Εσείς θα προσαρμοστείτε;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 21 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Ο υπουργός κ. Στέλιος Πέτσας έχει κερδίσει μιαν αμφίβολη υστεροφημία επειδή το όνομά του έχει για πάντα συνδεθεί με τη φερώνυμη λίστα εκμαυλισμού του Τύπου, η οποία συνέβαλε όχι λίγο στο να βρεθεί η χώρα μας στην τελευταία θέση στην ΕΕ από πλευράς ελευθεροτυπίας. Ωστόσο, από προχτές το όνομά του συζητιέται και πάλι με διαφορετική αφορμή, και συγκεκριμένα για την ατάκα του σε τηλεοπτική εκπομπή, ότι «Όποιος αρνείται να προσαρμοστεί, πεθαίνει». Την απάντηση αυτή την έδωσε όταν ρωτήθηκε αν η κυβέρνηση σκέφτεται να βοηθήσει τους εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που πριν από μερικά χρόνια υποβλήθηκαν σε πολλά έξοδα για να βάλουν φυσικό αέριο, επειδή ήταν πιο οικολογικό, και τώρα η κυβέρνηση τούς καλεί να επιστρέψουν στο πετρέλαιο.

Αλλά αυτά θα τα έχετε ήδη διαβάσει. Εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε θα λεξιλογήσουμε σήμερα για την προσαρμογή και τη λεξιλογική της οικογένεια.

Το ρήμα προσαρμόζω είναι αρχαίο. Εύκολα βλέπουμε ότι είναι σύνθετο, από την πρόθεση προς και το ρήμα αρμόζω, το οποίο είναι αρχαίο, ήδη ομηρικό: στο ε της Οδύσσειας, ο Οδυσσέας, που ετοιμάζεται να φύγει από την αγκαλιά και το νησί της Καλυψώς, φτιάχνει τη σχεδία του και τα ξύλα «τέτρηνεν δ’ άρα πάντα και ήρμοσεν αλλήλοις» που ο Ζ. Σίδερης το μεταφράζει «κι όλα σαν τα τρυπάνισε και τα ’δεσε ενωμένα».

Ήταν δηλαδή τεχνική η αρχική σημασία του ρήματος αρμόζω: δένω, συνδέω, ταιριάζω, όπως τεχνική ήταν και η πρώτη σημασία μιας παράγωγης λέξης που σήμερα χρησιμοποιείται με αφηρημένη, υψηλόφρονη ή καλλιτεχνική σημασία, εννοώ τη λέξη αρμονία, που κι αυτή έχει την προέλευσή της στο λεξιλόγιο των μαστόρων, των καραβομαραγκών, που ονόμαζαν «αρμονίας» τους συνδέσμους με τους οποίους ένωναν τις σανίδες των καραβιών· στην Οδύσσεια πάλι, στο ίδιο απόσπασμα με παραπάνω, ο Οδυσσέας ενώνει τα σανίδια «γόμφοισιν και αρμονίησιν» (με ξυλοκάρφια και δεντρόφλουδες, μεταφράζει ο Καζαντζάκης).

Η αρμονία βέβαια, πέρα από την κυριολεκτική τεχνική της σημασία έφτασε να σημαίνει τη συμφωνία, το ταίριασμα, και αυτές οι μεταφορικές σημασίες επικράτησαν, με εξειδίκευση στη μουσική, όπου η λέξη στην αρχαιότητα σήμαινε, ανάμεσα σε άλλα, τη συμφωνία των ήχων και στη συνέχεια τη μουσική κλίμακα, την οκτάβα, τους μουσικούς τρόπους/δρόμους. Από τα λατινικά (harmonia), η λέξη πέρασε στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, όπου η ανάμνηση της δασείας άλλοτε διατηρήθηκε (harmony, harmonie) και άλλοτε όχι (armonia στα ιταλικά), και επέστρεψε στα ελληνικά στα νεότερα χρόνια σε ονομασίες μουσικών οργάνων σαν τη φυσαρμόνικα, την αρμόνικα και το αρμόνιο.

Το αρμόζω και η αρμονία, που έπαιρναν δασεία στα αρχαία, ανήκουν σε μια μεγάλη οικογένεια λέξεων που ανάγονται στο ρήμα αραρίσκω (συνδέω, κατασκευάζω, τακτοποιώ). Στην ίδια ευρύτερη οικογένεια ανήκουν λέξεις όπως αρετή, άρθρο, αριθμός (που παίρνουν ψιλή), ενώ στο στενότερο παρακλάδι βρίσκουμε τις λέξεις άρμα, αρμός και αρμόδιος.

Το προσαρμόζω, κι αυτό αρχαίο (προσαρμόττω στους Αττικούς), είχε την αρχική σημασία «εφαρμόζω ταιριαστά», αλλά ήδη από την αρχαιότητα πήρε και τη σημασία «τροποποιώ κάτι ώστε να ταιριάζει». Και η προσαρμογή της ελληνιστικής εποχής είναι, με πολύ σπανιότερη παρουσία πάντως.

Οι άλλες λέξεις της οικογένειας είναι νεότερες, πλάστηκαν από τους λογίους τον 19^ο αιώνα, όπως προσαρμοστικός, προσαρμοστικότης («του παρατηρητού εν τη χρήσει του οφθαλμοσκοπίου», σημειώνει ο Κουμανούδης. Ακόμα νεότερα, ή τουλάχιστον δεν τα έχει καταγράψει ο Κουμανούδης, είναι το ρήμα αναπροσαρμόζω και η αναπροσαρμογή· κάποιοι ίσως έχουν ακούσει για ένα πανάρχαιο έθιμο ονόματι «αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή», που η ακριβής σημασία του χάνεται στα βάθη των αιώνων.

Η προσαρμογή στα νεότερα χρόνια έχει πάρει ποικίλες σημασίες, τόσο τεχνικές όσο και μεταφορικές· είχαμε προσαρμογή της οικονομίας στη νέα πραγματικότητα μετά την είσοδο στην (τότε) ΕΟΚ, έχουμε προσαρμογή ενός παιδιού σε ένα νέο σχολικό περιβάλλον, προσαρμογή ενός θεατρικού έργου για να παιχτεί στο ραδιόφωνο, προσαρμογή ενός οργανισμού στο ψύχος ή στην ξηρασία ή στη θερμότητα. Τώρα με την κλιματική αλλαγή, οι έμβιοι οργανισμοί προσαρμόζονται στη μεταβολή των συνθηκών και των οικοτόπων τους. Να θυμηθούμε πάντως και την καβαφική ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών.

Με τις νέες τεχνολογίες, πολλαπλασιάστηκε η ανάγκη για προσαρμοστικά, για σύνεργα δηλαδή που επιτρέπουν την επικοινωνία ή τη συνεργασία ανάμεσα σε διαφορετικές ή όχι απευθείας συμβατές συσκευές. Συχνά αυτά τα λέμε «αντάπτορες», από την αγγλική λέξη (adaptor).

Ένας έμβιος οργανισμός που δεν θα μπορέσει να προσαρμοστεί π.χ. στην άνοδο της θερμοκρασίας των υδάτων ή στη ρύπανση του περιβάλλοντος κινδυνεύει πράγματι να πεθάνει, αλλά αυτή η πραγματικότητα δεν δικαιολογεί την ασφαλώς ατυχή έκφραση του κ. Πέτσα, που ακούγεται σαν εμπαιγμός, πολύ περισσότερο που είναι η πολλοστή φορά που ένα στέλεχος της σημερινής κυβέρνησης εμφανίζεται ανάλγητο, ανίκανο να κατανοήσει την τραγική θέση στην οποία βρίσκονται χιλιάδες νοικοκυριά, μεταξύ άλλων εξαιτίας της επιλογής της κυβέρνησης να επιδοτεί την κερδοσκοπία των παρόχων. Αντί ο κ. Πέτσας να κατηγορεί τα σόσιαλ ή τους δημοσιογράφους ότι, τάχα, γίνεται «αποσπασματική προβολή της φράσης» του, καλά θα έκανε να ζητούσε ταπεινά συγγνώμη που πρόσβαλε χιλιάδες συμπολίτες μας.

Όσο για εκείνους που καλούνται να υποβληθούν σε νέες πολυδάπανες προσαρμογές για να μην παγώσουν τον χειμώνα, όπως και γενικότερα όσοι είναι «εξαρτημένοι από τον μισθό τους», δεν έχουν παρά να κάνουν μια μικρή προσαρμογή τη μέρα των εκλογών και να μαυρίσουν την αλαζονική κυβέρνηση των πλουσίων.

Advertisement