Τα στεγανά και η δημοκρατία

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε πριν από μερικές μέρες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα (προς το παρόν δεν είναι πολλά). Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

 

Τα στεγανά και η δημοκρατία

Στη χτεσινή συζήτηση στη Βουλή, ο κ. πρωθυπουργός έκανε μια ενδιαφέρουσα τοποθέτηση -που δεν θυμάμαι να έχει ξαναγίνει είτε από τον ίδιο είτε από κάποιον προκάτοχό του. Συγκεκριμένα, είπε:

Είναι σημαντικό να εξηγήσουμε στους νέους μας ότι έτσι όπως λειτουργούν σήμερα τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι αλγόριθμοι των μεγάλων πλατφορμών που χρησιμοποιούν στην ουσία αναπαράγουν και επιβραβεύουν τις όποιες απόψεις μπορεί ήδη να έχουν. Δημιουργούν στεγανά, στεγανά έντασης, όχι στεγανά διαλόγου. Στεγανά τα οποία ανατροφοδοτούν τα στερεότυπα τα οποία ήδη έχουν. Από τη μία και από την άλλη πλευρά. Κι αυτό είναι κακό για τη δημοκρατία μας, είναι κακό για το επίπεδο του διαλόγου μας. Διότι εγκλωβίζονται με αυτό τον τρόπο οι νέοι στις απόψεις τους χωρίς ν’ αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη, χωρίς ν’ αμφισβητούν αυτό το οποίο βλέπουν, αυτό το οποίο οποιοσδήποτε μπορεί να τους «σερβίρει».

Λοιπόν, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «δημιουργούν στεγανά», τα οποία ανατροφοδοτούν τα στερεότυπα του καθενός και αυτό «είναι κακό για τη δημοκρατία». Με τη μεταβατική ιδιότητα, ο κ. Μητσοτάκης κατηγόρησε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι βλάπτουν τη δημοκρατία, τουλάχιστον «έτσι όπως λειτουργούν». Τέτοια γενικευμένη επίθεση στα σόσιαλ μίντια θυμίζει λίγο Ερντογάν και σε καμιά περίπτωση δεν ταιριάζει σε ηγέτη σύγχρονου φιλελεύθερου κράτους.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε θα ξεκινήσουμε λέγοντας μερικά πράγματα για αυτή τη λέξη, τα στεγανά, που ξαφνικά κέρδισε το δεκαπεντάλεπτο της δημοσιότητας.

Τα στεγανά είναι βεβαίως ουσιαστικοποιημένος τύπος του επιθέτου «στεγανός». Η λέξη είναι αρχαία και προέρχεται από το ρήμα «στέγω», που είχε περισσότερες σημασίες από το, επίσης αρχαίο, στεγάζω -όχι μόνο «καλύπτω με στέγη» αλλά και «προστατεύω από το νερό». Στην ίδια οικογένεια λέξεων και η στέγη, όπως και πολλές ακόμα λέξεις που έχουν επιβιώσει και στα νέα ελληνικά (στέγαση, στέγαστρο κτλ), αλλά και ο στεγνός, που αρχικά ήταν συνώνυμος του στεγανού.

Η αρχική σημασία του επιθ. στεγανός ήταν λοιπόν «στεγασμένος, προστατευμένος από το νερό». Στην πορεία, ο στεγανός απέκτησε και τη σημερινή σημασία, του αδιαπέραστου από το νερό. Πάντως στα αρχαία η λέξη είχε και μεταφορικές σημασίες -σήμαινε, ας πούμε, τον κλειστό και επιφυλακτικό χαρακτήρα, τον λιγόλογο άνθρωπο· υπήρχε και παροιμιώδης φράση «Αρεοπαγίτου στεγανώτερος».

Σήμερα όταν χτίζουμε σπίτια προσέχουμε να είναι καλή η στεγάνωση ώστε να μην μπαίνει η υγρασία -τα σχετικά υλικά λέγονται στεγανωτικά. (Και να πω εδώ ότι ο αξέχαστος ο πατέρας μου, ως χημικός μηχανικός, με στεγανώσεις και με μονώσεις καταπιανόταν κυρίως. Μην κοιτάτε που εγώ πήρα στραβό δρόμο).

Αλλά βέβαια η ιδιότητα του αδιαπέραστου από το νερό είναι απολύτως ζωτική στη ναυπηγική. Έτσι, τα σύγχρονα πλοία έχουν προστατευτικά διαφράγματα που κλείνουν ερμητικά ώστε να μη μπορεί το νερό να μπει στο κύτος του πλοίου: αυτά είναι τα στεγανά.

Στα πλοία, τα στεγανά παίζουν ρόλο σωτήριο, αλλά στην υπόλοιπη ζωή μας η λέξη χρησιμοποιείται με σημασία μεταφορική και με αρνητική χροιά. Σημαίνει ένα τμήμα οργανισμού ή υπηρεσίας, τις δραστηριότητες του οποίου λίγοι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν ή να γνωρίζουν ή γενικότερα τομείς της κοινωνίας απολύτως διαχωρισμένους τον έναν από τον άλλο, χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας -και κατ’ επέκταση τα όρια ανάμεσά τους. Συχνά ακούμε εκκλήσεις «να καταργηθούν τα στεγανά» π.χ. στην εκπαίδευση ή στην πληροφόρηση ή κάποτε τα κομματικά στεγανά. (Κάποιος είχε βρει και «στεγανά κομματικά ύδατα«)

Οπότε, φτάνουμε στα «στεγανά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης». Έχει μια βάση ο προβληματισμός, ότι στα σόσιαλ μίντια (όπως όμως και στην πραγματική ζωή, σε μεγάλο βαθμό) προτιμάμε να συναναστρεφόμαστε ανθρώπους με τα ίδια ενδιαφέροντα με μας, και λίγο-πολύ την ίδια στάση ζωής. Αυτό ενέχει τον κίνδυνο να πέσουμε θύματα της «πλάνης του αντηχείου», όπως μ’ αρέσει να το λέω, και να θεωρήσουμε ότι οι απόψεις που ακούμε από τους ομόφρονές μας είναι αντιπροσωπευτικές του γενικότερου κλίματος, ενώ απλώς αλληλοεπιβεβαιωνόμαστε.

Ωστόσο, βρίσκω ανειλικρινή την έκκληση του πρωθυπουργού να «απεγκλωβιστούν» οι νέοι από τα στεγανά των σόσιαλ όταν προέρχεται από κάποιον που, αμέσως με την ανάληψη της πρωθυπουργίας, έθεσε υπό τον άμεσο έλεγχό του τη δημόσια τηλεόραση και το δημόσιο πρακτορείο ειδήσεων -κατά πανευρωπαϊκή πρωτοτυπία-, από έναν πρωθυπουργό που έχει έκτοτε επιβάλει μια πρωτοφανή μονολιθικότητα στο ελληνικό ραδιοτηλεοπτικό τοπίο.

Υποκριτική βρίσκω επίσης την ανησυχία του κ. Μητσοτάκη μήπως οι νέοι μένουν μακριά από την αντίθετη άποψη -τη στιγμή που ο ίδιος, με πετσώματα και με αθρόους διορισμούς, έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον ενημέρωσης όπου νέοι, λιγότερο νέοι και ηλικιωμένοι δέχονται μονομερώς την κυβερνητική άποψη και μόνο.

Τέλος, αν ο πρωθυπουργός αγωνιά για την έλλειψη αμφισβήτησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πώς εξηγείται ότι τόσο ο ίδιος όσο και επιφανείς υπουργοί του έχουν μπλοκάρει πάρα πολλούς λογαριασμούς χρηστών; Ότι πολύ πρόσφατα απενεργοποίησε τα σχόλια στο κανάλι του στο YouTube; Δεν θέλουν οι ίδιοι την αμφισβήτηση των στερεοτύπων τους; Μόνο για τους άλλους την επιθυμούν;

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρά το τοξικό κάποτε κλίμα, και παρά το πρόβλημα της πλάνης του αντηχείου, που αναφέραμε, παραμένουν δυστυχώς ο μοναδικός χώρος ενημέρωσης και ανταλλαγής απόψεων που βρίσκεται ακόμα έξω από τον ασφυκτικό κυβερνητικό έλεγχο. Αυτό ακριβώς ανησυχεί τον πρωθυπουργό: όχι η δήθεν μονόπλευρη ενημέρωση των νέων, αλλά ότι δεν ακούγεται μόνο η άποψη της δικής του πλευράς.

Γι’ αυτό και παρουσίασε στην ομιλία του τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σαν «κίνδυνο για τη δημοκρατία» ενώ, στην πραγματικότητα, τα θεωρεί απειλή για τη Νέα Δημοκρατία.

Advertisement