Βάζουν ακόμα μαναφούκια;

Στο προχτεσινό μας άρθρο είχαμε δει δυο γράμματα κλεφταρματολών προς τις αρχές της Λευκάδας. Σε ένα από αυτά, ο Γιάννης Παραβόλας γράφει: «σας περικαλώ να μην ακούετε τα μονοφίκικα ψέματα». Ο Σπ. Ασδραχάς που εξέδωσε την επιστολή διορθώνει σε «μονοφιλίκικα», λέξη που την εξηγεί ότι σημαίνει «μεροληπτικά».

Είχα γράψει ότι κατά τη γνώμη μου η διόρθωση είναι λάθος. Λέξη «μονοφιλίκικα» δεν νομίζω να υπάρχει. Όμως τύπος «μονοφίκικα» μπορεί να υπάρχει. Θα πρόκειται για παράλληλο τύπο του «μαναφούκικα» δηλ. συκοφαντικά. Μαναφούκι (από τουρκ. münafik) είναι η συκοφαντία, η διαβολή. Συνήθως στον πληθυντικό, «βάζω μαναφούκια» θα πει συκοφαντώ, διαβάλλω κάποιον.

Αυτά είχα γράψει προχτές. Μια φίλη του ιστολογίου μού έστειλε χτες μέιλ όπου μου λέει ότι τη λέξη μαναφούκια την έλεγε η γιαγιά της και μου ζητάει περισσότερες λεπτομέρειες διότι, όπως λέει, στο slang.gr δίνεται όχι τουρκική αλλά λατινική ετυμολογία. Της έγραψα μερικά πράγματα αλλά ύστερα σκέφτηκα, στο πνεύμα εξοικονόμησης πόρων που πρέπει να μας διακρίνει αυτή τη δύσκολη για την οικονομία μας περίοδο, να αναβαθμίσω την απάντηση προς τη φίλη μας σε άρθρο (ή έστω σε αρθράκι) ελπίζοντας οτι δεν θα το βρείτε (πολύ) βαρετό.

Λοιπόν, μαναφούκια είναι οι ραδιουργίες, οι συκοφαντίες, οι διαβολές. Η λέξη αυτή, που κανένα γενικό λεξικό δεν την έχει καταγράψει, συνηθως εμφανίζεται στον πληθυντικό και πολύ συχνά συντάσσεται με το ρήμα «βάζω». Βάζω μαναφούκια σημαίνει «διαβάλλω, συκοφαντώ κάποιον». Τη λέξη την έχω συμπεριλάβει στο βιβλίο μου «Λέξεις που χάνονται» αλλά εδώ θα πω περισσότερα.

Το slang.gr καταγράφει τη λέξη αλλά την ετυμολογεί ευφάνταστα: από το λατινικό focus και manus, δηλαδή τη φωτιά που ανάβει με τα χέρια, με προσάναμμα, κατά λάθος εξεπίτηδες, από κάποιο καλόπαιδο, στο μυαλό του οποίου το αποτέλεσμα της ενέργειας επιφέρει ρίγη συγκινήσεων, είτε λόγω του αναμενόμενου οφέλους, είτε απλώς για πλάκα.

Ωραίο σαν ιστορία αλλά δεν ισχύει.

Όπως σημειώνει ο Κ. Καραποτόσογλου στο «Ετυμολογικό γλωσσάρι στο εργο του Παπαδιαμάντη» η λέξη «μαναφούκι» προέρχεται από το τουρκικό münafιk, «υποκριτής, διπρόσωπος· αυτός που σπέρνει διχόνοιες· ο συκοφάντης», από το αραβικό munafiq = υποκριτής, ψεύτης. Δεν αποκλείεται ο ελληνικός τύπος να σχηματίστηκε ύστερα από παρετυμολογία με τη «μάνα».

Στο Ισλάμ, ο όρος munafiq έχει ιδιαίτερη σημασία. Δηλώνει εκείνον που υποκρίνεται τον Μουσουλμάνο χωρις να είναι. Η υποκρισία στα αραβικά είναι nifaq. Η μετατόπιση της σημασίας από τον υποκριτή στον διαβολέα έγινε ήδη στα τουρκικά.

Τα μαναφούκια ως λέξη εμφανίζονται συχνά στο έργο του Παπαδιαμάντη -και μάλιστα στα σκιαθίτικα διηγήματα, όχι στα αθηναϊκά του. Να κάνουμε μια περιήγηση στις εμφανίσεις.

Η στρίγγλα γριά Καντάκαινα στο Χριστόψωμο, μόλις επέστρεφε στο νησί ο γιος της «τον εδιάβαζε, τον εκατήχει, του έβαζε μαναφούκια» εναντίον της γυναίκας του. Στη Χτυπημένη, άλλη γριά «έβαλε μαναφούκια και εις τα δύο μέρη». Στη Βλαχοπούλα, η Γιωργούλα «ἔτρεχε νὰ «βάλῃ μαναφούκια» ὁσάκις προξενιά τις διὰ τὸν νέον ἐπαρουσιάζετο». Στον Κακόμη η γριά-Π «ἔβαλε μαναφούκια σ᾽ ἕν᾽ ἀνδρόγυνο, κι εἶναι στὴν ἀκμὴ νὰ χωρίσουν.

Στα Συχαρίκια, «ραδιούργα γύναια» ευθύνονται για «λόγια, μαναφούκια και σκάνδαλα». Η Σταματούλα η Γεμενίτσα, στην Αποκριάτικη νυχτιά, «έπαιρνε λόγια από την μίαν κι έβαζε μαναφούκια εις την άλλην, και είτα εν ανέσει ενετρύφα εις τον καβγάν, ισταμένη παράμερα». Στη Φόνισσα, πάλι, ο γαμπρός «ακούει εντεύθεν κι εκείθεν διαβολάς, ραδιουργίας, μαναφούκια» και δεν θέλει να «ταιριασθεί». Τέλος, στη Γλυκοφιλούσα, η θεια-Αρετώ συμβουλεύει την κόρη της: «Ζήσῃς χρονίσῃς, θυγατέρα, τῆς ἔλεγε, ποτέ σου νὰ μὴ ζηλέψῃς τὸ ξένο στολίδι, νὰ μὴν πῇς κακὸ γιὰ τὴν γειτόνισσα, νὰ μὴν κοιτάζῃς τί κάνει ἡ πλαγινή σου, νὰ μὴ βάλῃς μαναφούκια*, νὰ μὴ ξευχηθῇς, νὰ μὴ βλαστημήσῃς».

Από τη συχνότητα χρήσης στον Παπαδιαμάντη μπορούμε να συμπεράνουμε πως η λέξη ανήκε στο σκιαθίτικο ιδίωμα. Αλλά όχι μόνο σε αυτό. Παλιότερα που είχα ψάξει, την είχα επίσης βρει στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία. Αλλά και στην Εύβοια, όπου μαναφουκιάρος λεγόταν αυτός που βάζει μαναφούκια, που σπέρνει έριδες.

Είδαμε ότι στον παπαδιαμαντικό κόσμο τα μαναφούκια τα βάζουν γυναίκες. Ωστόσο, «Το μαναφούκι» είναι ο τίτλος μυθιστορήματος του Ντίνου Οικονόμου.

Ο συγγραφέας εξηγεί ότι «σημαίνει την κουτσομπολίστικη, δολοφονική άλλοτε, κουβέντα του καφενέ» -άρα βάζουν και οι άντρες μαναφούκια όπως βλέπουμε και στο εξώφυλλο του βιβλίου.

Βάζουν ακόμα μαναφούκια; Εννοώ, έχει επιζήσει η λέξη στη σημερινή γλώσσα; Ο τίτλος του μυθιστορήματος του Οικονόμου (εκδόθηκε το 1995) είναι μια πρώτη θετική απάντηση, όπως άλλωστε και το λήμμα του slang.gr.

Επίσης, δεν το περίμενα αλλά φαίνεται πως η λέξη ακούγεται και σήμερα στα πρωινάδικα. Μάλιστα, πριν από μερικά χρόνια δημοσιεύτηκε άρθρο για τα καλύτερα μαναφούκια του 2014: … Πολλά μαναφούκια (δηλαδή κόντρες) είχε η χρονιά και εμείς επιλέξαμε τα καλύτερα και αυτά που μάς απασχόλησαν περισσότερο. Βλέπω δηλαδή ότι ίσως να έχει κάπως διολισθήσει η σημασία.

Να σημειώσω επίσης ότι το slang.gr καταγράφει την παραλλαγή μαλαφούκια που ίσως έχει παρετυμολογικό συμφυρμο με τη μαλακία (ή με τις λατινογενείς λέξεις από mal-;)

Εγώ αυτά είχα να πω -περιμένω τα σχόλιά σας: αν ξέρετε τη λέξη, αν τη χρησιμοποιείτε, αν είναι ακόμα ζωντανή στην ομιλία τη δική σας ή άλλων.

Advertisement