Ποτάρες και μουσικάρες

Τις προάλλες πήρα ένα πολύ συμπαθητικό γράμμα από μια φιλόλογο, που μου εξέθεσε τον προβληματισμό της για ένα γλωσσικό φαινόμενο που έχει παρατηρήσει, από τότε που, εξαιτίας της πανδημίας, άρχισε να βλέπει περισσότερη τηλεόραση απ’ όσο συνήθιζε, ιδίως το πρωί και το μεσημέρι.

Πρόκειται για την αυξανόμενη χρήση του μεγεθυντικού επιθήματος -άρα για τη δημιουργία λίγο-πολύ εφήμερων μεγεθυντικών, στη γλώσσα των νέων, μεταξύ άλλων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ή όσων μιμούνται τους νέους, στη διαφήμιση ή στις εκπομπές της τηλεόρασης. Ο τίτλος που διάλεξα για το άρθρο προέρχεται από την ανάρτηση ενός (νεότερου) φίλου στο Φέισμπουκ, που έλεγε, πριν από καιρό, «αντί να είμαι στο νησί και να πίνω ποτάρες και ακούγοντας μουσικάρες, κάθομαι εδώ και σας διαβάζω» (ή κάτι τέτοιο). Μου είχε κάνει εντύπωση, παρόλο που κι άλλες φορές έχω δει αναρτήσεις για ποτάρες και μουσικάρες.

Κατά σύμπτωση, αυτές τις μέρες προβάλλεται μια διαφήμιση στοιχηματικής εταιρείας, με το σύνθημα: Σουβλακάρα, παρεάρα, ματσάρα και ΧΨΖ (δεν βάζω το όνομα της διαφημιζόμενης εταιρείας για να μη μας πάνε για γκρίζα διαφήμιση).

Η «ματσάρα» μου είναι εξαιρετικά οικεία, από παλιά. Σουβλακάρα και παρεάρα δεν θυμάμαι να έχω πει ποτέ. Γκουγκλίζονται πάντως και οι δυο τύποι, περισσότερο η σουβλακάρα. Κάπου ο Πετρετζίκης δηλώνει ότι θα παρουσιάσει συνταγή για «σουβλακάρα», ενώ η λέξη χρησιμοποιείται επίσης σε κριτικές διάφορων σουβλατζίδικων.

Θα μπορούσε να είναι δηλωτικό μεγέθους το -άρα της σουβλακάρας, αλλά είναι μάλλον δηλωτικό ποιότητας. Η λειτουργία του επιθήματος άλλωστε είναι διπλή. Μπορεί να έχει μεγεθυντική σημασία, όμως μπορεί και να δηλώνει (αντιγράφω από το ΛΚΝ) «την ύπαρξη σε πολύ μεγάλο βαθμό των στοιχείων ή της ιδιότητας που συνεπάγεται η πρωτότυπη λέξη». Να συμπληρώσω τον ορισμό του ΛΚΝ, «ή απλώς να δηλώνει επιδοκιμασία, πολύ καλή ποιότητα». Σαν παραδείγματα αυτής της δεύτερης κατηγορίας, το ΛΚΝ δίνει: γυναίκα – γυναικάρα, γκόμενα – γκομενάρα, έργο – εργάρα, ηθοποιός – ηθοποιάρα, ομάδα – ομαδάρα, παίχτης – παιχτάρα [τώρα τελευταία λέμε πολύ και «παιχτούρα»]. Προσέξτε ότι το επίθημα χρησιμοποιείται αδιακρίτως σε θηλυκά, αρσενικά ή ουδέτερα ουσιαστικά.

(Σημειώνω πως υπάρχει κι αλλο ένα επίθημα -άρα, για την παραγωγη αφηρημένων θηλυκών ουσιαστικών, όπως κουταμάρα, σαχλαμάρα, βουβαμάρα, που είναι τελείως άσχετο με αυτό που μας ενδιαφέρει σήμερα).

Ξανάρχομαι στο γράμμα της φίλης φιλολόγου. Μου λέει ότι τα επίθετα τείνουν να καταργηθούν σε σχέση με την ανάδειξη μιας ιδιότητας αφού με την κατάχρηση του επιθήματος «-άρα» περιττεύουν.

Είχε κάνει ένα πρώτο απάνθισμα τέτοιων όρων, που το είχε στείλει στα Νέα, στη στήλη του Ανδρέα Παππά, ο οποίος το δημοσίευσε, κατατάσσοντας μάλιστα τους όρους θεματικά. Βάζω το λινκ, αλλά το άρθρο είναι κλειδωμένο για τους μη συνδρομητές. Αντιγράφω από τη σκαναρισμένη σελίδα που μου έστειλε η φίλη μας:

1. Τηλεοράσεως και show business σημαντικά: εκπομπάρα, στουντιάρα, απαντησάρα, επεισοδιάρα, σκηνικάρα, καναλάρα, εικονάρα, αποψάρα, ατακάρα.

2. Εμφανίσεως σημαντικά (όλως τυχαίως, αφορούν κατά κανόνα γυναίκες): κουκλάρα, γυναικάρα, μοντελάρα, κοριτσάρα, θεάρα, καρακουκλάρα, κορμάρα, σωματάρα, κομματάρα.

3. Ρούχων και καλλωπισμού σημαντικά: φορεματάρα, καλσονάρα, σετάρα [πχ φούστα-μπλούζα], κομμωτηριάρα.

4. Διασκεδάσεως και lifestyle σημαντικά: ποτάρα, παρτάρα, τραγουδάρα, φωνάρα, καταστασάρα, εμπειριάρα, ζωάρα.

5. Γηπέδου σημαντικά: ομαδάρα, παιχνιδάρα, ντερμπάρα, παιχτάρα.

6. Σπιτιού και μαγειρικής σημαντικά: κουζινάρα, μπανάρα, μπαλκονάρα, τηγανάρα, σαλατάρα.

7. Επαγγελμάτων, αξιωμάτων και πόλεων (!) σημαντικά: δημοσιογραφάρα, αφεντικάρα, παραγωγάρα, προεδράρα, πρωθυπουργάρα, Λονδινάρα (sic).

Στο γράμμα της η φίλη μας συμπληρώνει τον παραπάνω κατάλογο με νέο απάνθισμα:

βλαχάρα, σουβλακάρα, δικάρα [της Πισπιρ.], παπουτσάρα, πασαρελάρα, προγραμματάρα, σχεσάρα, υπερδωράρα, προσωπάρα, αγαλματάρα, ψυχάρα, αποκλειστικάρα, Θεσσαλονικάρα, επιτροπάρα, τηλεορασάρα, θεματάρα, κρεβατάρα,

και στο τέλος σημειώνει: Τα ου φωνητά, pas encore.

Και με ρωτάει: Εσείς έχετε αντιληφθεί την έκταση του φαινομένου; Ποια είναι η γνώμη σας; Θα το δεχτεί η ελληνική γλώσσα; Γιατί εγώ ανατριχιάζω έτσι; Θα συνηθίσω; Θα πείτε «διάβασα τη γραμματάρα σας»;

Πράγματι, μπορούμε μάλλον να πούμε ότι υπάρχει κάποια αύξηση της χρήσης των μεγεθυντικών σχηματισμών. Η επιφύλαξη που φαίνεται στην τοποθέτησή μου οφείλεται στο ότι δεν είμαι απόλυτα βέβαιος αν έχουμε αύξηση της χρήσης ή απλώς αύξηση της ανάδειξης της χρήσης -δηλαδή κάτι που εντοπιζόταν κυρίως στον προφορικό λόγο τώρα αποτυπώνεται στα χιλιάδες βίντεο που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο ή στον οιονεί προφορικό λόγο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Βέβαια, η χρήση μεγεθυντικών επιθημάτων για δημιουργία εφήμερων τύπων, για διαφημιστικούς και άλλους λόγους δεν είναι κάτι καινούργιο. Από τον Ρωμηό του Σουρή και από άλλες πηγές του 19ου αιώνα ξέρουμε, ας πούμε, ότι τους πολιτικούς της εποχής τους παίνευαν με εκφράσεις όπως Τρικούπαρος, Κορδόναρος (και τον… υπερθετικό Κορδονορούμπαρος!), ή αργότερα Βενιζέλαρος κτλ.  Θυμόμαστε επίσης από τα παιδικά μας χρόνια τα Ολυμπιακάρα, Παναθηναϊκάρα, ΑΕΚάρα, ΠΑΟΚάρα, Αρειανάρα Ολέ! (Και ένα στιχάκι που λεγόταν τότε και που έχω καμιά πενηνταριά χρόνια να τ’ ακούσω: «από την Ολυμπιακάρα φύγανε τα Ολύμπια και μείνανε τα κάρα», είδατε δημιουργική επανανάλυση της λέξης; ).

Καινούργια δεν είναι λοιπόν τα μεγεθυμένα ουσιαστικά, αλλά μάλλον τον τελευταίο καιρό ακούγονται περισσότερο. Γιατί; Μπορεί κάποιοι να θέλουν να διανθίσουν τον λόγο τους, να τον κάνουν πιο εντυπωσιακό ή να μιμούνται άλλους που το έκαναν ήδη και τους εντυπωσίασαν. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι τύποι αυτοί ευδοκιμούν σε διαφημίσεις και σε τηλεοπτικές εκπομπές, δηλαδή εκεί όπου η υπερβολή έχει κεντρική θέση -όταν δεν φτάνει το δώρο κι όταν τη δωράρα την έχει καπαρώσει ο ανταγωνιστής, εσύ πρέπει να προσφέρεις «υπερδωράρα».

Να σημειώσω εδώ ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρώ επίσης αυξημένη χρήση και του υποκορισμού, ιδίως στα καταστήματα (τιμούλα, αποδειξούλα) αλλά και σε εκπομπές της τηλεόρασης. Κατά σύμπτωση, στην εκπομπή του Πετρετζίκη που ανάφερα πιο πάνω, η «σουβλακάρα» αποτελείται από «πιτούλα» και διάφορα άλλα. Αν ήταν μεγέθους σημαντικά, δεν θα χωρούσε η -άρα στην -ούλα, όμως το πρώτο εξαίρει την ποιότητα ενώ το άλλο αγρεύει συμπάθεια ή οικειότητα.

Θα το αντέξει η γλώσσα; Προφήτες δεν μπορούμε να γίνουμε κι όσοι επιχείρησαν να κάνουν προφητείες σε γλωσσικά θέματα διαψεύστηκαν, αλλά εγώ δεν θα χρησιμοποιούσα αυτό το ρήμα, «θα το αντέξει», διότι δεν θεωρώ πως είναι δα και κανένα μεγάλο κακό. Θα παγιωθούν αυτοί οι τύποι; Δεν ξέρω.

Όμως είναι ανθρώπινο και λογικό να αισθάνονται κάποιοι άβολα με την αλλαγή της γλώσσας (όπως και με την αλλαγή της ορθογραφίας) μιας και νοιώθουν πως αναστατώνεται ο κόσμος έτσι όπως τον έχει ο καθένας μας ταχτοποιήσει μέσα του. Παίζει εδώ ρόλο πιθανώς και ο κραυγαλέος ή αντιπαθητικός τρόπος με τον οποίο εκφέρονται κάποιες φορες οι σουβλακάρες και οι αποκλειστικάρες από τις τηλεοπτικές περσόνες (περσονάρες;)

Ενδιαφέρον έχει και η χρήση μεγεθυντικών σε τοπωνύμια όπως η Λονδινάρα, που ξένισε τον Ανδρ. Παππά, αλλά τυχαίνει να την έχω συναντήσει κάμποσες φορές, για διάφορες πόλεις (π.χ. Βερολινάρα, αλλά ακόμα και Λουξεμβουργάρα), όταν θέλουμε να τις παινέψουμε ή όταν τις νοσταλγούμε.

Κλείνοντας: η χρήση του επιθήματος -άρα είναι σχεδόν πάντοτε θετική, αλλά υπάρχουν και καναδυό εξαιρέσεις.

Όταν λέμε «αυτός είναι στην κοσμάρα του» (ή το πολύ ωραίο «στην καρακοσμάρα του») προφανώς το λέμε επιτιμητικά. Αυτό βέβαια δεν λέει και πολλά, διότι και το «είναι στον κόσμο του» αρνητική χροιά έχει, οπότε έχουμε απλώς επιτατική χρήση.

Υπάρχουν επίσης τα ειρωνικά. Αν δείτε στο Τουίτερ να γίνεται λόγος για «κυβερνησάρα», τις περισσότερες φορές αυτός που το λέει δεν είναι οπαδός της, ειρωνεύεται. Από την άλλη, μπορεί επίσης να ειπωθεί και επαινετικά το «κυβερνησάρα».

Όμως, όταν λέμε «είπε την αποψάρα του», μια φράση που είναι αρκετά συχνή σε συζητήσεις στο Φέισμπουκ, ποτέ δεν επαινούμε -πάντα ειρωνικά το λέμε, ιδίως για να ειρωνευτούμε τον στόμφο με τον οποίο διατυπώνεται (υπάρχει και λήμμα στο slang.gr).

Είπα λοιπόν κι εγώ την αποψάρα μου γι’ αυτό το θέμα!