Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 5

Πριν από λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του. Όπως και με τα άλλα βιβλία του πατέρα μου, θα δημοσιεύεται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω την πέμπτη συνέχεια, με την οποία περνάμε στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που τιτλοφορείται «Οι δάσκαλοι που μας έδωσαν το ευ ζην». Εδώ ο πατέρας μου σκιαγραφεί ορισμένους καθηγητές που τον επηρέασαν και τους αγάπησε. Στη σημερινή συνέχεια θα δούμε ένα σύντομο πορτρέτο του Γιώργου Βαλέτα κι ένα εκτενέστατο του Μίλτη Παρασκευαΐδη, για τον οποίο ο πατέρας μου έχει γράψει σε ολα τα έργα του που έχουν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα -κι έτσι, μοιραία, υπάρχουν επαναλήψεις. Το σημερινό άρθρο συνοδεύεται από αρκετά τεκμήρια και γι’ αυτό είναι κάπως βαρύ. 

ΙΙ

Οι δάσκαλοι που μας έδωσαν το ευ ζην

Μη έχοντας τεκμηριωμένα στοιχεία για όλους τους καθηγητές που είχαμε στο Γυμνάσιο και πρέπει συνολικά να ξεπερνούν τους τριάντα, μνημονεύω παρακάτω μόνον έξι από αυτούς. Αν τώρα έχω επιμείνει στη σκιαγράφηση των τριών από τους έξι, αυτό έγινε όχι γιατί ήταν οι μόνοι σπουδαίοι  καθηγητές που είχαμε, αλλά γιατί είναι οι μόνοι που τους γνώρισα από κοντά και τους αγάπησα.

Για τους άλλους τρεις, επίσης εξαιρετικούς παιδαγωγούς και επιστήμονες, αναφέρω μόνο βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία, που μου έδωσε ο Κώστας Μίσσιος ή βρήκα στην αξιόλογη περιοδική έκδοση «Παιδαγωγικό Βήμα Αιγαίου» του Αρ. Γκουτζαμάνη και σε άλλα περιοδικά της Λέσβου, όπως τα «Μανταμαδιώτικα».

 

Γιώργος Βαλέτας

Τον είχαμε ελληνιστή στην 1^η και 2^η οκταταξίου. Ήταν θυμάμαι άνθρωπος πληθωρικός και παρορμητικός. Εκείνη την εποχή ολοκλήρωνε το βιβλίο του για το έργο του Παπαδιαμάντη και η συγκυρία αυτή είχε πολύ ευεργετικά αποτελέσματα για μας, γιατί μας βοήθησε να γνωρίσουμε μερικά από τα αριστουργήματα του μεγάλου Σκιαθίτη. Συνήθως δεν δίδασκε από την έδρα, αλλά βηματίζοντας στο πλάτος της τάξης, μπροστά από τα πρώτα θρανία. Μια φορά που μας απάγγειλε ένα δημοτικό που έλεγε

Απ΄τα μαλλιά την άρπαξε
κι η κόρη κλαίει και σκούζει….

άρπαξε από τα μαλλιά έναν από τους μαθητές των πρώτων θρανίων.

Γενικά δεν ήταν μόνο λαμπρός φιλόλογος αλλά και αρκετά τρελός. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο επεισόδιο. Όπως γράφω πιο μπροστά οι βαθμοφόροι της ΕΟΝ είχαν αποχτήσει μεγάλη έπαρση και αυθάδεια. Όταν καθιερώθηκε η Τετάρτη ως «Ημέρα της Νεολαίας», κατά την οποίαν δε γίνονταν μαθήματα παρά προπαγανδιστικές ομιλίες, «εθνικοπλαστικές» διαλέξεις ή, στην καλύτερη περίπτωση, ημερήσιες εκδρομές, ήρθε στο Γυμνάσιο ένας βαθμοφόρος φαλαγγίτης, εν στολή, εποχούμενος ποδηλάτου, με το οποίο διέτρεξε τους διαδρόμους, πήγε ως την τάξη που δίδασκε ο Βαλέτας, έσπρωξε με το ποδήλατό του (!) την πόρτα, μπήκε μέσα, χωρίς να κατεβεί από το ποδήλατο, χαιρέτησε φασιστικά και ανακοίνωσε το νέο μέτρο.

Ο Βαλέτας έγινε έξαλλος. Χωρίς να λογαριάσει ενδεχόμενες συνέπειες,  βούτηξε τον φαλαγγίτη, τον κατέβασε από το ποδήλατο, τον πλάκωσε στις σφαλιάρες και τον πέταξε κλωτσηδόν έξω από την αίθουσα. Περιέργως δεν επακολούθησε καμιά ενέργεια σε βάρος του.

Το συγγραφικό έργο του Βαλέτα είναι εξαιρετικά εκτεταμένο και περιλαμβάνει μελέτες, όπως εκείνη για το έργο του Παπαδιαμάντη, δοκίμια, όπως «της Ρωμιοσύνης», φιλολογικά λεξικά, μέχρι και θεολογικά άρθρα.

 

Μίλτης Παρασκευαΐδης

Με την πρώτη μέρα που μπήκε στην τάξη μας, μας πήρε τον αέρα. Η αλήθεια είναι πως, ύστερα από ένα χρόνο ρεμπελιό, δεν ήμασταν πια σχολική τάξη αλλά μάλλον ορδή ημιαγρίων ταραχοποιών. Ο καινούργιος όμως δε σήκωνε τέτοια. Την πρώτη κι όλας μέρα πέταξε έξω τον Πατλάκα, το Χατζηγιάννη, το Χατζηλάμπρου  κι άλλους δυο τρεις που θορυβούσαν περισσότερο του ανεκτού.

Για πολλές βδομάδες η σκιά του καινούργιου καθηγητή ήταν δυσανάλογα βαρύτερη και μεγαλύτερη απ’ ό,τι αντιστοιχούσε στο λιγνό κορμί του. Για πρώτη φορά οι πρώην ρέμπελοι μαθητές αισθανθήκαμε πάνω μας μιαν εξουσία, που δε μπορούσαμε ούτε να την αγνοήσουμε ούτε να την ανατρέψουμε. Στα διαλείμματα σχολιάζαμε με κακή διάθεση το νέο  μπελά που μας βρήκε. Έχοντας θάρρος με τον πατέρα μου, του μετέφερα την ομόφωνη άποψη της τάξης.

«Ο καινούργιος καθηγητής μας είναι μεγάλο κέρατο»

Ο παριστάμενος όμως στη συζήτηση Χαράλαμπος Κανόνης, στενός φίλος κι αιώνιος συμπαίκτης του πατέρα μου στο σκάκι, που συνήθως δεχόταν με συγκατάβαση και εύθυμη διάθεση τις διάφορες απόψεις μου, αυτή τη φορά μού ΄βαλε πάγο.

«Κάνεις μεγάλο λάθος κι εσύ κι οι άλλοι. Ο Μίλτης είναι σπουδαίος άνθρωπος και άριστος δάσκαλος».

Κατάπια τη γλώσσα μου, γιατί τον Χαράλαμπο τον παραδεχόμουν απόλυτα. Άρχισα από τότε να βλέπω με άλλο μάτι τον καινούργιο καθηγητή και ανακάλυψα πως διέφερε σε όλα σχεδόν τα σημεία από τους άλλους δάσκαλους ή καθηγητές που έτυχε να περάσω από τα χέρια τους. Φαίνεται δε πως σε ανάλογα συμπεράσματα καταλήξανε και οι άλλοι συμμαθητές, γιατί από τις αρχές του ΄42, η διάθεσή μας απέναντί του άλλαξε. Καταλάβαμε πως είχαμε να κάνουμε με έναν εξαιρετικό δάσκαλο. Διαπιστώσαμε πως ο καινούργιος ήταν πολύπλευρη προσωπικότητα, δεινός φιλόλογος, εξαίρετος σκιτσογράφος, καλός ζωγράφος επίσης, εραστής της φωτογραφίας, λάτρης της μουσικής και πολύγλωσσος.

Ποτέ του δε θυμάμαι να σκαμπίλισε ή να έδειρε μαθητή, ούτε ποτέ να κράτησε στα χέρια του βίτσα ή χάρακα ή άλλο σύμβολο εξουσίας και όργανο τιμωρίας ταυτόχρονα, που άλλοι καθηγητές δεν τ’ αποχωρίζονταν ποτέ. Επιβαλλόταν με τη στάση του και με τον καιρό η προειδοποίηση:

«Πρόσεξε, γιατί θα σε πετάξω έξω!»

που ήταν η συνηθέστερη απειλή του, αποδείχτηκε το αποτελεσματικότερο σωφρονιστικό όπλο του, γιατί πολύ σύντομα ο τρόπος και το περιεχόμενο των παραδόσεων του μας συνάρπασαν και κανείς δεν ήθελε να χάσει την παράδοσή του.

Εκδρομή στο Πυργί με τον Μίλτη

Ο Μίλτης όπως κι οι περισσότεροι συνάδελφοι του και μαθητές του υπόφερε από την πείνα του πρώτου χειμώνα της Κατοχής, κατάφερε όμως να οργανώσει μια εκδρομή της τάξης μας, που μας έμεινε αξέχαστη, γιατί σ’ αντίθεση με άλλες εκδρομές δεν κουβαλήσαμε μαζί μας τρόφιμα (πού να τα βρίσκαμε άλλωστε οι πιο πολλοί) αλλά μαγειρέψαμε επί τόπου! Κατάφερε και βρήκε ένα μικρό σακί φασόλια, δωρεά ενός φίλου του εμπόρου κι ένα καζάνι, πιάτα και μαχαιροπίρουνα (δεν υπήρχε τότε η ευκολία των πλαστικών), που τα κουβαλήσαμε, εναλλασσόμενοι διαδοχικά, όλοι οι μαθητές, από το Γυμνάσιο ως την Ουτζά. Εκεί στήσαμε το καζάνι σε πέτρες, φέραμε νερό από μια κοντινή πηγή, ανάψαμε φωτιά και ο Γιώργος ο Κουκούλης, που λόγω πατρικού επαγγέλματος ήταν ειδήμων, μας μαγείρεψε μια θαυμαστή φασολάδα. Φάγαμε όλοι μέχρι σκασμού και χορτάτοι το ρίξαμε στο τραγούδι. Πολλοί από μας είχανε μήνες ίσως να χορτάσουν φαϊ. Δεν ήταν όμως μόνο η ικανοποίηση της πείνας που μας έφερε τέτοιαν ευεξία, όσο η αίσθηση πως αυτενεργούσαμε, πως μαγειρέψαμε μόνοι μας, κάτι που μόνο οι μανάδες μας έκαναν και πως ύστερα φροντίσαμε μόνοι μας να πλύνουμε το καζάνι και τα πιάτα. Με την εκδρομή αυτή ο Μίλτης κέρδισε ολοκληρωτικά την αγάπη μας.

Στις διακοπές του καλοκαιριού του ‘42, μας πρότεινε να κρατήσουμε, προαιρετικά φυσικά, ένα «πνευματικό και καλλιτεχνικό ημερολόγιο», στο οποίο θα καταγράφαμε τα βιβλία που θα διαβάζαμε, τις ταινίες ή τα θεατρικά έργα που θα βλέπαμε αλλά και τις σκέψεις ή τις ιδέες μας. Το ημερολόγιο θα του το παρουσιάζαμε με το άνοιγμα των σχολείων, όπως και έγινε. Τα καλύτερα σε εμφάνιση και περιεχόμενο τα βράβευσε με ιδιόχειρο σκίτσο του στην πρώτη σελίδα τους, που με υπόδειξή του είχαμε αφήσει κενή. Αν θυμάμαι καλά ένα από τα καλύτερα ήταν του Λάκη του Πίτσιου. Ήταν η πρώτη γεύση από τις περίφημες «εργασίες», που τις εγκαινίασε από την επόμενη τάξη, τετάρτη οκταταξίου.

Η πρώτη σελίδα του «Ημερολογίου»

Κάναμε τότε Ιστορία των νεώτερων χρόνων και όπως ήταν αναμενόμενο επικέντρωσε την προσοχή μας στην Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό. Έδινε στην τάξη καταλόγους διάσημων ζωγράφων της Αναγέννησης και έπρεπε να ανακαλύψουμε σε λεξικά, εγκυκλοπαίδειες και ειδικά βιβλία τέχνης, έγχρωμες φωτογραφίες από πίνακες τους. Στην υποχρέωση μας περιλαμβανόταν και η εμβαδομέτρηση των εικόνων που βρίσκαμε με τα δάχτυλά μας (τόσα δάχτυλα πλάτος επί τόσα δάχτυλα μήκος), για να αποκλειστεί η αντιγραφή της εργασίας του ενός από τον άλλον.

Το έπαθλο που έδινε ο Μίλτης

Άλλου είδους «εργασίες» αφορούσαν τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων  σχετικών με τη ζωή και τα έργα διάσημων συγγραφέων, φιλοσόφων και διανοητών της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Η συμπλήρωση περιλάμβανε και τη σχετική βιβλιογραφία. Έπρεπε να αναφέρουμε τις πηγές, δηλαδή τα βιβλία που χρησιμοποιήσαμε, τον εκδότη και τον χρόνο έκδοσης αλλά και τον ιδιοκτήτη κάθε βιβλίου, πράγμα το οποίο επίσης δυσκόλευε την αντιγραφή της εργασίας του ενός από τον άλλον.

Παρατήρηση για την μη αναφορά των ιδιοκτητών των βιβλίων

Για κάνα δυο χρόνια, όσο βάσταξε το βιολί των εργασιών και καθώς η πόλη μας δε διέθετε τότε δημόσια βιβλιοθήκη, όλη η τάξη τρέχαμε σε γραφεία και σπίτια γνωστών και φίλων κι ανοίγαμε  βαριά και σκονισμένα βιβλία, τους δώδεκα τόμους του Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού του Ελευθερουδάκη ή τους εικοσιτέσσερις της Μεγάλης Ελληνικής  Εγκυκλοπαίδειας του Πυρσού κι άλλα, ενοχλώντας δικηγόρους, γιατρούς  ή απόστρατους αξιωματικούς, που ήταν οι κατά κύριο λόγο κάτοχοι τέτοιων βοηθημάτων.

Ο Μίλτης μας βαθμολογούσε σε ιδιαίτερη  κατάσταση, ανεξάρτητη και άσχετη από τον πίνακα της κανονικής βαθμολογίας που παρουσίαζε στο Συμβούλιο των καθηγητών. Κάθε δύο μήνες ανακοίνωνε τις επιδόσεις μας. Στο τέλος της χρονιάς οι δέκα που είχαν συγκεντρώσει τους περισσότερους βαθμούς (η βαθμολογία των εργασιών ήταν αθροιστική) έπαιρναν κάποιο έπαθλο, συνήθως σκίτσα του.

Με τις εργασίες αυτές μας έμαθε να μη φοβόμαστε ν’ ανοίγουμε μεγάλα, χοντρά βιβλία, μας έδωσε τα πρώτα στοιχεία της μεθοδικής ερευνητικής δουλειάς και φυσικά έκανε τους περισσότερους από μας ν’ αγαπήσουμε την Ιστορία και τον Πολιτισμό.

Δε χαριζόταν σε κανέναν όταν διαπίστωνε πως έκανε τις έρευνες αυτές τσαπατσούλικα ή αδιάφορα κι ακόμα χειρότερο αν εξακρίβωνε πως πήρε έτοιμη δουλειά από άλλο συμμαθητή του. Έχω πικρή προσωπική πείρα επ΄αυτού. Μας είχε βάλει ένα ερωτηματολόγιο για τις προσωπικότητες της Αναγέννησης, καλλιτέχνες, συγγραφείς, φιλόλογους και εκδότες, οι περισσότεροι από τους οποίους, μαγεμένοι από το πνεύμα του κλασσικού ελληνικού, του ελληνιστικού ή ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, είχαν εξελληνίσει ή εκλατινίσει τα βαρβαρόηχα γερμανικά, γαλλικά ή αγγλικά επώνυμά τους. Μια λοιπόν ερώτηση ήταν: «Πως άλλαξε το όνομά του ο εκδότης Μπυντέ;»

Εγώ τώρα, εκείνο το απόγεμα είχα δεσμευτεί να πάμε με τον Αριστείδη τον Νικητόπουλο, τον Τζώρτζη τον Γαλούση, το Γιώργο τον Κουκούλη, το Νίκο τον Τσακίρη κι άλλους της παρέας του Αγίου Ευδόκιμου, βόλτα κατά Συνοικισμό μεριά και δεν έκατσα να ψάξω σχολαστικά. Άφησα την απάντηση κενή και πρωί πρωί ρώτησα τον Τζώρτζη, που ο πατέρας του είχε το Λεξικό του Ελευθερουδάκη, αν βρήκε πώς άλλαξε το όνομα του ο Μπυντέ

«Πυγονιπτήρ» μου λέει με σιγουριά

και γιατί όχι σκέφτηκα. Εδώ ο Βαλντσμύλλερ έγινε «Υλακόμυλος» και ο Ρώυχλιν «Καπνίων». Έγραψα λοιπόν τον Πυγονιπτήρα και έδωσα το τετράδιο των εργασιών στο Μίλτη.

Την άλλη μέρα με φώναξε

«Αυτό το «Πυγονιπτήρ» το είδες με τα μάτια σου;» μου λέει και με κοίταξε καλά καλά. Εγώ  πια, να ανοίξει η γη να με καταπιεί. Δε θυμάμαι τι ψέλλισα, δε θα ξεχάσω όμως τι μου είπε

«Δεν το περίμενα από σένα».

Φαρμακωμένος πήγα το βράδυ στου θείου μου του Αντρέα του Κυπαρίσση, που είχε το λεξικό του Ελευθερουδάκη και κοίταξα. Ο μπαγάσας ο Τζώρτζης δεν κοίταξε τον «Μπυντέ», (που δεν έγινε βεβαίως Πυγονιπτήρ αλλά Budaeus – Βουδαίος), παρά τον «μπιντέ», είδος υγιεινής, άγνωστο τότε στα επαρχιακά μικροαστικά σπίτια μας.

Στην 5η τάξη ο Μίλτης εγκαινίασε μουσικά απογεύματα κουβαλώντας στο σχολείο ένα φορητό γραμμόφωνο και βάζοντάς μας ν’ ακούσουμε Μπετόβεν, Μότσαρτ και Μπαχ από δίσκους. Στην αρχή οι περισσότεροι δεν καταλαβαίναμε και πολλά πράγματα, πολλοί μάλιστα κάναμε φασαρία ή γελούσαμε, σιγά σιγά όμως οι πιο πολλοί εξοικειωθήκαμε μ’ αυτούς τους πρωτάκουστους στ’ αυτιά μας θείους ήχους.

Ο τρόπος που μας δίδασκε τα Αρχαία ήταν πρωτότυπος και τελείως διαφορετικός από των άλλων καθηγητών. Μια μέρα μπήκε στην τάξη μας, κάθισε στην έδρα και άρχισε να λέει

μι, ς, σι, μεν, τε, άσι

το είπε πολλές φορές και δεν καταλαβαίναμε τι σήμαιναν τα μονοσύλλαβα αυτά. Μερικοί μάλιστα φανταστήκαμε πως ήταν ρουμάνικα, καθώς είχε προϋπηρετήσει στο ελληνικό γυμνάσιο, στο Γαλάτσι της Ρουμανίας. Τελικά μας είπε

«Είναι οι καταλήξεις του ενεστώτος της οριστικής των εις -μι ρημάτων»

οι οποίες από τότε μας εντυπώθηκαν ανεξίτηλα στη μνήμη μας.

Παρά τις δεσμεύσεις του επισήμου προγράμματος, παρέκαμπτε όσο μπορούσε το συντακτικό ή την «τεχνολογία» και προσπαθούσε να μας δώσει το νόημα των κειμένων. Όταν κάναμε Όμηρο, μας επισήμανε πως οι αρχαίοι ποιητές, επικοί, λυρικοί ή τραγικοί, ήταν ταυτόχρονα και μουσικοσυνθέτες και πως τα ποιήματα στην πραγματικότητα τα τραγουδούσαν ή τα έψελναν. Με τη βοήθεια ενός συμμαθητή μας, του Καραμανλή, που έπαιζε καλή φυσαρμόνικα, μας έδειξε πώς περίπου πρέπει να τραγουδούσαν οι αρχαίοι τα Έπη και μας έβαλε στον πειρασμό να «ψάλλουμε» τους πρώτους στίχους από το Α της Ιλιάδας.

Στα Νέα Ελληνικά, παραβλέποντας τα επίσημα σχολικά βιβλία, μας διάβαζε κομμάτια από δόκιμους πεζογράφους. Θυμάμαι πως από κείνον μάθαμε την ύπαρξη του Θράσου Καστανάκη, της Μέλπως Αξιώτη και της Έλλης Αλεξίου. Μας βοήθησε να γνωρίσουμε και πολλοί από μας να αγαπήσουμε την ποίηση, όχι μόνο των μεγάλων, όπως ο Παλαμάς και ο Καβάφης αλλά και των ελασσόνων και γλυκύτατων, όπως ο Πορφύρας, ο Μαλακάσης, ο Σταύρου και ο Γρυπάρης. Για πρώτη φορά ακούσαμε για τους ελληνόφωνους ποιητές της Κάτω Ιταλίας κι έχω ακόμα, στα τετράδια που διέσωσα, γραμμένα μερικά ποιήματα τους.

(Παρένθεση: Στη συνεστίαση που κάναμε στη Μυτιλήνη τον Αύγουστο του 1996, για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την αποφοίτησή μας, συνεστίαση που ήταν ουσιαστικά αφιερωμένη στον Μίλτη, ο Νίκος ο Τσακίρης μας απάγγειλε στίχους αυτών των ποιητών, που τους θυμόταν μετά μισόν αιώνα!

«Απήρταν οι φιούροι του καλοτσαιρίου
λυπιούνται οι τσήποι γυννοί,
ξέρωσε το χλωρό το χορτάρι
τσε τα πουλάτσα χάσαν τη φωνή…»

κλπ κλπ.)

Το φόρτε του φυσικά ήταν η διδασκαλία της Ιστορίας. Ζωντανή και ενδιαφέρουσα, χωρίς ιδιαίτερη προσοχή σε χρονολογίες και ονόματα στρατηγών και βασιλιάδων, αλλά με επιμονή στο να καταλάβουμε τον τρόπο ζωής και τον πολιτισμό εκείνων των μακρινών, στο χρόνο και στο χώρο, ανθρώπων και τόπων.

Θέλοντας να μας μάθει το παρελθόν της πανάρχαιης πόλης όπου ζούσαμε, «μιας από τις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης», όπως μας είπε, «μια που εξακολουθεί να κατοικείται αδιάκοπα επί τρεις χιλιάδες χρόνια», οργάνωσε πολλές επισκέψεις στο Μουσείο, στο Κάστρο και στα ερείπια του αρχαίου θεάτρου. Πριν από κάθε τέτοια επίσκεψη μας έκανε επί μια βδομάδα λεπτομερή περιγραφή του χώρου, τονίζοντας τα σημεία εκείνα που παρουσίαζαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ειδικότερα για το Μουσείο, μας έφτιαξε πλήρες διάγραμμα των αιθουσών του και του περιεχομένου των βιτρινών του. Για να μας δείξει την εξαιρετική ακουστική του θεάτρου, μας διάβαζε, όπως θυμάται ο Βάσος ο Τεφτσής, χρονογραφήματα του Παύλου Παλαιολόγου, από το «Ελεύθερον Βήμα», χωρίς να χρειαστεί να υψώσει τη φωνή του για να γίνει ακουστός από εμάς που ήμασταν στις κερκίδες.

Την πρώτη επέτειο από το θάνατο του Παλαμά, για τον οποίο μας είχε μιλήσει διεξοδικά, μας υπαγόρευσε ένα ποίημα που μας συγκλόνισε (μην ξεχνάμε πως ήταν Κατοχή). Ήταν το ποίημα που απάγγειλε ο Σικελιανός στην κηδεία του μεγάλου ποιητή. Το βρήκα όπως μας το υπαγόρεψε στο πρόχειρο μου.

Λεζάντα: Το ποίημα του Σικελιανού

Δεν ήταν μόνο η ελληνική ιστορία. Μας μύησε στον πολιτισμό της Ανατολής και της Δύσης. Τότε πρωτακούσαμε τα ονόματα του Σααντί, του Φιρντουσί, του Ομάρ Καγιάμ, μάθαμε για το έπος «Σαχ Ναμέ», για τα μεγάλα λυρικά ποιήματα «Γκιουλιστάν» και «Μποστάν», για τα «Ρουμπαγιάτ». Και από την άλλη πλευρά, τα ονόματα του Δάντη, του Ραμπελαί, του Θερβάντες, του Σαίκσπηρ. Σήμερα φαίνεται ίσως απίστευτο, αλλά τότε οι πιο πολλοί από μας ήμασταν τόσο βαθιά νυχτωμένοι, ώστε όταν ο Μίλτης ζήτησε από τον Ζαφείρη τον Παρισάκη, αν δεν κάνω λάθος, να γράψει στον πίνακα το όνομα του Σαίκσπηρ, αυτός έγραψε «σεξ-πηλ»!

Εγώ πάντως τότε πρωτάκουσα για τη «Θεία Κωμωδία» και ακόμα θυμάμαι, απ΄ έξω, την επιγραφή στην πόρτα της Κόλασης, όπως την άκουσα από το στόμα του Μίλτη

Per me si va nella citta dolende
per me si va, nel’ eterno dolore
per me tra la perdutta gente
lasciate ogni speranza voi chi entrate

Το φθινόπωρο του ΄43 ο Μίλτης, παράλληλα με τις “εργασίες” που μας έβαζε, μας κούρδισε να εκδώσουμε, η τάξη μας, περιοδικό! Δεχτήκαμε όλοι με ενθουσιασμό, μ΄ όλο που ήμασταν εντελώς ανίδεοι για τον τρόπο που θα το βγάζαμε σε πολλά αντίτυπα, στις επικρατούσες, λόγω της Κατοχής, συνθήκες. Οι ελάχιστοι πολύγραφοι που υπήρχαν στην πόλη μας (σε Τράπεζες ή Δημόσιες υπηρεσίες) ήταν υπό τον έλεγχο των Γερμανών. Βεβαία θα υπήρχε κάποιος στα χέρια της Αντίστασης, γιατί τον Ιανουάριο του ΄44 βγήκε πολυγραφημένη η “Ελεύθερη Λέσβος” του ΕΑΜ και το καλοκαίρι ο “Αντιφασίστας” της ΕΠΟΝ, αλλά φυσικά ο πολύγραφος αυτός ήταν απρόσιτος για μας.

Υπήρχε ακόμα η δυνατότητα να βγάζουμε τα αντίτυπα του περιοδικού με το σύστημα της “κόπιας”: Το κείμενο γραφόταν με ειδικό παχύ και βραδύπηκτο μελάνι σε μια λεία επιφάνεια και μεταφερόταν (ανάποδα) σε ειδικό σκληρό γυαλιστερό χαρτί, από το οποίο αναπαραγόταν σε πολλά αντίτυπα πιεζόμενο με χειροκίνητη πρέσα σε ειδικές λεπτές σαν τσιγαρόχαρτο κόλλες. Τέτοιες “κόπιες” είχε η Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών και ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις και όταν ο Μίλτης τους έκανε τη σχετική κρούση δέχτηκαν να μας επιτρέψουν να τις χρησιμοποιήσουμε. Το κακό είναι πως είχαν εξαφανιστεί ολοσχερώς οι ειδικές, λεπτές σαν τσιγαρόχαρτο, κόλλες, γιατί είχαν πουληθεί στη μαύρη αγορά σαν αυθεντικά τσιγαρόχαρτα, μ΄όλο που ήταν διαποτισμένες με θειάφι. Οι θεριακλήδες καπνιστές είτε τα κάπνιζαν απτόητοι, είτε απομάκρυναν το θειάφι θερμαίνοντας με σίδερο του σιδερώματος τα “τσιγαρόχαρτα”.

Μετά τον αποκλεισμό του πολύγραφου και της “κόπιας” το μόνο πολλαπλασιαστικό μέσο που μας έμεινε ήταν το καρμπόν, με το οποίο όμως μετά βίας και πολλού κόπου βγαίνανε πέντε αντίγραφα. Έτσι αποφασίστηκε το περιοδικό μας οι “Μαθητικές Σελίδες” να κυκλοφορεί σε πέντε αντίγραφα. Ο Μίλτης μας μοίραζε ομοιόμορφες κόλλες, στις οποίες γράφαμε τα κείμενά μας, με το χέρι ή με γραφομηχανή, σε πέντε αντίγραφα, του τις επιστρέφαμε κι αυτός τις βιβλιοδετούσε σε καλαίσθητα τεύχη, των οποίων το εξώφυλλο και την εσωτερική εικονογράφηση και διακόσμηση φιλοτεχνούσε ο ίδιος.

Οι “Μαθητικές Σελίδες” έβγαλαν συνολικά τέσσερα νούμερα και η επιτυχία τους ήταν τέτοια, που τις διαδέχτηκαν τα “Λεσβιακά Γράμματα” έντυπο περιοδικό γραμμάτων και τέχνης. Ο Μίλτης στην τάξη ανακοίνωσε πως κάποιος φίλος του, πετυχημένος έμπορος, ενθουσιάστηκε από τις “Μαθητικές Σελίδες” και δέχτηκε να χρηματοδοτήσει την έκδοση έντυπου περιοδικού. Έτσι οι χειρόγραφες “Μαθητικές Σελίδες”  μεταμορφώθηκαν στα τυπωμένα “Λεσβιακά Γράμματα”, με συντακτική επιτροπή την αρχική, διευρυμένη όμως με ανθρώπους των γραμμάτων.

Στο περιοδικό δε δημοσιεύονταν μόνο οι συνεργασίες μας, αλλά και ένα σωρό άρθρα επώνυμων  συμπολιτών μας (θυμάμαι ένα κομμάτι του Αντώνη Πρωτοπάτση με τον – αλλόκοτο στ΄ αυτιά μας – τίτλο «η γριά το πόνει ΄λαλει»). Δημοσιεύονταν επίσης άρθρα και μελέτες από αθηναϊκά λογοτεχνικά περιοδικά, που ήταν δυσεύρετα στην πόλη μας. Θυμάμαι μια βιβλιοκριτική για τον «Γιούνκερμαν» του Καραγάτση, που είχε κυκλοφορήσει ένα χρόνο πριν, στην οποία γινόταν μνεία για τον διαλεκτικό υλισμό και αναφερόταν φαρδιά πλατιά το όνομα του Ένγκελς. Κι αυτό την άνοιξη του ΄44! Γιατί το περιοδικό το χρηματοδοτούσε κρυφά το πολιτιστικό τμήμα του ΕΑΜ και κατάφερνε να περνάει μηνύματα της Αντίστασης, κάτω από τη μύτη των Γερμανών και του επίσημου λογοκριτή τους, του Γράββαλη.

Περισσότερα όμως για τα δυο περιοδικά της τάξης μας γράφω στο 3^ο μέρος.

Ο Μίλτης είχε προσχωρήσει στο ΕΑΜ από το ΄42 και ένα χρόνο αργότερα δημιουργήθηκε στο γυμνάσιο μας η πρώτη επονίτικη ομάδα. Ο Μίλτης κρατούσε επαφή μαζί της αλλά, αυτό πρέπει να τονιστεί, το κοινό μυστικό που μοιραζόταν με ορισμένους μαθητές του, δεν επηρέασε στο παραμικρό την παροιμιώδη αμεροληψία του.

Παιδιά της Μαθητικής ΕΠΟΝ σε εκδρομή στον Χάλικα

 

Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία. Για τον αγωνιστή Μίλτη Παρασκευα΄ί΄δη, όπως και για τον δημοσιογράφο, τον ζωγράφο και τον άνθρωπο Μίλτη Παρασκευα΄ί΄δη, ας γράψει κάποιος άλλος, αξιότερος μου. Εγώ ήθελα μόνο να γράψω δυο λόγια για τον καλό μου δάσκαλο, που μου έδωσε το «ευ ζην».

Advertisement