«Βρες χρόνο», ένα ποίημα που ΔΕΝ έγραψε ο Ρίτσος

Πολλές φορές έχουμε ασχοληθεί στο ιστολόγιο, είτε σε ειδικά άρθρα είτε παρεμπιπτόντως, με ψευδεπίγραφα ποιήματα, που αποδίδονται σε ποιητές οι οποίοι δεν τα έχουν γράψει.

Το είδος αυτό παραποίησης ευδοκιμεί ιδιαίτερα στο Διαδίκτυο, διότι, όπως έχουμε ξαναπεί, για κάποιο περίεργο λόγο το να βάζεις τη φωτογραφία ή το πορτρέτο κάποιου διάσημου διανοητή και δίπλα ένα ρητό ή ένα ποίημα αποδεικνύεται εξαιρετικά πειστικό, λες και η φωτογραφία λειτουργεί σαν σφραγίδα γνησιότητας.

Χτες λοιπόν, στο ελληνικό Φέισμπουκ είχαμε ένα ακόμα περιστατικό ψευδεπίγραφου ποιήματος, αυτή τη φορά του Γιάννη Ρίτσου -ο οποίος, εξαιτίας της δημοτικότητάς του, είναι αγαπημένος στόχος των… αποποιηματογράφων, όπως άλλωστε και ο Καζαντζάκης αν το πλαστό κείμενο είναι πεζό -ενώ αν είναι σατιρικό στιχούργημα, τότε αποδίδεται στον Σουρή.

Η ιδιαιτερότητα του χτεσινού κρούσματος είναι ότι το αποποίημα [έτσι έχω ονομάσει παλιότερα τα ψευδεπίγραφα ποιήματα] δημοσιεύτηκε όχι μόνο σε ιστολόγια και λοιπές σελίδες του Διαδικτύου, αλλά σε έντυπο. Και όχι απλώς σε έντυπο, αλλά σε σχολικό βοήθημα.

Η κόρη του ποιητή, η Έρη Ρίτσου, δημοσίευσε στη σελίδα της στο Φέισμπουκ την εξής σελίδα απο βιβλίο, με «ποίημα» που αποδίδεται στον πατέρα της -και μάλιστα, για ακόμα μεγαλύτερη επίφαση εγκυρότητας, με… βιβλιογραφική αναφορά!

Aντιγράφω τους στίχους, επειδή θέλω η ανασκευή να γκουγκλίζεται:

Βρες χρόνο για δουλειά -αυτό είναι το τίμημα της επιτυχίας.

Βρες χρόνο για σκέψη -αυτό είναι η πηγή της δύναμης.

Βρες χρόνο για παιχνίδι -αυτό είναι το μυστικό της αιώνιας νιότης.

Βρες χρόνο για διάβασμα -αυτό είναι το θεμέλιο της γνώσης.

Βρες χρόνο να είσαι φιλικός -αυτός είναι ο δρόμος προς την ευτυχία.

Βρες χρόνο για όνειρα -αυτά θα τραβήξουν το όχημά σου ως τ΄αστέρια.

Βρες χρόνο ν΄αγαπάς και ν’ αγαπιέσαι -αυτό είναι το προνόμιο των Θεών.

Βρες χρόνο να κοιτάς ολόγυρά σου -είναι πολύ σύντομη η μέρα για να ΄σαι εγωιστής.

Βρες χρόνο να γελάς -αυτό είναι η μουσική της ψυχής.

Βρες χρόνο να είσαι παιδί -για να νιώθεις αυθεντικά ανθρώπινος

Όπως βλέπετε, στο τέλος του αποποιήματος υπάρχει παραπομπή «Γιάννης Ρίτσος, Ποιήματα 1930-1960, Β’ τόμος, έκδ. Κέδρος 1961» -βολικά, χωρίς αριθμό σελίδας.

Την τρίτομη αυτή συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Ρίτσου την έχουμε στο πατρικό μου -αλλά και δίπλα μου να την είχα, δεν θα έκανα καν τον κόπο να φυλλομετρήσω τον δεύτερο τόμο. Είναι αδύνατο να έγραψε αυτό το πράγμα ο Ρίτσος, να έγραψε «θα τραβήξουν το όχημά σου ως τ’ αστέρια». Δεν γράφει έτσι ο Ρίτσος, γενικά δεν γράφουν έτσι οι ποιητές, έτσι γράφουν δημοσιογράφοι του Μέγκα. Επίσης, το κείμενο φωνάζει από μακριά ότι είναι μεταφρασμένο.

Κι όμως, βρέθηκε συγγραφέας σχολικού βοηθήματος που είδε το «ποίημα», πίστεψε ότι είναι του Ρίτσου και το θεώρησε κατάλληλο να το συμπεριλάβει στο βιβλίο του. Για την ακρίβεια, βρέθηκαν συγγραφείς, αφού η σελίδα της εικόνας προέρχεται από το σχολικό βοήθημα Νέα Ελληνικά Β’ Λυκείου, των Αλέξανδρου και Σπύρου Μητσέλου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ελληνοεκδοτική.

Όπως θα διαπιστώσετε αν γκουγκλίσετε τον τίτλο ή κάποιον στίχο του, το ανόητο αυτό κατασκεύασμα κυκλοφορεί εδώ και καιρό στο Διαδίκτυο και αποδίδεται στον Ρίτσο. Προφανώς, ο αποποιηματογράφος το πήρε από κάποιο ιστολόγιο ή άλλη διαδικτυακή πηγή. Γιατί όμως πρόσθεσε την πλαστή βιβλιογραφική αναφορά; Αυτό προκαλεί εύλογες υπόνοιες ότι δεν υπάρχει σκέτη αμέλεια αλλά και δόλος. Τελικά όμως, όπως θα δούμε, δόθηκε μια εξήγηση.

Το καλό του Διαδικτύου είναι ότι δίνει δημοσιότητα. Και χάρη στη δημοσιότητα που πήρε το ζήτημα (εξ αιτίας της καλής ιδέας που είχε η φιλόλογος Βάντα Τσέλιου να αναδημοσιεύσει την ανάρτηση της Έρης Ρίτσου σε μια ομάδα φιλολόγων) πολύ γρήγορα ειδοποιήθηκαν οι συγγραφείς του βιβλίου και, προς τιμή τους, ανέλαβαν στο ακέραιο την ευθύνη με την εξής δήλωση:

ΔΙΟΡΘΩΣΗ – ΜΙΑ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ

Ενημέρωση προς τους συναδέλφους που χρησιμοποιούν το βιβλίο μας ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Β΄ Λυκείου

Σας παρακαλούμε να διαγράψετε στη σελίδα 362 και στο ποίημα Βρες χρόνο το Εισαγωγικό σημείωμα πριν το ποίημα και τη βιβλιογραφική αναφορά στο τέλος του ποιήματος, τα οποία εντάχθηκαν στη σελίδα από αβλεψία και δική μας εσφαλμένη πληροφόρηση. Η παραπάνω διόρθωση θα ενσωματωθεί άμεσα με σχετικό παρόραμα-σελίδα στα βιβλία της τρέχουσας έκδοσης και θα αφαιρεθεί στην προσεχή έκδοση.

Στα τέσσερα βιβλία μας που κυκλοφορούν περιέχονται εκατοντάδες βιβλιογραφικές αναφορές σε λογοτεχνικά και μη λογοτεχνικά κείμενα. Το βιβλίο μας ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2019. Το ποίημα Βρες χρόνο επιλέχθηκε από μας ως κατάλληλο για την ενότητα του Ελεύθερου χρόνου.

Όπως μπορεί καθένας να διαπιστώσει με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο, το συγκεκριμένο ποίημα αποδίδεται εδώ και αρκετά χρόνια εσφαλμένα στον Γιάννη Ρίτσο σε αρκετές δεκάδες ιστοσελίδες (που ασχολούνται με το βιβλίο, την ποίηση και εκπαιδευτικές, δημόσια και ιδιωτικά σχολεία). Μάλιστα, σε ορισμένες παρατίθεται «ενωμένο» με απόσπασμα από το ποίημα του Γ. Ρίτσου Ειρήνη που περιέχεται στον τόμο Β΄ Ποιήματα 1930-1960 των εκδόσεων Κέδρος. Σε αυτό το γεγονός οφείλεται η εσφαλμένη σχετική βιβλιογραφική μας αναφορά.

Φυσικά, το λάθος είναι ολότελα δικό μας, αφού θα μπορούσε να αποφευχθεί με την αναζήτηση-διασταύρωση στον σχετικό τόμο των ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου. Δεν το κάναμε και για αυτό ζητάμε συγνώμη από την κ. Έρη Ρίτσου, τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ και τους συναδέλφους.

Ιδιαίτερα λυπούμαστε επειδή αυτό συνέβη στην περίπτωση του ποιητή Γιάννη Ρίτσου, οι στίχοι του οποίου έχουν συντροφεύσει εφηβικές, φοιτητικές και σημαντικές στιγμές της ζωής μας.

Αλέξανδρος & Σπύρος Μητσέλος

Βρίσκω σωστή την εξήγηση των συγγραφέων. Και έχουν δίκιο όταν λένε ότι το αποποίημα βρίσκεται σε πολλές ιστοσελίδες, όπως επίσης ότι βρίσκεται «συρραμμένο» σε στίχους του Ρίτσου από το ποίημα Ειρήνη. Για παράδειγμα, σε αυτόν τον δημοφιλή ιστότοπο βρισκουμε το ψευτοποίημα και στο τέλος του πέντε στίχους του πραγματικού Ρίτσου!

Επίσης, το ποίημα το βρίσκουμε να απαγγέλλεται ή να εικονογραφείται σε κάμποσα βιντεάκια στο Γιουτούμπ, ας πούμε εδώ ή εδώ. Σε κάποια από αυτά, η κόρη του ποιητή είχε σχολιάσει παλιότερα: «Δεν είναι του Ρίτσου αυτό. Είναι ιρλανδέζικη προσευχή.»

Αυτό το έγραψε πριν από καιρό. Τι ήταν να το γράψει; Εξαιτίας του σχολίου της κυκλοφόρησε μια μετάλλαξη του προηγούμενου μύθου. Δεν είναι, λέει, ποίημα του Ρίτσου αλλά μετάφραση ιρλανδικής προσευχής απο τον Ρίτσο. Στη χτεσινή συζήτηση στο ΦΒ πολλοί το ανέφεραν με απόλυτη βεβαιότητα.

Ακόμα και σε ένα σοβαρό ιστολόγιο εκπαιδευτικού, ο οποίος πρέπει να μας διαβάζει, αν κρίνω από τη φράση «δια της μάστιγας του άκριτου κοπιπεϊσταρίσματος εξαπλώθηκε όπως ο κοροναϊός, παντού, όπως μαρτυρούν κι άλλες περιπτώσεις όπως η υποτιθέμενη φράση του Ισοκράτη περί δημοκρατίας και το υποτιθέμενο ποίημα του Σουρή με τη Ελλάδα που από χώρα ηρώων βγάζει γαϊδάρους«, ακόμα και εκεί λοιπόν θεωρείται πιθανή ή πιθανότερη η εκδοχή ότι πρόκειται για μετάφραση από τον Ρίτσο.

Οπότε, παρόλο που η άμεση και χωρίς περιστροφές συγγνώμη των συγγραφέων του σχολικού βοηθήματος βάζει τα πράγματα στη θέση τους, δεν μπορώ να καταλήξω «τέλος καλό, όλα καλά».

Καταρχάς επειδή η ψευδεπίγραφη απόδοση στον Ρίτσο συνεχίζεται σε ολο το υπόλοιπο Διαδίκτυο -και άντε να βρεις χίλια μαντίλια να φράξεις χίλια στόματα. Μου λένε μάλιστα ότι στην είσοδο του 35ου Δημοτ. Σχολείου Πάτρας το ποίημα αυτό είναι φιλοτεχνημένο με τεράστια γράμματα -από μαθητές και δάσκαλους- και φυσικά αποδίδεται στον Ρίτσο.

Κατά δεύτερο διότι πάρα πολύς κόσμος δουλεύει όπως οι δυο συγγραφείς του σχολικού βοηθήματος: αντλούν υλικό από το Διαδίκτυο χωρις να το διασταυρώνουν και, επιτρέψτε μου την προσθήκη, χωρίς την παιδεία ή το κριτικό μάτι που θα τους δώσει τη δυνατότητα να διακρίνουν την κατασκευή. Πριν από μερικά χρόνια, τα έντυπα, βιβλία και περιοδικά, ήταν κάπως θωρακισμένα από το υλικό που κυκλοφορούσε στο Διαδικτυο αφού η ροή ήταν μονόδρομη (έντυπο –> ηλεκτρονικό). Τώρα η ροή είναι αμφίδρομη, κι έχουν ήδη παρουσιαστεί κάμποσα κρούσματα εντύπων με υλικό αναξιόπιστο αντλημένο από το Διαδίκτυο (δείτε εδώ στο προηγούμενο άρθρο μας για το αποποίημα του «Σουρή»).

Τρίτον, ειναι πολύ θλιβερό ότι τόσος και τόσος κόσμος, και μάλιστα εκπαιδευτικοί -και φιλόλογοι- δεν μπόρεσαν να υποψιαστούν το πλαστογράφημα. Να είναι το κυρος του τυπωμένου; Να είναι ότι δεν έχουν μάθει να δυσπιστούν; Δεν ξέρω, όμως θλίβομαι.

Κάποτε είχα προτείνει ένα δημόσιο αποθετήριο λογοτεχνικών κειμένων που θα εγγυάται τη γνησιότητα και την ακρίβεια του περιεχομένου. Υπάρχουν βέβαια τέτοιοι ιστότοποι. Αλλά λίγοι ανατρέχουν σ’ αυτούς, ο πολύς κόσμος αναπαράγει τα εικονογραφημένα τσιτάτα. Θα πρέπει ίσως να το πάρουμε απόφαση -και σε επόμενες εκδόσεις των Απάντων του ποιητή να υπάρχει κι ένα επίμετρο με τα «Ποιήματα που του αποδίδονται»….

Υστερόγραφο: Ιρλανδέζικη προσευχή, είπε η Έρη Ρίτσου. Εδώ βρίσκω το Find the time να αναφέρεται ως ιρλανδική μπαλάντα. Ούτε στα αγγλικά το βρίσκω πολύ βαθυστόχαστο, αλλά είπαμε -έχω γεράσει.

Υστερόγραφο β’: Κάποια σχολιάστρια που δηλώνει φιλόλογος διαβεβαίωνε κατηγορηματικά ότι το επίμαχο αποποίημα είναι «μετάφραση» από τον Ριτσο. Όταν τη ρώτησα πού το στηρίζει αυτό, μου απάντησε: αυτό προκύπτει από τις άπειρες αναπαραγωγές σε ιστότοπους και σε διαγωνίσματα φροντιστηρίων, σχολείων κλπ… Δεν είμαι ειδική στην ποίηση του Γ. Ρίτσου και δεν γνωρίζω με βεβαιότητα κάθε στίχο του. Αν εσείς μπορείτε με βεβαιότητα να το στηρίξετε πως δεν είναι, σας ευχαριστώ που διορθώνετε το λάθος και καλό θα ήταν να διορθώσετε κι όλους τους ιστότοπους που το αναπαραγάγουν.