Το κουνέλι και η μπουκάλα

Ποια σχέση έχουν οι δυο λέξεις του τίτλου; Όση κι ο φάντης με το ρετσινόλαδο, από μια άποψη -δηλαδή καμία. Εμφανίζονται ωστόσο σε δυο εκφράσεις, διαφορετικών γλωσσών, που έχουν παραπλήσια σημασία.

Στο γνωστό τραγούδι του Les copains d’abord, ο Μπρασένς τραγουδάει, μεταξύ άλλων, για τη βάρκα που είχε με τα φιλαράκια του:

Au rendez-vous des bons copains
Y avait pas souvent de lapins
Quand l’un d’entre eux manquait a bord
C’est qu’il était mort

Κατά λέξη αυτό μεταφράζεται:

Στο ραντεβού της παρέας
σπανίως υπήρχαν κουνέλια
Όταν κάποιος έλειπε από τη βάρκα
σήμαινε πως είχε πεθάνει

Κουνέλια; Ποια κουνέλια;

Εδώ ο Μπρασένς χρησιμοποιεί μια ιδιωματική έκφραση. Στα γαλλικά, poser un lapin (κατά λέξη «τοποθετώ/βάζω ένα κουνέλι») σημαίνει «δεν πηγαίνω σε ραντεβού και αφήνω τον άλλον να με περιμένει». Oπότε, il n’y avait pas souvent de lapins, θα πει «ηταν σπάνιες οι απουσίες / οι παρασπονδίες» από τις συναντήσεις της παρέας.

Ως προς την προέλευση της γαλλικής έκφρασης, βρίσκω ότι αρχικά (στον 19ο αιώνα) η λέξη lapin στην αργκό σήμαινε την αθετημένη πληρωμή (και για τον λαθρεπιβάτη έλεγαν voyager en lapin), οπότε το poser un lapin αρχικά σήμαινε «φεύγω χωρίς να πληρώσω» και μετά πήρε τη σημασία «δεν πηγαίνω στο συμφωνημένο ραντεβού».

Στα ελληνικά, τι λέμε για την αντίστοιχη κατάσταση; Καταρχάς, όταν αργούμε σε ένα ραντεβού ή όταν δεν πηγαίνουμε καθόλου, αφήνοντας τον άλλον να περιμένει, λέμε «τον στήνω» ή «τον στήνω στο ραντεβού», π.χ. Mε έστησε τρεις ώρες. Kοίτα μη με στήσεις πάλι.

(Βέβαια στην αργκό των σκακιστών «στήνω» σημαίνει «αφήνω ένα πιόνι ή κομμάτι έκθετο επιτρέποντας στον αντίπαλο να το πάρει» πχ στήνω πιόνι, στήνω άλογο, στήνω διαφορά, στήνω βασίλισσα. Μάλιστα τότε που έπαιζα αγωνιστικό σκάκι, οι παίχτες που συνήθιζαν να στήνουν κομμάτια κέρδιζαν το ρωσοφανές παρατσούκλι Στήσοβ. Αλλά βέβαια το στήνω είναι πολυσήμαντο ρήμα).

Ως προς τις ιδιωματικές εκφράσεις, έχουμε την έκφραση «αφήνω κάποιον μπουκάλα», που μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν αφήνουμε κάποιον να περιμένει στο ραντεβού.

Ωστόσο, ενώ εγώ είχα αυτή την εντύπωση για τη σημασία της έκφρασης, βλέπω ότι και στα λεξικά αλλά και στα σώματα κειμένων η έκφραση «αφήνω κάποιον μπουκάλα» και η δίδυμή της «μένω μπουκάλα» έχουν ευρύτερη σημασία. Κατά το ΛΚΝ:

αφήνω μπουκάλα κάποιον: τον εγκαταλείπω χωρίς να πραγματοποιήσω ό,τι του υποσχέθηκα.

μένω μπουκάλα: εγκαταλείπομαι χωρίς να πραγματοποιηθούν όσα μου υποσχέθηκαν ή δεν πραγματοποιείται κάποια επιθυμία μου, προσδοκία μου κτλ.

Στη βάση δεδομένων Ιδιον του ΙΕΛ το «αφήνω μπουκάλα» ερμηνεύεται ως «εγκαταλείπω κάποιον», και σε σώματα κειμένων βρίσκουμε πράγματι πολύ συχνά αυτή τη σημασία, για χωρισμούς διασήμων, αν και υπάρχει και η στενότερη σημασία της αθέτησης συμφωνημένου ραντεβού, π.χ. Η νταντά τον άφησε μπουκάλα.

Βεβαια, δεν είναι και τόσο μακριά η απόσταση από το ματαιωμένο ραντεβού στην εγκατάλειψη. Και σε κάθε περίπτωση, η μπουκάλα (στο ράφι μάλιστα) θυμίζει την εικόνα αυτού που έχει αφεθεί μόνος.

Σε συζήτηση που είχαμε στα Υπογλώσσια, ο φίλος μας ο Άγγελος  θυμήθηκε ότι τον καιρό που η Μαρία Κάλλας είχε χωρίσει από τον Μενεγκίνι κάποια ελληνική εφημερίδα είχε δημοσιεύσει γελοιογραφία με τίτλο «Η Κάλλας και ο Μπουκάλας» (καμιά σχέση με τον φίλτατο Παντελή, σπεύδω να διευκρινίσω!).

Στην ίδια συζήτηση, ο φίλος μας ο Ακίνδυνος, που σκαλίζει παλιές εφημερίδες, θυμήθηκε ότι σε προπολεμική εφημερίδα είχε δει να χρησιμοποιείται ο όρος «ραντεβού μανκέ» -για μια κοπέλα που περιμένει μάταια τον «αφορισμένο αναμενόμενο».

Υπάρχει άραγε κάποια άλλη έκφραση για την ασυνέπεια στο ραντεβού;

Από νεότερους έχω ακούσει το «πιστολιάζω» και «ρίχνω πιστόλι», που όμως έχει ευρύτερη σημασία -λέγεται επίσης όταν αφήνουμε ανεξόφλητο χρέος, όταν φεύγουμε από κάπου χωρίς να πληρώσουμε, όταν ο εργοδότης δεν πληρώσει τον εργαζόμενο, αλλά και όταν κάποιος ακυρώσει/ματαιώσει τα σχέδια της παρέας, ιδίως όταν αυτό γίνει την τελευταία στιγμή. Έτσι, παρόλο που λέγεται και το «πιστόλι σε ραντεβού«, για τη ματαίωση ενός ραντεβού, η έκφραση χρησιμοποιείται σε πολύ περισσότερες καταστάσεις.

Ξέρετε εσείς άλλη έκφραση για την αργοπορία σε ραντεβού ή τη μη προσέλευση σε ραντεβού; Ή θα περιοριστούμε στο να στήνουμε τους άλλους;

 

 

Advertisement