Υμηττός, το βουνό μας

Ο Υμηττός δεν είναι ούτε το ψηλότερο βουνό της Αττικής ούτε το πιο δασωμένο, ούτε αυτό που προσφέρει μεγαλύτερη ποικιλία τοπίου. Είναι όμως το πιο προσιτό, το πιο κοντινό, καθώς τώρα πια εφάπτεται στον αστικό ιστό του Λεκανοπεδίου. Κι επειδή είναι πολύ μακρύ βουνό, που ξεκινάει από την Αγία Παρασκευή και φτάνει σχεδόν ως τη θάλασσα, στη Βούλα, είναι συνεχώς μπροστά στα μάτια μας και είναι εύκολο να το επισκεφτούμε από πολλές περιοχές. Μ’ άλλα λόγια, είναι το βουνό της Αθήνας, ενώ η Πάρνηθα και η Πεντέλη ακόμα, περισσότερο βουνά της Αττικής πρέπει να τα θεωρήσουμε.

Μπορεί βέβαια να είμαι προκατειλημμένος αφού, σαν κάτοικος των νοτίων προαστίων τον Υμηττό μπορώ να τον επισκεφτώ πολύ πιο εύκολα. Μάλιστα, τώρα με την καραντίνα, σε μια περίοδο που δεν επιτρεπόταν να πας με το αυτοκίνητο για σωματική άσκηση, αλλά μπορούσες να πας με τα πόδια όσο μακριά ήθελες ή άντεχες, είχα ανέβει από το Φάληρο στον Υμηττό πεζή, αν και μόλις που τον ακούμπησα κι έπειτα γύρισα πίσω.

Το Φάληρο βέβαια δεν συνορεύει με τον Υμηττό αλλά πολλοί δήμοι του Λεκανοπεδίου τον ακουμπάνε: Βούλα, Γλυφάδα, Αργυρούπολη, Ηλιούπολη, Βύρωνας, Καισαριανή, Ζωγράφου, Παπάγου, Χολαργός, Αγία Παρασκευή, Γέρακας, και στην πίσω πλευρά Παλλήνη, Παιανία, Σπάτα, Κορωπί και Βάρη για να κλείσει ο κύκλος. (Διορθώστε με αν έκανα κάποιο λάθος). Ένα παράδοξο είναι ότι η συνοικία του Υμηττού, κάποτε δήμος, σήμερα τμήμα του δήμου Δάφνης-Υμηττού, δεν φαίνεται να συνορεύει με το βουνό (και πάλι αν κάνω λάθος διορθώστε με).

Ο αξέχαστος φίλος μας ο Γς, που ήταν Βυρωνιώτης, είχε πει μια φορά πως όταν ήταν μικρά τα παιδιά του τα έπαιρνε πολύ συχνά και έκαναν βόλτες στον Υμηττό και είχε χαρτογραφήσει τα διάφορα μονοπάτια σε μακέτες του βουνού, που τις είχε φτιάξει ο ίδιος. Σήμερα η τεχνολογία κάνει πολύ πιο εύκολη την αποτύπωση των διαδρομών που κάνει κάποιος μόνος του, αλλά και των επίσημων «μονοπατιών» που διατρέχουν ή διασχίζουν το βουνό και που είναι πολλά.

Πράγματι, με το να είναι τόσο προσιτός, ο Υμηττός έχει πολλά σημαδεμένα μονοπάτια, αριθμημένα -το μεγαλύτερο είναι το μονοπάτι 10 που ξεκινάει από την Αγία Παρασκευή, το μοναστήρι του Αγιάννη του Κυνηγού, και αφού ανέβει στην κορυφή τελειώνει στην Τερψιθέα, στη Γλυφάδα. Φυσικά δεν είναι υποχρεωτικό να ακολουθεί κανείς συνεχώς το ίδιο μονοπάτι: Σε μια πρόσφατη πεζοπορία, από το πυροφυλάκιο της Καισαριανής ακολούθησα το 5, μετά το 10, κατηφορικά το 8, και τελικά το 3 νομίζω, και κατέληξα στα Γλυκά Νερά.

Το πυροφυλάκιο της Καισαριανής είναι μαλλον το πιο αγαπημένο και πολυσύχναστο σημείο εισόδου στον Υμηττό. Έχει εκεί κοντά και διάφορα αξιοθέατα, όπως το μοναστήρι της Καισαριανής, το αναψυκτήριο της Καλοπούλας, το Φραγκομονάστηρο, λίγο πιο πέρα τη Μονή Αστερίου και τον πύργο της Ανθούσας. Και, πολύ σημαντικό, εκεί το τοπίο είναι δασωμένο, πολύ περισσότερο από τον νοτιότερο Υμηττό.

Από την Καισαριανή είναι και ο πιο γρήγορος δρόμος προς την κορυφή, τον Εύζωνα, σε υψόμετρο λίγο πάνω από τα 1000 μέτρα. Πέρσι τον Οκτώβρη είχα ακολουθήσει πορεία σχεδόν συνεχώς ευθεία, ανεβαίνοντας αδιάκοπα και αδυσώπητα -το μονοπάτι στα τελευταία 400 μέτρα, με κλίσεις κοντά στο 36%, έχει την εύστοχη ονομασία «Γολγοθάς»- και έφτασα στην κορυφή διανύοντας περίπου 4 χιλιόμετρα. Η επιστροφή, από τον δρόμο, με κορδέλες, πήρε οχτώ.

Ο νότιος Υμηττός είναι ξερός. Σε αντάλλαγμα, η θέα είναι πιο όμορφη αφού βλέπει κανείς τη θάλασσα, και όχι μόνο πυκνοδομημένες εκτάσεις.

Προχτές είχα ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο να ανέβω από την Αργυρούπολη μέχρι την αρχή του Γολγοθά, αλλά άργησα να ξεκινήσω και μ’ έπιασε το μεσημέρι κι ο ήλιος έκαιγε -οπότε έφτασα μέχρι ένα «εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία» όπου είχε μια συστάδα από δυο τρία πεύκα, μοναδική σκιά σε ακτίνα χιλιομέτρων.

(Το «εκκλησάκι» το βλέπετε στη φωτογραφία. Το αναφέρουν και μερικοί χάρτες. Συνήθως η λέξη παραπέμπει σε μεγαλύτερο κτίσμα, όπου μπορεί να μπει μέσα άνθρωπος. Αλλά πώς αλλιώς θα το λέγαμε; Και πώς λέμε τα ανάλογα που υπάρχουν στις άκρες των δρόμων συχνά επειδή κάποιος γλίτωσε εκεί από δυστύχημα;)

Τέλος πάντων, έστω και μικρό το εκκλησάκι δεν το περιφρόνησα. Κάθισα στη σκιά των πεύκων, ξεκουράστηκα λίγο, κι έπειτα, βλέποντας ότι από εκεί και πέρα η κλίση της ανηφόρας μεγάλωνε, έκανα μεταβολή και κατηφόρισα, βγαίνοντας τελικά σε άλλο σημείο της Αργυρούπολης. Το πνεύμα είναι πάντα πιο πρόθυμο από τη σάρκα.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε -και θα ήταν παράλειψη να προσπεράσουμε τα λεξιλογικά του Υμηττού. Το τοπωνύμιο Υμηττός, όπως και τα άλλα με τις ίδιες καταλήξεις (Λυκαβηττός ας πούμε) θεωρείται προελληνικό.

Από την άλλη, το βουνό στα νεότερα χρόνια πήρε και τη λαϊκή ονομασία «Τρελός» αν και θα έλεγα πως είναι πια παρωχημένη, δεν ακούγεται σε ζωντανή χρήση (κανείς δεν λέει «Πάμε στον Τρελό») όμως είναι γνωστή και η συζήτηση που γίνεται αφορά κυρίως την προέλευση της ονομασίας αυτής -γιατί ονομάστηκε Τρελός ο Υμηττός; Το έχουμε συζητήσει ακροθιγώς και σε κάποια παλιά σχολια του ιστολογίου.

Ευρύτατα διαδεδομένη είναι η άποψη σύμφωνα με την οποία ο Υμηττός ονομάστηκε «Τρελός» από τους Γάλλους περιηγητές του 18ου – 19ου αιώνα, που βλέποντας το πολύ μακρύ αυτό βουνό το αποκάλεσαν «très long» (τρε λον, πολύ μακρύ). Μην καταλαβαίνοντας γαλλικά οι ντόπιοι, παράκουσαν το «τρε λον» και το εξηγησαν «Τρελός».

Η εξήγηση αυτή βλέπουμε να εμφανίζεται και σε έντυπα με υποτιθέμενο κύρος, όπως στα Νέα, αλλά και στη Βικιπαίδεια. Νομίζω πως δεν αντέχει στον έλεγχο. Ναι, ένα ξένο τοπωνύμιο μπορεί να το παρετυμολογήσει κανείς -έτσι ονομάστηκε ο Άξενος (και μετά Εύξεινος) Πόντος, από ένα περσικό τοπωνύμιο, έτσι έγινε Ανδραβίδα η Andreville. Αλλά ένα ξένο παρατσούκλι; Αλλά αυτό που βάζει ταφόπλακα στη δημοφιλή γαλλική προέλευση είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με μαρτυρίες (π.χ. στον Εβλιγιά Τσελεμπή ή στα χοτζέτια της οθωμανικής περιόδου) επί Τουρκοκρατίας ο Υμηττός αποκαλείτο «ντελί νταγ», πα να πει Τρελό βουνό ή Τρελοβούνι. Καταρρέει λοιπόν η προέλευση από το très long, αφού η έννοια του τρελού προϋπήρχε.

Μια άλλη θεωρία λέει ότι οι Φλωρεντίνοι άρχοντες των Αθηνών τον 14ο αιώνα, ακούγοντας το όνομα «Υμηττός» το πρόφεραν Matto, που τυχαίνει στα ιταλικά να σημαίνει «τρελός», οπότε οι Ρωμιοί το μετέφρασαν και το κράτησαν. Αλλά γιατί να το μεταφράσουν; Όπως λέει και ο Καμπούρογλου σε ένα άρθρο του, τον λόφο του Φιλοπάππου τον ονόμασαν όντως Seggio (που θα πει κάθισμα, έδρα) και ίσαμε τον 19ο αιώνα ακουγόταν στα ελληνικά η ονομασία Σέτζος, Σέτζο, Σέγκιο κτλ. -όχι μεταφρασμένη. Οπότε, αν τον έλεγαν τον Υμηττό Matto οι Φλωρεντίνοι άρχοντες, ο λαός το πολύ πολύ να τον έλεγε «ο Μάτος».

Άλλος είπε ότι η ονομασία ήταν «Τελοβούνι» επειδή είναι το τελευταίο βουνό στη σειρά, και παρερμηνεύτηκε ως «Τρελοβούνι» -λες και υπήρξε ποτέ αλλού τέτοιο τοπωνύμιο «Τελοβούνι».

Βλέπουμε δηλαδή ότι όλες αυτές οι θεωρίες αρνούνται να δεχτούν ότι το παρατσούκλι «τρελό βουνό» δόθηκε συνειδητά και προσπαθούν να το εξηγήσουν καταφεύγοντας είτε σε ξένη γλώσσα είτε σε παρερμηνεία. (Κάτι ανάλογο συμβαίνει με εκείνους που αρνούνται να δεχτούν ότι η έκφραση «και πράσινα άλογα» πλάστηκε συνειδητά και εφευρίσκουν την ανύπαρκτη αρχαία φράση «πράσσειν άλογα»).

Ο αθηναιογράφος Καμπούρογλου, σε άρθρο του στην εφημερίδα Μη χάνεσαι το 1882 και με τίτλο «Πότε ετρελλάθη ο Υμηττός» συνοψίζει τις παραπάνω θεωρίες που τις θεωρεί (και σωστά, πιστεύω) όλες αβάσιμες και προτείνει να σκεφτούμε ότι ο Υμηττός/Τρελός μπορεί να μην ονομάστηκε έτσι επειδή είναι «τρελό βουνό» αλλά επειδή είναι «Τρελοβούνι» δηλ. «Βουνό των τρελών» (ή του τρελού) διότι στο μοναστήρι της Καισαριανής ανέκαθεν έστελναν τρελούς (και «τρελούς») για θεραπεία.

Το άρθρο του το βρήκα εδώ και το δημοσιεύω σε εικόνα για να το διαβάσετε:

O Καμπούρογλου γράφει, εν έτει 1882, ότι η ονομασία «Τρελός» είχε σχεδόν λησμονηθεί. Αυτό δεν ξέρω αν ισχύει. Τότε δεν ήταν που ο Σουρής έγραψε ότι ένας τόπος όπου ο ήλιος ανατέλλει απ’ του Τρελού τη ράχη και βασιλεύει στο Δαφνί, τι γνώση θέλεις νάχει; (δεν το θυμαμαι ακριβώς, αλλά κάπως έτσι ήταν).

Τέλος πάντων, βλέπουμε ότι σχεδόν 140 χρόνια αργότερα η ανάμνηση του Τρελού παραμένει, έστω και σαν απορία για την προέλευσή του.

Σύμφωνα με το τραγούδι του Χατζιδάκι, εκεί ψηλά στον Υμηττό υπάρχει κάποιο μυστικό.

Περί το 1980 σε μια συνέντευξη, ένας νεότερος συνθέτης, που πρέπει να ήταν ο Γιάννης Μαρκόπουλος, υποστήριξε πως «στον Υμηττό δεν υπάρχει μυστικό, αλλά ένα ραντάρ αμερικάνικο».

Τώρα έχουν προστεθεί και οι κεραίες της κινητής τηλεφωνίας ή των ραδιοφωνικών σταθμών -σε μια πρόσφατη πυρκαγιά (ή εμπρησμό) πολλές κεραίες καταστράφηκαν και πολλοί σταθμοί είχαν σταματήσει να εκπέμπουν για καιρό, ανάμεσά τους και το Κόκκινο 105.5.

Το μυστικό που ίσως απομένει είναι πώς ακριβώς και πότε ονομάστηκε Τρελοβούνι ή Τρελός ο Υμηττός. Σίγουρα όχι από το très long των Γάλλων ή από το matto των Ιταλών ή από το Τελοβούνι. Η εξήγηση σίγουρα είναι πιο απλή. Ή, όπως λέει ο Καμπούρογλου, από τους τρελούς του βουνού (και του μοναστηριού) ή επειδή οι καιρικές συνθήκες πάνω στο βουνό είναι τρελές δηλ. ευμετάβλητες. Αλλά πότε δόθηκε η ονομασία αυτή; Αυτό μάλλον θα μείνει μυστικό, εκεί ψηλά στον Υμηττό, στο βουνό μας.

 

Advertisement