Στης ακρίβειας τον καιρό

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε την Παρασκευή στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 12 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Και πάλι, οι ισχυρομνήμονες φιλοι του ιστολογίου ίσως αναγνωρίσουν κάποια κομμάτια του σημερινού άρθρου, αφού πριν από μερικά χρόνια είχαμε αφιερώσει άρθρο στην παροιμία «Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι«. Επίσης, προσθέτω ένα γιουτουμπάκι στο τέλος.

Στης ακρίβειας τον καιρό

Η λέξη που πρωταγωνιστεί σε πολλές συζητήσεις τις τελευταίες μέρες, είναι η ακρίβεια, η συνεχής αύξηση των τιμών σε αγαθά πρώτης ανάγκης, σαν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, ανάμεσά τους και των επιπτώσεων της πανδημίας.

Οι πολιτικές δυνάμεις κάνουν προτάσεις για την αντιμετώπιση της ακρίβειας, τόσο γενικά όσο και σε επιμέρους τομείς, όπως σχετικά με τις τιμές της ενέργειας, αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε στο σημερινό σημείωμα πρόκειται να λεξιλογήσουμε γι’ αυτή τη λέξη που τόσο μας απασχολεί.

Ή μήπως γι’ αυτές τις λέξεις;

Διότι βέβαια, αν ανοίξουμε το λεξικό, θα δούμε ότι υπάρχουν δυο λήμματα «ακρίβεια». Το ένα, είναι αυτό που μας έχει κάνει δύσκολη τη ζωή, η άνοδος του κόστους ζωής, οι ακριβές τιμές των αγαθών πρώτης ανάγκης (και δεύτερης, και τρίτης: όλα ακριβαίνουν).

Υπάρχει όμως και η ακρίβεια που είναι η ιδιότητα του ακριβούς, που χαρακτηρίζει κάτι που έχει σαφήνεια, αξιοπιστία και πιστότητα. Λέμε, ας πούμε, «Η ακρίβεια των οδηγιών του δεν άφησε περιθώριο παρανόησης», ή «Πλήρωσα κάπου 200 ευρώ· για την ακρίβεια, 205».

Η πρώτη ακρίβεια αντιστοιχεί στον ακριβό και στο επίρρημα ακριβά, η δεύτερη στον ακριβή και στο επίρρημα ακριβώς· η πρώτη έχει αντίθετο τη φτήνια, η δεύτερη την ανακρίβεια· την πρώτη τη φοβόμαστε, τη δεύτερη την επιδιώκουμε.

Οι δυο αυτές λέξεις γράφονται με τον ίδιο τρόπο αλλά ομόηχες κανονικά δεν είναι. Η πρώτη ακρίβεια, η ακρίβεια των τιμών, προφέρεται με συνίζηση, τρισύλλαβη, η δεύτερη, η ακρίβεια των μετρήσεων, ασυνίζητη, τετρασύλλαβη. Γι’ αυτό κάποιοι είχαν προτείνει η πρώτη ακρίβεια, αυτή που αναφέρεται στις τιμές των αγαθών, να γράφεται «ακρίβια» για να ξεχωρίζει -αλλά η πρόταση δεν έπιασε.

Αν πιάσουμε από την αρχή την ιστορία των λέξεων αυτών, από τα αρχαία ελληνικά, θα βρούμε το επίθετο «ακριβής», το οποίο είχε σημασίες παρόμοιες με τη σημερινή: επακριβής, σαφής· αλλά και αυστηρός, αλλά και καθαρόαιμος, αυθεντικός· ήδη στα ελληνιστικά χρόνια, και προκειμένου για πρόσωπα, αναπτύσσει επίσης τη σημασία «φειδωλός, τσιγκούνης» (ακριβής τους τρόπους, στον Μένανδρο). Έτσι, ο ακριβής είχε τη σημασία και του επακριβούς ή του αυστηρού, και του σφιχτοχέρη, αλλά και του πραγματικού, του καθαρόαιμου, ενώ «ακρίβεια» σήμαινε μεταξύ άλλων όχι μόνο την αυστηρή διαχείριση των χρημάτων αλλά ακόμα και την τσιγκουνιά.

Στα μεσαιωνικά χρόνια ο ακριβής έγινε ακριβός, και στο μεσαιωνικό λεξικό του Κριαρά βρίσκουμε ότι «ακριβός» σημαίνει όχι μόνο πολύτιμος, αλλά και φειδωλός, σφιχτοχέρης, ακόμα και άπληστος, π.χ. «πότ’ ένας ακριβός την πεθυμίαν του χορταίνει με τα πλούτη;» (από την Ερωφίλη), ενώ η σημασία του φειδωλού διατηρήθηκε και σε επόμενα χρόνια όπως δείχνει η γνωστή παροιμία «ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι», που πλάστηκε ακριβώς την εποχή όπου «ακριβός» σήμαινε «σφιχτοχέρης» -ειρωνεύεται δηλαδή κάποιον που δείχνεται αυστηρός και φειδωλός για ασήμαντα θέματα αλλά επιεικής ή σπάταλος για σοβαρότερα.

Η ίδια σημασία έχει διασωθεί και σε άλλες παροιμίες που δεν είναι και τόσο γνωστές στην εποχή μας, όπως: «ακριβός κελάρης, καλός κελάρης» (ο φειδωλός διαχειριστής είναι καλός διαχειριστής), «του ακριβού το βιος σε χαροκόπου χέρια», «των ακριβών τα πράγματα τα τρων οι χαροκόποι», κι αυτή που μ’ αρέσει περισσότερο: «απ’ ακριβό βλέπεις, από γουλιάρη δε βλέπεις» δηλαδή από τον τσιγκούνη μπορεί να δεις και κανένα καλό, όχι όμως από τον άπληστο, τον λαίμαργο.

Παρομοίως, στα μεσαιωνικά χρόνια «ακρίβεια» ήταν όχι μόνο η προσοχή ή η λεπτολογία, αλλά και η φιλαργυρία, η αύξηση των τιμών, αλλά και η έλλειψη των καρπών, η σιτοδεία.

Με τον καιρό, το σημασιολογικό πεδίο της λέξης «ακριβός» περιορίστηκε ώστε να σημαίνει μόνο αυτόν που προσφέρεται σε υψηλή τιμή ή τον πολύτιμο ή τον πολυαγαπημένο, και κάτι ανάλογο έγινε και με την ακρίβεια, κι έτσι φτάσαμε στον σημερινό δυϊσμό.

Θα πει κανείς ότι είναι συνηθισμένο να παραπονιούνται οι καταναλωτές για τις υψηλές τιμές στην αγορά, όμως το σημερινό κύμα ακρίβειας είναι απολύτως πραγματικό και, το χειρότερο, δεν φαίνεται να είναι κάτι παροδικό. Μπορεί βέβαια ο (οΘντκ) υπουργός Ανάπτυξης, ο Άδωνης Γεωργιάδης, να ισχυρίστηκε τις προάλλες στην τηλεόραση ότι «το μεγάλο κύμα ακρίβειας, όπως το περιγράφετε, δεν έχει ακόμα έρθει» και ότι «για να ξοδεύουν οι καταναλωτές πάει να πει ότι έχουν», αλλά ελάχιστα έπεισε τους πολίτες, που βλέπουν τους φουσκωμένους λογαριασμούς και τις τιμές των αγαθών στην αγορά. Και βλέπουν και τα μέτρα της κυβέρνησης, που είναι λίγα και άτολμα και κατανοούν ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την ακρίβεια· για την ακρίβεια, αυτή η κυβέρνηση δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την ακρίβεια.

Υστερόγραφο

Ο τίτλος θυμίζει βέβαια το εύθυμο παραδοσιακό τραγούδι «Στης ακρίβειας τον καιρό»:

Στης ακρίβειας τον καιρό επαντρεύτηκα και γω
και μου δώσαν μια γυναίκα που ’τρωγε για πέντε δέκα.
Πρώτο βράδυ που την πήρα έφαγε μια προβατίνα
και το δεύτερο το βράδυ προβατίνα και γελάδι.

Εδώ από τη Δόμνα Σαμίου:

 

Advertisement