Ο βενετσιάνικος καθρέφτης (διήγημα του Δημ. Σαραντάκου) – 5

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω στο ιστολόγιο, όπως πάντα κάθε δεύτερη Τρίτη και σε συνέχειες, τη νουβέλα «Ο βενετσιάνικος καθρέφτης» από το ομότιτλο βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, που το είχε έτοιμο όταν αδόκητα έφυγε από τη ζωή πριν από οχτώ χρόνια και που το εκδώσαμε λίγο πριν κλείσει χρόνος από τον θάνατό του.

Η σημερινή συνέχεια είναι η πέμπτη. Η προηγούμενη, τέταρτη συνέχεια είναι εδώ.

Όπως αναφέρει ο πατέρας μου στον πρόλογο του βιβλίου, η δράση εκτυλίσσεται το 1995. Tα μέλη ενός συλλόγου αντιστασιακών μαθαίνουν ότι η Ματίνα, δραστήριο μέλος του συλλόγου, έχει πάθει κάτι σοβαρό. Ο αφηγητής αναλαμβάνει να την επισκεφτεί στην Αρκαδία όπου βρίσκεται -είχε πάει για να μαζέψει αρχειακό υλικό.

Bρισκόμαστε στο τρίτο κεφάλαιο όπου ο αφηγητής επισκέπτεται την Αρκαδία και το σπίτι όπου φιλοξενείται η άρρωστη Ματίνα. Γνωρίζονται με την Αναστασία, τη νεαρή συνεργάτρια της Ματίνας, και τους γηραιούς οικοδεσπότες, τον Στάθη και την Ουρανία.

Καθώς συζητούσαμε με την Αναστασία ήρθε και ο οικοδεσπότης. Σηκώθηκα να τον χαιρετίσω. Ήταν ένας ψηλός ξερακιανός γέρος, ευθυτενής, με ζωηρό βλέμμα, που δεν πρόδιδε τα χρόνια του, γιατί υπολόγισα πως θα πλησίαζε τα ενενήντα.

«Έχω ακούσει για σας και για την προσπάθεια που κάνετε με τον Σύλλογό σας, για να διασωθεί η ιστορική μνήμη. Η καημένη η Ματίνα με ενημέρωσε πλήρως».

Κάθισε σε μια καρέκλα δίπλα μου. Είχε διάθεση για κουβέντα.

«Δεν ξέρετε πόσο καλό μάς έκανε η παρουσία της Ματίνας και της Αναστασίας στο σπίτι μας. Τα τελευταία χρόνια μένουμε μονάχα οι τρεις μας η Ουρανία, η Παρασκευή κι εγώ. Τρεις κούκοι, τρεις γέροι κούκοι για την ακρίβεια. Η επίσκεψή τους μας έκανε πολύ καλό, γιατί δεν ήταν μονάχα η παρουσία νέων ανθρώπων, ήταν η ζωντάνια και η ανοιχτή καρδιά τους. Σας λέω, ξαναζωντανέψαμε. Και δεν ήταν μόνο η παρουσία τους, ήταν και το αντικείμενο της επίσκεψης τους. Εμείς όλα αυτά τα ντοκουμέντα και τις φωτογραφίες τα φυλάγαμε τόσα χρόνια τώρα ως κόρην οφθαλμού. Όχι μόνο σαν αγαπημένα ενθύμια, πιο πολύ σαν ιερά κειμήλια. Είναι βλέπετε ό,τι χειροπιαστό μας έμεινε από μιαν αξέχαστη περίοδο της ζωής μας. Κάποιοι συγχωριανοί μου φιλοδοξούν να φτιάσουν κάποτε μουσείο της εποχής εκείνης και να τα βάλουν εκεί. Γι΄ αυτό και στην τηλεφωνική επικοινωνία με τον κύριο πρόεδρο του Συλλόγου σας, του τόνισα πως δε θα ήθελα να τα αποχωριστώ, αλλά προθύμως να τα θέσω στη διάθεσή σας εδώ, επί τόπου. Έτσι, ήρθαν οι καλές αυτές κοπέλες. Και τώρα να τύχει αυτό το ακατανόητο».

Τον μονόλογό του διέκοψε η εμφάνιση της γυναίκας του. Ήταν μια αδύνατη, μάλλον μικροκαμωμένη γριούλα, που εντούτοις στο ρυτιδωμένο πρόσωπό της διασώζονταν ίχνη παλιάς ομορφιάς. Συμπέρανα πως στα νιάτα της θα πρέπει να ήταν καλλονή.

Μετά τα τυπικά λόγια της υποδοχής, μου πρότεινε να μου δείξουν  το δωμάτιο όπου θα περνούσα τη νύχτα. Ανεβήκαμε στο επάνω σπίτι, όπου επί τέλους είδα τον περίφημο καθρέφτη και τη Ματίνα. Τη βρήκα να στέκεται, όχι μπροστά του, όπως περίμενα, αλλά στο ανοιχτό παράθυρο και να κοιτάζει τις κορφές των απέναντι βουνών, που διαγράφονταν καθαρά, καθώς ο ουρανός πίσω τους ήταν ακόμη φωτεινός από τον ήλιο που μόλις είχε βασιλέψει.

Ακούγοντάς μας, γύρισε για λίγο το κεφάλι της προς το μέρος μας, αλλά αμέσως το έστρεψε προς τα βουνά. Ένιωσα τότε πραγματικό σοκ. Η στενή μου φίλη, η ζωντανή και πρόσχαρη γυναίκα, που ήξερα τόσα χρόνια, συμπεριφερόταν σα να ήταν άσχετη και ξένη. Πήγα κοντά της, την έπιασα από τον ώμο και της μίλησα.

Γύρισε και με κοίταξε ατενώς, αλλά στο βλέμμα της δεν είδα την παραμικρή ένδειξη πως με αναγνώρισε. Ήταν ένα άδειο βλέμμα, που δεν μπορώ να το περιγράψω, αλλά που με συγκλόνισε. Δεν έδειχνε άνοια. Δεν είχε την έκφραση που έχω δει σε πολλούς που έπαθαν εγκεφαλικό ή άλλες παρόμοιες παθήσεις. Θα έλεγα μάλιστα πως έδειχνε κάτι σαν γαλήνη, σαν μιαν ενδόμυχη ικανοποίηση.

Φαίνεται πως είχα πολύ δυστυχισμένο ύφος, γιατί η Αναστασία ήρθε κοντά μου, με τράβηξε παράμερα και μου είπε χαμηλόφωνα.

«Μη στεναχωριόσαστε. Ας την αφήσουμε τώρα ήσυχη. Όταν θα τρώμε, θα έχετε την ευκαιρία να την παρατηρήσετε καλύτερα»

«Μπορεί και τρώει μόνη της;»

«Σας είπα, εξωτερικά δε φαίνεται να έχει τίποτα. Ντύνεται μόνη της, αυτοεξυπηρετείται και τρώει μια χαρά».

«Μπορώ να δω αυτές τις φωτογραφίες που την τάραξαν τόσο;»

«Και βέβαια, τις έχω περάσει στο σκληρό δίσκο του λάπτοπ, να το ανοίξω μόνο»

Ώσπου να ετοιμάσει το μηχάνημα, άφησα τη Ματίνα να ρεμβάζει, κοιτάζοντας τον ορίζοντα που σιγά σιγά σκοτείνιαζε και στράφηκα να περιεργαστώ τον καθρέφτη, την αιτία, κατά τα φαινόμενα, του κακού. Ήταν ένα εντυπωσιακό έπιπλο, που το αποτελούσαν ο καθρέφτης και το βάθρο του, ένα ντουλάπι με μαρμάρινο κάλυμμα, πάνω στο οποίο στηριζόταν ο κυρίως καθρέφτης, με την κορνίζα του. Το συνολικό ύψος του πρέπει να ξεπερνούσε τα τρία μέτρα και έφτανε σχεδόν ως την οροφή του ψηλοτάβανου σαλονιού, που, όπως τότε πρόσεξα, ήταν όλη ζωγραφισμένη. Η επιφάνεια του βάθρου-ντουλαπιού και η πλατιά κορνίζα του καθρέφτη ήταν σκεπασμένες με ανάγλυφες παραστάσεις και όλο το έπιπλο ήταν επίχρυσο.

«Το έφερε ο προπάππος μου από τη Βενετία» μου εξήγησε ο κύριος Στάθης, βλέποντας με να εξετάζω με προσοχή τον καθρέφτη. «Ο ίδιος έφερε τεχνίτες και ζωγράφισαν το ταβάνι και τους τοίχους. Δυστυχώς η έλλειψη συντήρησης κατέστρεψε τις ζωγραφιές των τοίχων, που αναγκαστήκαμε να τους ξανασοβαντίσουμε και να τους βάψουμε. Δε γινόταν αλλιώς».

«Ειλικρινά, δεν περίμενα να βρω τέτοιο αρχοντικό σε ένα τόσο απομονωμένο χωριό»

«Απομονωμένο είναι τώρα. Το χωριό μας, καθώς και τα γειτονικά, πριν από διακόσια χρόνια ευημερούσαν και μολονότι, με τα χρόνια και την ανάπτυξη των πόλεων, παρακμάσανε, ως τις αρχές του αιώνα μας υπήρχε ακόμα σχετική ευμάρεια. Τα κοντινά μας Λαγκάδια ήταν το χωριό των οικοδόμων. Όλες σχεδόν οι οικογένειές του καταγίνονταν με το χτίσιμο, τέχνη που μεταβιβαζόταν, πάππου προς πάππου, από γενεά σε γενεά. Οι Λαγγαδιανοί χτιστάδες αναλάμβαναν όλες τις οικοδομικές εργασίες, σχηματίζοντας οικογενειακής μορφής κομπανίες, που πήγαιναν σε όλα τα χωριά και τις πόλεις της Πελοποννήσου αλλά και στα Επτάνησα και στη Στερεά. Θα την έχετε ακούσει την παροιμία

                                           ο Θεός έχτισε τα Λαγκάδια
                                          κι οι Λαγκαδιανοί τον κόσμο.

Το δικό μας και τα γειτονικά χωριά ακμάζανε χάρη στην κτηνοτροφία τους. Υπήρχαν τότε στην περιοχή σχεδόν ογδόντα χιλιάδες αιγοπρόβατα και εκτός από το τυρί και το γάλα που τα πουλούσαν μέχρι και την Τρίπολη, επιβίωνε ανθούσα βιοτεχνία μάλλινων νημάτων και υφαντών, που τα εξήγαν, από το Κατάκωλο και μέσω Ζακύνθου στην Ιταλία και τη Γαλλία. Το χωριό μας ευημερούσε. Να σκεφτείτε πως, όταν ήμουν παιδί, σε πολλά σπίτια υπήρχαν πιάνα και «μαγικές λυχνίες».

«Τι ήταν αυτές;» απόρησε η Αναστασία, σκυμμένη πάνω από τον υπολογιστή.

Ο γέρος χαμογέλασε αχνά

«Ήταν ο πρόδρομος του κινηματογράφου».

«Κύριε Δημήτρη, ελάτε να δείτε τις φωτογραφίες» μου φώναξε η Αναστασία

Κάθισα δίπλα της. Στην οθόνη πέφτανε, η μια μετά την άλλη,  φωτογραφίες με αντάρτες.

«Για δείξε μου αυτές, που λες ότι την τάραξαν»

«Αυτή εδώ είναι η πρώτη» μου λέει, αφού πέρασαν μπροστά από τα μάτια μου μερικές ακόμη φωτογραφίες.

Την παρατήρησα και τότε πραγματικά ταράχτηκα κι εγώ. Έδειχνε μια ομάδα αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού. Όλα τους νέα παλικάρια και δυο κοπέλες ανάμεσά τους. Στο κέντρο όμως στέκονταν χαμογελαστοί και δίπλα δίπλα ο Κώστας και ο Πάνος! Δεν είχα ακούσει ποτέ μου πως ο Πάνος είχε βγει στο βουνό. Ήξερα πως είχε πάει κληρωτός και τον έστειλαν στη Μακρόνησο, πως αμέσως σχεδόν υπέγραψε δήλωση μετανοίας και μάλιστα ζήτησε να πολεμήσει τους «συμμορίτες». Το ότι αυτομόλησε στους αντάρτες, το συμπέρανα τώρα, βλέποντας τη φωτογραφία. Πώς όμως ξελάσπωσε τότε και πώς κατόπιν σταδιοδρόμησε σε κρατικές θέσεις; Αυτό ήταν ακατανόητο, τελείως απίστευτο. Τους αυτόμολους φαντάρους δεν τους γλίτωνε τίποτα, όταν ξανάπεφταν στα χέρια του στρατού. Συνήθως τους εκτελούσαν επί τόπου.

Ρώτησα τον οικοδεσπότη μας, που με παρακολουθούσε, καθώς περιεργαζόμουν τις φωτογραφίες

«Συζητήσατε καθόλου με τη Ματίνα για τις φωτογραφίες και τα έγγραφα που την τάραξαν;»

«Όχι, γιατί μετά το φαΐ τις πήρε και κλείστηκε στο δωμάτιό της. Μου φαίνεται πως πριν ανέβει κουβέντιασε λίγο με την Παρασκευή, αλλά τι είπανε δεν ξέρω. Να  ρωτήσετε την ίδια. Είχαμε όμως μιλήσει για τον καθρέφτη,  ένα άλλο απόγεμα, που ανέβηκα να τη δω. Τη βρήκα να κοιτάζει τον καθρέφτη και  μου είπε τότε κάτι που μου έκανε εντύπωση: «Οι μορφές όλων αυτών των ανθρώπων που καθρεφτίστηκαν μέσα σ΄ αυτόν τον καθρέφτη, δεν άφησαν άραγες κανένα ίχνος; Αυτοί οι τόσο ζωντανοί άνθρωποι, που χόρεψαν, τραγούδησαν, μίλησαν, καμάρωσαν, γέλασαν μπροστά του, χάθηκαν έτσι, χωρίς να αφήσουν τίποτα;»

Όπως καταλαβαίνετε, καθώς είμαι αθεράπευτα ορθολογιστής, είχα πολλές αντιρρήσεις και μάλιστα μεταξύ σοβαρού και αστείου της είπα πως μαγικοί καθρέφτες υπάρχουν μόνο στα παραμύθια, στη Χιονάτη ή στην Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων. Εκείνη όμως τότε μου απάγγειλε, και μάλιστα από στήθους, ένα ποίημα του Καβάφη, που ομολογώ πως το αγνοούσα και το οποίο αναφέρεται σε έναν παλιό καθρέφτη «που είχε δει και δει στην πολυετή του ύπαρξη χιλιάδες πρόσωπα και πράγματα» και που χάρηκε σαν «καθρεφτίστηκε σ΄ αυτόν ένα ωραιότατο παιδί». Κουβεντιάσαμε αρκετήν ώρα και η συζήτηση μας κινήθηκε σε κάπως, πώς να σας το πω, μεταφυσικά και υπερβατικά επίπεδα».

Πήγα στο δωμάτιο που μου δώσανε, να αφήσω τα πράματά μου. Ευτυχώς  δίπλα του υπήρχε σύγχρονο λουτρό, όπου μπόρεσα να πλυθώ και να φρεσκαριστώ.

Είχε σκοτεινιάσει για καλά, όταν κατεβήκαμε στην τραπεζαρία, όπου σε λίγο ήρθανε η Αναστασία με τη Ματίνα. Ένιωσα πάλι το ίδιο σφίξιμο, παρατηρώντας το άδειο βλέμμα και τις κάπως μηχανικές κινήσεις της. Καθίσαμε στο τραπέζι και οι πέντε και η Παρασκευή, αφού μας σέρβιρε, ήρθε και κάθισε κι αυτή δίπλα στην κυρία Ουρανία.

Οι οικοδεσπότες μας ήταν ευδιάθετοι.

«Αν και θα σας φανεί οξύμωρο, ύστερα από αυτό που έπαθε η Ματίνα, ο ερχομός σας μας έκανε καλό. Ξαναζωντάνεψε μιαν αξέχαστη εποχή, τότε που ήμασταν ακόμα νέοι κι είχαμε δίπλα μας το γιό μας”

Έβλεπα πως είχανε διάθεση να μιλήσουν για το γιο τους το Βλάση και με κατάλληλες ερωτήσεις τους ενθάρρυνα να τα πουν, γιατί έβλεπα πως τους έκανε καλό.

Όπως έμαθα από την αφήγηση του κυρίου Στάθη, που τη συμπλήρωναν τόσο η κυρία Ουρανία όσο και η Παρασκευή, οι ιδιοκτήτες του αρχοντικού ήταν από καλές οικογένειες. Εκείνος, μεγαλοκτηματίας με σπουδές στην Ανωτάτη Γεωπονική και μεταπτυχιακές στην Ιταλία, παντρεύτηκε ενώ ακόμα σπούδαζε, την Ουρανία, που ήταν, κατά την Παρασκευή, αρχοντοπούλα, κόρη ενός στρατηγού από ένα γειτονικό, σήμερα ερημωμένο, χωριό. Κάνανε τον Βλάση το 1924. Αντίθετα με το επικρατούν από τότε ρεύμα φυγής προς τις πόλεις, εκείνοι αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα στο χωριό, όπου ο Στάθης οργάνωσε τα χτήματα του υποδειγματικά. Χάσανε μια κόρη στη γέννα το 1930 και από τότε η Ουρανία δε μπορούσε να κάνει άλλα παιδιά. Αφιερώθηκαν στο Βλάση.

Ακούγοντας τους οικοδεσπότες μας να μιλάνε παρατηρούσα με την άκρη του ματιού μου τη Ματίνα. Καθόταν λοξά απέναντι μου, δίπλα στην Αναστασία, που την είχε στο νου της και την πρόσεχε με μιαν αφοσίωση, που δεν την περίμενα από αυτό το ατίθασο και προκλητικό κοριτσόπουλο που ήξερα. Η Ματίνα έτρωγε μόνη της χωρίς καμιά δυσκολία, αλλά κατά τα άλλα δε συμμετείχε ούτε στη συζήτηση ούτε σε στην ατμόσφαιρα ευεξίας, που είχε δημιουργηθεί με την αφήγηση των οικοδεσποτών μας.

Πραγματικά, τόσο ο Στάθης, όσο και η Ουρανία, με την αφήγηση των παλιών καλών ημερών είχαν ξαναζωντανέψει και μπορώ να πω μάλιστα πως είχαν ευθυμήσει.

«Ξέρετε πόσα γλέντια έχουν γίνει σ΄ αυτό το σπίτι; Από τον καιρό που ήμουνα παιδάκι, θυμάμαι τον παππού μου, που έπαιζε λαγούτο και είχε ωραία φωνή, να τραγουδά, συνοδεύοντας τον παπα-Γιώργη, που έπαιζε ζουρνά»

«Θυμάσαι Στάθη τα βαφτίσια του Βλάση;»

ζωήρεψε η γυναίκα του

«Είχαν κάνει πάταγο. Όλο το χωριό είχε μαζευτεί και επειδή δε χωρούσαν όλοι στο σαλόνι, στρώσαμε τραπέζια στο κάτω σπίτι. Είχαν έρθει και τα πεθερικά μου με όλο τους το σόι από τη Ανάβρα. Το γλέντι κι ο χορός κράτησαν ως το πρωί»

«Αμ το γλέντι που έγινε, μετά τη μάχη στο Λεόντιο;» θυμήθηκε η Παρασκευή

«Θα την έχετε ακούσει αυτή τη μάχη» στράφηκε με ξαναμμένο πρόσωπο προς εμένα ο Στάθης

«Έγινε τον Ιούλιο του ΄43 και ήταν κανονική μάχη εκ παρατάξεως, του ΕΛΑΣ, με ένα τάγμα Ιταλών, που είχε διαπρέψει στις επιχειρήσεις κατά των ανταρτών του Τίτο και ο διοικητής του είχε την επωνυμία «ανταρτοφάγος». Η μάχη κράτησε δεκαέξι ώρες και κατέληξε σε πανωλεθρία τους. Μονάχα τριάντα γλίτωσαν μέσα στη νύχτα. Είχανε πάνω από πενήντα νεκρούς και ογδόντα τραυματίες και  πιάστηκαν εκατόν πενήντα αιχμάλωτοι, ενώ οι δικοί μας είχανε μόνο πέντε νεκρούς και δέκα τραυματίες! Μετά τη νίκη πέρασαν από δω οι αντάρτες του Ωρίωνα, που έδρευε εδώ κοντά πολύ χαρούμενοι. Τους φιλοξενήσαμε σε όλα τα σπίτια του χωριού».

«Αμ το γλέντι που κάναμε στην απελευθέρωση και κράτησε τρεις μέρες;» λέει η κυρία Ουρανία

«Αυτό ήταν πραγματικά πάνδημο γλέντι, καθώς ο καιρός ήταν καλός και γιορτάσαμε στους δρόμους και στην πλατεία του χωριού. Το βράδυ μαζεύτηκαν όσοι χώρεσαν στο σπίτι μας. Θα ήταν και εξήντα άτομα. Αφού, όταν χόρευαν φοβήθηκα μήπως δεν αντέξει το βάρος τους το πάτωμα. Γίνανε και πολλά ευτράπελα. Ένας αστείος τύπος του χωριού, ο λεγόμενος Παρλαπίπας, τύφλα στο μεθύσι, είχε ανεβεί στους ώμους άλλων δύο και μας έβγαλε λόγο. Ήταν τόσο μεθυσμένος που νόμιζε πως από τον καθρέφτη του μιλούσε κάποιος ανταγωνιστής του και έπιασε να λογομαχεί με το είδωλό του ….»

«Ύστερα πλάκωσαν τα δύσκολα. Πολύ ακριβά πληρώσαμε εκείνες τις χαρές και τα γλέντια» είπε η Παρασκευή, σα να μονολογούσε.

Από όσα έμαθα ήταν παραδουλεύτρα – ψυχοκόρη, αφοσιωμένη στο ζευγάρι του Στάθη και της Ουρανίας από το 1935, όταν μικρό κοριτσάκι έπιασε δουλειά στο σπίτι τους. Ουσιαστικά είναι μέλος της οικογένειας, αφού την πάντρεψαν και της βάφτισαν το πρώτο παιδί. Πήρε κι αυτή μέρος στην Αντίσταση και στον Εμφύλιο, όπου σκοτώθηκε ο άντρας της. Όταν τα παιδιά της μεγάλωσαν και κάνανε δικιά τους οικογένεια, έμεινε για πάντα δίπλα στα αφεντικά της. Στην πράξη αυτή κυβερνάει το σπίτι.

Από όσα κατάλαβα, οι οικοδεσπότες μας πίστευαν πως ο γιος τους δε σκοτώθηκε, αλλά ήταν από τους ελάχιστους αντάρτες, που διέφυγαν από εκείνη τη μάχη που συνέχισε τον αγώνα ως το τέλος του αντάρτικου στον Μοριά και κατόρθωσε να διαφύγει στο εξωτερικό. Διατηρούσαν μιαν άσβεστη ελπίδα πως είχε καταφύγει στις Ανατολικές Χώρες και τελικά κατέληξε στην Κούβα ή στη Λατινική Αμερική. Η παράλογη αυτή ελπίδα τους κρατούσε ζωντανούς.

 

 

Advertisement