Λοιμωξιολόγος, η ειδικότητα της χρονιάς

Μπορεί ο κορονοϊός (με τις ορθογραφικές και μορφολογικές παραλλαγές του) να είναι απο τώρα το απόλυτο φαβορί για τη Λέξη του 2020, αλλά μέσα στην πανδημία διακρίνονται και άλλες λέξεις που θα διεκδικήσουν μια καλή θέση στον διαγωνισμό -η ίδια η λέξη πανδημία, η καραντίνα, τα «υποκείμενα νοσήματα» και, το σημερινό μας θέμα, ο λοιμωξιολόγος, που πήρα το θάρρος να τον ανακηρυξω ηδη από τώρα σε ειδικότητα της χρονιάς.

Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού κάθε μέρα σπεύδουμε να ακούσουμε, με ευλαβική προσοχή, τις ανακοινώσεις του λοιμωξιολόγου κ. Σωτήρη Τσιόδρα, του εθνικού συντονιστή για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Για τον ίδιο τον κ. Τσιόδρα και το έργο του δεν θα γράψω σε αυτό το άρθρο, κυρίως επειδή πιστεύω πως πρέπει να τον αφήσουμε να κάνει τη δουλειά του, που και πολλή και εξαιρετικά κρίσιμη είναι, χωρίς περιττούς περισπασμούς. Πολύ άσχημα έκαναν αρκετοί φιλοκυβερνητικοί σχολιαστές που θέλησαν να χρησιμοποιήσουν τον άξιο επιστήμονα στην μικροπολιτική διαμάχη («γίνε Τσιόδρας και όχι Καρανίκας», έγραψε ένας ανάξιος δημοσιογράφος, λες και έβαλε κανείς σε αντιπαράθεση τα δυο πρόσωπα). Και καλώς ορίστηκε και άλλος πλάι του, ο Υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων κ. Χαρδαλιάς, για να περιοριστεί ο κ. Τσιόδρας στα επιστημονικά και όχι στα διαχειριστικά.

Λοιμωξιολόγος λοιπόν ο κ. Τσιόδρας, μια ειδικότητα που, στοιχηματίζω, οι περισσότεροι δεν την είχαν ακούσει πέρυσι. Από ιατρική δεν ξέρω, και ελπίζω οι γιατροί του ιστολογίου να μας διαφωτίσουν, αλλά νομίζω ότι η λοιμωξιολογία δεν είναι από τις πρωτογενείς ειδικότητες που μπορεί να πάρει κάποιος γιατρός -δεν τη βρίσκω, ας πούμε, σε αυτόν εδώ τον πίνακα. Ίσως αποτελεί δευτερογενή ειδικότητα, δηλ. πρώτα γίνεται κανείς πχ παθολόγος και μετά ειδικεύεται εκ νέου στη λοιμωξιολογία -αλλά αυτό θα μας το πείτε εσείς στα σχόλια, γιατροί μου.

Και επειδή από ιατρική δεν πολυσκαμπάζω, λέω να λεξιλογήσω.

Ο λοιμωξιολόγος μελετάει τις λοιμώξεις. Η λοίμωξη είναι λέξη μεταγενέστερη, των λογίων. Οι αρχαίοι είχαν το ρήμα «λοιμώττω» και βέβαια τον πανάρχαιο «λοιμό».

Η λέξη λοιμός είναι ομηρική αν και μόνο μια φορά εμφανίζεται στον Όμηρο, στην Ιλιάδα, στο Α, στο σημείο όπου ο ιερέας Χρύσης έχει παρακαλέσει τον Απόλλωνα να τιμωρήσει τους Αχαιούς και, ύστερα από μερικές μέρες θανατικό, ο Αχιλλέας προτείνει να φύγουν,

εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς·

δηλαδή, όπως μεταφράζει ο Πολυλάς «αφού μας φθέρνει λοιμική και πόλεμος αντάμα».

Ο λοιμός έχει ρίζα ινδοευρωπαϊκή και δεν αποκλείεται να συνδέεται ετυμολογικά με τον ομόηχό του, τον λιμό. Το ζευγάρι αυτο των ομόηχων είναι διάσημο και ενώ διαφέρουν στη σημασία δηλώνουν και τα δύο συμφορές: ο λιμός είναι πείνα, λιμοκτονία που λέμε, ενω ο λοιμός είναι αρρώστια. Αλλά και τα δυο θανατικά είναι και συγκατοικούν άλλωστε στην εκκλησιαστική ακολουθία:

έτι δεόμεθα υπέρ του διαφυλαχθήναι την αγίαν εκκλησίαν ταύτην, την νήσον ταύτην, και πάσαν πόλιν και χώραν από λοιμού, λιμού, σεισμού, καταποντισμού, πυρός, μαχαίρας, επιδρομής αλλοφύλων, εμφυλίου πολέμου και αιφνιδίου θανάτου….

Οπότε, όταν λέει κάποιος τη φράση «λ*μός, σεισμός, καταποντισμός» δεν υπάρχει σωστό και λάθος, στέκουν και τα δύο, αν και συχνότερα βλέπουμε γραμμένο τον λιμό.

Και βέβαια έχουμε το γνωστό επεισόδιο που αφηγείται ο Θουκυδίδης (2.54):

ἐν δὲ τῷ κακῷ οἷα εἰκὸς ἀνεμνήσθησαν καὶ τοῦδε τοῦ ἔπους, φάσκοντες οἱ πρεσβύτεροι πάλαι ᾄδεσθαι «ἥξει Δωριακὸς πόλεμος καὶ λοιμὸς ἅμ᾽ αὐτῷ.» ἐγένετο μὲν οὖν ἔρις τοῖς ἀνθρώποις μὴ λοιμὸν ὠνομάσθαι ἐν τῷ ἔπει ὑπὸ τῶν παλαιῶν, ἀλλὰ λιμόν, ἐνίκησε δὲ ἐπὶ τοῦ παρόντος εἰκότως λοιμὸν εἰρῆσθαι· οἱ γὰρ ἄνθρωποι πρὸς ἃ ἔπασχον τὴν μνήμην ἐποιοῦντο. ἢν δέ γε οἶμαί ποτε ἄλλος πόλεμος καταλάβῃ Δωρικὸς τοῦδε ὕστερος καὶ ξυμβῇ γενέσθαι λιμόν, κατὰ τὸ εἰκὸς οὕτως ᾄσονται.

δηλαδή, στη μετάφραση του Ελ. Βενιζέλου:

Μερικοί μάλιστα κατά την διάρκειαν της δυστυχίας ενθυμήθησαν, όπως ήτο φυσικόν, τον επόμενον στίχον, περί του οποίου οι πρεσβύτεροι απ᾽ αυτούς εβεβαίωναν, ότι εψάλλετο εις παλαιοτέραν εποχήν·

«Θα έλθη δωρικός πόλεμος και λοιμός μαζί μ᾽ αυτόν.»

Είναι αληθές ότι αντέτειναν μερικοί ότι ο παλαιός στίχος ωμιλούσε περί λιμού και όχι λοιμού, αλλ᾽ επί του παρόντος επεκράτησε φυσικά η γνώμη ότι η λέξις, της οποίας είχε γίνει χρήσις εις το άσμα, ήτο λοιμός, καθόσον οι άνθρωποι εμνημόνευαν τον στίχον σύμφωνα με τα παθήματά των. Αλλ᾽ εάν ποτέ επέλθη άλλος δωρικός πόλεμος μετά τον σημερινόν, και συμπέση να επέλθη λιμός, μου φαίνεται πιθανόν ότι τον στίχον θα ψάλλουν με την λέξιν αυτήν.

Κάποιοι ισχυρίστηκαν πως το επεισόδιο αυτό αποτελεί διάψευση της ερασμικής θεωρίας για την προφορά των αρχαίων Ελλήνων, αφού λοιμός και λιμός φαίνεται πως προφέρονταν το ίδιο. Ωστόσο, όπως γράψαμε πολύ πρόσφατα, οι δύο επίμαχες λέξεις προφέρονταν όχι ολόιδια αλλά με παρόμοιο τρόπο: λιμός η μία, λοϊμός η άλλη, που ταίριαζαν και οι δύο με το μέτρο.

Ο λοιμός έδωσε το ρήμα λοιμώσσω («πάσχω από λοιμό, δηλαδή κυρίως από πανώλη»), παράγωγο του οποίου, στα νεότερα χρόνια, είναι και η λοίμωξη. Αρχαιο είναι και το επίθετο «λοιμώδης» που χαρακτηρίζει όλες τις μολυσματικής φύσεως νόσους. Νεότερο, στην ίδια οικογένεια, το «λοιμοκαθαρτήριο» που όμως έχει παλιώσει -το συζητήσαμε και τις προάλλες στο άρθρο για την καραντίνα.

Καθώς είναι λέξεις ομόηχες, πολλοί μπερδεύουν τον «λοιμό» με τον «λιμό». Κι εγώ έχω κάνει λάθος από απροσεξία σ’ αυτό το ζευγάρι. Βέβαια, αρκεί να σκεφτούμε τον λιμασμένο ή τον λιμάρη για να ξεδιαλύνουμε την ορθογραφία του καθενός -ή και τη λίμα, με τη σημασία της πείνας. (Η άλλη η λίμα, των νυχιών ή των διαρρηκτών, είναι ομόγραφο αλλά έχει άλλη ετυμολογία, δάνειο από τα ιταλικά).

Ο λοιμός, ή τέλος πάντων η πανδημία του κορονοϊού, κάποτε θα τελειώσει. Όμως μετά; Ο κίνδυνος Το θέμα είναι να μην ακολουθήσει αν όχι λιμός πάντως βαθύτατη οικονομική κρίση ή να μην επωμιστούν και πάλι οι ασθενέστεροι το κύριο βάρος. Αλλά τι πρέπει να κάνουμε γι’ αυτό;

Advertisement