Γιαννιώτικα μεζεδάκια

Στην αρχή σκεφτόμουν να τα πω διακεκαυμένα μεζεδάκια ή μεζεδάκια του καύσωνα ή κάτι άλλο τέλος πάντων που να εκφράζει τα σαραντάρια που βασανίζουν πολλούς, ιδίως όσους έχουν απομείνει στα αστικά κέντρα.

Χτες το πρωί όμως μαθεύτηκε το χρυσό μετάλλιο του κωπηλάτη Στέφανου Ντούσκου, ενός σεμνού αθλητή που χωρίς τυμπανοκρουσίες και χωρίς ν’ απασχολεί τους προβολείς των μέσων ενημέρωσης κατάφερε να πάρει την πρώτη θέση, και μάλιστα με ολυμπιακό ρεκόρ, στο μονό σκιφ ανδρών -οπότε, προς τιμήν του χρυσού ολυμπιονίκη, τα σημερινά μεζεδάκια βαφτίζονται γιαννιώτικα, αφού ο Ντούσκος είναι αθλητής του Ν.Ο.Ιωαννίνων και συνεχίζει τη μεγάλη παράδοση που έχουν, λόγω και της λίμνης, τα Γιάννενα στην κωπηλασία.

Να θυμίσω και το ωραίο δοξαστικό τετράστιχο που σκάρωσε χτες ο φίλος μας ο ΓΤ:

Το ποτήρι υψώνω μπρούσκο
για τον Στέφανο τον Ντούσκο
Είν’ αμέτρητοι οι κόποι
για να πας καλά στην κώπη

Όσο για το αγωνισμα του Στέφανου, που τον στεφάνωσε, λέγεται «σκιφ», ενώ στα αγγλικά λέγεται scull (και όχι skull, που είναι το κρανίο). Εμείς θα το πήραμε από τα γαλλικά, όπου είναι skiff, λέξη αγγλικής προέλευσης μάλιστα.

* Kαι ξεκινάμε με μια ανακάλυψη των δαιμόνιων ντετέκτιβ που κατάφεραν να σπάσουν τους μυστικούς κωδικούς συνεννόησης της συμμορίας των κακοποιών που ανατίναζαν ΑΤΜ.

Λοιπόν, Bro θα πει «αδελφέ» -ποιος να το φανταζόταν!

Μια απορία που έχω στο ίδιο θέμα, είναι τι σημαίνει «τράπερ» και ποια η σχέση του με τον ράπερ. Αλλά αυτό θα μου το πείτε εσείς.

* Συνεχίζω με μιαν άλλη απορία, όχι δική μου ή μάλλον όχι μόνο δική μου.

Ο φίλος μας ο Νίκος Νικολάου, που τόσα άρθρα έχει γράψει για το ιστολόγιο, παρέπεμψε σε μένα και στη συλλογική σοφία του ιστολογίου την εξής απορία:

Πότε και από ποιούς επινοήθηκε το «ούνα φάτσα ούνα ράτσα»;

Κατ’ αρχάς, επινοήθηκε από ιταλούς, ή από έλληνες ως ψευδοϊταλισμός; Η ομοιοκαταληξία δεν ισχύει στα στάνταρ ιταλικά (faccia razza), αν και δεν ξέρω τι συμβαίνει με τις διαλέκτους. Συνήθως λένε στο διαδίκτυο πως η φράση είναι άγνωστη στην Ιταλία, αν και βρίσκω αρκετές περιπτώσεις και una faccia una razza και  stessa faccia stessa razza, ώστε να αμφιβάλλω. Και το «μία φάτσα μία ράτσα» στα ελληνικά ακουγόταν παλαιότερα.

Και πότε; Βλέπω αρκετές φορές τον ισχυρισμό πως επινοήθηκε ως Μουσολινική προπαγάνδα προς τα Δωδεκάνησα, ακόμα και από ιστορικούς· αλλά τεκμήρια δεν βλέπω, και δεν βρήκαμε στο Google Books αναφορές πριν τη δεκαετία του 60.

Αν ξέρεις τίποτα παραπάνω, ευπρόσδεκτο· ή και αν θα μπορούσες να θέσεις το ζήτημα στο αναγνωστικό σου κοινό…

Ομολογώ ότι, αν και έψαξα λίγο, δεν βρηκα παλαιότερες του 1960 αναφορές του «ούνα φάτσα ούνα ράτσα», αν και θυμάμαι π.χ. τον παππού μου να το λέει.

Οπότε, ελπίζω η συλλογική σοφία του ιστολογίου να κάνει (για μιαν ακόμα φορά) το θαύμα της.

* Aν σας ζητήσουν να αναφέρετε ένα παράδειγμα τυπογραφικού λάθους που δεν το πιάνει ο κορέκτορας, και δεν έχετε κανένα πρόχειρο, ιδού ένα φρέσκο:

Ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας, μιλώντας στον ΑΝΤ1, έκανε λόγο για ένα ακόμη ακραίο καιρικό φαινόμενο, σημειώνοντας ότι η κλιματική αλλαγή έχει γίνει κλιματική απειλεί.

* Και προχωράμε στο κυρίως πιάτο της ημέρας, ένα μάθημα γαλλικών.

Στη συνέχεια της συζήτησης για το πόθεν έσχες του πρωθυπουργού, η κ. Μαρέβα Γκραμπόφσκι παρουσίασε αυτή την επιστολή για να αποδείξει ότι δεν της ανήκει η γαλλική εταιρεία. Άλλοι στάθηκαν στην ουσία, εγώ όμως πρόσεξα τα κάκιστα γαλλικά του κειμένου.

Σε τρεις αράδες τα λάθη μπορεί να πλησιάζουν τα δέκα. Ξεκινούν από το 3me Aout της ημερομηνίας, όπου ο μεν Αύγουστος θέλει και μια σιρκονφλέξ, ενώ η λέξη «τρίτος» συντομογραφείται 3ème, αλλά στα γαλλικά γράφουμε έτσι κι αλλιώς «3 août» για την ημερομηνία της 3ης Αυγούστου.

Και τελειώνουν στον χαιρετισμό, όπου το Avec estimation είναι μεν κατά λέξη μετάφραση του ελληνικού «με εκτίμηση», αλλά δεν λέγεται στα γαλλικά -εκτός αν πεις π.χ. «στείλτε μου την προσφορά σας με εκτίμηση τιμών» οπότε ναι, εκεί ταιριάζει το «avec estimation de prix».

Τα πιο νόστιμα όμως είναι στη μέση, με πρώτο το καραβιδοειδές je soumes ma résignation, που αποδίδει μέσω αγγλικών, το ελληνικό «υποβάλλω την παραίτησή μου». Καταρχάς, δεν γράφουμε je soumes αλλά je soumets, αλλά επίσης στα γαλλικά δεν λέμε je soumets ma résignation αλλά je présente ma démission. Στα γαλλικά résignation είναι μεν η παραίτηση αλλά μόνο με την έννοια του να παραιτηθεί κάποιος από κάθε ελπίδα. Όταν παραιτείσαι απο θέση, βάζουμε το démission.

Αλλο ένα κωμικό λάθος είναι ότι η κ. Γκραμποφσκι δηλώνει ότι παραιτείται «de la place de Membre…», αλλά αυτό στα γαλλικά ακούγεται πολύ αστείο διότι ένας Γάλλος δεν λέει «de la place» αλλά «du poste».

Δούλεψε google translate, θα πει κάποιος. Κι όμως, το google translate αν του δώσεις «υποβάλλω παραίτηση από τη θέση του Προέδρου» σου βγάζει Je démissionne du poste de président!

Ούτε το ci-dessus είναι σωστό, susmentionné θα λέγαμε, το immediate θέλει μιαν αξάν, immédiate, και δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι λέγεται το «à validité immédiate», με δυο λόγια ένα κείμενο με τραγικά γαλλικά, που γίνεται ανεξήγητο αν δούμε ότι έχει θεώρηση από δικηγόρο με σπουδές στη Γαλλία.

* Αν έπαιρνα 10 ευρώ κάθε φορά που διάβαζα για «δεικτική δήλωση» ή «δεικτική απάντηση» ή κάτι ανάλογο, μου λέει ο φίλος που στέλνει την οθονιά που βλέπετε, θα ήμουν πλούσιος.

Και με λιγότερα, ίσως. Είναι πολύ συνηθισμένο -και επειδή είναι θέμα ορθογραφίας, που η ορθογραφία είναι σύμβαση, δεν μπορεί να νομιμοποιηθεί από τη συχνή χρήση.

Από την άλλη, αν κάποιος περίμενε να βιοποριστεί από ανάλογη πρόσοδο συνδεδεμένη με το «δηκτική αντωνυμία» μάλλον θα πέθαινε της πείνας.

* Ο ένας επίκοινος τραβάει τον άλλον.

Στην ανακοίνωση της Προεδρίας της Δημοκρατίας διαβάζουμε:

Συνάντηση με την Αναπληρωτή Κυβερνήτη της Πολιτείας της Καλιφόρνιας Ελένη Κουναλάκη

Κατά τη γνώμη μου, όπως και κατά τη γνώμη πολλών άλλων, το θηλυκό του κυβερνήτη, είτε Πολιτείας των ΗΠΑ είτε σκάφους, είναι «κυβερνήτρια». Ο τύπος βέβαια δεν έχει τριφτεί πολύ στη χρήση, διότι δεν έχουμε τον θεσμό του κυβερνήτη στη χώρα μας.

Αλλά ασφαλώς το θηλυκό του αναπληρωτή είναι «αναπληρώτρια». Όταν όμως χρησιμοποιείται ως δεύτερος όρος ένας επίκοινος τύπος, όπως εδώ ο κυβερνήτης, τότε συχνά έλκεται και ο πρώτος όρος κι έτσι έχουμε το «η αναπληρωτής κυβερνήτης», όπως αλλού το «η αναπληρωτης υπουργός».

Κατά τη γνώμη μου βέβαια, «η αναπληρώτρια κυβερνήτρια», «η αναπληρώτρια υπουργός».

* Ένα ωραίο μεταφραστικό μαργαριτάρι, που το επισήμανε σε σχόλιο τις προάλλες ο φίλος μας ο Άγγελος, αλλά αξίζει να αναδειχτεί και σε κυρίως άρθρο.

Σε ένα άρθρο που εξετάζει τι γίνεται, από διάφορες απόψεις, όταν μία έγκυος χρειαστεί να γεννήσει ενώ πετάει με το αεροπλάνο, διαβάζουμε:

«οι αεροσυνοδοί δεν εκπαιδεύονται για την παράδοση μωρών»
και πιο κάτω
«Το διαθέσιμο ιατρικό προσωπικό και το πλήρωμα βοήθησαν να παραδώσουν ένα νεογέννητο αγόρι χιλιάδες μίλια στον αέρα.»

Να το παραδώσουν; Πού το παρέδωσαν το νεογέννητο; Η αγγλική λέξη είναι deliver/delivery, και ναι μεν σημαίνει την παράδοση (ντελιβεράδες που λέμε) αλλά έχει και τη σημασία γέννα (delivery) και ξεγεννάω (deliver).

Οπότε, όχι, οι αεροσυνοδοί δεν εκπαιδεύονται για την παράδοση μωρών. Αυτή τη δουλειά την κάνουν οι πελαργοί!

Ο φίλος μας ο Άγγελος έκανε το εξής ενδιαφέρον γλωσσικό σχόλιο:

Είναι πάντως αξιοπερίεργο πώς αυτή η λέξη (γαλλικά livrer, livraison / délivrer, délivrance), που προέρχεται τελικά από το λατινικό liber = ελεύθερος, έχει δύο τελείως αντίθετες σημασίες: στα αγγλικά σημαίνει και σήμερα «λυτρώνω» (deliver us from evil = ρύσαι ημάς από του πονηρού), οπότε λογικά deliverance είναι η λύτρωση και delivery είναι και η λευτεριά με την έννοια της γέννας, σημαίνει όμως επίσης «παραδίδω», είτε ουδέτερα (παραδίδω ένα δέμα — σημαίνει επίσης και «εκφωνώ» λόγο!), είτε για καλό (αποφέρω αποτελέσματα), αλλά ακόμα και για κακό (he was delivered to his ennemies = τον παρέδωσαν στους εχθρούς του)! (Στα γαλλικά οι αντίστοιχες λέξεις διακρίνονται σαφώς: χωρίς dé- σημαίνουν «παραδίδω», με dé- σημαίνουν «λυτρώνω»).

* Τα λογοπαίγνια στις ονομασίες των σουβλατζίδικων και άλλων καταστημάτων πρόχειρου φαγητού είναι παροιμιωδώς ακραία (κάποτε θα πρέπει να αφιερώσουμε ένα άρθρο στο θέμα), βλέπω όμως ότι και ένα τεϊοπωλείο (ή τσαγερί, δεν ξέρω) αποφάσισε να βαδίσει πάνω στο τεντωμένο σκοινί που ενώνει το λογοπαικτικό μεγαλείο με την πανωλεθρία.

Και το όνομα αυτού, Ό,tea πίνεις, διαγλωσσικό λογοπαίγνιο -όχι παίζουμε.

Κάποιος κακός είπε Ό,tea να’ναι.

Εσείς τι λέτε;

* Kαι κλείνουμε με ένα μάλλον διάσημο απόφευγμα (δηλαδή φράση που αποδίδεται σε κάποιον ο οποίος ποτέ δεν την έγραψε) που ξαναήρθε στην επιφάνεια.

Τις προάλλες Τα Νέα είχαν άρθρο για μια ανάρτηση της Μαρίνας Πατούλη στο Ίνσταγκραμ με τον, χμ, ευρηματικό τίτλο: Νέα αινιγματική ανάρτηση με μαγιό και στίχους Ρίτσου.

[Παρένθεση: Κάποτε τα ΜΚΔ αντλούσαν ύλη και θέματα από τον παραδοσιακό τύπο. Σήμερα η πορεία είναι αμφίδρομη, διότι και ο Τύπος αντλεί, όπως εδώ, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης]

Και πράγματι, στη φωτογραφία βλέπουμε την κ. Πατούλη με μαγιό και με το εξής κείμενο:

«Στην πόλη όπου ζεις θυμήσου να έχεις πάντα, ένα παγκάκι αγαπημένο, ένα παγκάκι με θέα, όπου θα σέρνεις κάθε φορά την ψυχή σου μέχρι εκεί, τις νύχτες τις πιο δύσκολες, τις κρύες νύχτες της ψυχής σου, τις νύχτες της πιο μεγάλης μοναξιάς….». Γ. Ρίτσος

Μόνο που αυτό το πρ.. αυτή η φράση ΔΕΝ είναι του Ρίτσου! Όπως έγραψε εκνευρισμένη (διότι δεν είναι η πρώτη φορά) κόρη του ποιητή στο Φέισμπουκ, Δυο ποιήματα του Ρίτσου να είχε διαβάσει η γυναίκα θα μπορούσε να καταλάβει πως μόνο Ρίτσος δεν είναι το παγκάκι με θέα!

Θα μου πείτε, ο μεγάλος μας ποιητής ήταν πολυγραφότατος, πώς μπορούμε να ξέρουμε, όσοι δεν έχουμε οξυμένη μύτη, ότι ένας στίχος δεν είναι δικός του;

Αν ο δημοσιογράφος των Νέων ήθελε, μπορούσε εύκολα να το ερευνήσει. Διότι για τον Ρίτσο και για καμιά δεκαριά άλλους μεγάλους ποιητές μας υπάρχει το σάιτ της Ανεμόσκαλας, με συμφραστικούς πίνακες, όπου βάζουμε τη λέξη «παγκάκι» και βλέπουμε ότι ο Ρίτσος έχει πράγματι χρησιμοποιήσει σε στίχους του πάνω από 30 φορές τη λέξη «παγκάκι» κανένα όμως «παγκάκι με θέα».

Στην πραγματικότητα, το κείμενο όπου ανήκει το «παγκάκι με θέα» είναι αρκετά εκτενές και αρκετά διάσημο στο Διαδίκτυο. Η αρχική δημοσίευση (χωρίς χρονολόγηση, αλλά πρέπει να’ναι πάνω από 2 χρόνια) βρίσκεται εδώ, σε ένα σάιτ της Θεσσαλονίκης με λογοτεχνική ύλη. Τίτλος «Να μάθεις ν’ αγαπάς τον εαυτό σου»

Όπως βλέπετε, το κείμενο αυτό το έχει γράψει, και το δηλώνει καθαρά, η κ. Φωτεινή Σταματοπούλου. Μόνο που είχε την κακή ιδέα να τελειώσει το κείμενό της με έναν στίχο του Γιάννη Ρίτσου (από τη Σονάτα του σεληνόφωτος): Το ξέρω πως καθένας μοναχός πορεύεται στον έρωτα, μοναχός στη δόξα και στον θάνατο. Το έβαλε σε εισαγωγικά και ανέφερε, φυσικά, το όνομα του ποιητή.

Κακή ήταν όμως η ιδέα της, διότι στις αμέτρητες αναδημοσιεύσεις που είχε το κείμενο αυτό, εξαιτίας του τελευταίου στίχου συγγραφέας θεωρήθηκε ο Γιάννης Ρίτσος, κι έτσι η πραγματική συγγραφέας στερήθηκε την όποια δόξα δικαιωματικά της αναλογούσε.

Κι έτσι η κ. Φ.Σ. βρίσκεται στην αμήχανη θέση να βλέπει το κείμενό της να ταξιδεύει στις τέσσερις γωνιές του ελληνόφωνου διαδικτύου αποδιδόμενο στον Ρίτσο, αλλά και ταυτόχρονα τους οικείους του Ρίτσου να αποποιούνται κατηγορηματικά την πατρότητα.

Και βέβαια, διορθώσεις σαν τη δική μας εδώ ή σαν της Έρης Ρίτσου στο Φέισμπουκ ή άλλες μικρήν εμβέλεια έχουν. Όταν το φιλοθεαμον κοινό θέλει να συγκινηθεί από ένα κείμενο, προτιμάει ένα κείμενο που υπογράφεται από βαρύ όνομα. Κι έπειτα, άντε να βρεις χίλια μαντίλια να φράξεις χίλια στόματα…

Καλό σαββατοκύριακο εύχομαι, ει δυνατόν κάπου δροσερά!