Υποχρεωτικότητα, μια νέα λέξη

Πριν αρχίσω το σημερινό άρθρο, μια σημείωση επί της διαδικασίας. Εδώ και πολλά χρόνια, δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, σε συνέχειες, βιβλία του πατέρα μου. Αυτό το άρχισα μετά τον αναπάντεχο θάνατό του στα τέλη του 2011 και σταδιακά έχω δημοσιεύσει όλα σχεδόν τα βιβλία του -πριν από 14 μέρες ολοκληρώθηκε η παρουσίαση του βιβλίου του «Οι εσταυρωμένοι σωτήρες». Επειδή διστάζω να παρουσιάσω ανέκδοτα έργα του που δεν τα είχε χαρακτηρίσει «έτοιμα προς έκδοση» κι επειδή για τεχνικούς λόγους δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να παρουσιάσω ένα βιβλίο του που δεν έχει παρουσιαστεί εδώ, θα διακόψω για ένα διάστημα αυτές τις δημοσιεύσεις.

Πάμε λοιπόν στο άρθρο μας, που ο τίτλος του ίσως σας φανεί ανακριβής. Είναι πράγματι «νέα λέξη» η υποχρεωτικότητα; Ναι και όχι, θα έλεγα. Ασφαλώς η λέξη δεν εμφανίστηκε το 2021. Αν κάνετε αναζήτηση στα σώματα κειμένων, θα τη βρείτε, σποραδικά, και σε προηγούμενα χρόνια.

Αλλά και λεξικογραφικά, έχει κάποια παρουσία, αφού από τα τέσσερα μεγάλα έντυπα λεξικά μας υπάρχει ένα που την καταγράφει. Είναι το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, που δίνει τον ορισμό: «η ιδιότητα του υποχρεωτικού» και τις φράσεις: «η υποχρεωτικότητα της εκπαίδευσης / της προσχολικής εκπαίδευσης / της ψήφου». Αλλά και το Βικιλεξικό καταγράφει τον όρο.

Βέβαια, η λέξη είναι παράγωγος όρος, κανονικά σχηματισμένος, απόλυτα διαφανής. Όμως δεν εμφανίζεται συχνά στα παλιότερα σώματα κειμένων, ίσως επειδή είναι πολυσύλλαβη (οχτώ οι συλλαβές της, ακόμα και με τα ελληνικά μέτρα είναι πολλές) αλλά και, κυρίως, επειδή υπάρχουν εύκολες περιφράσεις -ας πούμε, αντί για «η υποχρεωτικότητα της εκπαίδευσης» θα μπορούσαμε να πούμε -και το λέμε- «ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης». Πάντως, σε νομικά κτλ. κείμενα ο όρος ακουγόταν.

Βρίσκω διατριβή με τίτλο «Η υποχρεωτικότητα ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της κοινωνικής ασφάλισης», που έχει εκδοθεί και σε βιβλίο. Χαρακτηριστικό είναι ότι η αγγλική μετάφραση του τίτλου χρησιμοποιεί περίφραση: The compulsory character…

Να σημειώσω ακόμη ότι σε παλιότερα κείμενα βρήκα τη λέξη να χρησιμοποιείται κάποτε με διαφορετική σημασία, αν και η διαφορά έγκειται στη σημασία της λέξης «υποχρεωτικός». Διότι υποχρεωτικός δεν είναι μόνο αυτός που μας επιβάλλει μια υποχρέωση αλλά και ο ευγενικός και περιποιητικός, που με τη συμπεριφορά του μας υποχρεώνει. Κι έτσι, όταν στην αλληλογραφία των Κουντουριώτηδων διαβάζουμε «Σας εκφράζομεν κατ’ ακολουθίαν τάς ειλικρινεστάτας των ευχαριστιών διά την τόσην ευγενή και φιλικήν υποχρεωτικότητα» πρέπει να καταλάβουμε την περιποιητική συμπεριφορά, όχι την επιβολή υποχρέωσης.

Αλλά βέβαια φέτος η συχνότητα της χρήσης του όρου «υποχρεωτικότητα» εκτινάχθηκε σε ύψη πρωτοφανή. Και βέβαια στον καιρό της πανδημίας, όταν λέμε «υποχρεωτικότητα» όλοι καταλαβαίνουμε «υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών» αν και ο όρος είχε επίσης χρησιμοποιηθεί για τα τεστ. Και σίγουρα η υποχρεωτικότητα θα περιλαμβάνεται στις υποψήφιες για τη Λέξη του 2021, αν είμαστε καλά ως τότε και έχουμε όρεξη να κάνουμε τον διαγωνισμό.

Ο εμβολιασμός αποτελεί ιατρική πράξη, κι έτσι καταρχην δεν μπορεί να γίνει χωρίς συναίνεση του ενδιαφερόμενου προσώπου. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε πρόσφατη απόφασή του δέχθηκε την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού για την εγγραφή παιδιών σε μη υποχρεωτική εκπαίδευση (παιδικούς σταθμούς, νηπιαγωγεία), διακρίνοντας ρητά τις περιπτώσεις αυτές από την υποχρεωτική εκπαίδευση (δημοτικό, γυμνάσιο). Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης [μην το ταυτίζετε με την ΕΕ] ενέκρινε τον Ιανουάριο το ψήφισμα 2361 (μη δεσμευτικό, βέβαια) το οποίο καλεί τα κράτη μέλη και την ΕΕ να:

7.3.1 ensure that citizens are informed that the vaccination is not mandatory and that no one is under political, social or other pressure to be vaccinated if they do not wish to do so;
7.3.2 ensure that no one is discriminated against for not having been vaccinated, due to possible health risks or not wanting to be vaccinated;

δηλαδή να ενημερώσουν τους πολίτες ότι ο εμβολιασμός δεν είναι υποχρεωτικός και ότι κανείς δεν πρέπει να δέχεται πολιτικές, κοινωνικές ή άλλες πιέσεις για να εμβολιαστεί αν δεν το επιθυμεί, και επίσης να εξασφαλίσουν ότι κανείς δεν υφίσταται διακρίσεις επειδή δεν έχει εμβολιαστεί -είτε αυτό οφείλεται σε λόγους υγείας είτε στο ότι δεν το επιθυμεί.

Από την άλλη, αξίζει να διαβάσετε την πρόσφατη (μέσα Ιουνίου) σύσταση της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής, που εξετάζει όλες τις πτυχές του ζητήματος για να καταλήξει ότι η υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού μπορεί να δικαιολογηθεί για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων, όχι όμως για τον γενικό πληθυσμό.

Η Επιτροπή όμως θεωρεί «έσχατη λύση» τη θέσπιση της υποχρεωτικότητας για ορισμένες κατηγορίες, εφόσον έχουν προηγηθεί αφενός εκστρατείες στοχευμένης ενημέρωσης και αφετέρου μέτρα ενθάρρυνσης/αποθαρρυνσης. Εξίσου σημαντικό είναι ότι: Ως έσχατη λύση, η πρόβλεψη αυτή [της υποχρεωτικότητας] πρέπει να έχει συγκεκριμένο χρονικό
ορίζοντα και να εφαρμοσθεί μόνον εφόσον τα προηγούμενα μέτρα δεν αποφέρουν σημαντική αύξηση του ποσοστού εμβολιασμού

Ασφαλώς οι εξαγγελίες για επ’ αόριστο άδεια άνευ αποδοχών (όπως ακούστηκε να λέει χτες σε τηλεοπτική συνέντευξη ο κ. Χατζηδάκης) σε όσους δεν εμβολιαστούν ενώ ανήκουν στις κατηγορίες για τις οποίες ανακοινώθηκε η υποχρεωτικότητα αντιβαίνουν στις παραπάνω συστάσεις.

Πιο σημαντικό είναι το πολιτικό θέμα. Όχι μόνο στην πατρίδα μας αλλά και σε όλη την Ευρώπη φαίνεται ότι υπάρχει ένα υπολογίσιμο ποσοστό πολιτών που δυσπιστούν και αντιτίθενται στην υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών. Είναι εύκολο να τους θεωρήσουμε όλους ψεκασμένους -και πολλοί το έκαναν όταν την Κυριακή είδαν να πρωταγωνιστούν στις συγκεντρώσεις διάφοροι γραφικοί τύποι που παρέπεμπαν ευθέως στα «μακεδονομαχικά» συλλαλητήρια.

Είναι εύκολο αλλά δεν είναι σωστό. Ούτε αντικειμενικά σωστό, ούτε πολιτικά εύστοχο, διότι με τους χαρακτηρισμούς «ψέκα» κτλ. καταφέρνουμε να ομογενοποιήσουμε αυτό το ετερόκλητο πλήθος και να το κάνουμε να συνταχθεί, τελικά, πίσω από τους πούρους και ντούρους αρνητές των εμβολίων.

Να μην παρεξηγηθώ: οι πολίτες που αρνούνται ή διστάζουν να εμβολιαστούν κάνουν λάθος. Ιδίως όσοι δεν βρίσκονται πια στην πρώτη νιότη, ας πούμε όσοι έχουν περάσει τα 40, είναι εντελώς ανόητο να φοβούνται τις όποιες παρενέργειες του εμβολίου περισσότερο απ’ όσο τις συνέπειες της βαριάς νόσησης με τον κόβιντ, που είναι πιθανότερες κατά πολλές τάξεις μεγέθους. Γι’ αυτό κι εγώ (της τρίτης πλέον νιότης) έσπευσα να εμβολιαστώ, χωρίς μάλιστα να ψιλολογήσω το εμβόλιο που έκανα (Άστρα μη με μαλώνετε).

Μάλιστα, η αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού φαίνεται καθαρά αν δούμε ότι η μετάλλαξη δέλτα, ενώ είναι πιο μεταδοτική παγκοσμίως, έχει πολύ μικρή θνησιμότητα σε χώρες με μεγάλα ποσοστά εμβολιασμού αλλά θερίζει σε χώρες με χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη, όπως στην Αφρική. Και είναι θλιβερή η πλάνη πολλών «σκεπτικιστών» που θεωρούν ότι τα αποτελέσματα του Ισραήλ και της Βρετανίας τούς δικαιώνουν, ενώ συμβαίνει το αντίθετο.

Αλλά, ξαναλέω, είναι λάθος η καλλιέργεια διχασμού και η τιμωρητική διάθεση.

Και στο θέμα αυτό βλέπω στα μέσα κοινωνικης δικτύωσης πολλούς δημοσιολογούντες που είναι υπέρ του εμβολιασμού να έχουν επιδοθεί σε μια προσπάθεια πλειοδοσίας για να επινοήσουν τιμωρίες για τους ανεμβολίαστους. Αρκετά συνηθισμένο είναι η πρόταση να μη δικαιούνται νοσηλεία σε ΜΕΘ όσοι δεν έχουν εμβολιαστεί -βέβαια με λίγη καλή θέληση θα μπορούσαμε να επεκτείνουμε τη λογική αυτή στους καρκινοπαθείς καπνιστές, στους καρδιοπαθείς παχύσαρκους κτλ.

Κάποιοι είναι πιο εφευρετικοί. Ο συγγραφέας Χ. Χωμενίδης πρότεινε η υποχρέωση της μάσκας σε εξωτερικούς χώρους να αφορά μόνο τους μη εμβολιασμένους. Ο τραγουδοποιός Στ. Δρογώσης ανέβηκε ένα επίπεδο αφού πρότεινε, σε περίπτωση ακύρωσης συναυλιών λόγω κόβιντ, να ζητηθούν αποζημιώσεις από όσους καλλιτέχνες δεν υποστήριξαν την εκστρατεία εμβολιασμού (όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας). Θα αισθάνεται δικαιωμένος ο Άρης Πορτοσάλτε ο οποίος πρώτος είχε προτείνει, σε ανύποπτο χρόνο, να γίνεται ο εμβολιασμός με το ζόρι: αντί να συζητάμε με τον κάθε βλαμμένο, με το ζόρι στη σειρά και εμβολιασμός.

Θα έχει αποτέλεσμα αυτή η τακτική; Πολύ αμφιβάλλω -νομίζω πως τέτοιες τοποθετήσεις μόνο τους αντιεμβολιαστές (που δεν τους ταυτίζω με τους μη εμβολιασμένους) ευνοούν. Ούτε βοηθάει η απίστευτη προχειρότητα της κυβερνητικής πολιτικής, όταν μόλις χτες ανακοινώθηκε ότι θα ανοίξει από σήμερα η πλατφόρμα για τους κατ’ οίκον εμβολιασμούς των ανήμπορων, που αναγγέλλονται εδώ και μήνες και διαρκώς αναβάλλονται, όταν στα πιο τουριστικά νησιά των Κυκλάδων δεν έχουν προβλεφτεί επαρκή ξενοδοχεία καραντίνας και οι τουρίστες που βγαίνουν θετικοί γυρνάνε σαν τις άδικες κατάρες σε παραλίες και αλάνες.

Αλλά εγώ είπα πολλά. Θέλω να ακούσω τα σχόλιά σας.