Σειρές και σίριαλ

Σειρές υπάρχουν πολλών ειδών. Υπάρχουν οι σειρές των μαθηματικών, που κάποτε τις ήξερα καλά μα τις έχω σχεδόν ολότελα ξεχάσει. Οι φαντάροι ανήκουν ο καθένας σε μια σειρά, μαζί με όσους κατατάχτηκαν τις ίδιες μέρες, την ΕΣΣΟ -εξού και η προσφώνηση «ρε σειρά» ή «ρε σειρούλα». Σειρές υπάρχουν και στη μουσική, στη σειρά μπαίνουν οι στρατιώτες και οι μαθητές, όταν θέλουμε να εξηγήσουμε κάτι παίρνουμε τα πράγματα με τη σειρά, ενώ παλιά έλεγαν πως ο τάδε παντρεύτηκε την τάδε «που δεν είναι της σειράς του».

Αλλά στο άρθρο αυτό, θα το καταλάβατε από τον τίτλο, όταν λέω για σειρές εννοώ τις σειρές που βλέπουμε. Αν το άρθρο το έγραφα πριν από δέκα χρόνια, θα έλεγα «τις σειρές που βλέπουμε στην τηλεόραση» ή «τις τηλεοπτικές σειρές», δηλαδή τα σίριαλ, και οι δυο λέξεις θα ήταν συνώνυμες ή περίπου. Σήμερα, νομίζω πως οι δυο λέξεις δεν είναι συνώνυμες, τουλάχιστον για τους νεότερους χρήστες, που κάνουν σαφή διάκριση.

Η λέξη «σίριαλ» μπήκε στην ελληνική γλώσσα στο γύρισμα της δεκαετίας του 1970, όταν άρχισαν να προβάλλονται στην νεαρή τότε ελληνική τηλεόραση με τα δυο κανάλια οι πρώτες σειρές σε συνέχειες, Ο Άγνωστος πόλεμος ή η Γειτονιά από τις ελληνικές και διάφορες ξένες, Ταξίδι στ΄αστέρια, Μπονάντσα ή το Μικρό σπίτι στο λιβάδι. Tότε στις εφημερίδες έγραφαν «σήριαλ», αφού το ήτα υποτίθεται ότι μετέφερε το μακρό του αγγλ. serial. Μακρότητα βεβαίως υπήρχε σε εκείνα τα παλιά σίριαλ που διαρκούσαν και διαρκούσαν, οπότε η λέξη πήρε και μεταφορική σημασία για κάθε ζήτημα που χρονίζει, που παρατείνεται υπερβολικά και αδικαιολόγητα: Σίριαλ κατάντησε αυτή η υπόθεση!

Τον καιρό που πρωτάρχισα να ασχολούμαι με την ετυμολογία, νόμιζα ότι η λέξη «σίριαλ» είναι αντιδάνειο, αφού το αγγλικό serial προέρχεται από το αγγλ. series, και ήμουν σίγουρος, χωρίς ανάγκη να ανοίξω λεξικό, ότι το series είναι δάνειο από το ελληνικό.

Ίσως έχετε κι εσείς την ίδια εντύπωση, αφού «όλα από εμάς τα πήραν», αν όμως ανοίξουμε το λεξικό θα δούμε ότι δεν είναι έτσι.

Η σειρά είναι αρχαία, ανάγεται σε αμάρτυρο τύπο *σερ-jά (με αντέκταση) από ινδοευρ. ρίζα *twer-ja, που συνδέεται με λιθουαν. tveriu «τυλίγω, σφίγγω», ενώ, λέει το λεξικό του Μπαμπινιώτη, «δεν ευσταθεί φωνητικά η προσπάθεια για σύνδεση με τα συνώνυμα λατιν. sero και αρχ. είρω -με δασεία, πρβλ. ειρμός.

Από την άλλη, το αγγλ. serial ανάγεται στο λατινικό series, από το ρήμα serere, που σημαίνει «ενώνω, συνδέω» και που ανήκει στην ίδια ινδοευρ. ετυμολογική οικογένεια με τον δικό μας «ειρμό» και με το ρήμα «είρω», όχι όμως και με τη σειρά.

Οπότε, το series δεν έχει ελληνική αρχή κι έτσι το σίριαλ δεν είναι αντιδάνειο.

Σειρά στα αρχαία ελληνικά ήταν το σκοινί, η χορδή. Στο Ψ της Ιλιάδας, οι Αχαιοί κόβουν ξύλα για την πυρά του Πάτροκλου, κρατώντας τσεκούρια και «σειράς ευπλέκτους», καλόπλεχτα σχοινιά όπως μεταφράζουν τόσο ο Καζαντζάκης όσο και ο Πολυλάς.

Στο ετυμολογικό του Μπαμπινιώτη επισημαίνεται ότι στα χριστιανικά ιδίως χρόνια η λέξη πήρε τη σημασία «δεσμά» με τον όρο «σειρά των αμαρτιών» (δηλ. τα δεσμά των αμαρτιών), και ότι οι εκφράσεις αυτές έχουν ως αφετηρία το χωρίο από τις Παροιμίες της ΠΔιαθήκης «σειραῖς δὲ τῶν ἑαυτοῦ ἁμαρτιῶν ἕκαστος σφίγγεται» στη μετάφραση των Εβδομήκοντα. Στα επόμενα χρόνια εμφανίστηκε και η σημασία «γραμμή, σύνολο διαδοχικών προσώπων ή πραγμάτων», που είναι περίπου η σημερινή.

Τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκε ένα δίλημμα ορολογίας σχετικό με τη σειρά. Δηλαδή, ενώ το serial το είπαμε σίριαλ, πώς θα πούμε το επίθετο serial πχ στον όρο serial number που έγινε πολύ συχνός στα χρόνια της πληροφορικής; Θα πούμε «σειριακός» ή «σειραϊκός»; Ο κανονικός σχηματισμός, λέει πάλι ο Μπαμπινιώτης, είναι σειραϊκός, αν και δεν υπάρχουν αναλογίες παρά μόνο το αρχή/αρχά που δίνει αρχαϊκός. Το «σειριακός» κανονικά θα προερχόταν από ονόματα σε -ιο/-ια, π.χ. αρτηρία -> αρτηριακός. Ωστόσο, τόσο υπό την επίδραση του serial, όσο και επειδή είναι συχνότερα τα επίθετα σε -ιακός, στην πράξη επικρατεί ο τύπος «σειριακός» και λέμε για «σειριακό αριθμό».

Να ξαναέρθουμε στα σίριαλ της τηλεόρασης. Τα είπαμε «τηλεοπτική σειρά» ή σκέτο «σειρά». Ο Μπαμπινιώτης, περιέργως, υποστηρίζει στο λεξικό του ότι η απόδοση του «σίριαλ» στα ελληνικά είναι «σειρά συνεχείας» ή «συνεχιζόμενη σειρά», δυο όροι που προσωπικά δεν τους έχω ακούσει ποτέ αλλά που βλέπω ότι χρησιμοποιείται έστω και σπάνια. Βλέπω δηλαδή να λένε για «σειρά συνεχείας» όταν τα επεισόδια δεν είναι αυτοτελή, όταν υπάρχει συνέχεια στην πλοκή, όπως π.χ. στο Παρά Πέντε ή στη Γη της Ελιάς, και όχι όπως π.χ. στο «Κωνσταντίνου και Ελένης» όπου δεν υπάρχει σχέση ανάμεσα σε ένα επεισόδιο και στο επόμενο. Ωστόσο, νομίζω ότι και τα μεν και τα δε τα λέμε «σίριαλ».

Οι νεότεροι πάλι, όπως οι κόρες μου, διακρίνουν συχνά το σίριαλ από τη σειρά. Σίριαλ είναι αυτό που βλέπουν στην τηλεόραση ή έστω που προβάλλεται καταρχήν στην τηλεόραση: Οι άγριες μέλισσες, ο Σασμός, η Γη της Ελιάς. Τον όρο «σειρά» τον χρησιμοποιούν για τις σειρές που βλέπουν ή κατεβάζουν από το Νέτφλιξ και αλλού, όχι απαραίτητα στην τηλεόραση αλλά πολύ συχνά σε προσωπικούς υπολογιστές ή σε κινητές συσκευές.

Διότι βέβαια το φαινόμενο των τελευταίων 10-20 χρόνων είναι η εκπληκτική αύξηση του αριθμού των σειρών και η αποδέσμευσή τους από την τηλεόραση ως αποκλειστικό ή έστω βασικό μέσο προβολής. Τα σίριαλ της ΕΡΤ ή του Μέγκα ή του Αντένα προβάλλονται από κανάλια της τηλεόρασης, άσχετο αν στις μέρες μας μπορεί κανείς να τα παρακολουθήσει και στον υπολογιστή ή την ταμπλέτα του κι αν μπορεί κανείς να δει συγκεντρωμένα όλα τα παλιά επεισόδια. Όμως οι σειρές του Νέτφλιξ δεν προβάλλονται καταρχήν σε τηλεοπτικά κανάλια. Διαδίδονται διαδικτυακά και θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται ουσιαστικά για ένα νέο είδος που εμφανίστηκε μόνο αφού κατέστη δυνατή η διαδικτυακή μετάδοση.

Αυτές οι σειρές νέου τύπου διαφέρουν επίσης από το σίριαλ κατά το ότι το σίριαλ το βλέπουμε μια συγκεκριμένη ώρα και μέρα, ενώ τις σειρές μπορεί κανείς να τις δει όποτε θέλει -και είναι αρκετά συνηθισμένο, ιδίως τα σαββατοκύριακα, να βλέπει κάποιος, μόνος ή με παρέα, πολλά επεισόδια μιας σειράς, το ένα μετά το άλλο, π.χ. για 3, 4 ή 5 ώρες. Για εκείνον που παρακολουθεί φανατικά σειρές υπάρχει ο νεολογισμός «σειράκιας», φυσικά στην καθομιλουμένη.

Πολλές άλλωστε σειρές νέου τύπου δεν διαρκούν «επ’ αόριστον» όπως τα παλιά σίριαλ (αν και υπάρχουν και τέτοιες) αλλά ολοκληρώνονται σε σχετικά σύντομο αριθμό επεισοδίων -ας πούμε, το Γκαμπί της βασίλισσας, για το οποίο είχαμε γράψει παλιότερα, είχε 7 επεισόδια, διάρκειας από 46 έως 67 λεπτά το καθένα, με συνολική διάρκεια κάπου 6 ώρες και 34 λεπτά. Σε δυο-τρεις καθισιές το έβλεπε κανείς άνετα, αντί να δει τρεις ταινίες, αν και έχω ακούσει ότι πολλοί το είδαν μονορούφι σε μια καθισιά. Οι σειρές αυτές συχνά λέγονται μίνι-σειρές, mini series, αλλά η διάκριση δεν γίνεται πάντοτε.

Επειδή διαρκεί περισσότερο, η σειρά των 4 με 7 επεισοδίων, μπορεί να δώσει περισσότερα από πλευράς ατμόσφαιρας απ’ ό,τι ένα δίωρο φιλμ. Αλλά εγώ σειράκιας δεν είμαι και η μοναδική σειρά νέου τύπου που έχω παρακολουθήσει είναι το Γκαμπί της βασίλισσας, οπότε δεν έχω να πω περισσότερα για το είδος.

Με ενδιαφέρει θεωρητικά το είδος, ακούω νεότερους φίλους να συστήνουν τη μια ή την άλλη σειρά, αλλά προς το παρόν δεν αποφασίζω να κάνω το βήμα και να μπω σε αυτό το σύμπαν. Είδα κι έπαθα ν’ αρχίσω να βλέπω ταινίες στο πισί· μέχρι πρόσφατα μου ήταν αδύνατο, αλλά από φέτος τον Γενάρη το ξεπέρασα και βλέπω συχνότατα. Οπότε, δεν αποκλείεται και με τις σειρές να κάνω το ίδιο, αργότερα.

Αλλά ως τότε, περιμένω τα δικά σας σχόλια.

Advertisement