Δέκα αγγλικές λέξεις…..

Όταν ανοίξω το google στο κινητό μου, μου προτείνει να διαβάσω διάφορα άρθρα που ο αλγόριθμος έκρινε πως είναι πιθανό να μ’ ενδιαφέρουν. Κι έτσι, προχτές μού εμφάνισε ένα άρθρο με τον τίτλο «Δέκα αγγλικές λέξεις που έχουν ελληνικές ρίζες«.

Μόνο δέκα; θα πείτε. Ασφαλώς είναι πολύ πολύ περισσότερες, αν και όχι τόσες όσες τις θέλουν μερικοί. Το περίεργο όμως στο άρθρο αυτό ήταν πως οι περισσότερες από τις δέκα λέξεις δεν έχουν ελληνική ρίζα. Κι όταν είδα ότι το άρθρο αυτό αναδημοσιεύτηκε και σ’ άλλους ιστότοπους, σκέφτηκα πως ίσως αξίζει ένα αρθράκι ανασκευής. Ίσως, λέμε.

Ειναι τόσο σύντομο το άρθρο που μας δίνει την αφορμή για το σημερινό σημείωμα, που το αναδημοσιεύω ολόκληρο.

Είναι γεγονός πως το ελληνικό λεξιλόγιο έχει δανείσει πολλές λέξεις σε άλλες γλώσσες, κυρίως στα αγγλικά. Κάποιες από αγγλικές λέξεις που ακούμε ή χρησιμοποιούμε συχνά, δεν γνωρίζαμε καν ότι έχουν ελληνικές ρίζες.

Δείτε δέκα παραδείγματα:

1. Disaster (καταστροφή) = από το δυσοίωνος + αστήρ
2. Double (διπλός) = από το διπλούς – διπλός.
3. Mentor (μέντορας) = από το μέντωρ.
4. Mother (μητέρα) = από το μήτερ, μάτηρ, μήτηρ.
5. Pause (παύση) = από το παύση
6. Restaurant (εστιατόριο) = από το ρά + ίσταμαι = έφαγα και στηλώθηκα
7. Space (διάστημα) = από το σπίζω = εκτείνω διαρκώς
8. Exit (έξοδος) = από το έξιτε = εξέλθετε
9. Turbo (πολύ δυνατό) = από το τύρβη = κυκλική ταραχώδης κίνηση
10. Sponsor (υποστηρίζω οικονομικά) = από το σπένδω = προσφέρω (σπονδή).

Aυτό είναι όλο κι όλο το άρθρο, καμιά εκατοστή λέξεις. Για την ανασκευή και τον σχολιασμό του θα χρειαστούμε περισσότερες.

Ας πάρουμε μία προς μία τις λέξεις του δεκαλόγου και ας δούμε αν αληθεύει η ετυμολογία τους. Θα χρησιμοποιήσω δυο πηγές που θεωρούνται έγκυρες, το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη και τον ιστότοπο etymonline.com.

1. Disaster < δυσοίωνος + αστήρ, μας λέει. Η αγγλική λέξη ανάγεται στο ιταλ. disastro, από το πρόθημα dis- και το astro, το οποίο πράγματι, μέσω λατινικών, ανάγεται στο ελλ. αστήρ. Ωστόσο, το ιταλικό πρόθημα dis- προέρχεται από τα λατινικά και δεν ειναι δάνει από το ελληνικό «δυσ-«, ούτε βέβαια από το «δυσοίωνος». Μάλιστα, από άλλη ινδοευρωπαϊκή ρίζα προέρχεται το ελληνικό δυσ- και από άλλην το λατινικό dis-

2. Double < διπλούς, μας λέει. Στην πραγματικότητα, ανάγεται στο λατινικό duplus, από το duo = δύο, το οποίο βεβαίως είναι ινδοευρωπαϊκής προέλευσης και όχι ελληνικό δάνειο.

Είναι πολύ συνηθισμένη πλάνη (αν δεν είναι λαθροχειρία) να θεωρείται ελληνικό δάνειο μια λέξη των λατινικών (ή νεότερης γλώσσας) που απλώς προέρχεται από ινδοευρ. ρίζα. Αν το σκεφτούμε, είναι εντελώς παράλογο να υποθέσουμε ότι βασικότατες έννοιες όπως οι αριθμοί ή οι βασικοί βαθμοί συγγένειας είναι δάνεια -πώς έλεγαν τη μητέρα και τον πατέρα πριν δανειστούν τις λέξεις; Πώς μετρούσαν ως το τρία; Την πλάνη αυτή θα τη δούμε και σε άλλες λέξεις του δεκαλόγου.

3. Mentor < μέντωρ. Καμιά αντίρρηση εδώ, πράγματι αυτή είναι η προέλευση της λέξης, από τον ομηρικό Μέντορα, τον δάσκαλο του Τηλέμαχου. Για τον όρο αυτόν, που μέσω των αγγλικών της μανατζέρικης γλώσσας ξαναήρθε στα ελληνικά ως ουσιαστικό πλέον θα άξιζε άρθρο, ίσως το γράψουμε κάποτε.

4. Mother < μήτηρ, μας λέει. Και πάλι, η (συνειδητή;) σύγχυση της ινδοευρωπαϊκής προέλευσης με το ελληνικό δάνειο. Προφανώς, τόσο η αγγλική λέξη όσο και η μήτηρ ανάγονται σε ινδοευρ. ρίζα.

5. pause < παύση, μας λέει. Ισχύει -αν και βέβαια η αγγλική λέξη ανάγεται, μέσω λατινικών (pausa), μην το ξεχνάμε, όχι σε τύπο «παύση» αλλά στο αρχαίο «παύσις». Κι εδώ προχειρότητα. Και ίσως πιο εντυπωσιακό θα ήταν να δοθεί όχι το pause, του οποίου η ελληνική προέλευση είναι φανερή, αλλά πχ το pose.

6. restaurant < ρα + ίσταμαι, δηλαδή έφαγα και στηλώθηκα, μας λέει. Ανοησίες, λέω εγώ. Το παράδειγμα αυτό είναι αυτούσιο παρμένο από τα γραφτά της μακαρίτισσας Άννας Τζιροπούλου, της ηγερίας της ελληναράδικης παρετυμολογίας. Στην πραγματικότητα, η διεθνής αυτή λέξη ανάγεται, μέσω γαλλικών, σε λατινικό restaurare, όπου αναγνωρίζουμε το επαναληπτικό πρόθημα re- και το ρήμα (in)staurare από ινδοευρ. ρίζα *sta-. Η ιδέα δηλαδή είναι ότι το φαγητό σε ξαναδυναμώνει, σε ξαναφέρνει σε καλή κατάσταση, αφού μάλιστα αρχικά ο όρος στα γαλλικά ήταν bouillon restaurant, δυναμωτική σούπα, και αργότερα επεκτάθηκε στα καταστήματα που την πρόσφεραν. Αξίζει βέβαια χωριστό άρθρο, αλλά προς το παρόν να συγκρατήσουμε ότι δεν υπάρχει ελληνική αρχή.

7. space < σπίζω, μας λέει. Καμιά σχέση. Άλλωστε, πώς θα μπορούσε από αυτό το σπανιότατο ρήμα, που ελάχιστα ίχνη έχει αφήσει και στην ελληνική, να υπάρξουν δάνεια σε ξένες γλώσσες; (Υπάρχουν δύο ρήματα «σπίζω», το ένα που σημαίνει κελαηδάω και το άλλο που υποτίθεται ότι βρισκεται πίσω από την ομηρική έκφρ. «διά σπιδέος πεδίου», αν δεν πρόκειται για παρανάγνωση από το «δι’ ασπιδέος πεδίου»). Το αγγλικό space, απο την αλλη, ανάγεται στο λατιν. spatium, λέξη με αβέβαιη ετυμολογία.

8. exit < έξιτε = εξέλθετε, μας λέει. Στην πραγματικότητα, το αγγλ. exit ανάγεται στο λατινικό exit, τρίτο πρόσωπο του ρήματος exire, από πρόθεση ex και το ρήμα ire, το οποίο ανάγεται στην ίδια ινδοευρ. ρίζα όπως και το ελληνικό ιέναι.

9. turbo < τύρβη, μας λέει. Το λατινικό turba, που είναι η αρχη της λέξης, μπορεί πράγματι να είναι δάνειο από το ελλην. τύρβη (και σε αυτή την περίπτωση, η τουρμπίνα θα είναι αντιδάνειο) αν και μπορεί επίσης και τα δύο, λατινικό και ελληνικό, να είναι δάνεια από κάποια άλλη γλώσσα. Το ελληνικό τύρβη, με παράλληλο τύπο σύρβη, δεν έχει ικανοποιητική ετυμολογία. Πάντως εδώ έχουμε ένα γνήσιο ετυμολογικό πρόβλημα.

10. sponsor < σπένδω, μας λέει. H αγγλική λέξη ανάγεται στο λατιν. sponsor, εγγυητής, από το ρήμα spondere, εγγυώμαι, δίνω επίσημη υπόσχεση, που ανάγεται στην ίδια ινδοευρ. ρίζα με το ελληνικό «σπένδω».

Να κάνουμε το άθροισμα. Από τις 10 αγγλικές λέξεις του καταλόγου, μόνο οι 4 προέρχονται, ή πιθανώς προέρχονται, από τα ελληνικά -και είμαι και γενναιόδωρος, αφού συγκαταλέγω και το disaster, που είναι ελληνικής αρχής κατά το β’ συνθετικό του μόνο, αλλά και το απλώς πιθανό turbo.

Από τις υπόλοιπες 6 λέξεις, έχουμε 4 περιπτώσεις όπου η αγγλική λέξη ανάγεται σε ινδοευρωπαϊκή ρίζα, η οποία (αφελώς ή πονηρά) θεωρείται ελληνική, ενώ στην πραγματικότητα και η ελληνική λέξη προέρχεται από την ίδια ρίζα, δηλ. δεν είναι μητέρα της αγγλικής αλλά αδελφή ή ξαδέρφη της. Υπάρχουν και 2 περιπτώσεις με εντελώς ευφάνταστες ετυμολογήσεις.

Θα έλεγε κανείς πως είναι κωμικό να κατασκευάζονται μύθοι και να διαδίδονται αντιεπιστημονικές απόψεις για την ελληνική γλώσσα και τις ελληνογενείς λέξεις που συναντάμε σε άλλες γλώσσες. Πολύ εύκολα μπορεί κανείς να βρει όχι δέκα, αλλά εκατό και περισσότερες αγγλικές λέξεις με απολύτως σίγουρη ελληνική ετυμολογία -και μάλιστα όχι λέξεις του τύπου theatre, democratic, lyric, tragedy, όπου η ελληνική προέλευση είναι πρόδηλη, αλλά άλλες, που δεν φανερώνουν με το πρώτο την απώτερη καταγωγή τους.

Δείγμα:

1. almond
2. alms
3. anthem
4. asp
5. balm
6. bishop
7. bourse
8. boutique
9. box
10. buoy

Ορίστε, δέκα λέξεις μόνο από τα δύο πρώτα γράμματα του αλφαβήτου (την ετυμολογία τους τη βρίσκετε στο etymonline.com ή σε κάποιο λεξικό).

Τότε γιατί να γράφονται παραμύθια όπως σε αυτό το άρθρο; Ίσως για να αμφισβητηθεί η ισχύς της (γενικά αποδεκτής από όλους τους γλωσσολόγους) ινδοευρωπαϊκής θεωρίας. Και για να καλλιεργηθεί η υποτιμητική άποψη, που την εκφράζουν και κάποιοι σχολιαστες του άρθρου, για «το γλωσσικό μόρφωμα που λέγεται αγγλική γλώσσα» -παραγνωρίζοντας ότι, αν η αγγλική έχει αυτή τη στιγμή το πλουσιότερο λεξιλόγιο, το πέτυχε ακριβώς με το να δανείζεται αφειδώς από το λατινικό, το ελληνικό και το αγγλοσαξωνικό γλωσσικό ταμείο κι έτσι να έχει πολλαπλούς όρους για παραπλήσιες έννοιες (speed/velocity, freedom/liberty, ethnic/national…)

Οπότε, και το σημερινό άρθρο ανασκευής ίσως δεν στάθηκε εντελώς περιττό.

Advertisement