απευθυνθεί προς τον Ιερό Κλήρο και τον ευσεβή Ορθόδοξο Λαό καί πατρικά να προτρέψει και να επισημάνει τα εξής:

1) Να εντείνουμε όλοι τις προσευχές μας προς τον Νικητή της φθοράς και του θανάτου Κύριο Ιησού Χριστό, ώστε να διαφυλάξει υγιή και ακέραιο τον Λαό Του. Προς τον σκοπό αυτό παρακαλεί τους Σεβασμιωτάτους Μητροπολίτες να συστήσουν στους Εφημερίους, ώστε πριν την Απόλυση της Θείας Λειτουργίας της ερχομένης Β΄ Κυριακής των Νηστειών (15-3-2020), να τελεσθεί Δέηση σε όλους τους Ιερούς Ναούς της Εκκλησίας της Ελλάδος, υπέρ της αποτροπής εξαπλώσεως της νόσου.

2) Να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα, κατά τις συστάσεις των αρμοδίων κρατικών Αρχών, προς τον σκοπό της διασποράς του ιού: α) Τακτικό και καλό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι. β) Χρησιμοποίηση αντισηπτικών με οινόπνευμα. γ) Τήρηση αποστάσεων από όποιον παρουσιάζει συμπτώματα. δ) Να γίνεται επιμελής καθαριότητα των επιφανειών και σωστός αερισμός των Ιερών Ναών και των λοιπών εκκλησιαστικών χώρων. ε) Προτρέπονται όσοι παρουσιάζουν συμπτώματα ασθενείας, αλλά και όσοι ανήκουν στις υγειονομικώς ευπαθείς ομάδες, πάσχοντες από αναπνευστικά προβλήματα ή σακχαρώδη διαβήτη ή καρδιαγγειακά νοσήματα, ως και οι ανοσοκατεσταλμένοι, να αποφύγουν προσωρινώς την έξοδο από την οικία τους, εάν δεν είναι απολύτως απαραίτητο, να είναι ακόμη πιο προσεκτικοί στην σχολαστική υγιεινή και καθαριότητα, να αποφύγουν τους χώρους μαζικής συναθροίσεως καθώς και τους ασπασμούς και εναγκαλισμούς, χάριν της προστασίας της υγείας των ιδίων αλλά και των αδελφών τους. στ) Όποιος παρουσιάζει συμπτώματα να επικοινωνεί με την τηλεφωνική γραμμή 1135, η οποία επί 24ώρου βάσεως θα παρέχει πληροφορίες σχετικά με τον νέο κορωνοϊό.
Προς τον σκοπό της ενημέρωσης του πιστού λαού, η Ιερά Σύνοδος απεφάσισε την εκτύπωση ειδικού ενημερωτικού φυλλαδίου με τις παραπάνω οδηγίες και την διανομή του στους Ιερούς Ναούς.

3) Για τα μέλη της Εκκλησίας, η προσέλευση στην Θεία Ευχαριστία και η κοινωνία από το Κοινό Ποτήριο της Ζωής, ασφαλώς και δεν μπορεί να γίνει αιτία μετάδοσης ασθενειών, γιατί οι πιστοί όλων των εποχών, γνωρίζουν ότι η προσέλευση στη Θεία Κοινωνία, ακόμη και εν μέσω πανδημίας, συνιστά αφ᾿ ενός μια έμπρακτη κατάφαση αυτοπαράδοσης στον Ζώντα Θεό, και αφ᾿ ετέρου τρανή φανέρωση αγάπης, η οποία κατανικά κάθε ανθρώπινο και ίσως δικαιολογημένο φόβο: «φόβος δεν υπάρχει στην αγάπη, αλλά η τέλεια αγάπη διώχνει τον φόβο» (Α΄ Ἰωάν. 4, 18). Τα μέλη της Εκκλησίας γνωρίζουν ότι η κοινωνία, δηλαδή η σχέση, είναι καρπός αγάπης και άθλημα ελευθερίας, ακριβώς γιατί αγνοεί την καχυποψία, τις επιφυλάξεις, τους φόβους.

Οι συζητήσεις και οι απόψεις που ακούγονται τις τελευταίες ημέρες για το όλο ζήτημα, ακόμη και για ενδεχόμενη απαγόρευση της Θείας Ευχαριστίας, ξεκινούν από διαφορετική αφετηρία και έχουν διαφορετική προσέγγιση. Όσοι προσέρχονται «μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης» και απολύτως ελεύθερα χωρίς κανένα δυναστικό καταναγκασμό, κοινωνούν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, που γίνεται «φάρμακο αθανασίας», «εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον».

Όλοι αυτοί οι πιστοί, ο ευσεβής και γεμάτος αγάπη ορθόδοξος Λαός, και ο ευαγής Ιερός Κλήρος που μέσα από την θεία Κοινωνία εκφράζουν την αγάπη τους και την δίψα τους για ζωή και σχέση, το ελάχιστο που δικαιούνται από τους συμμετέχοντες στον δημόσιο διάλογο είναι ο σεβασμός προς την πίστη τους και την επιλογή τους αυτή, να αγαπούν χωρίς φόβο και ανασφάλεια. Χωρίς να καταδικάζουμε κανέναν για τον φόβο και την ανησυχία του, ομολογούμε ότι όλοι οι πιστοί, επιτελώντας το χρέος της εν ελευθερία αγάπης μας, θα εξακολουθήσουμε στις Ορθόδοξες Εκκλησίες μας να λειτουργούμε και να κοινωνούμε, έχοντας την βεβαιότητα ότι κοινωνούμε στη Ζωή και στην αθανασία».

Οι υπογραμμίσεις (με μαύρα) είναι δικές μου. Βλέπετε ότι η Ιερά Σύνοδος αν και σωστά αναμεταδίδει κάποιες συστάσεις υγειονομικού χαρακτήρα, δεν υποχωρεί ούτε εκατοστόμετρο στα θεολογικά ζητήματα αλλά αντίθετα επιβεβαιώνει αυτό που πολλοί ιερείς επαναλάμβαναν στερεότυπα από τηλεοράσεως τις προηγούμενες μέρες, ότι «αν πιστεύεις, η θεία Κοινωνία δεν μπορεί να μεταδώσει τον ιό διότι το σώμα του Κυρίου δεν είναι φορέας ιών».

Θα μου πείτε: Τι περιμένεις; Μπορεί μια εκκλησία να παραδεχτεί ότι το μυστήριο που τελεί δεν είναι Μυστήριο; Να αυτοακυρωθεί; Θα απαντήσω ότι άλλες εκκλησίες, ακόμα και ορθόδοξες, έχουν φανεί πολύ πιο συνετές. Ανέφερα πιο πριν για τη ρουμανική εκκλησία που συνιστά να αποφεύγεται ο ασπασμός των εικόνων -μια πρακτική που είναι ίσως πιο επικίνδυνη και από τη θεία μετάληψη, μου έλεγε φίλος που εκκλησιάζεται τακτικά, δεδομένου ότι οι θρησκευόμενοι συνηθίζουν τα υγρά και παθιασμένα φιλιά στις εικόνες και -ανάλογα τον σωματότυπο- όλοι τις ασπάζονται σε δύο ή τρία σημεία.

Θα αναφέρω επίσης την Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη εκκλησία της Αμερικής, η οποία επέλεξε να ακολουθήσει ριζικά διαφορετική στάση από τη δική μας. Η εγκύκλιος του αρχιεπισκόπου αναφέρει: Η τήρηση των βασικών βημάτων προφύλαξης όπως συνίσταται από τις υγειονομικές αρχές δεν είναι απλώς λογική αλλά και συνετή. Στην πραγματικότητα είναι μία πράξης αγάπης … Οι ηλικιωμένοι και όσοι ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες θα πρέπει να αποφεύγουν από το να παρακολουθούν εκκλησιαστικές υπηρεσίες όσο διαρκεί … Η επιστήμη και ο λόγος που μας δόθηκε από το θεό απαιτούν να χρησιμοποιούμε όλα τα διαθέσιμα μέσα για να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας και την οικογένειά μας από την ασθένεια. Να αποφύγουμε να γίνουν οι εκκλησίες εστίες μετάδοσης της νόσου.

Ο ένας λέει: Η προφύλαξη είναι πράξη αγάπης. Ο άλλος, ο δικός μας, λέει: η αγάπη διώχνει τον φόβο. Θα έλεγες ότι ανήκουν σε διαφορετικά θρησκεύματα.

Επίσης, η βολονταριστική διαβεβαίωση της Ιεράς Συνόδου ότι η προσέλευση στη Θεία Ευχαριστία «ασφαλώς δεν μπορεί να γίνει αιτία μετάδοσης ασθενειών» είναι μια καινοφανής άποψη που δεν την είχε πάντοτε η εκκλησία μας. Διαβάζουμε στο Πηδάλιο ερμηνευτική σημείωση του πάτερ Νικοδήμου: «Όθεν και Ιερείς και Αρχιερείς πρέπει εν καιρώ πανώλης να μεταχειρίζονται τρόπον εις το να μεταλαμβάνουν τους ασθενούντας, ος τις να μη παραβαίνει τον παρόντα Κανόνα τούτον, όχι βάλλοντες μέσα εις σταφίδα τον άγιον Άρτον, αλλά εις τι αγγείον ιερόν, και εκείθεν να τον λαμβάνουν, ή οι μόρται, η οι ασθενείς, δια λαβίδος. Το δε αγγείον συν τη λαβίδι να βάνεται εις ξύδι, και το οξύδι να ρίπτεται εις το χωνευτήριον, ή με όποιον άλλον τρόπον δυνηθώσι ασφαλέστερον και κανονικόν».

Μας λέει δηλαδή ο Νικόδημος ότι, σε καιρούς επιδημίας, οι ιερείς έπαιρναν μέτρα προφύλαξης. Δεν κοινωνούσαν όλους τους πιστούς από το ίδιο σκεύος -και το σκεύος μετά το απολύμαιναν. Ολοφάνερα, τον καιρό εκείνο οι ιερείς δεν θεωρούσαν ότι «ασφαλώς δεν μεταδίδονται» ασθένειες από τη Θεία Ευχαριστία. Ήταν πολύ πιο φωτισμένοι -ή λιγότερο υποκριτές.

Θα μου πείτε: Μήπως όμως ακόμα και αυτή η κάθε άλλο παρά ικανοποιητική ανακοίνωση, με τις έστω δειλές παραινέσεις της προς τις ευπαθείς ομάδες, θα φέρει τελικά αποτέλεσμα; Γιατί αποκλείεις οι πιστοί να «διαβάσουν μέσα από τις γραμμές», όπως έσπευσαν να πράξουν διάφοροι δημοσιολογούντες, να καταλάβει ότι ο αρχιεπίσκοπος κλεινει το μάτι στο ποίμνιο και τους λέει «Δεν μπορούμε να σας το πούμε ανοιχτά, αλλά καλύτερα να μην έρθετε».

Το αποκλείω να εννοεί αυτό η Ιερά Σύνοδος διότι, αν ήταν, θα άφηνε κάποιους υπαινιγμούς -σε αντιδιαστολή, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής λέει ρητά ότι ο εκκλησιασμός μπορεί να γίνει από την τηλεόραση ή το Διαδίκτυο. Το αποκλείω επίσης διότι, σε σύμπνοια με την κοντόφθαλμη αυτή εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου, ένα σωρό άλλοι ιερωμένοι πλειοδοτούν, άλλοι καλώντας εμφατικά το εκκλησίασμα να κοινωνήσει κι άλλοι, όπως ο πρώην Καλαβρύτων Αμβρόσιος, παινεύοντας τις ανύπαρκτες αντισηπτικές ιδιότητες του αγιασμού. Και βέβαια, σύμφωνα με δημοσκόπηση, το 31% των ερωτηθέντων δεν πιστεύει ότι μεταδίδεται ασθένεια με τη θεία Κοινωνία -και επειδή η δημοσκόπηση έγινε πριν από την ανεύθυνη εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου, τώρα το ποσοστό αυτό μάλλον θα έχει αυξηθεί.

Είδαμε άλλωστε τι έγινε την περασμένη Κυριακή, όπου όχι μόνο αρκετοί πιστοί συνέρευσαν στις εκκλησίες -αυτό δεν είναι κατακριτέο καθαυτό- αλλά από κοντά έσπευσαν διάφοροι θλιβεροί πολιτικάντηδες, κυρίως του κυβερνώντος (και όχι μόνο, δυστυχώς) κόμματος, που ασπάζονταν επιδεικτικά σταυρούς (ο κ. Γεωργιάδης) και με καμάρι ανακοίνωσαν στα κοινωνικά μέσα ότι κοινώνησαν (η κ. Έλενα Ράπτη) ενώ άλλοι πολιτευτές έβγαλαν σέλφι στους ναούς.

Και κάθε τέτοια σέλφι μπορεί να εξαργυρώνεται με μερικές εκατοντάδες σταυρούς, οπότε μπορούμε να περιμένουμε μόνο ότι θα χειροτερέψουν τα πράγματα και ότι τις επόμενες Κυριακές (και καθημερινές) κι άλλοι βουλευτές και πολιτικάντηδες θα σπεύσουν να κοινωνήσουν και να το αναγγείλουν.

Διακινδυνεύουν την υγεία τους για δυο χούφτες ψηφαλάκια. Λυπηρό, θα πείτε, αλλά δικός τους λογαριασμός. Μα δεν είναι μονάχα δικός τους. Αν (ο μη γένοιτο) αρρωστήσει αύριο η κυρία Ράπτη, θα νοσηλευτεί εγγυημένα σε μια από τις ελάχιστες ΜΕΘ της χώρας, στερώντας την από κάποιον άλλον, πιθανώς ηλικιωμένο, που πιθανώς θα καταλήξει χωρίς αυτή την ενισχυμένη φροντίδα.

Διότι βέβαια ο σκοπός των προφυλακτικών μέτρων σαν κι αυτά που παιρνονται παντού στον κόσμο [και τη στιγμή που τα γράφω αυτά ο πρωθυπουργός της Ιταλίας ανακοινώνει ότι ολόκληρη η χώρα μπαίνει σε καραντίνα!], ο σκοπός, ξαναλέω, των μέτρων δεν είναι να μην κολλήσουμε τον κορονοϊό. Είναι να μην κολλήσουμε όλοι μαζί τον κορονοϊό. Γιατί καμιά χώρα, όσο τέλειο σύστημα υγείας κι αν έχει, δεν μπορεί να νοσηλεύσει ταυτόχρονα ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της -είναι όπως με τις τράπεζες, που βασίζονται στην παραδοχή ότι δεν θα ζητήσουν όλοι οι καταθέτες τα χρήματά τους ταυτόχρονα.

Και στην σχεδόν χρεοκοπημένη Ελλάδα όπου η λαίλαπα των μνημονίων έχει σχεδόν εξαρθρώσει το σύστημα υγείας, όπου όλα κρέμονται από μια κλωστή και συγκρατιούνται στη θέση τους χάρη στις υπεράνθρωπες προσπάθειες του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, αν ο κορονοϊός περάσει στο επόμενο στάδιο (σε στάδιο Ιταλίας, ας πούμε) το σύστημα υγείας θα καταρρεύσει.

Ε και; θα πει κάποιος κυνικός (κάποιος κυνικός χωρίς γονείς ή ηλικιωμένους συγγενείς). Έτσι κι αλλιώς, θα πει ο κυνικός, κάθε χρόνο πεθαίνουν 100-200 ηλικιωμένοι από τη γρίπη, φέτος θα πεθάνουν οι μισοί από τη γρίπη κι οι μισοί από τον ιό. Και τι έγινε;

Αυτό που δεν έχει καταλάβει πολύς κόσμος είναι πως ο θανάσιμος κίνδυνος δεν βρίσκεται στον κορονοϊό καθαυτόν, αλλά στην κατάρρευση του συστήματος υγείας που θα προκληθεί με την κατακόρυφη άνοδο του αριθμού των κρουσμάτων. Πράγματι, οι ηλικίες κάτω των 60 έχουν αμελητέα θνητότητα. Ωστόσο, αν νοσήσουν -και, επομένως, τεθούν εκτός μάχης- από τον ιό οι μισοί γιατροί και το μισό νοσηλευτικό προσωπικό, δεν θα πεθαίνουμε από τον κορονοϊό ή δεν θα πεθαίνουμε κυρίως από τον κορονοϊό. Θα πληγούν οι καρκινοπαθείς ή οι αιμοκαθαιρόμενοι που δεν θα μπορούν να κάνουν τις θεραπείες τους. Θα κινδυνέψουν θανάσιμα όσοι πάθουν έμφραγμα ή εγκεφαλικό, καθώς θα αφεθούν στοιβαγμένοι σε κάποια αίθουσα υποδοχής ενώ το ελάχιστο μάχιμο υγειονομικό προσωπικό θα τρέχει και δεν θα προφταίνει. Κάθε σοβαρό τρακάρισμα θα είναι δυνητικά θανατηφόρο -όχι εκείνη την ώρα, μα αμέσως μετά.

Υπερβάλλω; Μακάρι. Και μακάρι να βγω ψεύτης.

Και η πολιτεία; Δεν θα πρέπει η πολιτεία να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων τώρα που η εκκλησία δεν το κατάφερε; Θα πρέπει. Εύχομαι να το κάνει -αλλά δεν το ελπίζω.

Οπότε; Οπότε σας παρακαλώ, όσοι με διαβάζετε, αποφεύγετε τις συναθροίσεις. Όχι μόνο τις εκκλησιαστικές: και τις αθλητικές, και τις πολιτικές, και τις κοινωνικές και τις πολιτιστικές. Καλές είναι οι παρουσιάσεις βιβλίου, αλλά ματαιώστε τις ή αναβάλετέ τις. Και φυσικά αποφύγετε να μεταλάβετε -αν υπάρχει Θεός, θα σας συγχωρήσει ή μάλλον θα σας βάλει ένα καλό βαθμό στο τεφτεράκι του.

Advertisement