Τότε που οι κοπέλες φορούσανε φουστάνια – 22 (μυθιστόρημα του Δημήτρη Σαραντάκου)

Εδώ και κάμποσους μήνες άρχισα να δημοσιεύω, ύστερα και από τη δική σας ενθάρρυνση, ένα ανέκδοτο μυθιστόρημα του πατέρα μου.

Οι δημοσιεύσεις γίνονται κανονικά κάθε δεύτερη Τρίτη. Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή δεύτερη, η προηγούμενη βρίσκεται εδώ.

Η δράση ξεκίνησε επί δικτατορίας και συνεχίζεται στη μεταπολίτευση και στη δεκαετία του 1980. Ο Δήμος, ο κεντρικός ήρωας, είναι φιλόλογος. Ύστερα από μια μπερδεμένη σχέση με τη ζωγράφο Βασιλική ή Έζμπα που δεν ευοδώθηκε, μένει μόνος αφού και άλλες σχέσεις του δεν οδήγησαν σε κάτι μονιμότερο. Σήμερα μπαίνουμε στο δωδέκατο κεφάλαιο, που έχει τίτλο Συνταξιούχος. Βρισκόμαστε στα 1989.

12

ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ

Συνταξιοδοτήθηκε όταν έγινε εξήντα χρονών, έχοντας συμπληρώσει τριάντα πέντε χρόνια υπηρεσίας. Πήρε πλήρη και αρκετά καλή σύνταξη. Εκείνο όμως που τον χαροποίησε ιδιαίτερα ήταν πως οι μαθητές του, όχι μόνο αυτοί που ακόμα φοιτούσαν στο Γυμνάσιο, αλλά και παλαιότερων τάξεων, που είχαν αποφοιτήσει από χρόνια, οργάνωσαν εκδήλωση για να τον τιμήσουν. Η μεγάλη έκπληξή του όμως ήταν σαν αντίκρισε ανάμεσα στους συγκεντρωμένους τον Αποστόλου, τον Γεωργόπουλο, τον Χατζηγεωργίου κι άλλους παλιούς μαθητές του από την Πιερία. Όπως φαίνεται οι της Παιανίας και οι του Λιτόχωρου είχαν έρθει σε επαφή και οι πρώτοι ειδοποίησαν τους δεύτερους.

Η χαρά του δευτέρωσε όταν, δυο μήνες μετά, οι τελευταίοι τον πληροφόρησαν με γράμμα τους, πως για τη συμπλήρωση 25 χρόνων από την αποφοίτησή τους οργάνωναν συγκέντρωση και συνεστίαση και τον καλούσαν ως τιμώμενο πρόσωπο, να παραστεί. Πήγε πράγματι με το αυτοκίνητό του, χωρίς να διστάσει που θα οδηγούσε μονάχος τόσα χιλιόμετρα. Έφτασε αργά, περασμένες δέκα και για πρώτη φορά αποφάσισε να μείνει σε ξενοδοχείο, μια που δε μπορούσε πια να πάει στης Ντίνας, ούτε ήθελε να φορτωθεί νυχτιάτικα στον Αντρέα και στην Αναστασία.

Όντας προληπτικός (παρότι άθεος), περίμενε να τριτώσει το καλό. Και αυτό δεν άργησε. Η ενοποίηση της Αριστεράς προχωρούσε με μεγάλα βήματα. Υπογράφηκε το κοινό πόρισμα από τον Φλωράκη και τον Κύρκο και μπήκαν τα θεμέλια για τη συγκρότηση ενιαίου πολιτικού φορέα ύστερα από είκοσι και πάνω χρόνια εχθρότητας και  αντιπαράθεσης. Μαζί με τον Αλέκο και την Κατερίνα και τους καινούργιους φίλους του της Νέας Σμύρνης, κανόνισαν να πάνε στην κοινή συγκέντρωση των κομμάτων της Αριστεράς στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Ακούγοντας τις ομιλίες του Φλωράκη και του Κύρκου και ένοιωσαν όλοι τους σα να ξαναγεννιόταν το παλιό εαμικό πνεύμα. Στη συγκέντρωση είχαν ανταμώσει ένα σωρό παλιοί φίλοι και συναγωνιστές, που χρόνια τώρα οι μεν στιγμάτιζαν τους δε “αναθεωρητές” ή “δογματικούς” κατά περίπτωση. Τώρα όλα αυτά δείχνανε πως τέλειωσαν. Οι αντιδράσεις του ακροατηρίου και τα συνθήματα που ακούστηκαν κατά τη διάρκεια των ομιλιών, το έδειξαν.

«Δε σημειώθηκε ούτε ένα φάουλ» σχολίασε με ποδοσφαιρική ορολογία ο Βαγγέλης, όταν συναντήθηκαν την επομένη. Μετά την Ισπανία και στην Ελλάδα η Αριστερά θα προχωρούσε ενωμένη. Με τον Βαγγέλη συνέχισε να συναντιέται, όχι πια σε κομματικές συγκεντρώσεις αλλά σε ένα ωραίο ουζερί στην οδό Θεμιστοκλέους, γιατί, όπως ήταν φυσικό, όταν συνταξιοδοτήθηκε έπαψε να ανήκει στην κόβα των εκπαιδευτικών της περιοχής όπου υπηρετούσε και εντάχθηκε σε μια κόβα της γειτονιάς του.

Ενώ όμως «μέσα» τα πράγματα πήγαιναν καλά και του προκαλούσαν ευφορία και αισιοδοξία, οι εξελίξεις «έξω» τον ανησυχούσαν πολύ. Κάτι δεν πήγαινε καλά εκεί πάνω, όχι μόνο στη Σοβιετική Ένωση αλλά και στις λαϊκές δημοκρατίες, ιδίως σ΄αυτές. Στην Πολωνία ο Βαλέσα με την Αλληλεγγύη του, κατάφερε σχεδόν να διαλύσει το κράτος. Το ίδιο ασταθής φαινόταν η κατάσταση στην Ουγγαρία. Η φυγή χιλιάδων Γερμανών και Τσέχων προς τη Δύση μέσω Ουγγαρίας είχε πάρει τη μορφή καταιγίδας. Στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση οι εξελίξεις ήταν αντιφατικές. Η περεστρόικα και η γκλάστνοστ, που τόσες ελπίδες του γέννησαν, δεν περπατούσαν.  Στα τρία χρόνια της εφαρμογής τους τα πράγματα δεν πήγαιναν όπως τα περίμεναν. Τον Δήμο τον αναστάτωσε το αβυσσαλέο μίσος που φανερώθηκε να χωρίζει τους Αρμένηδες από τους Αζέρους, που εβδομήντα χρόνια ζούσανε μονιασμένοι και ισότιμοι.

Οι κυριολεκτικά συγκλονιστικές αυτές εξελίξεις, δεν τον άφησαν να χαρεί την αναβάθμισή του σε «διαχειριστή του χρόνου του», όπως χαρακτήριζε την κατάσταση του συνταξιούχου ο Αντρέας. Μέσα σε λίγες μόνο βδομάδες του 1989 ήρθε η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Η κατεδάφιση του Τείχους του Βερολίνου, η ουσιαστική αποτυχία της περεστρόικας και της γκλάστνοστ, ο περίεργος ρόλος του Γκορμπατσώφ, που στην αρχή, το 1985, τον εκτιμούσε πολύ, σχεδόν τον θαύμαζε, .όλα γίνανε μέσα σε λίγες βδομάδες.

Θα ήθελε πολύ να συζητούσαν τις εξελίξεις αυτές σε κάποιο κομματικό όργανο αλλά σε ποιο; Στην καινούργια κόβα του, το έβλεπε πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατο. Καλά παιδιά ήταν οι σύντροφοι και όταν τους βρήκε, με το σημείωμα της σύνδεσης και το κομματικό του βιβλιάριο, τον δέχτηκαν με προσήνεια. Από την αρχή όμως κάτι δεν του άρεσε. Σ΄ αντίθεση με την παλιά του οργάνωση, εδώ έλειπε ολότελα εκείνο το ωραίο πνεύμα της συντροφικότητας, που τόσο τον έθελγε. Όταν τέλειωναν τη συνεδρίαση, περασμένες δέκα συνήθως, έφευγε ολομόναχος και κλεινόταν στο σπίτι του. Κανείς ποτέ δεν τον ρώτησε πώς ζούσε και ποτέ δεν του πρότειναν να πάνε κάπου να τα πιουν, όπως ήταν ο κανόνας στην παλιά του οργάνωση. Θυμόταν όχι μόνο τα γλεντάκια τους αλλά και το ενδιαφέρον που δείχνανε για τους άλλους. Όταν είχε  πάθει το ατύχημα ο Βαγγέλης, ολόκληρη η κόβα παρέλασε να τον δει στο κρεβάτι του 401 Νοσοκομείου.

Ουσιαστικά με τον μόνο σύντροφο με τον οποίο απόκτησε φιλικές, ας τις πούμε έτσι, σχέσεις ήταν ο Γιώργος ο Λαμπρόπουλος, και τούτο γιατί συνέπεσε να δουλεύει λογιστής στην εκδοτική εταιρεία, όπου δούλευαν ο Νίκος και ο καινούργιος φίλος του ο Δημήτρης. Του άρεσε που ήταν αισιόδοξος εκ πεποιθήσεως καθώς και ο ανοιχτόκαρδος χαρακτήρας του. Στο σημείο αυτό έμοιαζε με τον Αντρέα. Και αυτό τον έκανε να παραβλέπει τη μονολιθικότητα και το απόλυτο πολλών απόψεών του.

Την ομοιότητα του Γιώργου με τον Αντρέα την ενίσχυε και η κοινή προϊστορία τους. Όπως ο Αντρέας έτσι και ο Γιώργος ήταν επονελασίτης στην Κατοχή, κυνηγήθηκε μετά τη Βάρκιζα, πήγε εξορία και έκανε τη θητεία του στη Μακρόνησο. Μεταξύ 1950 και 1973 είχε για πολιτικούς λόγους,  απολυθεί ή είχε εξαναγκαστεί να παραιτηθεί από τη δουλειά του τουλάχιστον εφτά φορές. Δεν έχανε ποτέ το κουράγιο του. Κάθε φορά που γυρνούσε με το χαρτί της απόλυσης στο χέρι, έλεγε στη γυναίκα του το στίχο του Καβάφη:

αλλ’ είμαι νέος και με υγείαν αρίστην

και ξαμολιόταν να βρει άλλη δουλειά. Εύρισκε πάντα, γιατί ήταν πολύξερος, πολυμήχανος και εργατικός. Όταν είπε για έβδομη φορά το στίχο του Καβάφη, το φθινόπωρο  του ΄73, η γυναίκα του βούρκωσε. Ήταν πια ο Γιώργος της πενήντα χρονών με ρευματισμούς και κάποιες ενοχλήσεις στην καρδιά. Ευτυχώς σε λίγους μήνες έπεσε η Χούντα και στο μεταξύ βρήκε θέση στην επιχείρηση που εξέδιδε το Λεξικό.

Όταν έλυσε το πιο σοβαρό πρόβλημα  της ζωής του, το βιοποριστικό, ρίχτηκε με τα μούτρα στους άλλους δύο τομείς των ενδιαφερόντων του, τον κομματικό και τον μορφωτικό. Εξελίχθηκε σε αχτιδικό στέλεχος και επιφανή παράγοντα του Κινήματος της Ειρήνης  και η κουβέντα του μετρά στα μέλη και στα όργανα του Κόμματος. Στον μορφωτικό τομέα θυσίαζε τις ώρες του ύπνου του, θέλοντας να καλύψει τα κενά που του άφησε η ελλιπής και διακεκομμένη λόγω των περιπετειών του, εκπαίδευσή του. Διάβάζε τα πιο ετερόκλητα βιβλία, από το Κεφάλαιο του Μαρξ ως την Καταγωγή των Ειδών του Δαρβίνου και την Εισαγωγή στη Φιλοσοφία του Ντυράν.

Τελικά ο Γιώργος ο Λαμπρόπουλος ήταν ο μόνος από τα μέλη της κόβας, με τον οποίο ο Δήμος έκανε παρέα αλλά και κουβέντιαζε εκτός της κομματικής ρουτίνας. Μολονότι πολύ συχνά διαφωνούσαν και καυγαδίζανε, ο Δήμος το προτιμούσε αυτό από τον τελείως μηχανοποιημένο και τυπικό τρόπο, με τον οποίο λειτουργούσε η οργάνωση. Εκεί όλα γίνονταν σε πνεύμα διεκπεραίωσης και ρουτίνας. Ο γραμματέας έκανε την εισήγησή του, που κρατούσε δέκα με δεκαπέντε λεπτά, ο αχτιδικός, αν παρευρισκόταν, έλεγε κι αυτός τα δικά του άλλα δέκα λεπτά και ελάχιστα μέλη παίρνανε το λόγο, κατά κανόνα για να συμφωνήσουν με την εισήγηση.

Ο Γιώργος ο Λαμπρόπουλος από τον καιρό του 20^ου Συνεδρίου, έβλεπε με δυσπιστία και την περεστρόικα και την γκλάστνοστ αλλά και τον ίδιο τον Γκορμπατσώφ.

«Καινούργιος Χρουστσώφ μας ξεφύτρωσε», τους είπε μια μέρα.

Δεν του άρεσε ούτε η γραμμή που ακολουθούσε ο Φλωράκης για την ενοποίηση της Αριστεράς και διαφωνούσε με το κοινό πόρισμα. Το εύρισκε ενδοτικό. Κατά την άποψή του το κόμμα έπρεπε να βαδίσει μόνο του, χωρίς τα «βαρίδια» τέτοιων αναξιόπιστων συμμάχων.

Τελευταία οι συζητήσεις που έκανε ο Δήμος με τον Γιώργο, καταλήγανε σε καυγά. Κατ΄ αρχήν δε δεχόταν πως υπήρξε «κατάρρευση» αλλά «ανατροπή» Πράχτορες της ΣΙΑ, επωφελήθηκαν από την έλλειψη επαγρύπνησης, που προκάλεσε η πολιτική της περεστρόικας, εισχωρήσανε σον κρατικό μηχανισμό και σε συνεργασία με κάποιους προδότες και περισσότερους ιδιοτελείς καιροσκόπους, ανατρέψανε το καθεστώς.

Ο Δήμος δε μπορούσε να ικανοποιηθεί με μια τόσο απλοϊκή εξήγηση. Αλίμονο αν με μυστικούς πράκτορες και προδότες μπορεί να διαλυθεί μια «ακατάλυτη ένωση ελεύθερων δημοκρατιών» όπως άρχιζε ο κρατικός ύμνος της Σοβιετικής Ένωσης. Αν ήταν αυτό δυνατό, θα περίττευαν οι πόλεμοι. Εκείνο που τον προβλημάτιζε ήταν η παθητική στάση, η απόλυτη αδράνεια, πιο σωστά, των σοβιετικών κομμουνιστών, που δεν ήταν μερικές χιλιάδες αλλά εκατομμύρια. Κι όμως κανείς τους δε μπόδισε το γκρέμισμα των αγαλμάτων του Λένιν.

Θυμήθηκε τα δικά τους. Η επονίτικη ομάδα τους στη Νέα Σμύρνη είχε περιοριστεί πολύ αριθμητικά, αλλά υπήρχε. Πολλοί αποστασιοποιήθηκαν, μερικοί πιάστηκαν, η Αλκυόνη, ο Τάκης και ο Χρήστος βγήκαν στο βουνό, αλλά καμιά δεκαριά παρέμειναν και συνεδρίαζαν σε πολύ αραιά διαστήματα. Τότε ακριβώς, τον Οκτώβρη του ΄49, στην τρίτη επέτειο από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού και ενώ είχαν πέσει πια το Βίτσι και ο Γράμμος κι όλα φαίνονταν να έχουν τελειώσει, ο Βασίλης πρότεινε να κάνουν κάτι για να τιμήσουν τη μνήμη της Αλκυόνης, που όπως μάθανε την είχαν τουφεκίσει πριν ένα μήνα. Δεν υπήρξε καμιά εντολή από την τομεακή. Ουσιαστικά οι οργανώσεις είχαν διαλυθεί κι αν η δικιά τους στεκόταν, υπήρχε σαν παρέα περισσότερο παρά σαν οργάνωση.

Έτσι ένα βράδυ, ο Βασίλης, η Μαργαρίτα, ο Νίκος κι αυτός πήγανε για γράψιμο, όχι όμως στη γειτονιά τους, παρά στις Τζιτζιφιές και γράψανε στους τοίχους: “Ζήτω τα τρίχρονα του Δημοκρατικού Στρατού. Ο αγώνας συνεχίζεται”. Θα μου πεις, σκέφτηκε, και τι έγινε; Πόσοι θα διάβασαν  τα γραψίματά τους σ΄ αυτή την απόμερη και αραιοκατοικημένη, τότε, γειτονιά. Πάντως κάτι κάνανε. Δε μείνανε με σταυρωμένα χέρια. Εκεί γιατί δε γίνεται τίποτα; Τον εντυπωσίαζε η παντελής αδιαφορία που έδειχνε ο λαός για τη διάλυση του ΚΚΣΕ και της ΕΣΣΔ;”

Για το ίδιο θέμα κουβέντιαζε συχνά και με τον Αλέκο και την Κατερίνα. Και με έκπληξη, γιατί δεν το περίμενε, κατάλαβε πως οι εξελίξεις αυτές τους πίκραναν κι εκείνους. Αντί να επιχαίρουν για την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, που πάντοτε θεωρούσαν δημιούργημα του σταλινισμού, τον οποίον εξακολουθούσαν να αποστρέφονται, τους είδε να θλίβονται ειλικρινά. Σε μια κουβέντα που είχανε, η Κατερίνα του είπε

«Ανεξάρτητα αν ήταν σοσιαλισμός όπως πιστεύεις εσύ ή δικτατορία όπως πιστεύω εγώ, το γεγονός είναι πως είχαν δημιουργήσει ένα κράτος προνοίας για το λαό και επειδή αποτελούσαν το αντίπαλο δέος, αναγκάστηκαν, με πόνο ψυχής εννοείται, να τους μιμηθούν και οι δυτικοευρωπαίοι. Τώρα όλα αυτά θα ανατραπούν και στην Ανατολή και στη Δύση, Το κεφάλαιο θα πάρει παντού το αίμα του πίσω».

Στον ίδιον, το ότι έπαψε ξαφνικά να υπάρχει η Σοβιετική Ένωση, στην αρχή του φαινόταν απίστευτο. Δε μπορούσε να το χωρέσει το μυαλό του. Αναζητούσε σε συζητήσεις και σε δημοσιεύσεις μιαν εξήγηση και δεν την εύρισκε. Όσο περνούσε ο καιρός και σκεφτόταν πιο βαθιά τις εξελίξεις, άρχισε να θυμώνει. Ένιωθε σα να τον εξαπάτησαν κάποιοι, στους οποίους είχε δείξει απόλυτη εμπιστοσύνη. Και το χειρότερο ήταν πως  δε μπορούσε να συζητήσει τις εξελίξεις αυτές στο κόμμα ή καλύτερα στην κόβα στην οποία μεταφέρθηκε όταν πήρε σύνταξη.

Εκείνο που μεγάλωνε την αδημονία του και δυνάμωνε την οργή που ένιωθε, ήταν η απουσία κάποιας σοβαρής ανάλυσης είτε στα κομματικά έντυπα, τον «Ριζοσπάστη» ή την ΚΟΜΕΠ. Τελικά σταμάτησε να πηγαίνει στις  συνεδριάσεις της κόβας. Δεν πήρε μέρος ούτε στις συνεδριάσεις για το 13^ο Συνέδριο. Αποστασιοποιήθηκε κι έμεινε ξεκρέμαστος. «Ανένταχτο μέλος του κόμματος» όπως είπε αστειευόμενος στον Αλέκο, όταν τον ρώτησε σχετικά.  Του διευκρίνισε πάντως πως ποτέ του δε μετάνιωσε που οργανώθηκε στο κόμμα,. Γνώρισε εκεί πολλούς αξιόλογους ανθρώπους και κυρίως νέα παιδιά, που τον αντιμετώπιζαν ισότιμα κι αυτό τον ξανάνιωνε.

 

Όλον αυτόν τον καιρό [1991-2] παρά τις συχνές επαφές τους,  δεν κάθισαν με τον Αντρέα,  να συζητήσουνε για τις συγκλονιστικές εξελίξεις στη Σοβιετική Ένωση και την Αριστερά γενικότερα. Από την Αναστασία ο Δήμος είχε μάθει πως ο φίλος του είχε πάρει πολύ βαριά τις εξελίξεις και για καιρό τον είχε πιάσει αληθινή κατάθλιψη, αλλά τώρα φαινόταν να την είχε ξεπεράσει. Ήθελε πάντως να κάνει σχετική συζήτηση μαζί του, αφενός μεν γιατί είχε απόλυτη εμπιστοσύνη στην ευθυκρισία του, αφετέρου δε γιατί ήθελε να μοιραστεί με κάποιον δικόν του άνθρωπο τον καημό του. Ο Αντρέας όμως για την ώρα απόφευγε να ανοιχτεί πάνω σ΄αυτό το θέμα κι έτσι σεβάστηκε  τους δισταγμούς του.

Τελικά το κουβέντιασαν και πάλι με πρωτοβουλία του Αντρέα, σε μιαν από τις επισκέψεις του Δήμου στο σπίτι του.

«Ξέρεις κάτι Δήμο» του λέει, «πέρασα τον τελευταίο χρόνο μια ψυχολογική κρίση, που παρόμοια της δε μου είχε ξανατύχει. Με ξέρεις πως είμαι αισιόδοξος εκ πεποιθήσεως και βλέπω πάντα το μπουκάλι μισογεμάτο, ποτέ μισοάδειο. Και όμως οι εξελίξεις στη Σοβιετική Ένωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες με συγκλόνισαν και για πρώτη φορά με γέμισαν απαισιοδοξία. Κι από την άλλη, ο αμήχανος και κάπως δικολαβίστικος τρόπος που αντιμετωπίζει αυτές τις αλλαγές το Κόμμα, με προβληματίζουν».

Σταμάτησε για λίγο, φαινόταν σα να έψαχνε να βρει τα κατάλληλα λόγια για να συνεχίσει. Ο Δήμος τότε τον ρώτησε

«Πώς σου φάνηκαν οι θέσεις του 14^ου συνεδρίου, πάνω σ΄αυτό το θέμα;»

«Ειλικρινά με απογοήτευσαν. Μα τώρα στο θεό σου, ρε Δήμο, είναι επιχείρημα πως δεν είχαν πληροφορηθεί την κατάσταση που επικρατούσε στη Σοβιετική Ένωση και τις Ανατολικές χώρες;»

«Εμένα δε μου άρεσε ούτε ο προσυνεδριακός διάλογος, τουλάχιστον όσες τοποθετήσεις δημοσιεύθηκαν στο Ριζοσπάστη, που όπως ξέρεις τον αγοράζω και τον διαβάζω καθημερινά»

«Κοίτα να δεις. Κι εγώ παρακολούθησα τον προσυνεδριακό διάλογο και εκείνο που μου έκανε εντύπωση ήταν αφενός η πίκρα που δύσκολα κρυβόταν σε πολλές τέτοιες τοποθετήσεις και αφετέρου η πλήρης άγνοια του μαρξισμού, που διέγνωσα σε πολλές τοποθετήσεις, μ΄ όλο που οι συντάκτες του αναφέρονταν διαρκώς στον Μαρξ και στον Έγκελς. Όχι πως έχω εμβαθύνει στις θεωρίες του Μαρξ και του Έγκελς, αλλά όσο να είναι ξέρω τις βασικές αρχές τους».

«Εγώ μια φορά, σου εξομολογούμαι πως δεν έχω διαβάσει  ούτε το Κεφάλαιο, ούτε άλλο μεγάλο έργο του Μαρξ. Μόνο την «Καταγωγή της οικογένειας» του Έγκελς και το «Επανάσταση και αντεπανάσταση» του Μαρξ διάβασα και μου άρεσαν και τα δύο».

«Κι εγώ δεν έχω διαβάσει  τους κλασσικούς, όπως έχει καθιερωθεί να τους λέμε, αλλά αυτό λίγο με απασχολεί. Βασίζομαι στο μυαλό μου και στην κρίση μου, που μου λέει πως εμείς, δηλαδή όσοι θέλουμε όχι μόνο να λεγόμαστε αλλά και να είμαστε κομμουνιστές, οφείλουμε να απαντήσουμε σε κάποια καίρια ερωτήματα. Σχεδόν ένα χρόνο με βασανίζει αυτό το ζήτημα και νομίζω πως όποιος θελήσει να  παρακάμψει αυτά τα ερωτήματα, να τα αγνοήσει ή να τους δώσει απλοϊκές ή επιφανειακές απαντήσεις, δεν κινδυνεύει μόνο να χάσει κάθε κύρος στον κύκλο του  και στην κοινωνία, αλλά κινδυνεύει  να χάσει τον αυτοσεβασμό του, που είναι χειρότερο».

«Ποια ερωτήματα βάζεις;»

«Να στα πω με τη σειρά. Πρώτα πρώτα: Κατέρρευσε ή ανατράπηκε ο υπαρκτός σοσιαλισμός;  Ύστερα, χρεοκόπησε μαζί του και ο μαρξισμός;  Τρίτο: Ποιό είναι το μέλλον του αριστερού κινήματος σήμερα; Και τέταρτο: τελικά για ποιάν κοινωνία αγωνιστήκαμε και αγωνιζόμαστε;»

«Λοιπόν, αν θες πίστεψέ το, ανάλογα ερωτήματα μου γεννήθηκαν και σε μένα. Εγώ μάλιστα θα πρόσθετα ακόμα ένα: Θα επιβιώσει το Κόμμα από αυτήν την περιπέτεια; Συμφωνώ πάντως με αυτό που είπες, πως οι κομμουνιστές οφείλουμε να απαντήσουμε με ευθύτητα και ειλικρίνεια στα ερωτήματα αυτά. Εσύ τι απαντήσεις δίνεις;»

«Θα σου τις πω πάλι με τη σειρά. Διαφωνώντας με την απόφαση του συνεδρίου, πιστεύω πως έχουμε να κάνουμε με κατάρρευση και όχι ανατροπή. Από όσα μαθαίναμε, από επισκέπτες των ανατολικών χωρών, από αναλύσεις οικονομολόγων και από άλλες πηγές, είναι φανερό πως μετά το ΄65 περίπου, η οικονομία στη Σοβιετική Ένωση και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες δεν περπατούσε. Το ξέρεις πως δεν έχω πάει ποτέ σε καμιά σοσιαλιστική χώρα. Εσύ τουλάχιστον πήγες, έστω στην Αλβανία. Κουβέντιασα όμως πολύ με τον καπετάν Παύλο, που έζησε πολλά χρόνια στην Τασκένδη. Τον έχεις γνωρίσει άλλωστε. Βέβαια με τα ρεμάλια, κατά κανόνα, στις συνάξεις μας δε θίγουμε πολιτικά θέματα, θα ήταν όμως καλό, την άλλη φορά που θα συναντηθούμε, να κουβεντιάσουμε οι τρεις μας, εσύ, εγώ κι ο καπταν Παύλος. Θα έχει ενδιαφέρον». Σταμάτησε για μια στιγμή να πάρει ανάσανα και συνέχισε.

«Στο δεύτερο ερώτημα, αν χρεοκόπησε ο μαρξισμός, απαντάω αρνητικά. Χρεοκόπησε κάποια παρανόηση των θεωριών του Μαρξ, γιατί κάποιοι τις πήρανε σαν δεδομένες και αναλλοίωτες αλήθειες. Τις έκαναν δηλαδή δόγματα. Όμως αν υποστηρίζουμε πως ο μαρξισμός έχει επιστημονικό χαρακτήρα, τότε δεχόμαστε πως για την επιστήμη δεν υπάρχουν απόλυτες αλήθειες. Νομίζω πως ο Μαρξ μας έδωσε έναν τρόπο σκέψης, στηριζόμενο στη διαλεκτική και τον υλισμό, δεν έκανε προφητείες, ούτε πρότεινε συνταγές».

«Πώς απαντάς στο τρίτο ερώτημα: Ποιο είναι το μέλλον του αριστερού κινήματος;»

«Αυτό πάει μαζί με το τέταρτο: Για ποια κοινωνία αγωνιζόμαστε; Νομίζω πως για να απαντήσουμε σωστά, πρέπει να ανατρέξουμε στην πλούσια ιστορική εμπειρία, που έχουμε πίσω μας, με όλα τα θετικά και τα πολλά αρνητικά στοιχεία της. Πιστεύω πως στο άμεσο μέλλον κεφαλαιώδη ρόλο θα παίξει η τεχνολογική πρόοδος, που δε θα προκαλέσει μόνο τη γενική βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, αλλά θα αλλάξει τον τρόπο παραγωγής, καθώς η γνώση και η πληροφόρηση έχουν πια γίνει παραγωγικές δυνάμεις».

Ο Δήμος δεν κρατήθηκε. Με κίνδυνο να του βάλει πάγο ο φίλος του, τον διέκοψε.

«Για όσους διάβασαν ιστορία, η εποχή που ζούμε παρουσιάζει μεγάλες αναλογίες με τους τελευταίους αιώνες της Αρχαιότητας, πριν καταρρεύσει η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Όπως είπες σήμερα αλλάζει ο τρόπος παραγωγής. Μα και τότε έτσι έγινε. Το σύστημα των coloni, που ήταν προδρομική μορφή της δουλοπαροικίας αντικαθιστούσε σιγά σιγά τη δουλοκτησία. Σήμερα ο αυτοματισμός και η πληροφορική αντικαθιστούν τους κλασσικούς προλετάριους».

«Με διέκοψες πάλι, αλλά χαλάλι σου, γιατί είπες αυτό που ήθελα να πω. Νομίζω πως εμείς οι κομμουνιστές, έτσι όπως πορευόμαστε σήμερα, δεν αγωνιζόμαστε για μια τελείως καινούργια μορφή κοινωνίας. Ουσιαστικά, ασυνείδητα ίσως, ζητάμε να αλλάξουμε τη δομή της κοινωνικής πυραμίδας, να έρθει η βάση, ή μάλλον ένα μέρος της βάσης στην κορυφή και να κατεβεί η σημερινή κορυφή στη βάση. Έτσι, όμως δεν κάνουμε τίποτα, αφού αναπαράγουμε την κοινωνική ανισότητα. Στη νέα κοινωνία που επιδιώκουμε να φτιάξουμε, πάλι οι άνθρωποι θα χωρίζονται σε ηγέτες, καθοδηγητές, ποιμένες, από τη μια μεριά και σε οπαδούς, μάζες και ποίμνια από την άλλη. Αυτό δεν το δέχομαι. Το θεωρώ ταπεινωτικό για τους πολλούς. Εγώ θέλω μια κοινωνία, όπου θα είναι όλοι ισότιμοι, ελεύθεροι παραγωγοί και όταν λέω παραγωγοί, εννοώ πως δε θα παράγουν μόνο τρόφιμα, ρούχα ή έπιπλα, αλλά κυρίως γνώση.»

«Το άμεσο πρόβλημα, για μένα τουλάχιστον, είναι πως το κόμμα λειτουργεί πάνω σ΄ αυτήν ακριβώς την αρχή του διαχωρισμού των ανθρώπων σε καθοδηγητές και σε καθοδηγούμενους, η οποία, και συμφωνώ μαζί σου, πρέπει να καταργηθεί. Είναι ταπεινωτική. Με ενοχλεί το ότι υπάρχει η καθοδήγηση που ποτέ της δεν κάνει λάθη και που ξέρει το μυστικό για να προχωρήσει η ανθρωπότητα στην ελευθερία και την πρόοδο και κάτω από αυτήν υπάρχουν οι μάζες των οπαδών. Με ενοχλεί ακόμα το ότι, η καθοδήγηση, όσο βρίσκεται στην ηγεσία του κινήματος, δεν κάνει ποτέ λάθη, συχνά όμως η επόμενη καθοδήγηση βρίσκει λανθασμένες τις αποφάσεις της προηγούμενες και τις αναθεματίζει. Δεν είναι σοβαρά πράματα αυτά»

«Ξέρεις το ανέκδοτο με τον Ρύκοφ; Ήταν επιφανές στέλεχος του ΚΚΣΕ, αλλά τον καιρό των μεγάλων εκκαθαρίσεων καθαιρέθηκε και εξορίστηκε σε ένα στρατόπεδο στη Σιβηρία. Εκεί μια μέρα έγινε μάρτυρας καυγά δυο συγκρατουμένων του, τον ένα από τους οποίους, όπως έμαθε, τον εξόρισαν γιατί υποστήριζε τον καιρό που ήταν στην εξουσία, πως ο Ρύκοφ ήταν αντεπαναστάτης και τον άλλον, αργότερα όταν τον καθαίρεσαν, γιατί υποστήριζε πως δεν ήταν. Δεν τον αναγνώρισαν και τον ρώτησαν τι γνώμη έχει επ΄αυτού. – Τι γνώμη να έχω βρε σύντροφοι, εγώ είμαι ο Ρύκοφ»

«Μη μου ξύνεις παλιές πληγές. Και σε μας τα ίδια δε γίνανε; Καταγγείλανε τον Βελουχιώτη, αποκαλώντας τον «Μιζέρια» για τυχοδιωκτισμό, διαγράψανε τον Ζαχαριάδη και τον άφησαν να αυτοκτονήσει στο Σοργκούτ και κατόπιν τον αποκαταστήσανε. Κατάγγειλαν τον Πλουμπίδη για χαφιέ, για να τον αποκαταστήσου εν συνεχειά και ούτω καθ΄ εξής»

«Έχεις δίκιο. Ας ξεχάσουμε τα παλιά. Υπάρχουν άλλες εξελίξεις πολύ πιο ενδιαφέρουσες και ελπιδοφόρες. Ξέρεις, ο Βλάσης μου είναι ξεσηκωμένος με τη λεγόμενη πληροφορική, με τα κομπιούτερ και τα συναφή. Μου λέει λοιπόν πως σε λίγα χρόνια, δουλειές που γίνονται από πλήθος εργατών, θα γίνονται από ρομπότ, που θα τα χειρίζονται μια χούφτα ειδικοί. Πως ένα σωρό δουλειές γραφείου, που τώρα γίνονται από εκατοντάδες υπαλλήλους σε μεγάλα κτίρια που στεγάζουν αυτά τα γραφεία, θα μπορούν να γίνονται στο σπίτι αυτών των υπαλλήλων».

«Δεν είναι μόνο αυτό. Χάρη στις σύγχρονες επικοινωνίες έχει αναπτυχθεί πρωτοφανής διεθνής αλληλεγγύη. Δεν ξέρω αν έχεις διαβάσει το «Χρονικό του Σαν Μικέλε» του Άξελ Μούντε. Αναφέρεται στους σεισμούς που κατέστρεψαν, στις αρχές του 20ου αιώνα, την περιοχή της Νάπολης και την επιδημία χολέρας που τους συνόδεψε. Ο Μούντε ήταν γιατρός και είχε πάει τότε εθελοντικά να βοηθήσει. Και ξέρεις πόσοι πήγαν μαζί του; Ελάχιστοι. Μερικές εκατοντάδες άνθρωποι από διάφορες χώρες. Σήμερα σε παρόμοιας έκτασης καταστροφές κινητοποιούνται χιλιάδες. Ο εθελοντισμός, που ήταν κάποτε υπόθεση ολιγομελών ομάδων, έχει γίνει σήμερα μαζικό κίνημα».

«Τι να σου πω βρε Δήμο, διαισθάνομαι πως ζούμε σε μια ιστορική εποχή και έτσι αισιόδοξος που είμαι πιστεύω πως θα ζήσουμε συναρπαστικές αλλαγές».

Συνέχισαν την κουβέντα τους για πολλήν ώρα και καθώς η επομένη ήταν Κυριακή η Αναστασία επέμεινε να μείνει και να κοιμηθεί στο σπίτι τους, πρόταση που ο Δήμος δέχτηκε με μεγάλη προθυμία.

Την άλλη μέρα, ξεκούραστος και φρέσκος γύρισε στο σπίτι του. Σε όλη τη διάρκεια της επιστροφής στριφογύριζαν στο μυαλό του όσα συζήτησαν με τον Αντρέα. Πολύ θα ήθελε να τα κουβεντιάσει και με τον καπετάν Παύλο. Από τότε που τον γνώρισε τον εντυπωσίασε με το ζωντανό του μυαλό και την απίστευτη εγκαρτέρησή του στις περιπέτειες που του τύχανε. Ένοιωθε πως ήταν ειλικρινής και πολύ ντόμπρος άνθρωπος και πως, σα ναυτικός, έχει μάθει να βλέπει μπροστά και μακριά.

Πραγματικά, όταν ήρθε η ώρα να ξανασυναντήσει τον Αντρέα, του τηλεφώνησε να κανονίσει να βρεθούνε και με τον καπετάν Παύλο. Δε συναντήθηκαν φυσικά στη σύναξη των ρεμαλιών, που είχε κανονιστεί για την Παρασκευή, αλλά μια μέρα πριν, στο ίδιο πάντως καφενείο. Βρήκε τον καπετάν Παύλο γερασμένο. Φυσικό άλλωστε, αφού είχε σχεδόν ένα χρόνο να τον συναντήσει και υπολόγισε πως θα ήταν ή θα τα είχε περάσει τα ενενήντα. Το σημάδια των γηρατειών όμως τα εντόπισε στο βάδισμα, στο κύρτωμα και στη βαρηκοΐα του παλιού ναυτικού, γιατί το βλέμμα του ήταν όπως άλλοτε ζωηρό και το μυαλό του, όπως αποδείχτηκε στη συζήτηση που ακολούθησε, ζωντανό και ξύπνιο.

«Αγαπητέ μου» του είπε απαντώντας στην ερώτησή του «κανένας σοσιαλισμός δεν είχε γίνει εκεί. Καταλαβαίνεις πόση πίκρα ένοιωσα όταν το διαπίστωσα, τον πρώτο κι όλας μήνα, που εγκατασταθήκαμε στην Τασκένδη. Πιστεύαμε κι εγώ και οι άλλοι σύντροφοι πως φτάσαμε σε μια χώρα όπου χτιζόταν ο σοσιαλισμός και, πίστεψέ με προσγειωθήκαμε πολύ άσκημα.

Ξεκινώντας από τα πολύ απλά και καθημερινά, εμένα με ενοχλούσαν πολύ κάποια, δευτερεύοντα ίσως χαρακτηριστικά της ζωής εκεί, όχι μόνο μέσα στις κομματικές οργανώσεις αλλά σε όλη την κοινωνία, όπως να πούμε η απόλυτη κυριαρχία της σοβαροφάνειας. Τα αστεία, το καλαμπούρι και η ευθυμία γενικά ήταν περίπου απαράδεκτα. Η ύπαρξη των Ρεμαλιών της Πιερίας εκεί θα ήταν αδιανόητη. Να σκεφτείς πως ένα απλό λογοπαίγνιο στοίχισε πολύ ακριβά σε έναν σύντροφό μας. Εκεί ξέρεις συνηθίζουν πολύ τα αρτικόλεξα, όπως να πούμε ΝΕΠ αντί Νέα Οικονομική Πολιτική και άπειρα άλλα, μερικά τελείως κωμικά, όπως το ΓΚΛΑΒΣΕΒΜΟΡΠΟΥΤ δηλαδή Κύρια Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή, όπως λεγόταν η ακτοπλοϊκή επικοινωνία μεταξύ Μουρμάνσκ και Βλαδιβοστόκ. Ακούγοντας λοιπόν αυτός ο φίλος μας να μιλάνε για το ΣΟΒΝΑΡΚΟΜ, δηλαδή το Συμβούλιο Λαϊκών Επιτρόπων το είπε Σώβρακο. Έ λοιπόν για το καλαμπούρι αυτό τον στείλανε εξορία στο Νορίλσκ, στον πολικό κύκλο, από όπου δε γύρισε.

»Για να επανέλθω όμως στα γενικά, εγώ πίστευα πως  βάση του σοσιαλισμού είναι ο άνθρωπος και οι ανάγκες του, πως έχει μεταβατικό χαρακτήρα και αποβλέπει στο βαθμιαίο μαρασμό του κράτος. Λοιπόν πηγαίνοντας εκεί, διαπίστωσα πως θεωρούσαν τον σοσιαλισμό μόνιμο καθεστώς. Το κράτος όχι μόνο δεν είχε μπει σε πορεία βαθμιαίου μαρασμού, αλλά αντίθετα είχε γιγαντωθεί, είχε πάρει τερατώδεις διαστάσεις  και ο άνθρωπος είχε περιοριστεί σε πειθήνιο εκτελεστικό όργανο, που εργαζόταν όσο πιο νωθρά γινόταν

Ο Δήμος ακούγοντάς τον θυμήθηκε τις ανάλογες συζητήσεις που είχε με την Έζμπα όταν είχε περάσει από το σπίτι του, πηγαίνοντας στο Λονδίνο. Τα ίδια του είχε πει κι εκείνη. Του είχε μάλιστα αναφέρει τη διατύπωση του Στάλιν, πως οι άνθρωποι είναι τα γρανάζια ενός μηχανισμού και πως στο σοσιαλισμό κυβερνάνε όχι αυτοί που εκλέγουν αλλά αυτοί που ελέγχουν τον μηχανισμό. Πόσο θα ήθελε να κουβέντιαζε μαζί της τις εξελίξεις αυτές. Το αίσθημα της πικρίας, που του είχε προκαλέσει η είδηση πως παντρεύτηκε, είχε στα χρόνια που πέρασαν απαλυνθεί, αλλά τώρα ένιωθε ένα αίσθημα κενού, που τον βασάνιζε πολύ.

Η κουβέντα τους τράβηξε πολύ και επεκτάθηκε και σε άλλα θέματα, όταν ο καπετάν Παύλος, ανελπίστως, του ανέφερε την Έζμπα.

«Πήρα ξέρεις ένα γράμμα από το Λονδίνο, που με συγκίνησε, γιατί προερχόταν από την κόρη ενός παλιού συναδέλφου, συναγωνιστή και φίλου, του Διονύση του Μύρη. Μου είχες κι εσύ μιλήσει γι΄ αυτόν όταν γνωριστήκαμε. Στο γράμμα της η κοπέλα μου έγραφε πως από σένα έμαθε την ύπαρξή μου και τη φιλία μου με τον πατέρα της και πως λυπότανε πολύ που δε μπόρεσε να με συναντήσει πριν φύγει από την Ελλάδα»

(συνεχίζεται)

Advertisement