Ήλιος με δόντια, του Γιάννη Μακριδάκη

Στην Ελληνική Λέσχη Ανάγνωσης Λουξεμβούργου ορίζουμε στην αρχή της χρονιάς ποια βιβλία θα διαβάσουμε (κάνουμε ψηφοφορία ανάμεσα στις προτάσεις που έχουν γίνει) κι ύστερα γίνεται μια παρουσίαση περίπου κάθε μήνα. Τώρα με τον κορονιό οι παρουσιάσεις γίνονται εξ αποστάσεως, με το Ζουμ, που δεν είναι ιδανικό, αφού δεν έχεις την άμεση επαφή, ούτε τη συνέχεια μετά, αλλά από την άλλη μπορεί να πάρει μέρος και κάποιος που βρίσκεται εκτός έδρας.

Πριν από δεκαπέντε μέρες παρουσίασα το μυθιστόρημα του Γιάννη Μακριδάκη «Ήλιος με δόντια», που το είχα προτείνει εγώ. Δημοσιεύω εδώ το κείμενο της παρουσίασης. Στο αχανές Διαδικτυο και πιο συγκεκριμένα στη σελίδα Φέισμπουκ της Ελ.Λε.Α.Λ. υπάρχει και το βίντεο της παρουσίασης, αλλά δεν ξέρω πώς να το εμφανίσω εδώ -και, εδώ που τα λέμε, έτσι όπως είναι παρμένο από την κάμερα του Ζουμ είναι λιγάκι χάλια οπότε δεν επέμεινα και πολύ να μάθω πώς να το βάλω εδώ.

Ο Μακριδάκης είναι ο αγαπημένος μου συγγραφέας από τους ενεργούς, και κάθε καινούργιο του βιβλίο το αναζητώ αμέσως μόλις κυκλοφορήσει και μερικά από αυτά τα έχω παρουσιάσει σε ειδικό άρθρο του ιστολογίου: τις Βάρδιες των πουλιών πέρυσι, το «Όλα για καλό» το 2017, το «Αντί Στεφάνου» το 2015 και το «Του Θεού το μάτι» το 2013.

Ήλιος με δόντια, του Γιάννη Μακριδάκη

Ο Γιάννης Μακριδάκης γεννήθηκε το 1971 στη Χίο και σπούδασε μαθηματικά. Το 1997 ίδρυσε το Κέντρο Χιακών Μελετών με σκοπό την έρευνα, αρχειοθέτηση, μελέτη και διάδοση των τεκμηρίων της Χίου και διευθύνει το τριμηνιαίο περιοδικό «Πελινναίο». Ζει στο χτήμα του στη Βολισσό, όπου ασχολείται με τη φυσική καλλιέργεια, ενώ ταυτόχρονα διοργανώνει λογοτεχνικά εργαστήρια και αγροτουρισμό.

Έχει γράψει τα βιβλία «Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι, όλοι. Χιώτες πρόσφυγες και στρατιώτες στη Μέση Ανατολή: Μαρτυρίες 1941 – 1946» (εκδ. Κ.Χ.Μ., Πελινναίο 2006) και «10.516 μέρες: Ιστορία της νεοελληνικής Χίου 1912 -1940», ιστορικό αφήγημα (εκδ. Κ.Χ.Μ., Πελινναίο 2007), το πρώτο μυθιστόρημά του «Aνάμισης ντενεκές» (Eστία 2008) κυκλοφόρησε τον επόμενο χρόνο (2009) και στα τουρκικά, «Η δεξιά τσέπη του ράσου», νουβέλα (Εστία 2009), «Ήλιος με δόντια», μυθιστόρημα (Εστία 2010), «Λαγού μαλλί», νουβέλα (Εστία 2010), «Η άλωση της Κωσταντίας», μυθιστόρημα (Εστία 2011), «Το ζουμί του πετεινού», νουβέλα (Εστία 2012), «Του Θεού το μάτι», νουβέλα (Εστία 2013), «Αντί Στεφάνου», νουβέλα, (Εστία 2015), «Η πρώτη φλέβα», νουβέλα (Εστία 2016), «Όλα για καλό», μυθιστόρημα (Εστία 2017), «Οι βάρδιες των πουλιών», νουβέλα (Εστία 2019), «Ενάμισι δευτερόλεπτο φως», νουβέλα (Εστία 2020). Βιβλία του έχουν διασκευαστεί με επιτυχία για το θέατρο και τον κινηματογράφο.

Όλα σχεδόν τα έργα του Μακριδάκη αναφέρονται στην πατρίδα του τη Χίο, έστω κι αν αυτή δεν κατονομάζεται πάντοτε.

Αξίζει να προσέξουμε ότι τα πρώτα βιβλία του Μ. είναι δουλειά ερευνητική-ιστορική. Το δεύτερο από αυτά είναι προϊόν αποδελτίωσης των τοπικών εφημερίδων 1912-1940 και είναι το μόνο βιβλίο του που δεν έχω διαβάσει.

Αυτή η στέρεη βάση τροφοδοτεί αρκετά από τα επόμενα έργα του. Η αποδελτίωση από τις χιώτικες εφημερίδες της περιόδου 1912-1940 τον βοηθάει να περνάει στα μυθιστορήματά του μεταπλασμένα διάφορα ιστορικά γεγονότα. Θα πω ένα παράδειγμα από ένα άλλο βιβλίο, τις Βάρδιες των πουλιών. Παίρνει  το πραγματικό γεγονός της ημερήσιας εκδρομής που έκαναν το 1932 οι κάτοικοι του προσφυγικού συνοικισμού της Χίου στο παλιό τους χωριό απέναντι στη μικρασιατική ακτή -και προσθέτει την έξοχη λεπτομέρεια πως η προγιαγιά του αφηγητή με την ευκαιρία αυτή έκοψε με το σουγιαδάκι ένα μάτι από την καλή λεμονιά τη δίφορη που είχε στον παλιό της κήπο, και το έβαλε κάτω από τη γλώσσα της για να έχει υγρασία και το μετάφερε στο καινούργιο της σπίτι και μπόλιασε το δέντρο της.

Στις παλιότερες νουβέλες του υπήρχαν αναφορές σε μεγάλα γεγονότα της εκάστοτε πολιτικής επικαιρότητας: η «Δεξιά τσέπη του ράσου» παρακολουθεί την αγωνία ενός καλόγερου, τις μέρες που χαροπαλεύει ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, να σώσει το κουτάβι της αγαπημένης του (και νεκρής πια) σκύλας· το «Λαγού μαλλί» ξεκινάει με μια βάρκα που φαίνεται στο φόντο πίσω από τον Γιώργο Παπανδρέου που κάνει το ιστορικό του διάγγελμα από το Καστελλόριζο και κλείνει με τον απόηχο από τους νεκρούς της Μαρφίν· στο «Ζουμί του πετεινού», ο Παναγής, που ζει απομονωμένος με τη γυναίκα του στο μούρκι του, στο χτήμα του θα λέγαμε εμείς, πάει να πλαντάξει όταν ακούει να συζητάνε για τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας. «Στου Θεού το μάτι» ακούμε τον μονόλογο ενός συνταξιούχου, αριστοτέχνη κηπουρού, για τις εκλογές του 2012, όταν βλέπει το έως τότε κραταιό κόμμα του να καταρρέει. Στη συνέχεια ο Μακριδάκης έδωσε δυο βιβλία χωρίς τέτοιες αναφορές («Αντί στεφάνου» και «Η πρώτη φλέβα») ενώ το «Όλα για καλό» εκτυλίσσεται μέσα στην προσφυγική κρίση του 2015.

Στον Ήλιο με δόντια, έχουμε την ιστορία του Κωσταντή, ο οποίος είναι ο αφηγητής. Το έργο χωρίζεται σε τρία μέρη, διαρκώς μειούμενης έκτασης. Το πρώτο μέρος, με τίτλο Μπομπίνες, είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Κωσταντή· χωρίζεται κι αυτό σε τρία μέρη, τρεις μπομπίνες μαγνητοφώνου, και συνολικά πιάνει 180 σελίδες. Το δεύτερο μέρος, Χειρόγραφο, με 50 περίπου σελίδες, είναι η γραπτή έκθεση του Νικολάου Τρουμπή, για την περίπτωση του Κωσταντή, και το τρίτο μέρος, 10 σελίδες, είναι η αφήγηση του εγγονού του Τρουμπή.

Η δράση εκτυλίσσεται στη Χίο. Τη Χίο δεν την κατονομάζει, τη λέει «Χώρα» και αυτό το διατηρεί παντού, πχ την ποδοσφαιρική ομάδα την λέει «Παγχωραϊκό» αντί «Παγχιακό» και το πείραγμα «Κουκοχιώτες» (όπως λέγανε περιπαιχτικά τους Χιώτες επειδή καλλιεργούσαν και έτρωγαν πολύ κουκιά) το μετατρέπει σε «Κουκοχωραϊτες». Ωστόσο, η τοπογραφία της Χίου περιγράφεται, αν δεν κάνω λάθος, με ακρίβεια. Οπότε, πάνω στον γενικό καμβά της ιστορίας της Χίου από το 1919 ως το 1944, ο Μακριδάκης κεντάει την προσωπική ιστορία του ήρωά του.

Ο Κωσταντής ξεκινάει την αφήγησή του και συστήνεται. Διαβάζω την πρώτη σελίδα, και επισημαίνω ότι κάποιες από αυτές τις πληροφορίες επαναλαμβάνονται διαρκώς στην αφήγηση.

Ναι, εγώ είμ’ αυτός. Ο Κωσταντής με τ’ όνομα, που δού­λευα κάλφας στο μηχανουργείο του μαστρο-Μιμάκη στη Φτωχιά προκυμαία, άκρη άκρη στο λιμάνι της Χώρας, εκει που αράζουνε τα βαπόρια. Μπορείς να με φωνάζεις και Ιδιώνυμον. Ακούω και σ’ αυτό ακόμα, δεν το ξέχασα. Μην κοιτάς που τώρα, εν ετει 1969, με λένε Κωνσταντίνο, αφράτεψα και είμαι μες στα μαύρα, ας οψονται εκείνες οι μαύρες μέρες, οι άραχνες.

Πάντως πριν απο τοτε ήμουνα κάλφας. Τι κάλφας δη­λαδή, όλη τη δουλειά εγώ την έβγαζα, μαστοράντζα είχα γίνει πια, το πρωί σχολείο, το βράδυ δουλειά. Απόκτησα βέβαια με τον καιρύ και δίπλωμα Ανωτάτης Εμπορικής, ώς και στα καταστήματα Ράλλη στις Ινδίες θα μπορούσα να πάω, περιζήτητος ήμουνα, βέβαια, και να χω θέση διευθυντού με ταξίδια στις Ευρώπες, μα ας όψεται πάλι το μηχανουργείο και που ήμουνα πολύ συναισθηματικό παιδί. Βέβαια, κατόπιν ενός περιστατικού αλλά και της προόδου της τεχνολογικής, το μηχανουργείο, μαγαζί το λέγαμε τότε ο μαστρο-Μιμάκης κι εγώ, έγινε και ηλεκτρολογείο. Απόκτησε και παράρτημα αντιπροσωπειών. Βέβαια. Εμπόριο εγγλέζικων, φτου, αντλιών και μηχανημάτων και εκεί βεβαίως διέπρεψα αναλαμβάνοντας, πλην των πωλήσεων, εγκαταστάσεων, επισκευών, και τον εξαιρετικά ευαίσθητο τομέα των διεθνών σχέσεων, τέλος πάντων (…)

Στην τρίτη σελίδα μαθαίνουμε τον θάνατο της μητέρας του Κωσταντή, που συναρτάται με την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη την 1^η Μαΐου 1919 και έτσι βρίσκουμε και την ηλικία του αφηγητή, ήταν 11 χρονών το 1919 άρα γεννήθηκε το 1908. Βλέπουμε και πάλι τη συνήθεια του Μακριδάκη να παντρεύει τη μυθοπλασία με ιστορικά γεγονότα: η μητέρα του σκοτώθηκε πέφτοντας από το μπαλκόνι καθώς είχε ανέβει να φροντίσει τα λαμπιόνια μιας πατριωτικής επιγραφής: την καταπλάκωσε η σιδερένια επιγραφή του αρχοντόσπιτου στο οποίο δούλευε υπηρέτρια.

Σε μια από τις πολλές παρενθέσεις του, ο αφηγητής μάς λέει ότι τον χειροτόνησε ο δεσπότης Ιωακείμ [ο επίσκοπος της Χίου, που είναι ιστορικό πρόσωπο, αν και ο Μακριδάκης του αλλάζει ελαφρώς το επώνυμο, Τρουμπής από Στρουμπής που είναι το κανονικό. Ο Στρουμπής ήταν στο ΕΑΜ και αποτάχθηκε από την εκκλησία μετά την απελευθέρωση]. Μας λέει επίσης ο Κωσταντής ότι ο ίδιος είχε σημαντική αντιστασιακή δράση αλλά μετά την Κατοχή δεν είχε καμιά ανάμιξη στα πολιτικά, και μόνο την ενορία του κοιτάζει. Ταυτόχρονα, αναφέρει παρεμπιπτόντως τον αχαΐρευτο Αποστόλη και τη μαύρη εκείνη μέρα που κοιμήθηκε παραπάνω και έγινε κάτι κακό, ενώ δηλώνει ότι το μόνο που τον τριβελίζει είναι ότι δεν μπορεί να θυμηθεί «τι έγινε παρακάτω».

Αυτά στις 5 πρώτες σελίδες, ήδη έχουμε ένα σκαρίφημα του πρωταγωνιστή -που όμως θα εμπλουτιστεί στη συνέχεια, αλλά και θα αναιρεθεί. Αφού ο αφηγητής διηγηθεί τον θάνατο της μητέρας του περνάει στον θάνατο του πατέρα του, που έγινε όταν εκείνος ήταν 6 χρονών. Μαθαίνουμε ότι ζούσαν σε μια χαμοκέλα μέσα στο Φρούριο, σε μια φτωχογειτονιά και ότι από τα παιδικά του χρόνια ο Κωσταντής βίωσε την απόρριψη της γειτονιάς και στο σχολείο επειδή ήταν «γυναικωτός», ήταν η δεύτερη μεγάλη ντροπή της γειτονιάς μετά τις παστρικές που είχαν επίσης εκεί σπίτια. Και επίσης μαθαίνουμε ότι ο μάστρο Μιμάκης ερχόταν ταχτικά τα βράδια και κοιμόταν με τη χήρα μητέρα του Κωσταντή.

Ο ακροατής του Κωσταντή είναι βουβός, αν και ο Κωσταντής συνεχώς του απευθύνεται («που λες», «όπως σου είπα» κτλ.). Επίσης συχνότατα αναφέρει, σαν ρεφρέν, ότι «τώρα πια τελείωσαν αυτά, τώρα έχω το ποίμνιό μου και είμαι μια χαρά» ή, όταν παραφέρεται και βρίζει στη διήγηση αμέσως μεταμελείται λέγοντας «αυτά δεν αρμόζουν στο λειτούργημά μου». Επίσης κάθε φορά που αναφέρεται στους εγγλέζους ή σε κάτι αγγλικό λέει «φτου» ή «παλιοφάρα». Ενώ, κάθε τόσο, εκφράζει την ελπίδα ότι επιτέλους αυτή τη φορά θα καταφέρει να θυμηθεί «τι συνέβηκε μετά τη μαύρη εκείνη ώρα».

Στη συνέχεια μαθαίνουμε για τον Αποστόλη, τον μοναδικό έρωτα του Κωσταντή, που ήταν 13 χρόνια μεγαλύτερος και με τον οποίο είχαν επαφές. Ήταν ο μοναδικός δικός του άνθρωπος, λέει. Ήταν γκαρσόνι στο καφενείο, ο πρώτος που βγήκε από το Φρούριο, αλλά και ποδοσφαιριστής στην τοπική ομάδα, έπαιζε και μπουζούκι, ήταν πολύ αγαπητός στην τοπική κοινωνία.

Η πρώτη μπομπίνα τελειώνει με τον Κωσταντή να λέει στον βουβό συνομιλητή ότι μετά τον θάνατο της μητέρας του πήγε και έζησε στο σπίτι του μαστροΜιμάκη σαν ψυχοπαίδι και παραγιός στο μαγαζί, ενώ στην αρχή της δεύτερης μπομπίνας μαθαίνουμε ότι απορρίφθηκε από τον στρατό «λόγω του γνωστού ζητήματος», κάτι που στοίχισε πολύ στον Μιμάκη. Τότε, έχουμε φτάσει στο 1923, βρέθηκε κι ένα έκθετο βρέφος έξω από το σπίτι τους και παρόλο που η άτεκνη κυρα Δέσποινα ήθελε να το κρατήσουν και να υιοθετήσουν επίσημα και τον Κωσταντή και το βρέφος, τελικά ο Μιμάκης το έδωσε στην εκκλησία.

Προηγουμένως, ο Αποστόλης επιστρατεύεται στο μικρασιατικό μέτωπο και όταν γυρίζει ζητάει πιεστικά από τον αφηγητή να «ολοκληρώσουν τη σχέση τους» κι αυτό γίνεται τελικά το 1923, όπου το γεγονός συναρτάται και με την αλλαγή του ημερολογίου στις 16.2.1923, όταν χάθηκαν 12 μέρες από το ημερολόγιο και περάσανε από τις 16 Φεβρουαρίου στην 1η Μαρτίου. Στη δεκαετία του 1920 ο Αποστόλης αναπτύσσει ενεργή κομμουνιστική δράση και όταν τους πιάνουν θεωρεί υπεύθυνο τον Κωσταντή.

Αφηγείται μετά πώς είχε βγάλει όνομα και τον χλεύαζαν στο δρόμο: Σαν περπατούσα στο τσαρσί αρχίζανε οι γανωματάδες … να βαράνε σφυριά, και παραπονιέται ότι δεν αναγνωρίστηκε η μοναδική ηρωική του πράξη, όταν σε μια πυρκαγιά έφερε από το μαγαζί την καινούργια αντλία και τη χειρίστηκε επιδέξια με αποτέλεσμα να σβήσει η φωτιά. Επίσης μας λέει ότι κάθε φορά που ο Παγχωραϊκός έχανε και ο Αποστόλης είχε κακή απόδοση όλοι τον θεωρούσαν υπεύθυνο εκείνον, και μετά διηγείται τη μεγαλύτερη πίκρα της ζωής του, όταν σε ένα φιλικό ποδοσφαιρικό ματς με μια τουρκική ομάδα (αυτό στοιχηματίζω πως βασίζεται σε πραγματικό γεγονός) όπου πάλι ο Αποστόλης σερνόταν, ακούει τα κουτσομπολιά της κερκίδας ότι είχε ξενυχτήσει στο σπίτι μιας ζωντοχήρας.

Η τρίτη μπομπίνα αρχίζει με τον γάμο του Αποστόλη με τη ζωντοχήρα, που γίνεται το 1936. Ο μαστρο Μιμάκης γέρασε και σιγά σιγά γίνεται αλκοολικός και πίνει όλο και περισσότερο, αφού μάλιστα προσπάθησε να κάψει το μαγαζί του για να πάρει την ασφάλεια και ο Κωσταντής τον εμπόδισε. Ο Κωσταντής παίρνει στις πλάτες του τη διεύθυνση του μαγαζιού και επειδή επισκευαζει γραμμοφωνα μπαίνει στην καλή κοινωνία του σπιτιού και τον καλούν και στα πάρτι. Έρχεται η Κατοχή, μας διηγείται για τη μαύρη αγορά και πώς οι αστοί της Χίου αντάλλαζαν πιάνα με τρόφιμα, που οι χωριάτες τα έβαζαν στο κοτέτσι να γεννάνε οι όρνιθες. Νέες λέξεις, αναγνωρίσεις και ανταλλαγές.

Σε ένα τέτοιο πάρτυ γνωρίζει τον Νιλς, έναν πανέμορφο Σουηδό του Ερυθρού Σταυρού, ο οποίος έχει δεσμό με τη Θάλεια, κόρη πλούσιου εμπόρου. Τον ερωτεύεται τον Νιλς, ή, όπως το αποκαλεί «ενθουσιασμό», χωρίς βέβαια να εκδηλώσει τίποτε. Μια μέρα που ο Αποστόλης έχει μεθύσει, του εκμυστηρεύεται ότι έχουν συγκροτήσει μια αντιστασιακή ομάδα που φυγαδεύει κόσμο στην Τουρκία και μαζεύει πληροφορίες. Ο Κωσταντής, θέλοντας να τον προστατεύσει, επειδή ξέρει ότι είναι απόκοτος, ζητάει να μπει κι αυτός στην ομάδα, κι έτσι γίνεται.

Η αποστολή του Κωσταντή στην αντιστασιακή ομάδα είναι να στέκεται κάθε πρωί 6 με 7 στην πόρτα του μαγαζιου, κι αν δει τον «Μιχαλιό το τέσσερο» να σβουρίζει χταπόδι, αυτό είναι το σύνθημα, πρέπει να τρέξει να ειδοποιήσει τον Αποσπερίτη, τον βαρκάρη που έκανε τις αποστολές στην Τουρκία.

Μια μέρα, τον Φλεβάρη του 1944, καθώς βλέπει ένα γλυκό όνειρο με τη μητέρα του ζωντανή, αργεί να ξυπνήσει. Έντρομος τρέχει στο λιμάνι, περασμένη πια η ώρα, και βλέπει ότι έχει επιστρέψει το σουηδικό πλοίο με το σιτάρι για να το μοιράσει στους πεινασμένους νησιώτες -και για να τελεσθούν οι γάμοι του Νιλς με τη Θάλεια. Και την ίδια στιγμή ο Αποστόλης τον επιπλήττει που αμέλησε να ξυπνήσει και του ρίχνει ένα φοβερό βλέμμα: «το κρίμα στο λαιμό σου».

Προς το μεσημέρι της ίδιας μέρας, 7 Φεβρουαρίου 1944, ο μαστροΜιμάκης τον παρακαλεί να τον κατεβάσει στο λιμάνι, καθώς ο ίδιος είναι πια ανήμπορος να περπατήσει χωρίς βοήθεια. Έτσι γίνεται. Έχει ήλιο αλλά κάνει κρύο, ήλιος με δόντια. Και εκείνη τη στιγμή έρχονται τα εγγλέζικα αεροπλάνα, αρχίζει ο βομβαρδισμός, το πλοίο παίρνει φωτιά και ο Κωσταντής αντικρίζει να κείτονται νεκροί, σχεδόν αγκαλιασμένοι, ο Αποστόλης και ο μαστροΜιμάκης. Εκεί το μυαλό του δεν αντέχει, τρελαίνεται, αφού θεωρεί ότι αυτός φταίει για τον βομβαρδισμό -και τελειώνει και η τρίτη μπομπίνα.

Μέρος Β, το χειρόγραφο

Το έχει γράψει ο Νικόλαος Τρουμπής, μαθητής της Εμπορικής, και διαχειριστής στο Ίδρυμα (έχει πάρει το επώνυμο του Μητροπολίτη, όπως και όλα τα έκθετα που ανέτρεφε το Ίδρυμα). Περιγράφει και αυτός τον βομβαρδισμό της 7.2.1944 και μας λέει ότι ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο Νιλς. Επίσης, μαθαίνουμε πως αυτός, ο Νικ. Τρουμπής, είναι το έκθετο βρέφος που βρήκε ο Μαστρομιμάκης έξω από την πόρτα του μια μέρα του 1923 και το παρέδωσε στο Ίδρυμα -είναι, δηλαδή, ο παρά λίγο «αδελφός» του Κωσταντή.

Όμως, επειδή ίσως κάποιοι να μην έχουν διαβάσει το μυθιστόρημα, δεν θα σας πω περισσότερα, δεν θα φανερώσω τα συμπεράσματα του Τρουμπή.

Μέρος 3ο: Ήλιος με δόντια, δεκασέλιδη μαρτυρία του Νίκου Τρουμπή, εγγονού του προηγούμενου (που πέθανε το 2003, 80 ετών) ο οποίος ολοκληρώνει την έρευνα και δίνει την απάντηση.

Στο τέλος του βιβλίου ο συγγραφέας παραθέτει ένα σύντομο σημείωμα που θα το διαβάσω.

Τη Δευτέρα 7 Φεβρουάριου 1944 και ώρα 11.45 το πρωί, έξι αγγλικά πολεμικά αεροπλάνα βομβάρδισαν εντός του λιμένα της Χίου το σουηδικό πλοίο Wiril, το οποίο μετέφε­ρε για λογαριασμό του Διεθνούς Κομιτάτου του Ερυθρού Σταυρού φορτιο σίτου και άλλων τροφίμων στον δοκιμα­σμένο από την πείνα πληθυσμό του νησιού. Σε αυτή την επιχείρηση σκοτώθηκαν δεκαέξι άνθρωποι και τραυματί­στηκαν περί τους εξήντα. Πολλοί περισσότεροι δηλαδή από όσους εκτέλεσαν οι ίδιοι οι εισβολείς κατά την τρί­χρονη και πλέον παρουσία τους στο νησί. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο Μιχάλης Κουτσουράδης, ο επονομαζό­μενος Τέσσερο, ο οποίος τριγυρνούσε με το καλαθάκι του, το Μικρό Παρίσι, στους δρόμους της πόλης και πουλούσε ζαχαρωτά και ξηρούς καρπούς στους θαμώνες των καφενείων. Επίσης, στα τραύματά του υπέκυψε εκείνη τη μέρα και ο Σουηδός αντιπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού στη Χίο, Νιλς Νίλσον, ο οποίος το ίδιο απόγευμα θα παντρευό­ταν εντός του πλοίου με την αγαπημένη του Θάλεια Φραγκάκη, κόρη του υποπρόξενου της Σουηδίας στο νησί, εμπόρου Αντωνίου Φραγκάκη. Τέλος, μέσα στο τζιπ του σκοτώθηκε και ο Γερμανός διοικητής του φρουραρχείου Βαστερχάουζερ, του οποίου το όνομα εσκεμμένα δεν αναγράφεται στην αναθηματική πλάκα που έστησε πενήντα χρόνια μετά το βομβαρδισμό ο Δήμος της Χίου πάνω στο κτίριο του τελωνείου. Μικροψυ­χία; Μάλλον.

Μονάχα αυτά τα πρόσωπα είναι αληθινά και αυτά τα περιστατικά ιστορικά επιβεβαιωμένα.

Γ. Μ.

[Ο Μακριδάκης εδώ παραλείπει την αναφορά στον μητροπολίτη Ιωακείμ Στρουμπή, ο οποίος παίζει καθοριστικό ρόλο στη μυθοπλασία. Το γεγονός ότι έχει παραλλάξει ελαφρά το επώνυμό του με κάνει να υποθέσω ότι ο μυθιστορηματικός Τρουμπής δεν είναι ακριβές αντίγραφο του πραγματικού Στρουμπή, ότι ο Μακριδάκης απλώς εμπνεύστηκε από τη μορφή του ιεράρχη αλλά άλλαξε κάποια στοιχεία.]

Να σημειώσω ότι το έργο έχει διασκευαστεί για το θέατρο, από τον Βασίλη Βασιλάκη, που καταφέρνει να δώσει έναν συναρπαστικό μονόλογο (είχα την τύχη να τον παρακολουθήσω).

Κλείνω με τέσσερις λέξεις που ίσως δεν τις ξέρουν όλοι.

γουσουρικό: το εγκεφαλικό

μπεγεντώ: επαινώ

ο ολός του χταποδιού: το σακουλάκι με το μελάνι

μπαβέδες· κυβόλιθοι, με τους οποίους είναι στρωμένο το λιμάνι, τυπική χιώτικη λέξη.

Στην παρουσίαση που έκανα στη Λέσχη Ανάγνωσης δεν θέλησα να φανερώσω τη λύση του μυστηρίου, αφού θα ακολουθούσε συζήτηση. Εδώ όμως μάλλον πρέπει να τη μαρτυρήσω.

Από την αφήγηση του πρώτου μέρους βγάζουμε το συμπέρασμα ότι ο Κωσταντής είναι ένας εξηντάρης ιερέας που έχει ενοχές για το ομοερωτικό του παρελθόν και που πέρασε μια τραυματική εμπειρία την οποία έχει απωθήσει και προσπαθεί να τη θυμηθεί.

Στο δεύτερο και το τρίτο μέρος μαθαίνουμε ότι στην πραγματικότητα ο Κωσταντής μετά τον βομβαρδισμό της 7.2.1944 παραφρόνησε διότι θεώρησε ότι εκεινος ήταν υπεύθυνος, αφού είχε αμελήσει να ξυπνήσει, να δει το σύνθημα του Μιχαλιού και να ειδοποιήσει τον Αποσπερίτη. Καθώς από τον βομβαρδισμό σκοτώθηκαν οι πιο αγαπημένοι του άνθρωποι, τρελάθηκε. Τον περιμάζεψε ο δεσπότης Ιωακείμ και του παραχώρησε ένα δωματιάκι στο Ίδρυμα για να μένει εκεί, αφού μετά τον θάνατο του μαστρο-Μιμάκη είχε μείνει ξύλου κρεμάμενος (καθώς δεν ήταν αναγνωρισμένος γιος του). Στο σαλεμένο του μυαλό λοιπόν δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι ο Ιωακείμ τον χειροτόνησε ιερέα, και από τότε άρχισε να φοράει ράσα, να ψέλνει και να νομίζει ότι έχει δική του ενορία. Όταν τελικά θυμήθηκε τι έγινε, έπαθε συγκοπή και πέθανε -στο τέλος της τελευταίας μπομπίνας.

Άδικα ομως τον βασάνιζαν οι ενοχές. Όπως εξιχνιάζεται στο δεύτερο και στο τρίτο μέρος με μαρτυρίες από τους επιζώντες της υπόθεσης, στην πραγματικότητα ποτέ δεν τον είχε στρατολογήσει η αντιστασιακή ομάδα. Ο Αποστόλης του έδωσε αυτή την εικονική αποστολή για να μην τον έχει μέσα στα πόδια του -κανένα πραγματικό σύνθημα δεν μετέφερε κάθε πρωί. Αλλά ήρθε η τρομακτική σύμπτωση, να γίνει ο βομβαρδισμός τη μοναδική μέρα που δεν είχε ξυπνήσει για να «πάρει το σύνθημα». Ε, ναι, αυτά γίνονται μόνο στα μυθιστορήματα!

Advertisement