Μωρουδίστικες λέξεις (μια συνεργασία του Άρη Γαβριηλίδη)

Το σημερινό άρθρο είναι συνεργασία του φίλου μας του Άρη Γαβριηλίδη, που εκτός από τον τακτικό σχολιασμό του μας είχε δώσει πρόπερσι ένα διήγημά του. Σε εκείνο το διήγημα ο Άρης εξέταζε και τη μαγκικη γλώσσα, στη σημερινή συνεργασία εξετάζει τη γλώσσα μιας αλλης κατηγορίας που μας αγγίζει βαθύτερα -διότι μαγκες δεν υπήρξαμε όλοι, ενώ ο καθένας μας κάποτε ήταν μωρό και πολλοί από μας είχαμε και δικά μας παιδιά, εγγόνια κτλ. και παρακολουθήσαμε από κοντά το θαύμα της κατάκτησης της γλώσσας και της μιλιάς.

Έχουν γίνει πολλές επιστημονικές μελέτες για το θέμα, αλλά εμείς θα το εξετάσουμε κάπως πιο ανάλαφρα. Πάντως, μια και εδώ ασχολούμαστε με τη γλώσσα, να πω ότι ίσως την πρώτη αναφορά σε παιδική γλώσσα να μας τη δίνει ο Αριστοφάνης στις Νεφέλες, όπου ο Στρεψιάδης παραπονιέται στον γιο του για την αστοργία του, και του λέει πόσο τον φρόντιζε σαν ήταν μικρός:

εἰ μέν γε βρῦν εἴποις, ἐγὼ γνοὺς ἂν πιεῖν ἐπέσχον·
μαμμᾶν δ᾽ ἂν αἰτήσαντος ἧκόν σοι φέρων ἂν ἄρτον·
κακκᾶν δ᾽ ἂν οὐκ ἔφθης φράσας, κἀγὼ λαβὼν θύραζε
ἐξέφερον ἂν καὶ προὐσχόμην σε

ή, σε μετάφραση Σουρή,

Πώς δικαίως, αναιδή;
που σ’ ανέθρεψα μικρούλη, και σαν τραύλιζες παιδί
καταλάβαινα τι θάχεις στο μυαλό σου το μικράκι…
μπου σαν ήθελες ψευδίσει σου ’δινα να πιεις νεράκι,
σαν εγύρευες μαμμά σου’ φερνα ψωμί κοκό,
και σαν φώναζες κακά σ’ έπαιρνα, παιδί κακό,
κι απ’ το σπίτι μας απέξω σε βαστούσα να τα κάνεις…

Μπρου, μαμ και κακά έλεγαν λοιπόν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι για το νερό, το φαγητό και τα κακά. Δεν διαφέρουν και πολύ, ε;

Αλλά ας δώσω τον λόγο στον Άρη Γαβριηλίδη:

MΩΡΟΥΔΙΣΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Η εκφορά του λόγου μας φαίνεται αυτονόητη αλλά διόλου δεν είναι. Κατά την βρεφική και νηπιακή μας ηλικία, πρέπει να ασκηθούν πολλοί μύες του προσώπου και να συνεργαστούν με πολύπλοκες εγκεφαλικές διεργασίες για να μιλήσουμε καθαρά.

Σε αυτό το διάστημα εξαιρετικά σημαντικό ρόλο παίζουν λίγες «υβριδικές» λέξεις, μόλις δυο ντουζίνες. Eξυπηρετούν αφενός  την εξάσκηση του λόγου και αφετέρου την στοιχειώδη αμφίδρομη επικοινωνία του παιδιού με τους φροντιστές του.

Έχω χαρτογραφήσει τις εξής λέξεις:

1. μαμά
2. μπαμπά
3. παππού
4. γιαγιά
5. νονά, νονό
6. μαμ
7. κοκό (γλυκό)
8. νάνι, νανούρισμα
9. κακά
10. τσίσα
11. άτα (βόλτα)
12. παπά (παπούτσια)
13. τσιτσί (κρέας)
14. πιπί
15. μπέμπα, μπέμπης
16. μπούλα, μπούλης
17. μεμέ (βυζιά)
18. ντεντένι (άλογο)
19. τζιζ (καίει)
20. τουτού (αυτοκίνητο)
21. νταντά (δείρουμε)
22. γκιογκιό
23. βαβά (τραύμα)
24. μάκια

Μάλλον υπάρχουν και άλλες που μου διαφεύγουν.

Παρατηρούμε ότι:

• Οι λέξεις αυτές είναι διαχρονικές και μεταβιβάζονται αναλλοίωτες από γενιά σε γενιά.
• Υπάρχει συχνά η επανάληψη της αρχικής συλλαβής.
• Κυριαρχεί το φωνήεν άλφα.
• Τα σύμφωνα είναι ευκολοπροφέρετα (μι, νι, πι κλπ).
• Κάποιες θυμίζουν λέξεις αφρικανικές (ανανά, μπανάνα κλπ).

Οι λέξεις αυτές έχουν μπει τόσο πολύ στη ζωή μας που, αρκετές από αυτές, χρησιμοποιούμε, για διάφορους λόγους, και στην ενήλικη ζωή μας. Μου έρχονται στον νου:

• Μπέμπης (παλιός ποδοσφαιριστής), Μπέμπα Μπλανς (παλιά λαϊκή τραγουδίστρια), Μπεμπέκα (παλιά μάρκα προφυλακτικών), Μπεμπέκα (μικρό όνομα ενήλικης γειτόνισσας), Μπεμπέκος, τα γνωστά βερίκοκα.
• Μπέμπα (χαϊδευτικά η μπεμβέ)
• Είδη μπεμπέ
• Βeberose (κατάστημα με αυτή την φίρμα)
• «Του / της αρέσει το κοκό» (εννοεί το σεξ)
• Νανούρισμα, Νάνι-νάνι
• «Μαμ, κακά και νάνι», που δείχνει την καλοπέραση αλλά και την ρουτίνα, αντίστοιχο με το γαλλικό «metro, boulot, dodo», που εννοεί την ρουτίνα.
• Μαμ (σε επωνυμίες ταχυφαγείων)
• «Μάκια, μάκια, μάκια, μάκια / στα χεράκια, στα λαιμάκια…» τραγουδούσε στα πρώτα της κινηματογραφικά βήματα η Άννα Φόνσου με το Τρίο Μπριλάντε.
• Στο γνωστό ανέκδοτο: Ο Χάρος γνέφει στον γεράκο που κρύφτηκε σε νηπιαγωγείο και ανακατεύτηκε με παιδάκια και στην ερώτησή του τι τον θέλει εκείνος του απαντά «να σε πάω άτα!»
• Στην καθομιλουμένη, συχνότερα λέμε «τσίσα» παρά «ούρα», που τους δίνουμε πιο επίσημη ή ιατρική χροιά («έκανα εξέταση ούρων»).
• Το «νάνι» έχει μπει σε πολλά τραγούδια, όπως:

-«Νάνι, νάνι, η νύχτ’ απλώνει σκοτάδι πυκνό…» λέγαν οι στίχοι  του παλιού ταγκό (1941), του Σακελάριου – Γιαννακόπουλου,  μετάφραση ιταλικού τραγουδιού της εποχή (Dormi, dormi),

-«Νάνι του ρήγα το παιδί, του βασιλιά τ’ αγγόνι»,      (Χατζιδάκις, Γκάτσος),

-«Νάνι-νάνι θα περάσει η βραδιά, τι θα κάνει / κι όταν φτάσει πια μισή / αγκαλιά εγώ κι εσύ νάνι, νάνι» (Βέμπο)

Μωρουδίστικη λέξη έχει παρεισφρήσει και στον λογοτεχνία. Διαβάζουμε στην Παιδική Πασχαλιά, του Παπαδιαμάντη «…και τότε η μήτηρ τον επαρηγόρει λέγουσα ότι «το Σαββάτο το βράδυ θα ᾽ρθει η κουρούνα (κρα, κρα!), να φέρει το τυρί και το κρέας (τσί, τσί!), και τότε να ιδείς χαρές ο Βαγγελινός, σαν ακούση κρα, κρα! την κουρούνα να χτυπά το παραθύρι. Πάρε Βαγγελινέ το τυρί, πάρε και το τσί-τσί, να φάτε!» και ο μικρός εψέλλιζε και αυτός, «θα ᾽θει κουούνα να φέει του τσί-τσί». (Το κείμενο αυτό έχω αντιγράψει από εδώ)

 

Πέραν των παγιωμένων μωρουδιακών λέξεων που αναφέραμε, τα νήπια έχουν μια καταπληκτική ικανότητα να αυτοσχεδιάζουν στην προσπάθειά τους να προφέρουν κάποια λέξη που ακούν και μάλιστα με χαριτωμένο τρόπο. Στην περίπτωση ονόματος συγγενικού ή φιλικού προσώπου, το αποτέλεσμα είναι ενίοτε τόσο γουστόζικο, που καθιερώνεται από τους οικείους και μετονομάζει το πρόσωπο αυτό. Πραγματικά παραδείγματα από τον κύκλο μου: η Αλεξάνδρα μετονομάστηκε σε Ντάντα επειδή έτσι την έλεγε η μικρή αδελφή της, όταν ήταν νήπιο. Εμένα Ντάντα μού συστήθηκε η ίδια και έτσι την έλεγαν όλοι. Το ίδιο συνέβη με την Ελισάβετ που έγινε… Κουκούνη, επειδή έτσι την έλεγε η μικρή της εξαδέλφη.

Υποθέτω ότι στις περισσότερες, αν όχι σε όλες, τις γλώσσες του κόσμου υπάρχει αντίστοιχο μωρουδίστικο λεξιλόγιο («εδώ χρειάζεται ξεχωριστό άρθρο», που θα έλεγε και ο Νικοκύρης).

Ξεχωριστό άρθρο ίσως γραφτεί κάποτε. Προς το παρόν να πω ότι κρατούσα κάποιο τεφτέρι με τις λέξεις που έλεγαν οι κόρες μου όταν ήταν μωρά (την προηγούμενη χιλιετία) και θυμάμαι, ας πούμε, ότι ενώ εμείς τους λέγαμε «παπά» τα παπούτσια τους εκείνες τελικά τα είπαν «πάτι» η μεγάλη και «πουτάτα» ( από «παπουτσάκια») η μικρή. Αλλά βέβαια δεν ακούγανε μόνο εμάς, είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια των παιδιών μας.

Περιμένω δικά σας σχόλια στον κατάλογο του Άρη!