Χριστούγεννα με την Όμικρον

Μπήκαμε στη βδομάδα των Χριστουγέννων, αλλά τα φετινά Χριστούγεννα διαφέρουν, όπως διέφεραν και τα περσινά -κι αν τα περσινά βρίσκονταν κάτω από το στίγμα του κορονοϊού, τα φετινά, ειδικότερα, βρίσκονται κάτω από τη δαμόκλεια σπάθη της Όμικρον. Όχι μόνο εδώ -όλη η Ευρώπη θα κάνει Χριστούγεννα με την Όμικρον.

Ποιαν Όμικρον; Δεν είναι ανάγκη καν να ρωτήσει κανείς. Η Όμικρον του τίτλου δεν είναι, δυστυχώς, η Μαρκησία του Ο., του φον Κλάιστ, που έγινε και ταινία του Ερίκ Ρομέρ το 1975, δεν είναι ούτε η ηρωίδα της ερωτικής (και απαγορευμένης σε διάφορες χώρες) ταινίας Η ιστορία της Ο… (του 1973), είναι η νέα παραλλαγή του κορονοϊού που έχει τρομοκρατήσει όλη την Ευρώπη ή όλον τον κόσμο.

Το κανονικό της όνομα είναι Β.1.1.529, αλλά μετά την αποφαση του ΠΟΥ να ονομάζει τις παραλλαγές του κορονοϊού με γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, και αφού προς στιγμή είχε προταθεί το όνομα Νu (που όμως απορρίφθηκε για να μην μπερδεύεται με το New, όπως και το Ksi ίσως για να μη θιγεί ο πρόεδρος της Κίνας Xi Jinping), τελικά η καινούργια παραλλαγή ονομάστηκε Omicron.

Τα βαφτίσια της Όμικρον έγιναν στις 26 Νοεμβρίου -δηλαδή το όνομα δεν έχει ακόμα κλείσει μήνα, κι όμως τρομοκρατεί όλον τον κόσμο και η μια μετά την άλλη οι χώρες παίρνουν μέτρα και θεσπίζουν νέους περιορισμούς ή επαναφέρουν τους παλιούς.

Η Γαλλία, ας πούμε, θέσπισε περιορισμούς στην είσοδο ταξιδιωτών από τρίτες χώρες (εκτός ΕΕ), στις οποίες περιλαμβάνεται πλέον και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ο αριθμός των κρουσμάτων έχει ξανά εκτοξευτεί στα ύψη. Η Ελλάδα, η Ιταλία και η Πορτογαλία απαιτούν πλέον αρνητικό τεστ από όλους τους επιβάτες που μπαίνουν στη χώρα, ακόμα και από τους πλήρως (ή και τριπλά) εμβολιασμένους, ενώ ο δήμαρχος του Λονδίνου κήρυξε την πόλη σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Χώρες με μεγάλο ποσοστό εμβολιασμένων, όπως η Ολλανδία ή η Δανία κήρυξαν λοκντάουν ή πήραν δραστικά μέτρα περιορισμού για την περίοδο των εορτών.

Δηλαδή, τη φοβόμαστε την Όμικρον, επειδή όπως λέγεται είναι εξαιρετικά μεταδοτική. Γράφτηκε ότι αυτό κάπως αντισταθμίζεται από τη μειωμένη δραστικότητά της, όμως αυτό το τελευταίο δεν έχει αποδειχτεί. Επίσης, ακόμα και αν όντως είναι ηπιότερη, η υπερμεταδοτικότητά της αρκεί για να θέσει εκτός μάχης πολλούς υγειονομικούς κι έτσι να γονατίσει τα συστήματα υγείας.

Εμείς εδώ λεξιλογούμε, ακούγεται μια φωνή -πρέπει να λεξιλογήσουμε λοιπόν για το γράμμα Όμικρον. Το έχουμε ήδη κάνει βέβαια, σε ένα άρθρο πριν από πέντε χρόνια, οπότε θα αντιγράψω μερικά πράγματα από εκεί.

Και ξεκινάμε από το Ο, το Όμικρον, το δέκατο πέμπτο γράμμα του αλφαβήτου μας, Λέγεται «μικρόν» σε αντιδιαστολή με το Ωμέγα, που σήμερα αντιπροσωπεύει τον ίδιο φθόγγο, το /o/, δημιουργήθηκε όμως για να αναπαραστήσει το μακρό /ο/ που υπήρχε στα αρχαία ελληνικά αλλά έχει χαθεί προ πολλού.

Αλλ’ ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Στα ελληνικά αλφάβητα, το γράμμα όμικρον προήλθε από το φοινικικό ‘ayin, που σήμαινε «μάτι» και που ήταν ένας κύκλος. Το ‘ayin αντιπροσώπευε ένα ηχηρό διαρκές λαρυγγικό σύμφωνο, που δεν υπήρχε στην ελληνική γλώσσα, κι έτσι στα ελληνικά το Ο χρησιμοποιήθηκε ως φωνήεν.

Αρχικά, το γράμμα Ο ονομάστηκε ου, και στο αθηναϊκό αλφάβητο πριν από τη μεταρρύθμιση του 403 π.Χ. (επί άρχοντος Ευκλείδη) απέδιδε τρεις φθόγγους, το βραχύ /o/, το μακρό ανοιχτό και το μακρό κλειστό (όπως στο γαλλικό au). Χαρακτηριστικό είναι ότι στα ψηφίσματα πριν από το 403 η στερεότυπη εναρκτήρια φράση « Ἔδοξεν τῇ Βουλῇ καὶ τῷ Δήμῳ» γραφόταν ΕΔΟΧΣΕΝ ΤΕΙ ΒΟΛΕΙ ΚΑΙ ΤΟΙ ΔΕΜΟΙ, και κατά σύμπτωση σε αυτή τη μικρή φράση βλέπουμε το γράμμα Ο να αντιπροσωπεύει και τους τρεις φθόγγους, ο, μακρό ο και ου.

Μετά τη μεταρρύθμιση του 403 το Ο έμεινε να δηλώνει το /o/ ενώ για τον μακρό φθόγγο χρησιμοποιήθηκε το Ω, που προήλθε με διάνοιξη του κύκλου του Ο στο κάτω μέρος του. Το /u/ γραφόταν πλέον με το δίγραφο «ου» (το οποίο αρχικά είχε χρησιμοποιηθεί για να αποδώσει τον δίφθογγο «όου»). Οι αλλαγές αυτές είχαν ήδη συμβεί σε ελληνικά αλφάβητα άλλων πόλεων.

Στα ελληνιστικά χρόνια, εμφανίστηκαν οι ονομασίες ο μικρόν και ω μέγα. Στην αρχή οι ονομασίες κλίνονταν («διά του ο μικρού», «δια του ω μεγάλου γράφονται», διαβάζουμε στους Aλεξανδρινούς γραμματικούς) αλλά αργότερα εμφανίζονται οι άκλιτες σημερινές ονομασίες, όμικρον και ωμέγα.

Στο TLG, που έχει πλέον και μεταβυζαντινά κείμενα, δεν βρίσκεται λέξη «όμικρον», μόνο ένα ρήμα «ομικρογραφείται» στον Τζέτζη.

Στο ελληνικό αριθμητικό σύστημα, το Ο έχει αξία 70, και θα το θυμόμαστε ίσως από τη μετάφραση των Ο (των εβδομήκοντα). Το Ο είναι το δεύτερο συχνότερο γράμμα του αλφαβήτου μας, με συχνότητα 10,27%, όχι πολύ μακριά από το Α που προηγείται με 11,14%. Ο φθόγγος /o/ έχει ακόμα μικρότερη διαφορά από τον φθόγγο /a/, αλλά βρίσκονται στην τρίτη και τη δεύτερη αντίστοιχα θέση, αφού προηγείται σε συχνότητα ο φθόγγος /i/ που γράφεται με πολλούς τρόπους.

Στη χημεία, το Ο είναι το σύμβολο του οξυγόνου, αλλά γενικώς το γράμμα δεν χρησιμοποιείται και τόσο πολύ σε επιστημονικούς συμβολισμούς, ίσως επειδή οπτικά είναι πολύ εύκολο να μπερδευτεί με το 0, το μηδέν. Για τον λόγο αυτό, αν ο Δάντης έγραφε σήμερα την Κόλασή του, καθώς τα αμαρτήματα της ψηφιακής εποχής διαφέρουν από εκείνα του 13ου αιώνα, θα έβαζε σε έναν από τους πιο προχωρημένους κύκλους αμαρτωλών να τσουρουφλίζονται εκείνοι που φτιάχνουν κωδικούς πρόσβασης που περιέχουν και το Ο και το 0. (Βέβαια, κάποιοι φροντίζουν τουλάχιστον να δηλώνουν το μηδέν διαγραμμίζοντάς το στη μέση –αυτοί θα πάνε στο Καθαρτήριο).

Λέξεις με πολλά Ο είχαμε δει σε ένα ακόμα πιο παλιό άρθρο, στο οποίο και σας παραπέμπω. Αν θέλουμε να έχει μόνο Ο θα καταλήξουμε στο προσοδοφόρος με 5 ή στο μεσαιωνικό βρομοχνοτόστομος με 6. Αν δεχτούμε και άλλα φωνήεντα, με 7 Ο είναι ο οδοντοστοματολόγος, που είναι υπαρκτή ειδικότητα. Αν το τεντώσουμε, αρχίζουμε να στοιβάζουμε πολιτικο-τέτοια, π.χ. πολιτικοκοινωνικοοικονομικοί, με 8 Ο, ενώ με 9 Ο είχε βρει κάποιος ένα «αγριοαχλαδοπορτοκαλομανταρινομηλόζουμο», ενώ υπάρχει και φτιαχτή λέξη βυζαντινή «ἀκτινοχρυσοφαιδροβροντολαμπροφεγγοφωτοστόλιστος», με 10 Ο. Βέβαια, με τη λογική αυτή, και η λέξη του Αριστοφάνη με τα 172 γράμματα σπάει τα ρεκόρ σε όλες μάλλον τις κατηγορίες.

Τώρα με την παραλλαγή Ο, λέτε να αρχίσουν να μας φαίνονται αντιπαθητικές οι λέξεις με τα πολλά Ο ή ίσως δυσοίωνες; Δεν νομίζω, αλλά βέβαια η Όμικρον θα μας ταλαιπωρήσει -τουλάχιστον. Οπότε, πρέπει να ετοιμαστούμε να περάσουμε Χριστούγεννα με την Όμικρον…

Υστερόγραφο. Με τον κίνδυνο να γίνω φορτικός, ξαναθυμίζω ότι συνεχίζεται η ψηφοφορία για τη Λέξη της Χρονιάς, στην ειδική μας σελίδα. Μια από τις 42 υποψήφιες λέξεις είναι και η Όμικρον. Λέτε να βγει λέξη της χρονιάς; Ή να ελπίζει για το 2022;

Advertisement