Να μπουν κάμερες στις σχολικές τάξεις;

Με τροπολογία της τελευταίας στιγμής σε άσχετο νομοσχέδιο (κάτι για τη μετανάστευση), η υπουργός Παιδείας κ. Κεραμέως θέσπισε τη δυνατότητα να αναμεταδίδεται ζωντανά η διδασκαλία που πραγματοποιείται διά ζώσης μέσα στις σχολικές αίθουσες της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ώστε να μπορούν να την παρακολουθήσουν όσοι μαθητές μένουν στο σπίτι κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Η τροπολογία έχει προκαλέσει σοβαρές αντιρρήσεις στην εκπαιδευτική κοινότητα. Παρόλο που εγώ έχω προ πολλού πάψει να αποτελώ τμήμα αυτής της κοινότητας, είτε ως μαθητής είτε ως γονέας μαθητών (η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι άλλο θέμα, αφού οι φοιτητές είναι ακαδημαϊκοί πολίτες), το ιστολόγιο ενδιαφέρεται πάντοτε για την εκπαίδευση και πολλοί σχολιαστές του είναι μάχιμοι εκπαιδευτικοί, οπότε πιστεύω ότι αξίζει να συζητήσουμε το θέμα.

Την επίμαχη τροπολογία μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ. Σύμφωνα με όσα προβλέπει, «Η ταυτόχρονη διδασκαλία σε μαθητές οι οποίοι συμμετέχουν στο μάθημα με φυσική παρουσία και σε άλλους μαθητές οι οποίοι συμμετέχουν εξ αποστάσεως επιτρέπεται μόνο σε περίπτωση επιδημικών νόσων», ενώ «δεν επιτρέπεται η καταγραφή και αποθήκευση του παραδιδόμενου μαθήματος, παρά μόνον η ζωντανή μετάδοση ήχου ή/και εικόνας σε πραγματικό χρόνο για τον ανωτέρω συγκεκριμένο σκοπό».

Παρουσιάζοντας την τροπολογία στη Βουλή, η υπουργός τόνισε ότι κάποιοι μαθητές «μένουν πίσω», καθώς είτε ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες είτε συγκατοικούν με άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Σχηματίστηκε δηλαδή η εντύπωση πως αποδέκτες της ζωντανής μετάδοσης θα είναι μόνο μαθητές της συγκεκριμένης τάξης, όσοι δεν μπορούν να συμμετάσχουν στο «κανονικό» μάθημα.

Όμως από τη διατύπωση της τροπολογίας γίνεται φανερό ότι αφορά και περιπτώσεις όπου ολόκληρη σχολική δομή κλείνει, αφού απευθύνεται σε μαθητές «….που δεν δύνανται να παρακολουθήσουν δια ζώσης την εκπαιδευτική διαδικασία είτε λόγω καθολικής ή μερικής αναστολής ή απαγόρευσης λειτουργίας εκπαιδευτικής δομής είτε για άλλο λόγο που ανάγεται σε έκτακτο ή απρόβλεπτο γεγονός». Αν δηλαδή κλείσει ολόκληρο το Χ. Γυμνάσιο μιας πόλης, οι μαθητές του ενδεχομένως θα παρακολουθούν σε ζωντανή μετάδοση τα μαθήματα που γίνονται στο Ψ. Γυμνάσιο.

Επίσης, η αναφορά σε «έκτακτο ή απρόβλεπτο γεγονός», σε συνδυασμό με όσα είπε η υπουργός στη Βουλή, ότι «Η τροπολογία μπορεί να ρυθμίσει και στο μέλλον την εξ αποστάσεως διδασκαλία μαθητών συνολικά, όταν έκτακτες περιπτώσεις (αποκλεισμός από χιόνια, φυσικές καταστροφές κ.α) επιβάλουν την αναστολή λειτουργίας σχολικών μονάδων.» δείχνει ότι υπάρχει σκέψη να χρησιμοποιηθει το ίδιο σύστημα και εκτός πανδημίας, έστω κι αν στην τροπολογία ρητά δηλώνεται ότι η μετάδοση «επιτρέπεται μόνο σε περίπτωση επιδημικών νόσων».

Ομολογώ πως έχω μεγάλες επιφυλάξεις για τη συγκεκριμένη τροπολογία. Από τη μια, είναι ευπρόσδεκτο να επιστρατεύεται η βοήθεια της τεχνολογίας και να ξεπερνιέται ο αποκλεισμός μερίδας μαθητών. Από την άλλη, αισθάνομαι πολύ άβολα με την ιδέα της ζωντανής αναμετάδοσης των συζητήσεων στην τάξη, έστω κι αν υπάρχει η, ίσως αυτονόητη, πρόβλεψη ότι απαγορεύεται η αποθήκευση του οπτικοακουστικού αρχείου.

Ο λόγος που με ενοχλεί η ιδέα της ζωντανής αναμετάδοσης είναι ότι διαρρηγνύεται το «εκπαιδευτικό απόρρητο» που πάνω του χτίζεται η σχέση εμπιστοσύνης δάσκαλου και μαθητή, σε αναλογία με τη σχέση γιατρού και ασθενή ή ιερέα και εξομολογούμενου ή δικηγόρου και πελάτη. Η τάξη είναι μια οικογένεια και όσα λέγονται και γίνονται μέσα στην τάξη δεν πρέπει να κοινολογούνται -για τον λόγο αυτό, αν θυμάστε, είχα εκφράσει παλιότερα τον αποτροπιασμό μου όταν ο Ρένος Αποστολίδης, κάποτε καθηγητής του Μιλτιάδη Έβερτ, έσπευσε το 1995 να κοινολογήσει τα υποτιθέμενα γλωσσικά λάθη που διέπραττε ο έφηβος Έβερτ όταν ήταν μαθητής του.

Στην προκείμενη περίπτωση, τα μαργαριτάρια, τα γλωσσικά ολισθήματα, ακόμα και η ιδιάζουσα προφορά κάποιων μαθητών θα είναι εκτεθειμένα στο πανελλήνιο -διότι υπάρχουν πολλοί και ποικίλοι τρόποι να καταγραφούν όσα μεταδίδονται ζωντανά στην τάξη, ακόμα και με ένα απλό κινητό τηλέφωνο. Κι έτσι μπορούν να καταγράφονται όχι μόνο των μαθητών τα μαργαριτάρια, αλλά και των καθηγητών τα γλωσσικά ολισθήματα (όλοι κάνουμε λάθη όταν μιλάμε πολλήν ώρα και εκτός κειμένου), ή οι «κενές φράσεις» που σχεδόν κάθε καθηγητής χρησιμοποιεί όταν θέλει να συγκεντρώσει τις σκέψεις του και να ξαναβρεί τον ειρμό, που συχνά τους κολλάνε σαν παρατσούκλι, από το κινηματογραφικό «βεβαίως βεβαίως» του Τσαγανέα, ως το «αιφνης» που έλεγε διαρκώς ένας καλός καθηγητής μου στην Ιωνίδειο προ αμνημονεύτων χρόνων.

Το χειρότερο: όταν ο εκπαιδευτικός γνωρίζει ότι κρέμεται πάνω από το κεφάλι του η δαμόκλεια κάμερα, πόσο αβίαστο θα ειναι το μάθημά του; Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τους μαθητές -θα τολμήσει κάποιο παιδί να κάνει μιαν ερώτηση που μπορεί και να αποδειχτεί χαζή, αν ξέρει ότι μπορεί να την παρακολουθούν όχι μόνο οι συμμαθητές του που απουσιάζουν αλλά και κάθε λογής άτομα εκτός σχολείου, από αδέρφια, γονείς και συγγενείς των συμμαθητών έως το απέραντο διαδίκτυο;

(Για να μην μιλήσω για ακροδεξιούς που μπορεί να πλημμυρίσουν το διαδίκτυο με βιντεάκια όπου θα λοιδορούν μεταναστόπουλα για γλωσσικά τους αστοχήματα, ώστε να «αποδειχτεί» ότι αποτελούν τροχοπέδη για τα «δικά μας» παιδιά).

Μήπως είμαι υπερβολικός στους φόβους που διατυπώνω; Μπορεί. Μπορεί επίσης, επειδή δεν διακειμαι φιλικά στην κυβέρνηση, να βλέπω με υπερβολική δυσπιστία τις πρωτοβουλίες της.

Ωστόσο, αναρωτήθηκα αν παρόμοια μέτρα, ζωντανής αναμετάδοσης από την σχολική τάξη, υπάρχουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Και επειδή δεν ήξερα κάποια τέτοια περίπτωση στις 2-3 χώρες όπου έχω εποπτεία προσέφυγα στη συλλογική σοφία των φίλων στο Φέισμπουκ. Από τις απαντήσεις που πηρα, μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται ότι υπάρχει τέτοιο σύστημα, για τα παιδιά που είναι αναγκασμένα από μακροχρόνια αρρώστια να λείπουν από το σχολείο. (Σύμφωνα με την περιγραφή φίλης: υπάρχει ένα ρομποτάκι που «γράφει» τον δάσκαλο, αλλά και τους συμμαθητές, γυρνώντας προς όποιον μιλάει και έχει την δυνατότητα να συμμετάσχει μιλώντας και υποβάλλοντας ερωτήσεις, αλλά και συνομιλώντας με τους συμμαθητές του. Έτσι αν πχ. έχει καρκίνο ή ό,τι άλλο δεν αισθάνεται αποκλεισμένος από την τάξη. Δεν το βλέπει κανένας άλλος ούτε αναπαράγεται πουθενά.) Σε άλλες χώρες δεν φαίνεται να έχει εφαρμοστεί κάτι ανάλογο, αν και βέβαια παντού εφαρμόζεται τηλεκπαίδευση.

Επίσης, οι εκπαιδευτικοί, όσοι έχουν εκφραστεί, εκφράζουν έντονες επιφυλάξεις για την ιδέα (παράδειγμα τοποθέτησης), με βάση τις παραπάνω σκέψεις. Βέβαια, κάποιοι προτίμησαν να δουν την αστεία πλευρά του θέματος -θα μπορούσαν, ας πούμε, να διαφημίζουν προϊόντα μέσα στο μάθημα, μετατρέποντας την κρίση σε ευκαιρία ώστε να συμπληρώνουν και το εισόδημά τους. Σε κάθε περιπτωση, η υπουργός δεν φρόντισε να αναζητήσει τη συναίνεση της εκπαιδευτικής κοινότητας σε αυτό το μέτρο, ενώ την ίδια στιγμή μέσα στην πανδημία έχουν πληθύνει από διάφορα παπαγαλάκια των σόσιαλ (αλλά και των μέσων ενημέρωσης) οι επιθέσεις κατά των δημοσίων υπαλλήλων γενικώς («πρέπει να ανάψετε κερί στον Κυριάκο που ακόμα παίρνετε τον μισθό σας», είπε πρόσφατα ο Άρης Πορτοσάλτε) και κατά των εκπαιδευτικών ειδικότερα («πληρώνονται και κάθονται», εστω κι αν η μεγάλη πλειοψηφία τους δουλεύει τώρα σαφώς περισσότερες ώρες απ’ ό,τι πριν από την πανδημία). Κι όμως, καμιά μεταρρύθμιση και καμιά καινοτομία δεν μπορεί να υλοποιηθεί επιτυχώς αν δεν ξεπεραστούν οι δισταγμοί και οι ενστάσεις των φορέων που θα την υλοποιήσουν.

Ως προς τις αιτιάσεις που συνδέονται με την προστασία της ιδιωτικότητας, η κ. Κεραμέως αναφέρει ότι η σχετική διάταξη συντάχθηκε «μετά από διαβούλευση με την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα» χωρίς ωστόσο να απαντά στις αιτιάσεις. Διάβασα άρθρο του ηλεδικηγόρου, όπου, ενώ αναγνωρίζεται «νομιμότητα του σκοπού της επεξεργασίας δεδομένων» επισημαίνονται  γενικότητες και ασάφειες στην εξουσιοδοτική διάταξη, με την πρόβλεψη ότι, αν προσβληθεί, «δεν αποκλείεται να ακυρωθεί ως αντίθετη στο άρθρο 43 παρ. 2 του Συντάγματος».

Σε κάθε περίπτωση, αναμένεται Υπουργική Απόφαση, που θα εξειδικεύει τους όρους με τους οποίους θα υλοποιηθεί η τροπολογία. Εδώ που τα λέμε, από τη γενική αρχή έως την υλοποίησή της, υπάρχει μεγάλη απόσταση, διότι και οι τεχνικές παράμετροι του εγχειρήματος δεν είναι ευκαταφρόνητες.

Ωστόσο, η συζήτηση δεν είναι άκαιρη, μεταξύ άλλων και για να επηρεαστεί το περιεχόμενο της Υπουργικής Απόφασης.

Θα διαβάσω με πολλή προσοχή τα σχόλιά σας, λοιπόν. Να μπουν οι κάμερες στις σχολικές τάξεις;

ΥΓ Προσθέτω ένα εξαιρετικό άρθρο του Γιώργου Θαλάσση, που διετέλεσε επί 23 χρόνια διευθυντής της Σχολής Μωραϊτη.