Μόλλας (ένα χρονογράφημα του Βριάρεω)

Τρίτη σήμερα, μέρα που επί σειράν ετών έβαζα κείμενα του πατέρα μου. Έχω πει ότι θα κοιτάξω αν μπορώ να παρουσιάσω ένα μυθιστόρημά του, που το άφησε ανέκδοτο, αλλά δεν πρόλαβα ακόμα να το κάνω. Οπότε προς το παρόν σήμερα βάζω ένα χρονογράφημα του παππού μου, που δημοσιεύτηκε το 1928 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Πρέπει να πω ότι τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες πριν από λίγο καιρό. (Ο παππούς μου στα χαρτιά του είχε κρατήσει ελάχιστα, ένα από τα οποία το είχε βάλει ο πατέρας μου στο επίμετρο του βιβλίου του Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης, που το έχω παρουσιάσει στο ιστολόγιο σε συνέχειες).

Το συγκεκριμένο χρονογράφημα δημοσιεύτηκε στον Δημοκράτη στις 15 Δεκεμβρίου 1928 και αναφέρεται σε μια επίσκεψη του διάσημου καραγκιοζοπαίχτη Αντώνη Μόλλα στη Μυτιλήνη. Ο Μόλλας ήταν ο κορυφαίος καραγκιοζοπαίχτης της εποχής και στο ιστολόγιο τον αναφέραμε στο πρόσφατο άρθρο μας με αποσπάσματα από τα απομνημονεύματα του Σωτήρη Σπαθάρη. Ο παππούς μου αγαπούσε πολύ τον Καραγκιόζη και τον Μόλλα· όταν ήμουν παιδί συνήθιζε να μας παίζει ολόκληρες παραστάσεις και αυτό το αστείο του Μόλλα («πού να σε βάραγα και με τα ποτιστικά μου») το θυμάμαι να το λέει.

Σημειώνω ότι η ατάκα του Μόλλα «θα σε κόψω στα δυο σαν πεντακοσάρικο», που αναφέρεται στο χρονογράφημα, είναι σαφής υπαινιγμός στη διχοτόμηση των χαρτονομισμάτων που έγινε το 1922 από τον Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, ένα αναγκαστικό δάνειο δηλαδή για τη χρηματοδότηση των αναγκών του πολέμου στη Μικρασία.

Ωστόσο, το χρονογράφημα δεν αφορά μόνο τον Μόλλα αλλά και τις… περιπέτειες μιας παρέας που προσπαθεί να φτάσει στο σημείο όπου δινόταν η παράσταση του Μόλλα, υπό βροχήν και μέσα από τους λασπωμένους (και όχι ασφαλτοστρωμένους) δρόμους της Μυτιλήνης. Η Αλυσίδα, που αναφέρεται εδώ, είναι μια όχι ιδιαίτερα μακρινή γειτονιά και, όπως θα δείτε στη διήγηση, τα αυτοκίνητα ήταν μάλλον σπάνια.

Όπως θα δείτε, ο παππούς μου χρησιμοποιεί απλή καθαρεύουσα, με πινελιές αρχαΐζουσας αλλά και βέβαια πολλά δημοτικά στοιχεία, ένα μικτό είδος που ταιριάζει στο ελαφρώς ειρωνικό ύφος που είχαν όλα σχεδόν τα χρονογραφήματά του.

Μονοτονίζω και εκσυγχρονίζω την ορθογραφία.

ΜΟΛΛΑΣ

O συμπαθέστατος αυτός καλλιτέχνης, ο γνησιότερος εκπρόσωπος του λαϊκού πνεύματος μού είναι παιδιόθεν γνωστός και προσφιλής. Μειράκιον ακόμη, όταν βρισκόμουνα στην Αθήνα, θυμούμαι που έτρεχα κάθε βράδυ στο Στάδιο ή στη Δεξαμενή στην «γωνίαν αναψυχής» που ο Μόλλας έστηνε το ξύλινο και απελέκητο θεατράκι του με τη χιονάτη «οθόνη» χωρισμένη στα δύο —για την ευκολότερη αλλαγή σκηνής— που πάνω της «παρήλαυνον» οι πασίγνωστοι τύποι του, ο Καραγκιόζης, αυτή η μαλαγάνα, ο Χατζηαβάτης, ή χαϊδευτικώς «Χατζατζάρης», ο Νιόνιος, ο Μορφονιός, ο «Πεπόνιας», ο Μπαρμπαγιώργος και άλλοι. Και ο Μόλλας, κύριος και Θεός των, αόρατος όπως ο Ιεχωβά, τους εμψύχωνε, τους έδινε χαρακτήρα, φωνή, ψυχοσύνθεση, τους έκανε ζωντανούς και σκορπούσε σε μας το άδολο γέλιο. Θα ήτανε πλεονασμός αν ανέφερα κι ένα δυο από τα αμίμητα αστεία του, μα θα το κάνω. Όταν κάποτε ο Χατζηαβάτης έφαγε μια καρπαζά από τον Καραγκιόζη:

– Με σκότωσες βρε με τα ξερά σου!.. Κι ο Καραγκιόζης:

— Αμ πού να σε βάραγα και με τα ποτιστικά μου.

Άλλοτε ο Χατζηαβάτης προσπαθούσε να πείσει τον Καραγκιόζη να πάνε στο σεράγι για να κλέψουνε: Βρε Χατζατζάρη, θα φάμε ξύλο.

– Μη σε μέλει Καραγκιόζη μου, κάνω γω καλά.

— Μωρέ θα φάμε ξύλο σου λέω.

– Έννοια σου καημένε. Κάνω γω καλά.

Χραπ, χρουπ.

—    Τι με βαράς βρε Καραγκιόζη, με σκότωσες…

—    Κάνω γω καλά Χατζατζάρη, μη σε μέλει.

Και η σάτιρα πάντα στην ημερησία διάταξη: «πού κρύφτηκες μωρέ σαν τυ­ρί φέτα;», «σε ποιο τραμ τις πήρα τις ψείρες άραγε…», «θα σε κόψω στα δύο σαν πεντακοσάρικο» κλπ.

Αυτός είν’ ο Μόλλας. Γελαστός πάν­τα, εύθυμος, ανοιχτόκαρδος και κάνει να γελάει «το παρδαλό κατσίκι κι ο διάολος ο αρετσίνωτος».

Ήταν επόμενο φυσικά ύστερ’ από τό­ση γνωριμία όχι τόσο μ’ αυτόν όσο με τους τύπους του, πως θα ’τρεχα μόλις ήρ­θε να του σφίξω το χέρι, να τον θαυμά­σω και να του πω το καλώς όρισες. Και ξεκίνησα ένα βράδυ γεμάτος θάρρος και ελπίδα· βαστώντας στο ένα χέρι την ανοιχτήν ομπρέλα και στ’ άλλο ένα ηλεκ­τρικό φαναράκι διέσχιζα με αξιοθαύμα­στον ηρωϊσμό τους λασπότοπους της Αλυσίδας, ενώ μπρος μου, πλάι μου και πίσω μου φτερουγίζαν τεράστιες νυχτερίδες, οι ομπρέλες των εν ηρωϊσμώ συ­ναδέλφων μου, που τραβούσαν κι αυτοί στην ίδια διεύθυνση από τον ίδιο σκοπό εμψυχωμένοι.

Για κάμποση ώρα τα πράγματα πή­γαιναν καλά. Ο δρόμος ελαφρά ανηφο­ρικός και λασπωμένος μέχρι στο κέντρο της γης μάς επέτρεπε να τσαλαβουτάμε όσο γούσταρε η καρδούλα μας και να χωνόμαστε στο βούρκο σαν την οσία Μαρία την Αιγυπτία, άλλοτε μέχρι τον αστράγαλο κι άλλοτε ως το γόνατο, αναλόγως του βάθους κάθε τέλματος και του βάρους των σωμάτων μας. Έ­νας χοντρός παραδείγματος χάριν, βυ­θιζόταν μέχρι «του διακριτικού τού γέ­νους», ενώ ένας φουκαράς, αχαμνόων, αρχηγός πολυτέκνου οικογενείας, μόλις ακουμπούσε στας ακρωρείας των λασποσωρών, φερόμενος σχεδόν μετέωρος, σαν κρεμασμένος από αλεξίπτωτο —απ’ την ομπρέλα του— που αρμένιζε με έναν αληθινά «ούριον» άνεμον γεμάτον σταγονίδια βροχής.

Αλλά οι θεοί, είναι καμιά φορά ζηλότυποι και κατατρέχουν τους ναυαγούς Οδυσσείς. Kι ο Αίολος εφθόνησε την ουριοδρομία της συνοδείας και μας ξαπόλυσε μ’ ένα δυνατόν του φτάρνισμα μια στιγμιαία σοροκάδα που ήρκεσε για το αναποδογύρισμα κάθε ομπρέλας. Ο υποφαινόμενος έχασε το καπέλο του. Ο χοντρός κύριος τα γυα­λιά του κι ο συνετός οικογενειάρχης πέταξε με σκέρτσο ακρίδας πεντέξι μέτρα πιο κει. Ο αγέρας σταμάτησε άξαφνα, μα δυνάμωσε η βροχή. Όλοι μας στα­ματήσαμε την πορεία και επιδοθήκαμε στην επιδιόρθωση της ομπρέλας. Εν τω μεταξύ το νερό περνούσε το παλτό, το σακάκι το γελέκο κι έφθανε στα εν­δότερα, όταν… νέος αγέρας κατεστρεψε ό,τι κοντεύαμε να τελειώσουμε.

Την καταστροφή την ετελείωσε το έμ­βλημα του αιώνος, το αυτοκίνητον. Τρέχον «από ρυτήρος», ένα από τα απαί­σια αυτά τροχαία διέσπειρε την φρίκην και τον πανικόν εις τούς απηλπισμενους φουκαράδες και καθένας μας λησμονών τας προς την ομπρέλα του υποχρεώσεις την επέταξε και ετράπη εις άτακτον φυγήν.

Τι έκαμναν οι άλλοι δεν ξέρω. Εγώ όμως, τυχερός όπως πάντα μου, έπεσα ηρωικώς μέσα σε μια γούβα και την εγλίτωσα σώος και αβλαβής. Μόλις παρήλθε ο κίνδυνος περισυνέλεξα το καπέ­λο και την ομπρέλα μου και έσπευσα, όχι πια για το Μόλλα αλλά για το σπίτι μου. Ήμουν τόσο λασπωμένος ώστε ενόμιζα πως ούτε η κολυμβήθρα του Σιλωάμ δε θα μπορούσε να με ξελασπώσει. Μα και δω γελάστηκα. Ένας κατακλυσμός αρκετής διαρκείας με ξέπλυνε τελείως όσο να πάω σπίτι και δεν έμεινε παρά να στεγνώσω τα βρεμένα μου. Στο Μόλλα θα πάω … το καλοκαίρι αν τύχει να βρεθώ στην Αθήνα.

ΒΡΙΑΡΕΩΣ