Υπάρχουν φτηνά πράγματα στη Γαλλία;

To 1980, με τον φίλο μου τον Θέμη, πήραμε την απόφαση να πάμε διακοπές ένα μήνα με το Ιντερέιλ, έναν θεσμό που τότε ήταν πολύ δημοφιλής στους νέους ή τουλάχιστον στους φοιτητές. Με ένα προσιτό αντίτιμο, που δεν θυμάμαι καθόλου πόσο ήταν, έπαιρνες μια κάρτα που σου εξασφάλιζε δωρεάν χρήση όλων των σιδηροδρόμων της Ευρώπης για 30 μέρες. (Όλων; Υπήρχανε και κάποιες εξαιρέσεις, αλλά ήταν η ευλογημένη εποχή πριν από το κύμα των ιδιωτικοποιήσεων, οπότε οι εξαιρέσεις ελάχιστα επηρέαζαν). Στη δική σου χώρα όμως, ή μάλλον στη χώρα όπου αγόραζες την κάρτα, ίσχυε μόνο έκπτωση 50%, όχι δωρεάν χρήση, γι’ αυτό οι Αμερικανοί που έρχονταν με Ιντερέιλ προτιμούσαν να ξεκινούν από το Λουξεμβούργο.

Ήταν λοιπόν ένας προσιτός τρόπος για να γυρίσει κανείς την Ευρώπη. Φυσικά, μέναμε σε ξενώνες νεότητας, Youth hostel, αφού φυσικά βγάζαμε και τη σχετική κάρτα, εκτός από τους τυχερούς που είχαν να φιλοξενηθούν κάπου. Και βέβαια, όλα μας τα πράγματα τα είχαμε στο τεράστιο σακίδιο της πλάτης, εύκολα ρούχα πλύνε-βάλε και κυρίως λιγοστά. Αν έκανα το ίδιο ταξίδι σήμερα θα είχα οπωσδήποτε μαζί μου κινητό και ταμπλέτα, ίσως και το λάπτοπ, καθώς και κάμποσα καλώδια και φορτιστήρια, αλλά τότε δεν υπήρχαν τέτοια πράγματα και μόνο μια παλιομηχανή είχα μαζί μου και λιγοστές φωτογραφίες τράβηξα.

Tην εποχή εκείνη υπήρχαν και περιορισμοί συναλλαγματικοί -δεν θυμάμαι πόσα μπορούσαμε να πάρουμε μαζί μας, νομίζω 240 δολάρια, αλλά ήταν λίγα για ένα τέτοιο ταξίδι. Πήραμε βεβαίως κρυφά και λίγα παραπάνω, αλλά δεν είχαμε γενικώς και πολλά λεφτά. Νομίζω ότι έφυγα με 400 δολάρια, κρυμμένα και φανερά. Είχαμε κάνει το σχέδιο να μην αλλάζουμε τόπο διαμονής κάθε μέρα, αλλά να μένουμε από 3 έως 6 μέρες σε μεγάλες κυρίως πόλεις.

Αλλάξαμε τρένο στο Βελιγράδι και πρώτος σταθμός μας ήταν η Βουδαπέστη, όπου θα μέναμε σε κάτι φοιτητικές εστίες μέσα στην πόλη. Εκεί είχα έναν γνωστό γνωστού, που ήταν κι αυτός Κνίτης και σπούδαζε στη Βουδαπέστη, και μας διευκόλυνε να γίνουμε δεκτοί, νομίζω τζάμπα. Αγγλικά τότε μιλούσαν ελάχιστοι, οπότε έπρεπε να τα βγάλουμε πέρα με νοήματα, κέσενεμ και κέρεμ (ευχαριστώ, παρακαλώ) και «γκέρεγκ κέρεκ α τελεφονχόζ» (τον έλληνα φοιτητή στο τηλέφωνο) για να καλέσω τον γνωστό γνωστού σε περίπτωση που συνέβαινε κάτι. Αλλά όλα πήγαν μια χαρά, η δε Βουδαπέστη εκτός από πανέμορφη ήταν και προσιτή για τα ισχνά βαλάντιά μας.

Την τελευταία μέρα έπρεπε να αδειάσουμε το χόστελ νωρίς, αλλά το τρένο για το Μόναχο, που ήταν ο επόμενος προορισμός μας, έφευγε στις 6 το απόγευμα. Για να μην τριγυρνάμε ολη μέρα στην πολη με τα σαμάρια, πήγαμε στον σταθμό των τρένων, αφήσαμε τα σακίδιά μας στην αίθουσα φύλαξης αποσκευών κι έτσι απαλλαγμένοι από το βάρος αρχίσαμε τις βόλτες. Γυρίσαμε στον σταθμό 20 λεπτά πριν από την αναχώρηση και με τρόμο είδαμε μια τεράστια ουρά στην παραλαβή των αποσκευών -αυτό δεν το είχαμε υπολογίσει!

Αφού είδαμε ότι με τον ρυθμό που προχωρούσε η ουρά ήταν αδύνατο να προλάβουμε το τρένο, πήγα μπροστά και με αγγλικά και με νοήματα προσπάθησα να πείσω τον υπεύθυνο ότι επειγόμαστε, και σε μια στιγμή που εκείνος κοίταζε αλλού μπήκα μέσα στο χώρο με τα σακίδια, που ήταν καμιά πεντακοσαριά, βρήκα το δικό μου και του Θέμη και όλος χαρά ξαναβγήκα έξω και είπα στον φίλο μου να βιαστούμε για να μη χάσουμε το τρένο για το Μόναχο.

Aλλά ο Θέμης είχε αντιρρήσεις: «Δεν είναι αυτό το δικό μου σακίδιο!» μου λέει. Πάνω στη βιασύνη μου, είχα πάρει άλλο σακίδιο. Μισοαστεία του είπα να κρατήσει το ξένο, που ήταν καλύτερο από το δικό του, αλλά βέβαια δεν γίνονται αυτά τα πράγματα. Οπότε, με την ουρά στα σκέλια, ξαναπήγαμε στον υπεύθυνο, ο οποίος και με το δίκιο του μας τα έψαλε, αλλά ευτυχώς στα ουγγρικά, οπότε δεν καταλάβαμε γρυ αφού δεν μας είπε ούτε ευχαριστώ ούτε παρακαλώ.

Τελικά η παράλογη επιμονη του Θέμη να ταξιδέψει με το δικό του σακίδιο ευοδώθηκε, το βρήκαμε με τα πολλά, αλλά βέβαια το τρένο για το Μόναχο είχε φύγει. Και εδώ φαίνεται ένα πλεονέκτημα του συστήματος Ιντερέιλ: αφού δεν είχαμε κανονικά εισιτήρια, δεν χάναμε τίποτα χάνοντας το τρένο. Κι επειδή αλλο τρένο για το Μόναχο δεν υπήρχε εκείνη τη μέρα, πήραμε απλώς το τρένο για το Παρίσι, που ήταν έτσι κι αλλιώς ο μεθεπόμενος σταθμός στο πρόγραμμα που είχαμε φτιάξει.

Αλλά στο Παρίσι, αν και πανέμορφο, η προσγείωση ήταν απότομη από πλευράς κόστους. Όλα μας φαίνονταν πανάκριβα. Την εποχή εκείνη το γαλλικό φράγκο αντιστοιχούσε με 10 δραχμές, αλλά οι τιμές μας φαίνονταν ίδιες με της Αθήνας, δηλαδή κάτι που έκανε 5 δραχμές στην Αθήνα έκανε περίπου 5 φράγκα στο Παρίσι. Είχαμε βρει ένα χόστελ στο Πουασί, αρκετά μακριά αλλά βολικό με το τρένο, πλάι στον Σηκουάνα, οπότε τρώγαμε θηριώδες πρωινό και μετά τη βγάζαμε με κονσέρβες και μπαγκέτες.

Τότε ήταν που ο φίλος μου ο Θέμης με ρώτησε, σαν γαλλομαθέστερο, «δεν υπάρχει λέξη για το ‘φτηνός’ στα γαλλικά;»

– Πώς δεν υπάρχει, του λέω. Bon marché.

– Αυτό δεν είναι λέξη, μου λέει, είναι δυο λέξεις. Σου λέω, δεν έχουν λέξη διότι τίποτα δεν είναι φτηνό στη Γαλλία!

Αυτή τη συζήτηση τη θυμήθηκα πρόσφατα, που περνώντας από το κέντρο της Αθήνας είδα σε ένα περίπτερο τη λέξη «φθηνό» γραμμένη σε διάφορες γλώσσες. Και επειδή εδώ λεξιλογούμε, στο σημείο αυτό το άρθρο, σαν συρμός τρένου, διακλαδώνεται κι από τις ταξιδιωτικές αναμνήσεις περνάμε στα γλωσσικά. Θα αναφέρω μόνο τους υπόλοιπους σταθμούς του ταξιδιού μας μετά το Παρίσι: Σαν Σεμπαστιάν-Μαδρίτη-Γρανάδα-Βαλένθια-Βαρκελώνη-Φλωρεντία-Βενετία και επιστροφή μέσω Γιουγκοσλαβίας. Κάπου 8500 χλμ. βλέπω τώρα.

Bλέπουμε λοιπόν το φτηνό (ή φθηνό, κάπως πιο ευπρεπισμένο και ίσως λίγο ακριβότερο) και τους αντίστοιχους όρους σε διάφορες άλλες γλώσσες, και επιβεβαιώνεται η υπόθεση του Θέμη-Γουόρφ, αφού πράγματι στα γαλλικά δεν δίνεται μονολεκτικός όρος αλλά το δίλεκτο pas cher, όχι ακριβός -ενώ στην Ισπανία όπου πήγαμε μετά την πανάκριβη Γαλλία μάθαμε αμέσως πως υπάρχει όρος μονολεκτικός, barato (για τον οποίο έχει προταθεί ελληνική ετυμολογία, από το πράττω, αλλά μάλλον απίθανη μου φαίνεται).

Βέβαια, βλέπουμε ότι και στα ιταλικά ο όρος δεν είναι μονολεκτικός, αφού είναι a buon mercato, αντίστοιχο του γαλλικού bon marché, κατά λέξη «καλή αγορά», που μας θυμίζει την ελαφρώς πορτοκαλίζουσα εκδοχή που θέλει το κελεπούρι και το τουρκ. kelepir να προέρχονται από το «καλό εμπόριο».

Βέβαια, τι θα πει μονολεκτικός; Κάποιες γλώσσες έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια στο να φτιάχνουν σύνθετους όρους σε μία λέξη, όπως μας θυμίζει το ακραίο παράδειγμα του συλλόγου αξιωματικών της εταιρείας ατμοπλοίων του Δούναβη, που είναι μία λέξη στα γερμανικά (όπως επίσης και ο πρόεδρος του συλλόγου κτλ. ή ο επιστάτης των γραφείων του συλλόγου κτλ.). Κι έτσι, το goedkoop των Ολλανδών είναι, ουσιαστικά, ίδιο με το bon marché/ a buon mercato των Γαλλοϊταλών, αλλά στη μια περίπτωση έχουμε μία λέξη και στις άλλες δύο ή τρεις.

Aς δούμε τις άλλες λέξεις. Cheap βεβαίως στα αγγλικά και billig στα γερμανικά, erzan στα κουρδικά, murah στα μαλαισιανά, ucuz στα τούρκικα, lirë στα αλβανικά, tanie στα πολωνικά, το nafuu ίσως σουαχίλι. To дешёвый, ντεσόβι ή όπως προφέρεται είναι ρώσικο, το άλλο που του μοιάζει δεν ξέρω τι είναι. Μου είπαν ότι τα αραβικά, περσικά και εβραϊκά τα έχουν βάλει ανάποδα, σαν να διαβάζονταν δηλαδή από τ’αριστερά προς τα δεξιά.

Αλλά θα προσέξατε ότι υπάρχει και ένα ieftin, κάτω κάτω, όπως και ένα евтин κάπου στη μέση. Αυτά δεν σας θυμίζουν την ελληνική λέξη;

Καλώς σας τη θυμίζουν. Το ieftin είναι ρουμάνικο, ενώ στα βουλγάρικα είναι евтин, όπως και στα μακεδονικά, και јефтин/jeftin στα σερβοκροάτικα. Όλα αυτά προέρχονται από τα ελληνικά βεβαίως, και μάλλον από τα βυζαντινά, σε μια εποχή που κρατούσαν ακόμα το αρχικό φωνήεν, πριν ο ευθηνός γίνει φθηνός και φτηνός.

Πράγμα που σημαίνει ότι, σε αντίθεση με τη Γαλλία και την Ιταλία, στην Ελλάδα όλα είναι πάμφθηνα, αφού η ελληνική λέξη πέρασε και στις γλώσσες των γειτονικών χωρών. Ελάτε τουρίστες άφοβα!

(Παρακαλείται το σεβαστό Υπουργείο Τουρισμού, σε περίπτωση που θέλει να ενισχύσει το μήνυμα του ιστολογίου, να στείλει μέιλ στη γνωστή διεύθυνση για να γνωστοποιήσω το IBAN).

 

 

 

 

Advertisement