Κάν’το όπως ο Λασκαρίδης

Αίσθηση έκανε πριν από καμιά δεκαριά μέρες ένα βίντεο από ένα ντοκιμαντέρ, στο οποίο ο εφοπλιστής Πάνος Λασκαρίδης, σε συζήτηση με δημοσιογράφους είπε, ανάμεσα σε άλλα, μιλώντας στα αγγλικά, “People who are in shipping don’t need the Greek government, don’t need the ministry, don’t need the IMO, don’t need the prime minister. They can shit on the prime minister. They have no need of the prime minister. Why? Because shipping has nothing to do with Greece. There is nothing that a shipowner will gain from Greece. No cargoes to Greece. No contracts from Greece, nothing in Greece. Only his office is here. 80% has foreign flags. They don’t care about the Greek flag.”

Η συζήτηση επικεντρώθηκε στην αθυροστομία, «τον έχουν χεσμένο τον πρωθυπουργό», όπως αποδόθηκε στα περισσότερα μέσα ενημέρωσης, ενώ ίσως θα έπρεπε να σταθεί περισσότερο στις κυνικές δηλώσεις που ακολούθησαν την αθυροστομία. Βέβαια, υπήρχε και αντίστιξη, καθώς οι χεστήριες επισημάνσεις του κ. Λασκαρίδη προβλήθηκαν αμέσως μετά τις γελοία μεγαλόστομες δηλώσεις του υπουργού Ναυτιλίας κ. Πλακιωτάκη ο οποίος, κορδωμένος, αυτοπαρουσιάστηκε ως ο σπουδαιότερος υπουργός Ναυτιλίας στον κόσμο -και τότε οι δημοσιογράφοι τού έδειξαν το χέσιμο που έριξε ο Λασκαρίδης και το αυτάρεσκο χαμόγελο πάγωσε στα χείλη του.

Τα κυβερνητικά παπαγαλάκια στα σόσιαλ, αντι να επισημάνουν το προφανές, ότι δηλαδή η εφοπλιστική χυδαιότητα δεν είχε στόχο ειδικά τον σημερινό πρωθυπουργό αλλά έχει διαχρονική εμβέλεια, επιχείρησαν να θολώσουν τα νερά, ότι τάχα η συνέντευξη είχε παρθεί στις αρχές του 2019 -αλλά αυτό εύκολα διαψεύστηκε απο τους δημοσιογράφους που πηραν τη συνέντευξη και που διευκρίνισαν ότι η στιχομυθία είχε διαδραματιστεί επί πρωθυπουργίας Κυριάκου Μητσοτάκη. Όμως, όπως είπα, το εφοπλιστικό χέσιμο δεν αφορά ειδικά τον σημερινό ΠΘ.

Το σημερινό άρθρο σκεφτόμουν να το γράψω κάποιαν από αυτές τις μέρες και χτες είχαμε μια εξέλιξη που με έκανε να αποφασίσω: ο χεσιματίας εφοπλιστής, ο κ. Πάνος Λασκαρίδης, με επιστολή του παραιτήθηκε όχι μόνο από το συμβούλιο της Ένωσης Εφοπλιστών αλλά και από την ίδια την Ένωση. Ουσιαστικά, η επιστολή παραίτησης είναι ένα ακόμα χέσιμο προς τους θεσμούς, διότι ο κ. Λασκαρίδης δεν παραιτείται επειδή πρόσβαλε τους θεσμούς της πολιτείας, την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό, αλλά διότι κάποιοι συνάδελφοί του -με ηγετικές θέσεις στην Ένωση- επιδόθηκαν σε «δολοφονία χαρακτήρα» εναντίον του και σε ξεκαθάρισμα λογαριασμών με αφορμή την αθυρόστομη δήλωσή του.

Εμείς όμως εδώ λεξιλογούμε, οπότε στο σημερινό άρθρο θα πάρω αφορμή από την εφοπλιστική τοποθέτηση για να λεξιλογήσω ακριβώς πάνω στο ρήμα «χέζω». Περισσότερα για την ουσία του θέματος δεν θα πω -βεβαίως στα σχόλιά σας εσείς μπορείτε να πείτε ό,τι θέλετε- αντίθετα θα ευχαριστήσω τον κ. Λασκαρίδη που μου δίνει το έναυσμα. Βλέπετε, επειδή μας διαβάζει και η μαμά μου, το ιστολόγιο δεν έχει καλές επιδόσεις στα λεξιλογικά των αθυροστομιών και των ου φωνητών, οπότε κάθε σχετική αφορμή είναι καλοδεχούμενη.

Λοιπόν, το λασκαρίδειο ρήμα είναι αρχαίο. Όχι ομηρικό, αλλά με ατράνταχτα κλασικά διαπιστευτήρια, αφού το βρίσκουμε πολλές φορές στον Αριστοφάνη και σε άλλους κωμικούς της ίδιας εποχής. Οι ετυμολόγοι το ανάγουν σε ινδοευρωπαϊκή ρίζα *ghed- από την οποία και το αλβανικό dhjes.

Καθώς είναι αρχαίο, το ρήμα «χέζω» αναγκαστικά περιλαμβανόταν στα λεξικά ρημάτων της αρχαίας, και θυμάμαι έναν συμμαθητή μου, μάλλον στην πρώτη γυμνασίου ή στη δευτέρα, να ανακράζει με αγαλλίαση «κέχοδα!», όπως είναι ο παρακείμενος -αν και μόνο σε σύνθετα ρήματα εμφανίζεται, π.χ. εγκέχοδα στους Βατράχους. Ο (πρώτος) αόριστος, πάλι, αποδείχνει ολοφάνερα τη συνέχεια της γλώσσας και της φυλής, αφού είναι «έχεσα». Τότε ήμασταν μικροί κι έτσι δεν μάθαμε τα εφετικά ρήματα, που κι αυτά στον Αριστοφάνη τα βρίσκουμε, «χεσείω» και «χεζητιώ», παναπεί «θέλω να χέσω»

Πάλι στον Αριστοφάνη, στους Ιππής, βρίσκουμε το ωραίο λογοπαίγνιο «χέσαιτο γάρ, εἰ μαχέσαιτο» δηλ. «γιατί έτσι και μαχότανε, σίγουρα θα χεζότανε» όπως το μεταφράζει ο Ηλ. Συρόπουλος. Σε απόσπασμα του Στράττιδος (έτσι κλίνεται ο Στράττις;) βρίσκουμε και μια παροιμιώδη έκφραση που θυμίζει σημερινή: ει μηδέ χέσαι γε… σχολή γενήσεται, δηλαδή «αν δεν αδειάζει/προλαβαίνει ούτε να χέσει». Κι άλλη μια παροιμία, που νομίζω πρώτος τη δίνει ο Στράβωνας: Ελευθέρα Κόρκυρα [ή: Κέρκυρα], χέζ’ όπου θέλεις».

Στα νεότερα χρόνια, έχουμε δει (στο άρθρο για τις βωμολοχίες του 1821) ότι το χέσιμο είχε κομβική θέση στο υβρεολόγιο του Εικοσιένα. Υποθέτω ότι και οι Τούρκοι είχαν ανάλογες βρισιές -αλλά αυτό θα μας το πουν οι τουρκομαθείς.

Σήμερα, το ρήμα «χέζω» εξακολουθεί να είναι ταμπού, δηλαδή δεν το χρησιμοποιούμε εύκολα σε συναναστροφές, σε τυπικές μορφές επικοινωνίας. Υπάρχουν διάφοροι ευφημισμοί και ορθοφημισμοί, όπως το (επίσης αρχαιο) αφοδεύω, ή αποπατώ ή ενεργούμαι (περισσότερο σε ιατρικά συμφραζόμενα) ή το παιδικό «κάνω κακά μου» ενώ όταν πηγαίνουμε για να χέσουμε θα πούμε «πάω στην τουαλέτα / στο μέρος / εκεί όπου και ο βασιλιάς πάει μόνος του». Κάνω το χοντρό μου, επίσης, ή κάνω την ανάγκη μου.

Η λέξη έχει πάρει πολλές μεταφορικές σημασίες. Λέμε «τον έχεσα» ή «τον έχεσα πατόκορφα» όταν βρίζουμε κάποιον χυδαία. Για κάποιον που φοβήθηκε πολύ, λέμε «χέστηκε», χέστηκε πάνω του (ή: τα’κανε πάνω του, ή τον έπιασε τσιρλιό κτλ.) -και ο φοβιτσιάρης λέγεται «χέστης».

Για μια κατάσταση που δεν έχει καλή εξέλιξη, λέμε «χέσε μέσα» (π.χ. «αν δεν εγκριθεί το δάνειο, χέσε μέσα»). Σε πλατειασμό η παροιμία, «Χέσε μέσα Πολυχρόνη που δεν γίναμε ευζώνοι». Θυμάμαι τον πατέρα μου, που όταν ήταν πολύ θυμωμένος αναφωνούσε «να χέσω μέσα» -κάτι σαν «γαμώτο». Κι όταν μας ρωτάνε πώς πάνε τα πράγματα, μια σύντομη αρνητική απάντηση είναι «Χέσ’τα» ή «χέσ’τα κι άσ’τα».

Αλλά η πιο σημαντική μεταφορική παρουσία του ρ. «χέζω» είναι για να δηλωθεί αδιαφορία ή/και περιφρόνηση. «Χέστηκα!» λέμε, για να δείξουμε αδιαφορία. Ή, όταν μας αναγγέλλουν κάποιο νέο και θέλουμε να δείξουμε επιδεικτική αδιαφορία: «Ποιος χέστηκε;». Μπορεί να το πούμε και σε πληθυντικό: «Χεστήκαμε!» ή και πλατειάζοντας, «Χεστήκαμε κι η βάρκα γέρνει». Ή, παροιμιωδώς, «Χέστηκε η φοράδα στ’ αλώνι» (ή η Φατμέ στο Γενί τζαμί).

Για να αποπέμψουμε κάποιον, του λέμε «Χέσε με». Κι όταν περιφρονούμε κάποιον κι έχουμε κακή γνώμη γι’ αυτόν, λέμε «τον έχω χεσμένο». (Και το σχετικό ανέκδοτο, που ρωτάνε κάποιον για έναν συνεπώνυμό του, «τον κ. Τάδε τι τον έχετε;» (εννοώντας, αν είναι συγγενής). «Α, αυτόν τον έχω χεσμένο!»).

Ο κ. Λασκαρίδης τον έχει χεσμένο τον εκάστοτε πρωθυπουργό μας -γιατί μπορεί. Φαίνεται πως η εξουσία, εκτός από πρώτης τάξεως αφροδισιακό -κατά Κίσινγκερ- είναι και εξαιρετικό καθαρτικό.

Advertisement