Φραγκφούρτη ή Φρανκφούρτη; Πώς το γράφετε;

Στην αρχή είχα πει να βάλω μόνο το πρώτο ερώτημα του τίτλου, αλλά τελικά άλλαξα γνώμη και πρόσθεσα και το δεύτερο για να υπονοήσω ότι δεν με ενδιαφέρει να υποδείξω το σωστό (υπάρχει σωστό;) αλλά να καταγράψω προτιμήσεις και επιχειρήματα.

Και παρόλο που έβαλα και τη φωτογραφία (για να μην είναι ξερό και ρέκαλο το άρθρο), το ερώτημα φυσικά δεν αφορά μόνο την οικονομική πρωτεύουσα της Γερμανίας (αν είναι ακόμα), την πόλη στον ποταμό Μάιν (ή και τη συνονόματή της στον ποταμό Όντερ) αλλά όλες τις λέξεις, είτε κοινές λέξεις είτε κύρια ονόματα, που περιλαμβάνουν ή που μπορεί να περιλαμβάνουν το δίγραφο /νκ/.

Το έναυσμα για τη συζήτηση δόθηκε στο πρόσφατο άρθρο του φίλου μας του Ρογήρου για την Υπερδνειστερία. Εκεί, ο Ρογήρος επεκτάθηκε, σε σχόλιό του, στην Υπερκαρπαθία και παρατήρησε: Δεύτερη σε σπουδαιότητα πόλη της Υπερκαρπαθίας είναι το Μουκάτσεβο (έως το 2017 οι Ουκρανοί το ονόμαζαν Μουκάτσεβε/ για τους Ούγγρους ήταν και είναι το Μούνκατς), μεταγράφοντας το ουγγρικό Munkács

Διαφώνησε ο φίλος μας ο SearchPeloponnese: Τόσα χρόνια μαθαίναμε στο σχολείο ότι ο Υψηλάντης φυλακίστηκε στο Μούγκατς. Τώρα… άλλαξαν τα πράγματα…

Μοιραία, η συζήτηση επεκτάθηκε σε όλες τις (δάνειες) λέξεις που περιέχουν το σύμπλεγμα /νκ/, όπως και στα σχετικά τοπωνύμια ή κύρια ονόματα.

Κι επειδή έγινε μεγάλη συζήτηση, όμως περιορισμένη στα σχόλια ενός άσχετου άρθρου κι έτσι δυσπρόσιτη αλλά και αφανής για όσους δεν την είχαν πάρει είδηση, είπα να αφιερώσω το σημερινό άρθρο για να τη φέρω στο προσκήνιο.

Ο Μ. Τριανταφυλλίδης στη Γραμματική του 1941 εξετάζει το θέμα και των τριών άηχων συμφώνων κ, π, τ και παρατηρεί αυτά που βλέπετε εδώ:

Bλέπουμε δηλαδή, για να το περιορίσω στο γκ/νκ, ότι ο Τριαντ. γράφει «ιγκόγνιτο» αλλά θεωρεί ότι σε αυτό το «γκ» το κ πρέπει να προφέρεται σωστό κ και όχι γκ, γι’ αυτό και πιο πάνω γράφει: «μπάγ.κος», δηλαδή «μπάν.κος» και όχι «μπάνγκος».

Και παραδέχεται ότι «για να δειχτεί ότι το κ πρέπει να προφερθεί σωστό κ και όχι δίψηφο γκ, πολλοί γράφουν νκ αντί για γκ: γκρανκάσα, ινκόγνιτο, δονκιχωτισμός, Σαλαμάνκα.

Από αυτό συμπεραίνουμε πως ο ίδιος προτιμούσε να γράφει όχι μόνο «ιγκόγνιτο» (που το έχει γράψει πιο πάνω) αλλά και «γκραγκάσα, δογκιχωτισμός, Σαλαμάγκα». Τα δύο τελευταία τα έχω δει κι εγώ γραμμένα σε παλιά κείμενα (και δεν εννοώ τον Γιαννιώτη λόγιο Δημ. Σαλαμάγκα αλλά την ισπανική πόλη). Αλλά ενώ έγραφε «ιγκόγνιτο», το επαναλαμβάνω, θεωρούσε ότι η σωστή προφορά είναι «ινκόγνιτο».

Πάνω σε αυτό, ο φίλος μας ο Πέπε έκανε ένα θαυμάσιο σχόλιο στο οποίο διαφωνεί ελαφρώς με τον Τριανταφυλλίδη, μια και ο Πέπε υποστηρίζει ότι όταν προφέρουμε τη Φρανκφούρτη ή ακόμα και λέξεις όπως άτεγκτος ή ελεγκτικός δεν προφέρουμε ν αλλά το άλλο ένρινο που μοιάζει με ν, το άγμα που εμβληματική του παρουσία είναι στη λέξη άγχος.

Αυτά που γράφει στη Γραμματική ο Τριανταφυλλίδης απηχούν την κατάσταση του 1941. Και παλιότερα, θα έλεγα, διότι ο καθένας έχει για βασική γλωσσική ποικιλία εκείνη με την οποία ανδρώθηκε. Και πράγματι, φυλλομετρώντας παλιές εφημερίδες και άλλα κείμενα βρίσκει κανείς σε κύρια ονόματα πολλά γκ που σήμερα τα γράφουμε νκ.

Ας πούμε, ο βαρόνος von Schenk, που έπαιξε ενεργότατο ρόλο στον εθνικό διχασμό ως πρεσβευτής της Γερμανίας το 1914 στην Αθήνα τότε γραφόταν Σεγκ. Σήμερα τον γράφουμε Σενκ, εκτός από όσους μεταφέρουν παλιά κείμενα. (Βέβαια, στο πρόσφατο βιβλίο που έβγαλε ο Στράτος Δορδανάς, όπου εξετάζει τη δράση του βαρόνου, το όνομα αφήνεται, τουλάχιστον στον πρόλογο, αμετάγραφτο, von Schenk).

Η φίλη μας η Κιγκέρη σχολίασε χτες ότι «δεν έχει δει ποτέ τη γραφή Βαγκούβερ» για το Βανκούβερ του Καναδά, κι όμως τον 19ο αιώνα οι γεωγραφίες το έγραφαν Βαγκούβερ (ακόμα και σήμερα κάποιοι, πολύ λίγοι, το γράφουν έτσι).

Στα λεξικά ΛΚΝ ή/και Μπαμπινιώτη υπάρχουν οι εξής λέξεις με νκ (χωρίς κύρια ονόματα):

ανκόρ*

γιάνκης

γκρανκάσα

δοκνκιχοτικός, δονκιχοτισμός

ελάνκα** (είδος ελαστικής συνθετικής ίνας)

θινκ-τανκ*

ίνκα*

ινκόγνιτο (και ιγκόγνιτο στο ΛΚΝ)

κανκάν*

κονκάρδα (και κογκάρδα στο ΛΚΝ)

κονκλάβιο (και κογκλάβιο)

κονκορδάτο

κουνκάν** (ως παραλλαγή του κουμκάν)

κυβερνοπάνκ*

μινκ

μπάνκα, μπανκέρης

μπλάνκο*

νομενκλατούρα

πανκ, και πανκιό*

σάνκτους*

τάνκερ

τανκς

τρανκουίλο*

[Με * τα λήμματα που είναι μόνο στο λεξικό Μπαμπινιώτη, με ** όσα είναι μόνο στο ΛΚΝ]

Βλέπουμε εδώ ότι ορισμένες λέξεις από αυτές γράφονται και με «γκ» (κογκάρδα, ας πούμε, ή κογκλάβιο) αλλά δεν θυμάμαι να έχω δει «ταγκς» (που θα μπερδευτεί στις μέρες μας με τα ταγκ/tag και το ταγκάρω) ή τάγκερ ή μιγκ (οπότε από συμπαθές ζωάκι γίνεται ιπτάμενο θερίο).

Ο λόγος που σήμερα δεχόμαστε το δίγραφο νκ χωρίς ενόχληση (οι περισσότεροι, τουλάχιστον) είναι αφενός η κατακόρυφη αύξηση της γλωσσομάθειας και της εξοικείωσης με την ομιλία σε ξένες γλώσσες και πρώτιστα με τ’ αγγλικά, και αφετέρου η αναγνώριση του γεγονότος ότι, αν γράψουμε, έστω, «ταγκ» θα προφερθεί tag και όχι tank όπως συνιστούσε ο Τριανταφυλλίδης. (Να σημειώσω πάντως εδώ ένα χτεσινό σχόλιο του φίλου Ξεροσφύρη ότι από το tank με τη σημασία της δεξαμενής έχει προκύψει το βαπορίσιο «τάγκι» -που, υποθέτω, δεν θα προφέρεται «τάνκι»).

Προσθέτω ότι είναι και η επιρροή από τα αγγλικά που διευκολύνει την αποδοχή του /νκ/, πχ με λέξεις όπως πάνκ(ης), πανκιό και άλλες στα αγγλικά. Υπάρχει και ελληνική αυτόχθων λέξη, έστω και κύριο όνομα, που έχει το σύμπλεγμα /νκ/. Όταν ήμουν νέος, είχα μια φίλη την Άνκη, από το Ανδρονίκη. Δεν το έγραφε Άγκη 🙂 Αν μας διαβάζει, έχει θερμούς χαιρετισμούς!

Ο Τριανταφυλλίδης παραδεχόταν για ατέλεια του αλφαβήτου μας ότι δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα διάφορα είδη ντ π.χ. στη λέξη αντιανταντικός, όπου τα δυο τελευταία τα ήθελε να προφέρονται αναλυμένα: αν-ταν-τικός. Ε, για το μπ και το ντ πράγματι δεν μας βοηθάει το αλφάβητο να ξεχωρίσουμε το mp από το (m)b, τα έχουμε συζητήσει αυτά πολλές φορές, αλλά στην περίπτωση του γκ μας βοηθάει -κι έτσι όλο και συχνότερα γράφουμε «νκ».

Και η Φρα*κφούρτη κύριε; Παλιότερα, ασφαλώς Φραγκφούρτη γράφαμε. Ο Σουρούνης ακόμα στη δεκαετία του 80 έβγαλε τα «Μερόνυχτα Φραγκφούρτης». Σήμερα, όλο και περισσότερο βλέπω τη γραφή «Φρανκφούρτη». Το 1985 η Πολιτιστική (όπου ήμουν στη συντακτική επιτροπή) είχε δημοσιεύσει άρθρο για τη Σχολή της Φραγκφούρτης, αλλά σήμερα αν γκουγκλίσεις «της Φραγκφούρτης» το μηχανάκι σε ρωτάει μηπως εννοείς «της Φρανκφούρτης». Αντιστέκεται ακόμα η Φραγκφούρτη στα σώματα κειμένων, βέβαια, διατηρεί ένα 15-20%.

Από τα λεξικά, ο Μπαμπινιώτης που έχει και κύρια ονόματα έχει κύριο λήμμα το «Φρανκφούρτη» και δεύτερο το Φραγκφούρτη. Τα άλλα λεξικά δεν έχουν κύρια ονόματα, έχουν όμως το λουκάνικο. Και τα διάσημα λουκάνικα, το μεν ΛΚΝ, που είναι κάπως παλιότερο, τα γράφει Φραγκφούρτης, ενώ τα νεότερα ΜΗΛΝΕΓ και Χρηστικό τα γράφουν μόνο Φρανκφούρτης (στο γκουγκλ οι φρανκ- υπερέχουν με 9:1 ως προς τα λουκάνικα).

Η Φρανκφούρτη βέβαια αν αναλυθεί ετυμολογικά σημαίνει «οχυρό των Φράγκων». Το ότι γράφαμε οι περισσότεροι Φραγκφούρτη κάποτε ενώ σήμερα έχουμε μεταστραφεί στο «Φρανκφ-» δεν σημαίνει πως θα πισωγυρίσει και το φράγκο να γίνει… φράνκο, ούτε ο στρατηγος Φράγκος θα γίνει… Φρανκούλης Φράνκος. Ο άλλος στρατηγός όμως, ο Francisco Franco, ο Ισπανός δικτάτορας, που κάποτε τον έγραφαν «Φράγκο» τότε που ζούσε, όπως και τους οπαδούς του φραγκιστές, έχει προ πολλού κατοχυρωθεί Φράνκο και φρανκιστές οι νοσταλγοί του. (Αλλά, και πάλι, θα μείνουν οι Φραγκίστες στην Ευρυτανία!)’

Εγώ γράφω και Φρανκφούρτη, γράφω και Φραγκφούρτη, αναλόγως ορέξεως αλλά συχνότερα το Φρανκ-. Εσείς τι προτιμάτε;

Φραγκφούρτη ή Φρανκφούρτη;

Advertisement