Το παραποιημένο «ρητό» του Σόλωνα και η θανατική ποινή

Τις τελευταίες μέρες, με τον θόρυβο που δικαιολογημένα έχει ξεσπάσει για τη φρικτή υπόθεση της 12χρονης που, καθ’ ομολογία, βίαζαν και εξέδιδαν στον Κολωνό, ακούγονται ξανά φωνές που συνηγορούν υπέρ της επαναφοράς της θανατικής ποινής ειδικά για κάποια ειδεχθή εγκλήματα, όπως ας πούμε ο βιασμός ανήλικου.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφορεί ένα παραποιημένο «ρητό» του Σολωνα που θα μας απασχολήσει στο σημερινό άρθρο. Βάζω τη λέξη σε εισαγωγικά, επειδή δεν πρόκειται ακριβώς για ρητό αλλά για απόσπασμα από νόμο -αλλά αυτό που προέχει είναι η παραποίηση. Το ρητό το βλέπετε στην εικόνα αριστερά, που την παρέθεσε, σε χτεσινό σχόλιο, ο φίλος μας ο Μπλογκ. Εγώ το είχα δει σε μια παραλλαγή πριν από μερικές μέρες, στο Φέισμπουκ, ύστερα από υπόδειξη φίλου του ιστολογίου.

Tο υποτιθέμενο ρητό που αποδίδεται στον Σόλωνα είναι

Κίναιδος ασελγήσας εις παίδας, αυθημερόν τελευθησάτω

Αν γκουγκλίσετε την τελευταία λέξη του «ρητού» θα δείτε ότι έχει αρκετές δεκάδες εμφανίσεις, όλες τους τις τελευταίες μέρες, μεταξύ άλλων στον τίτλο προχτεσινού άρθρου του Δημήτρη Δανίκα στο ηλεκτρονικό Πρώτο Θέμα.

Γράφει ο Δανίκας:

Και για να τελειώνω, δύο πράγματα. Το πρώτο από ρήση που αποδίδεται στον μεγιστοτεράστιο νομοθέτη Σόλων: «κίναιδος ασελγήσας εις παίδας αυθημερόν τελευθησάτω». Σα να λέμε «το κανες; Τελείωσες»

Φαίνεται πως όταν κάποιος παίρνει τον κατήφορο της αναξιοπρέπειας χάνει και τη στοιχειώδη επαγγελματική επάρκεια, αν κάποτε την είχε -όπως μας δείχνει και το απόσπασμα που παρέθεσα, με την ακλισιά στον Σόλωνα (να μη σχολιάσω το «μεγιστοτεράστιος»).

Και βέβαια, από κάποιον που αφήνει άκλιτο τον… Σόλων δεν πρέπει να έχουμε αξιώσεις να καταλάβει ότι ο αρχαίος τύπος που παραθέτει είναι ανύπαρκτος -αντικανονικός και αδύνατον να υπάρξει.

Πράγματι, το ρήμα είναι «τελευτώ». Η προστακτική λοιπόν του αορίστου πρέπει να είναι «τελευτησάτω», όχι «τελευθησάτω»!

Μικρό το κακό, θα πείτε, θα χαλάσουμε τις καρδιές μας για ένα γράμμα; Αλλά στην πραγματικότητα απ’ όλο το «ρητό» που βλέπετε στην εικόνα, μονάχα η λέξη «αυθημερόν» υπάρχει απαράλλαχτη στο πραγματικό αρχαίο κείμενο. Και, το πιο σημαντικό, ο αρχαίος νόμος ήταν και στην ουσία του αρκετά διαφορετικός από το «αυθημερόν εκτελείται» που διαδίδουν οι σημερινοί θιασώτες της επαναφοράς της θανατικής ποινής.

Να ανατρέξουμε λοιπόν στο πρωτότυπο κείμενο. Θα το βρούμε στον Αισχίνη, στον λόγο «κατά Τιμάρχου». Ο Τίμαρχος ήταν Αθηναίος της παράταξης του Δημοσθένη. Περί το 345 πΧ, μετά την υπογραφή της «Φιλοκρατείου ειρήνης» με τον Φίλιππο της Μακεδονίας, που θεωρήθηκε ασύμφορη για τους Αθηναίους, ο Τίμαρχος κατέθεσε, για λογαριασμό του Δημοσθένη, «γραφή παραπρεσβείας» κατά του Αισχίνη, που ήταν ένας από τους πρεσβευτές, κατηγορώντας τον ότι χρηματίστηκε από τους Μακεδόνες.

Θέλοντας ο Αισχίνης να καθυστερήσει ή να ματαιώσει την εκδίκαση της υπόθεσής του, επικαλέστηκε τον νόμο για τη «δοκιμασία των ρητόρων», υποστήριξε δηλαδή πως ο Τίμαρχος ήταν πρόσωπο ανάξιο που έπρεπε να στερηθεί το δικαίωμα να παίρνει τον λόγο σε συνελέυσεις του Δήμου. Συγκεκριμένα, κατηγόρησε τον Τίμαρχο ότι κατασπατάλησε την πατρική περιουσία και, επιπλέον, ότι πορνεύεται. Οι σύγχρονοι μελετητές παρατηρούν ότι ο Αισχίνης δεν παρουσίασε μάρτυρες που να τεκμηριώνουν ότι είχαν σχέσεις με τον Τίμαρχο, και μαλιστα με αμοιβή, αλλά το γεγονός είναι ότι ο Αισχίνης έπεισε το δικαστήριο κι έτσι ο Τίμαρχος στερήθηκε τα πολιτικά του δικαιώματα και δεν μπορούσε να υποβάλει τη «γραφή παραπρεσβείας». Έτσι, την κατέθεσε αργότερα ο ίδιος ο Δημοσθένης -αλλά χωρίς να καταφέρει να καταδικάσει τον Αισχίνη.

Λοιπόν, στον λόγο του Κατά Τιμάρχου, ο Αισχίνης παραθέτει αυτολεξεί το κείμενο αρκετών αθηναϊκών νόμων σχετικά με την ανατροφή των παιδιών και τη δημόσια ηθική, ανάμεσά τους και τον νόμο που μας ενδιαφέρει.

Στην παράγρ. 16 του λόγου, παραθέτει τον νόμο «της ύβρεως» ως εξής:

Ἐάν τις Ἀθηναίων ἐλεύθερον παῖδα ὑβρίσῃ, γραφέσθω ὁ κύριος τοῦ παιδὸς πρὸς τοὺς θεσμοθέτας, τίμημα ἐπιγραψάμενος. Οὗ δ’ ἂν τὸ δικαστήριον καταψηφίσηται, παραδοθεὶς τοῖς ἕνδεκα τεθνάτω αὐθημερόν. Ἐὰν δὲ εἰς ἀργύριον καταψηφισθῇ, ἀποτεισάτω ἐν ἕνδεκα ἡμέραις μετὰ τὴν δίκην, ἐὰν μὴ παραχρῆμα δύνηται ἀποτίνειν· ἕως δὲ τοῦ ἀποτεῖσαι εἱρχθήτω. Ἔνοχοι δὲ ἔστωσαν ταῖσδε ταῖς αἰτίαις καὶ οἱ εἰς τὰ οἰκετικὰ σώματα ἐξαμαρτάνοντες.

Να τον μεταφράσουμε πρόχειρα:

Αν κάποιος Αθηναίος προσβάλει έναν ελεύθερο παίδα, ο κηδεμόνας του παιδιού να τον καταγγείλει εγγράφως στους θεσμοθέτες, απαιτώντας συγκεκριμένη τιμωρία. Κι αν το δικαστήριο τον καταδικάσει σε θάνατο, να παραδίδεται στους ένδεκα και να θανατώνεται αυθημερόν. Αν δε καταδικαστεί σε πρόστιμο, να το πληρώνει μέσα σε έντεκα μέρες μετά τη δίκη εφόσον δεν μπορεί να το εξοφλήσει αμέσως. Και μέχρι να το πληρώσει, να μένει φυλακισμένος. Και να είναι ένοχοι για τις ίδιες αιτίες όσοι προσβάλλουν δούλους. 

Βλέπουμε λοιπόν ότι το αρχαίο κείμενο δεν αφορά ειδικά παιδεραστικές σχέσεις, αφού η έννοια της ύβρεως είναι ευρύτερη -μπορεί να αφορά έναν κακοποιητή, έναν βιαστή ή έναν προαγωγό, και μάλιστα στο εισαγωγικό κείμενο, στην προηγούμενη παράγραφο 15, ο Αισχίνης λέει ότι μπορεί να αφορά άνδρες ή γυναίκες («ἐν ᾧ διαρρήδην γέγραπται, ἐάν τις ὑβρίζῃ εἰς παῖδα—ὑβρίζει δὲ δή που ὁ μισθούμενος—ἢ ἄνδρα ἢ γυναῖκα, ἢ τῶν ἐλευθέρων τινὰ ἢ τῶν δούλων, καὶ παράνομόν τι ποιῇ εἰς τούτων τινά, γραφὰς ὕβρεως εἶναι πεποίηκεν καὶ τίμημα ἐπέθηκεν, ὅ τι χρὴ παθεῖν ἢ ἀποτεῖσαι.»)

Επίσης, ο αρχαίος νόμος δεν προβλέπει ως αποκλειστική ποινή τον θάνατο αλλά αφήνει περιθώριο προστίμου. Και φυσικά ο αρχαίος  νόμος δεν χαρακτηρίζει ομοφοβικά τον δράστη.

Αρα, το «κίναιδος ασελγήσας εις παίδας αυθημερόν τελευτησάτω» (διόρθωσα τον τύπο), δεν στέκει ούτε καν σαν προσεγγιστική περίληψη του αρχαίου νόμου, αλλά αποτελεί διαστρέβλωση.

Όσο για τις εκκλήσεις για επαναφορά της θανατικής ποινής, τις βρίσκω ή άστοχες ή υποκριτικές. Επαναφορά της θανατικής ποινής, έστω και για ορισμένες μόνο κατηγορίες εγκλημάτων, είναι αδιανόητη σε χώρα της ΕΕ. Καταρχάς, έχουμε το αναντίρρητο γεγονός ότι υπάρχουν περιπτώσεις δικαστικής πλάνης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπολογίζεται ότι από το 1973 μέχρι σήμερα 138 καταδικασμένοι σε θάνατο τελικά απαλλάχτηκαν επειδή αποδείχτηκε η αθωότητά τους, ενώ άλλοι 10 εκτελέστηκαν ενώ ήταν κατά πάσα πιθανότητα αθώοι (σε άλλες πηγές βρίσκω διπλάσιους αριθμούς). Προφανώς, ένα κράτος δικαίου δεν μπορεί να ανεχτεί έστω και μία θανάτωση αθώου.

Όμως και για λόγους αρχής είναι αδιανόητη η επαναφορά της θανατικής ποινής, από τη στιγμή που το όλο σωφρονιστικό μας σύστημα βασίζεται στην αρχή ότι κάθε άνθρωπος έχει αξία και επιδέχεται βελτίωση ακόμα κι αν έχει διαπράξει το χειρότερο έγκλημα. (Θα έλεγα μάλιστα ότι με την ίδια λογική και η ποινή της ισόβιας κάθειρξης, εφόσον δεν αφήνει ανοιχτή τη δυνατότητα μετατροπής και τελικά αποφυλάκισης πριν από το τέλος της ζωής του κρατουμένου, είναι απάνθρωπη και ανάρμοστη για μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία).

Θα πει κάποιος: Αλλά δεν ζητάμε γενικευμένη επαναφορά της θανατικής ποινής, αλλά μόνο για τα ιδιαιτέρως ειδεχθή εγκλήματα -ας πούμε, τους βιασμούς παιδιών. Αλλά βέβαια το να ανοίξει η κερκόπορτα των εξαιρέσεων είναι πολύ επικίνδυνος δρόμος -αν σημερα επαναφερθεί η θανατική ποινή για τους βιαστές ανηλίκων, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ότι αύριο, υπό το κράτος της φρίκης από ένα άλλο αποτρόπαιο έγκλημα και της σχετικής «πίεσης της κοινής γνώμης», δεν θα επεκταθεί η εξαίρεση και σε άλλες κατηγορίες δραστών.

Και ενώ θα ήταν συγγνωστό να καταριούνται τον φονιά του πατέρα τους ή του παιδιού τους οι άμεσοι συγγενείς του θύματος, όσοι ωρύονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι ευχαρίστως θα έκοβαν κομματάκια τον ένα ή τον άλλο δράστη ειδεχθούς εγκλήματος δεν έχουν καμιά σχέση με το θύμα -στην πραγματική ζωή, οι συγγενείς των θυμάτων σηκώνουν με αξιοθαύμαστη αξιοπρέπεια και νηφαλιότητα τον σταυρό τους.

Υπάρχουν βέβαια και πολιτικοι που ζητούν επαναφορά της ποινής του θανάτου. Μου ήρθε μια «χορηγούμενη ανάρτηση» ακροδεξιού υποψήφιου δημάρχου Θεσσαλονίκης (δεν θα του κάνω το χατίρι να τον κατονομάσω) που ζητούσε επαναφορά της θανατικής ποινής για βιαστές παιδιών. Αυτοί δεν έχουν το ελαφρυντικό της αφέλειας, το κάνουν μόνο και μόνο για τα ψηφαλάκια. Μαυρίστε τους!