Η πληθυσμιακή έκρηξη των συνοριοφυλάκων -ή, οι «προσεκτικοί ομιλητές» σε νέες περιπέτειες

Τον τελευταίο καιρό είχαμε αρκετούς σύντομους ή ακόμα και μονολεκτικούς τίτλους, αλλά με το σημερινό μακρινάρι ξεφεύγουμε από τη λακωνική τάση. Φυσικά, το πρώτο μισό του τίτλου κάνει λογοπαίγνιο με τον τίτλο της γνωστής ταινίας του Δήμου Αβδελιώδη, την Εαρινή σύναξη των αγροφυλάκων, μόνο που εδώ έχουμε συνοριοφύλακες, έναν τύπο που ο καθηγητής Μπαμπινιώτης πρόσφατα αποδοκίμασε, μαζί με ορισμένους άλλους.

Μ’ άλλα λόγια, θα σχολιάσουμε ένα πρόσφατο σημείωμα του Γ. Μπαμπινιώτη στο Φέισμπουκ, που το βλέπετε αριστερά, καταρχάς την εισαγωγή του κ. καθηγητή και μετά το ορθογώνιο πλαίσιο στο οποίο αναλύει εκτενέστερα τα επιχειρήματά του.

Λέει λοιπόν ο κ. Μπαμπινιώτης:

συνορο-φύλακας ΟΧΙ συνορΙο-φύλακας
εποχ-ικός ΟΧΙ εποχ-Ιακός
πληθυσμ-ικός ΟΧΙ πληθυσμ-Ιακός
ερασμ-ική (προφορά) ΟΧΙ ερασμ-Ιακή

Οι λέξεις αυτές, παρά την περισσότερο ή λιγότερο ευρεία χρήση τους, παραβαίνουν τους κανόνες τής παραγωγής και τής σύνθεσης τής Ελληνικής. Οι «προσεκτικοί ομιλητές» είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούν τους τύπους που σχηματίζονται κατά τους κανόνες τής γλώσσας μας.

Kαι εξηγεί παρακάτω με ποιο τρόπο ο κάθε ένας τύπος από αυτούς «παραβαίνει τους κανόνες» παραγωγής και σύνθεσης της ελληνικής.

Εγώ από την πλευρα μου υποστηρίζω ότι δεν είναι η γενετική μορφολογία το αποκλειστικό κριτήριο για να δεχτούμε έναν τύπο, πρέπει επίσης να πάρουμε υπόψη τον νόμο της αναλογίας, την αποδοχή του τύπου από τους φυσικούς ομιλητές και από τη λεξικογραφική κοινότητα, και, βέβαια, την παρουσία των σχετικών τύπων στα σώματα κειμένων, τόσο αυτών που αποδοκιμάζονται όσο και εκείνων που αντιπροτείνονται, με άλλα λόγια τη χρήση τους, διότι η χρήση φτιάχνει τους κανόνες, όσο κι αν ο κ. Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι υπάρχει «παράβαση των κανόνων» ανεξάρτητα από «την περισσότερο ή λιγότερο ευρεία χρήση» ενός τύπου.

Με την απλή προσφυγή στο γκουγκλ, που είναι ικανοποιητικός τρόπος για αδρομερείς εκτιμήσεις, βλέπουμε ότι οι τύποι που αποδοκιμάζονται από τον κ. καθηγητή είναι εξίσου, περισσότερο ή πολύ περισσότερο διαδεδομένοι από αυτούς που επιδοκιμάζονται ως «σωστοί».

α. Ο αποδοκιμαζόμενος (από τον κ. Μπ.) τύπος «συνοριοφύλακας» έχει συντριπτικά περισσότερες ανευρέσεις από τον εναλλακτικό τύπο «συνοροφύλακας» (165.000 προς 750), σε σημείο που, όταν πληκτρολογούμε «συνοροφύλακας» να δεχόμαστε το ερώτημα «Μήπως εννοείτε συνοριοφύλακας«;

β. Ο αποδοκιμαζόμενος (από τον κ. Μπ.) τύπος «πληθυσμιακή» έχει συντριπτικά περισσότερες ανευρέσεις από τον εναλλακτικό τύπο «πληθυσμική» (640.000 προς 2500).

γ. Ο αποδοκιμαζόμενος (από τον κ. Μπ.) τύπος «ερασμιακός» έχει ελαφρως περισσότερες ανευρέσεις από τον εναλλακτικό τύπο «ερασμικός». (Να σημειωθεί ότι πέρα από την ερασμιακή/ερασμική προφορά, στην ιδιόλεκτο των πανεπιστημίων υπάρχουν και οι ερασμιακοί φοιτητές, όσοι δηλαδή έχουν έρθει με ανταλλαγές μέσω του προγράμματος Erasmus).

δ. Ο αποδοκιμαζόμενος (από τον κ. Μπ.) τύπος «εποχιακός» έχει ελαφρώς περισσότερες ανευρέσεις από τον εναλλακτικό τύπο «εποχικός».

Τι γινεται με την αποδοχή από τη λεξικογραφική κοινότητα; Κοιτάζουμε τα έγκυρα νεότερα λεξικά μας, κατά σειρά έκδοσης.

Το ΛΚΝ καταγράφει ως πρώτο τύπο το «εποχιακός» και δεύτερο το «εποχικος», ως πρώτο τύπο το «ερασμιακός» και δεύτερο το «ερασμικος» και ως μοναδικό τύπο το «πληθυσμιακός». Δεν λημματογραφεί καθόλου τον συνοριοφύλακα ή συνοροφύλακα, επειδή πρόκειται για θεσμό που εμφανίστηκε μόνο τα τελευταία χρόνια -το ΛΚΝ έχει αρχίσει να γερνάει, καθώς εκδόθηκε το 1998 και δεν έχει επικαιροποιηθεί έκτοτε.

Το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας καταγράφει ως πρώτο τύπο το «συνοριοφύλακας» και ως δεύτερο το «συνοροφύλακας», ως πρώτο τύπο το «πληθυσμιακός» και δεύτερο το «πληθυσμικός», ως ισότιμους τύπους τα εποχιακός και εποχικός, και ως πρώτο τύπο το «ερασμικός» και δεύτερο το «ερασμιακός» που το χαρακτηρίζει «συχνότερο» αλλά και «καταχρηστικό».

Το ΜΗΛΝΕΓ καταγράφει ως αποκλειστικό τύπο το «συνοριοφύλακας» και καθόλου το «συνοροφύλακας», ως πρώτο τύπο το «πληθυσμιακός» και δεύτερο το «πληθυσμικός», που το χαρακτηρίζει «σπάνιο», ωςπρώτο τύπο το «εποχιακός» και δεύτερο το «εποχικος», και ως πρώτο τύπο το «ερασμιακός» και δεύτερο το «ερασμικός».

Βλέπουμε δηλαδή ότι η υπόλοιπη λεξικογραφική κοινότητα σχεδόν ομόφωνα θεωρεί τους αποδοκιμαστέους από τον κ. Μπαμπινιώτη τύπους τουλάχιστον ισότιμους και συνήθως προτιμότερους, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις αγνοεί εντελώς τους τύπους που επιδοκιμάζονται απο τον κ. Μπ. (το ΛΚΝ αγνοεί τον πληθυσμικό, το ΜΗΛΝΕΓ δεν καταγράφει τον συνοροφύλακα).

Αλλά μήπως οι αποδοκιμαζόμενοι τύποι είναι οι μόνοι που ακολουθούν αυτό τον τρόπο σχηματισμού; Θα φέρω λίγα μονο παραδείγματα.

Πλάι στον αποδοκιμαζόμενο «ερασμιακό» βρίσκουμε, έξαφνα, τον αρχαίο μάλιστα τύπο «διονυσιακός». Και στο ετυμολογικό του λεξικό, ο ίδιος κ. Μπαμπινιώτης γράφει ότι προέρχεται από: όν. Διόνυσ(ος) + παραγ. τέρμα -ιακός.

Αλλά τότε γιατί να μη δεχτούμε και: ερασμιακός, από όν. Έρασμος + παραγ. τέρμα –ιακός;

Ή, ακόμα και ο τύπος «συνοριακός», που ο κ. Μπαμπινιώτης τον παραθέτει ως «σωστό», πώς τάχα παράγεται; Δεν θα έπρεπε, με την μπαμπινιώτεια άκαμπτη λογική, να είναι «συνορικός»; Ωστόσο, στο ετυμολογικό του λεξικό ο κ. Μπ. απλώς αναφέρει προέλευση από: σύνορ(ο) + παραγ. τέρμα -ιακός.

Για ποιο λόγο στην περίπτωση του συνοριακού και του διονυσιακού γίνεται δεκτή η παραγωγή από το -ιακός, χωρίς ψόγο ότι παραβιάζονται οι «κανόνες της γλώσσας μας»; Δεν μας διαφωτίζει ο κ. Μπαμπινιώτης.

Θα μπορούσε να πει, και θα είχε βάση, πως ο συνοριακός φτιάχτηκε με επίδραση λέξεων όπως «οριακός», «μεθοριακός». Αλλά μήπως η ίδια επίδραση δεν λειτουργεί στην περίπτωση του συνοριοφύλακα; Δεν είναι ασυνέπεια να την προσπερνάει στη μια περίπτωση και να την καταδικάζει στη δεύτερη;

Επομένως, εφόσον οι κανόνες επιδέχονται εξαιρέσεις, η θέση του κ. Μπαμπινιώτη αδυνατίζει πολύ.

Και πάλι όμως, δεν θα έγραφα το σημείωμα αυτό αν ο κ. Μπαμπινιώτης είχε την επιστημονική εντιμότητα να αναφέρει ότι η εκ μέρους του απόρριψη των τύπων «συνοριοφύλακας, πληθυσμιακός κτλ.» είναι προσωπική προτίμηση και ότι υπάρχουν άλλοι μελετητές και έγκυρα λεξικά που δεν συμμερίζονται την άποψή του και αν απέφευγε να προβάλει το σκιάχτρο των «προσεκτικών ομιλητών».

Προβάλλοντας κάποιους φανταστικούς «προσεκτικούς ομιλητές», που λένε «πληθυσμικός» και «συνοροφύλακας» αλλά και «πανεπιστημιόπολη» για να θυμηθούμε μια παλιότερη τοποθέτησή του, ο κ. Μπαμπινιώτης απαξιώνει ως «μη προσεκτικούς» τη συντριπτική πλειοψηφία (ο προσεκτικός ομιλητής εδώ θα έλεγε μάλλον «πλειονότητα») των φυσικων ομιλητών της ελληνικής και κατασκευάζει μιαν ανύπαρκτη ελίτ που κερδίζει την αριστεία όχι από το περιεχόμενο των λόγων της αλλά από την ευλαβική προσήλωσή της στα καπρίτσια του «εθνικού γλωσσολόγου».

Ανοίγει έτσι ο δρόμος ώστε όσα λέγονται και γράφονται από «μη προσεκτικούς» ομιλητές να κρίνονται σε αυτή τη βάση ως ανάξια λόγου, επειδή θα περιέχουν αποδοκιμαστέους τύπους όπως «πληθυσμιακή έκρηξη» και «συνοριοφύλακες». Το βρίσκω εξαιρετικά επιζήμιο αυτό το ενδεχόμενο.

Και επειδή, όπως είχα αναφέρει σε εκείνο το παλιότερο άρθρο, ο Σεφέρης στα δοκίμιά του διαπράττει επανειλημμένα τις… «απροσεξίες» που αποδοκιμάζει ο κ. Μπαμπινιώτης, εγώ προτιμώ να αμαρτάνω με τον Σεφέρη.

Στο πρόσφατο βιβλίο μου «Μύθοι και πλάνες της ελληνικής γλώσσας», όπου γίνεται λόγος για την άρνηση της ερασμιακής προφοράς, χρησιμοποιώ κυρίως τον όρο «ερασμιακή» αλλά ορισμένες φορές προσθέτω δίπλα «ή ερασμική» για να μη μου κολλήσουν τη ρετσινιά του απρόσεχτου.

Όσο για τους υπόλοιπους όρους, χρησιμοποιώ σαφώς τους τύπους «πληθυσμιακός» και «συνοριοφύλακας», και αδιάφορα είτε το «εποχιακός» είτε το «εποχικός». Παναπεί δεν περνάω τη βάση, δεν είμαι προσεκτικός ομιλητής.

 

 

 

Advertisement