Μηνολόγιον Οκτωβρίου έτους 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως είναι αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις. Να σημειωθεί ότι μερικές φορές η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα, όπως εδώ ο θάνατος του Καζαντζάκη (που συνέβη 26.10 αλλά τον τιμάμε στις 27).

Bέβαια, κανονικά σήμερα θα δημοσιεύαμε τα μεζεδάκια, αφού είναι Σάββατο. Προτίμησα να μη μεταθέσω το μηνολόγιο, κι έτσι τα μεζεδάκια θα δημοσιευτούν αύριο, Κυριακή, κατ’ εξαίρεση.

Σα 1	Πρώτη κυκλοφορία του «Κεφαλαίου» υπό Καρόλου Μαρξ. Και η ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας, Και θανή Αντωνίου Κοντογεωργίου, του μαέστρου των χορωδιών.
Κυ 2	Θανή Αριστοτέλους του Σταγειρίτου και Μαχάτμα Γκάντη γενέσιον.
Δε 3	Φραγκίσκου της Ασίζης γέννησις. Και θανή Κατερίνας Γώγου.
Τρ 4	Θάνατος Τζάνις Τζόπλιν και Γκλεν Γκουλντ
Τε 5	Εκτόξευσις του Σπούτνικ Ι, του πρώτου τεχνητού δορυφόρου της Γης
Πε 6	Εφεύρεσις τηλεφωνίας υπό Αλεξάνδρου Γκράχαμ Μπελ και θάνατος του επανεφευρέτη της, Στιβ Τζομπς
Πα 7	Εδγάρδου Άλαν Πόε θανή
Σα 8	Πιττακού του Μυτιληναίου
Κυ 9	† Ερνέστου Τσε Γκεβάρα τελευτή (και Κορνηλίου του πολυτονιστού στιχοπλόκου γενέσιον)
Δε 10	Γενέσιον Ιωσήφ Βέρντι
Τρ 11	Κάθοδος Εμπεδοκλέους του Ακραγαντίνου εις τον κρατήρα της Αίτνης -Εντίθ Πιαφ και Ζαν Κοκτώ θάνατος
Τε 12	Ανακάλυψις της Αμερικής (αποφράς ημέρα)
Πε 13	Πρώτη έκδοσις του «Καλού στρατιώτου Σβέικ» υπό Γιάροσλαβ Χάσεκ
Πα 14	† Λεονάρδου Μπερνστάιν
Σα 15	† Ευγενίου Ο΄Νηλ
Κυ 16	Γενέσιον Όσκαρ Ουάϊλντ
Δε 17	† Κοίμησις Φρειδερίκου Σοπέν
Τρ 18	Επιμενίδου του Κρητός
Τε 19	Γενέσιον Αυγούστου Λυμιέρ
Πε 20	Γενέσιον Αρθούρου Ρεμπώ
Πα 21	Νικολάου Εγγονοπούλου γενέσιον
Σα 22	Ξενοφάνους του Κολοφωνίου
Κυ 23	Γενέσιον Μάνου Χατζιδάκι του μελωδού
Δε 24	† Ανδρέου Καρκαβίτσα
Τρ 25	Γενέσιον Παύλου Πικάσσο
Τε 26	Δημητρίου του Μυροβλύτου, Πανός του μεγάλου.
Πε 27	† Νικολάου Καζαντζάκη και Λου Ριντ
Πα 28	Επέτειος του ΟΧΙ
Σα 29	Αναχάρσιος του Σκύθου
Κυ 30	Γενέσιον Θεοδώρου Δοστογέφσκι αλλά και Κωνσταντίνου Καρυωτάκη· θάνατος Αναστασίου Λειβαδίτη
Δε 31	† Φρειδερίκου Φελλίνι· και Ναπολέοντος Λαπαθιώτη γενέσιον

Ο Οκτώβριος ή Οκτώβρης ή Οχτώβρης είναι ο δέκατος μήνας του ημερολογίου μας, όσο κι αν ολοφάνερα το όνομά του παραπέμπει στον αριθμό “οχτώ”. Για την ανακολουθία φταίνε οι Ρωμαίοι -διότι τα ονόματα των μηνών, όλα, είναι δάνειο από τα λατινικά. Το παλιό ρωμαϊκό μηνολόγιο άρχιζε από τον Μάρτιο και ο October ήταν ο όγδοος μήνας. Όταν αργότερα μεταρρυθμίστηκε το ημερολόγιο και μπήκαν στις δυο πρώτες θέσεις ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος, η αντιστοιχία χάλασε μια και ο Οκτώβριος είναι πια ο δέκατος μήνας.

Στον προφορικό λόγο, πολλοί, ίσως οι περισσότεροι, λένε “ΟκτώΜβριος”. Κάποιοι το γράφουν κιόλας. Αυτό θεωρείται από τους λαθοθήρες (αλλά και από πολλούς καλοπροαίρετους) έσχατο δείγμα αμορφωσιάς, ενώ δεν είναι παρά ένας λαϊκός τύπος, μειωμένου ίσως κύρους, πάντως με πολύ παλιά ιστορία στη γλώσσα μας -όπως είχα γράψει παλιά, οχτακόσια χρόνια λάθος το λέμε!

Εγώ πάντως δεν λέω Οκτώμβρης, προτιμώ να λέω Οχτώβρης ή Οκτώβριος, αλλά και, όταν μιλάω γρήγορα, Σεπτέβρης (ή Σεμτέβρης), Νοέβρης, Δεκέβρης, το βρίσκω πιο εύκολο -αυτό το μβρ δεν είναι ό,τι το πιο ευκολοπρόφερτο.

Ο Οκτώβρης στο λαϊκό μηνολόγιο λέγεται (; ) Αγιοδημητριάτης, από τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 του μήνα. Στον Πόντο λεγόταν Τρυγομηνάς, από τον τρύγο. Καμιά φορά λέγεται και Σποριάς ο Οκτώβριος αν και συνήθως ο Νοέμβρης έχει αυτό το όνομα.

Πάντως, πολλές παροιμίες με τον Οχτώβρη στη σπορά αναφέρονται, με γνωστότερη την: Οχτώβρης και δεν έσπειρες, λίγο σιτάρι θα΄χεις -και πολλές παραλλαγές, π.χ. Απού σπέρνει τον Οχτώβρη έχει οχτώ σωρους στ’ αλώνι ή Οκτώβρης και δεν έσπειρες – οκτώ σωρούς δεν έκαμες, παροιμίες που εκμεταλλεύονται τη συσχέτιση με τον αριθμό οχτώ.

Επίσης: Οχτώβρης βροχερός – Οχτώβρης καρπερός. Να σημειωθεί και η : Οχτώβρης Οχτωβριάκι – μικρό καλοκαιράκι, επειδή συμβαίνει τον Οκτώβριο να κάνει πολλές γλυκές μέρες.

Δεν έχουν όλες οι ευρωπαϊκές γλώσσες και χώρες τα λατινικά ονόματα των μηνών. Έτσι, στα τσέχικα, όπου τα ονόματα προέρχονται από το παλιό σλάβικο μηνολόγιο, ο Οκτώβρης είναι Říjen ενώ στα αλβανικά Tetori.

Ο Οκτώβρης έδωσε το όνομά του στην Οκτωβριανή επανάσταση, η οποία όπως ξέρετε έγινε στις 25 Οκτωβρίου 1917 με το Ιουλιανό (παλιό) ημερολόγιο που ίσχυε τότε στη Ρωσία, κι επειδή μια από τις πρώτες ενέργειες των μπολσεβίκων ήταν να αλλάξουν το ημερολόγιο υιοθετώντας το Γρηγοριανό, αμέσως η επέτειος μεταφέρθηκε στις 7 Νοεμβρίου, κι έτσι όλα τα χρόνια η Οκτωβριανή γιορταζόταν Νοέμβριο. Φέτος, τα 105 χρόνια από αυτή τη δεύτερη έφοδο στον ουρανό θα συμπληρωθούν ενώ θα μαίνονται συρράξεις στην πρώην σοβιετική επικράτεια, πρώτα και κύρια στην Ουκρανία.

Τα δικά μας Οκτωβριανά είναι η εξέγερση στην Κύπρο τον Οκτώβρη του 1931 κατά των Άγγλων, αν όμως ανοίξετε μια απο τις πρώτες εκδόσεις του λεξικού Μπαμπινιώτη ή το ΛΚΝ θα δείτε ότι “Οκτωβριανά” λέγονται (δήθεν) οι συγκρούσεις που έγιναν μεταξύ Ελλήνων επιστράτων και Γάλλων στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1916. Πρόκειται για λεξικογραφική γκάφα πρώτου μεγέθους, οι συγκρούσεις αυτές έγιναν Νοέμβριο και είναι τα Νοεμβριανά -για αυτή την απίστευτη τσαπατσουλιά δείτε εδώ αναλυτικότερα (στις νεότερες εκδόσεις του όμως το Λεξικό Μπαμπινιώτη έχει διορθώσει τη γκάφα).

Ο Οχτώβρης είναι ο πρώτος πραγματικά φθινοπωρινός μήνας -την τελευταία Κυριακή (στις 30 του μηνός δηλαδή φέτος) αλλάζει η ώρα, νυχτώνει απότομα νωρίτερα και επισημοποιείται έτσι ο επικείμενος ερχομός του χειμώνα. Επειδή όμως αλλάζει και η ώρα, και παίρνουμε πίσω την ώρα που είχαμε χάσει στα τέλη Μαρτίου, ο Οκτώβρης είναι ο μήνας του χρόνου με τη μεγαλύτερη διάρκεια, αφού διαρκεί 31 μέρες και μία ώρα. Υποτίθεται ότι η αλλαγή της ώρας θα σταματούσε, αλλά προς το παρόν η απόφαση αυτή της ΕΕ δεν έχει υλοποιηθεί.

Παραδοσιακά, ο Οκτώβριος είναι και ο μήνας της ανακοίνωσης των βραβείων Νόμπελ (η απονομή γίνεται τον Δεκέμβριο). Φέτος, η απονομή θα αρχίσει μεθαύριο, 3 Οκτωβρίου, νωρίς νωρίς.

Και για τον Οκτώβρη έχουμε πολλά τραγούδια. Θα βάλω φέτος το «Οκτώβρης ήταν» (1974), του Μίμη Πλέσσα και του Λευτέρη Παπαδόπουλου, με τη Ρένα Κουμιώτη. Δεν θα περάσει ο φασισμός!