Καραστημένο

Στις δηλώσεις που έκανε το βράδυ της Κυριακής, εξοργισμένος από το πέναλτι που δόθηκε σε βάρος του Ολυμπιακού στις καθυστερήσεις του παιχνιδιού Παναθηναϊκός – Ολυμπιακός, με αποτέλεσμα να στερηθεί η ομάδα του τη νίκη στο ντέρμπι, ο ισχυρός άνδρας του Ολυμπιακού, ο εφοπλιστής Βαγγέλης Μαρινάκης χαρακτήρισε «καραστημένη τη διαιτησία» του αγώνα.

Προηγουμένως είχε χαρακτηρίσει «στημένο» τον διαιτητή και «στημένη» την [ποδοσφαιρική] ομοσπονδία, και στην τρίτη του αναφορά, θέλοντας ίσως να υπερθεματίσει, είπε οτι «Κερδίσαμε και τη διαιτησία, που από το πρώτο λεπτό ήταν καραστημένη». Θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι η πρόταση αυτή πάσχει, αφού ο Ολυμπιακός δεν κέρδισε το παιχνίδι, ενώ επίσης αν η διαιτησία ήταν «στημένη» από το πρώτο λεπτό θα μπορούσε να είχε δώσει πέναλτι στο γκρέμισμα του Σπόραρ από τον Παπασταθόπουλο στα μισά του β’ ημιχρόνου, όταν το σκορ ήταν 0-0, και όχι να περιμένει τα χασομέρια -εκτός βέβαια αν ο διαιτητής ήταν «στημένος» ή «καραστημένος» για να φέρει το παιχνίδι ισόπαλο και όχι για να νικήσει κάποια ομάδα. Αλλά δεν θέλω να κάνω σχόλιο ποδοσφαιρικό στο άρθρο αυτό.

Θα προσέξατε πάντως ότι ο Βαγγ. Μαρινάκης απέφυγε να εκφραστεί εναντίον της κυβέρνησης, περιορίζοντας τα βέλη του εναντίον της ομοσπονδίας, ενώ προηγουμένως το δεξί του χέρι, ο Γιάννης Βρέντζος, μέλος του ΔΣ της ΠΑΕ Ολυμπιακός, διαβάζοντας από χαρτάκι τις δηλώσεις του υπήρξε πολύ πιο απερίφραστος αφού υποστήριξε ότι «τα τρία τελευταία χρόνια λειτούργησε στην κυβέρνηση καθεστώς παρανομίας, υποκλοπών με συνδέσμους και παρακλάδια σε όλο το οργανωμένο έγκλημα με έδρα το Μέγαρο Μαξίμου και επικεφαλή τον Γρήγορη Δημητριαδη και την βρώμικη λαθραία ποινική παρέα του.» Μένει να δούμε αν οι δηλώσεις ήταν ένα πυροτέχνημα χωρίς συνέχεια ή μια προειδοποιητική βολή. Αλλά ούτε πολιτικό σχόλιο θέλω να κάνω.

Όχι, εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε θ’ αφιερώσω το άρθρο στον όρο «καραστημένος» και κυρίως στο πρώτο συνθετικό του, στο πρόθημα «καρα-«.

Το πρόθημα «καρα-» έχει τουρκική προέλευση -και από αυτή την άποψη είναι αξιοσημείωτο, μια και δεν είναι τόσο πολλά τα δάνεια προθήματα και επιθήματα, αν και στα επιθήματα έχουμε επίσης το -τζής, για το οποίο είχαμε γράψει προ καιρού, και το -λίκι για το οποίο χρωστάμε άρθρο.

Η βασική λειτουργία που έχει σημερα το πρόθημα καρα-, σύμφωνα με τα λεξικά, είναι να επιτείνει τη σημασία που έχει η κυρίως λέξη, σημασία η οποία είναι, συνήθως, αρνητική.

Έτσι, προσφέρεται και για ευκαιριακούς σχηματισμούς, όπως ο «καραστημένος διαιτητής» του κ. Μαρινάκη. Δεν ήταν απλώς στημένος, αλλά καραστημένος. Παρόμοια, μια λέξη που ακούγεται πολύ τελευταία είναι ότι «το έχω καρατσεκάρει» ή «το έχω καρατσεκαρισμένο». Δεν το έχω απλώς τσεκάρει (ή ελέγξει, αν προτιμάτε), δεν το έχω, έστω, διπλοτσεκάρει, αλλά το έχω «καρατσεκάρει».

Αλλά να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Στα τουρκικά, kara είναι ο μαύρος, είναι και ο σκούρος, και ο σκοτεινός. Όμως είναι επίσης, λέει το λεξικό, ο άτυχος, ο γρουσουζικος. Ήδη στα τουρκικά, το kara χρησιμοποιείται στη σύνθεση όχι μόνο για να δείξει το μαύρο χρώμα (π.χ. biber το πιπέρι γενικώς, karabiber το μαύρο πιπέρι) αλλά και ως επιτατικό προς το χειρότερο. Ας πούμε, karabelâ είναι ο μεγάλος μπελάς, ενώ karahaber, κατά λέξη μαύρο χαμπέρι, είναι η είδηση για θάνατο ή καταστροφή.

Στα ελληνικά, έχουμε δανειστεί καποιες λέξεις από τα τουρκικά όπου το καρα- σημαίνει μαύρο, όπως στον Καραγκιόζη, μαυρομάτη κατά λέξη, ή στο καραγάτσι, το δέντρο φτελιά. Επίσης, σε κάποιες λέξεις, παλιότερες κυρίως, το καρα- σημαίνει όντως «μαύρο», ας πούμε στην καραμπογιά. Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις, το πρόθημα το χρησιμοποιούμε επιτατικά και έχει αυτονομηθεί από τα τουρκικά, δηλ. δεν προσαρτάται μονάχα σε τουρκογενείς λέξεις αλλά και σε αυτοχθόνως ελληνικές ή σε δάνεια άλλης προέλευσης. Έτσι, είναι ένα ολωσδιόλου ελληνικό πρόθημα.

Είπα πιο πριν ότι ο καραστημένος είναι ευκαιριακός σχηματισμός που δεν τον έχουν τα λεξικά, το ίδιο και ο καρατσεκαρισμένος. Και πράγματι, το καρα- προσφέρεται για τέτοιους σχηματισμούς λέξεων. Μπορεί μαλιστα να προστεθεί τόσο σε επίθετα/μετοχές όσο και σε ουσιαστικά. Για να πούμε ότι κάποιος βρίσκεται «στον κόσμο του» αλλά στον υπέρτατο βαθμό, λένε ότι είναι «στην καρακοσμάρα του» -δυο βαθμοί επίτασης, ένας με το υπερθετικό επίθημα, ένας με το πρόθημα. Η Νικοκυρά, όταν καίγομαι από τον ήλιο, μου λέει ότι έγινα όχι απλώς κατακόκκινος, αλλά «καρακατακόκκινος». Κι ένας ανθυπασπιστής στο στρατό, θυμάμαι, μαμά μη διαβάζεις, μας κατσάδιαζε που τα έχουμε όλα γράψει «στην καραπουτσακλάρα μας».

Στο λεξικό του Μπαμπινιώτη, στο λήμμα για το επίθημα καρα- δίνονται ως παραδείγματα η καραμπογιά, ο καρασεβντάς, το καραντουζένι (σε αυτά τα δύο το επίθημα προσφέρει τη σημασία «βαρύς, βαθύς», λέει το λεξικό) και, ως παραδείγματα της καθαυτό επιτατικής λειτουργίας, τα «καράβλαχος» και «καράγυφτος» -με ανέβασμα του τόνου, όπως συχνά συμβαίνει στη σύνθεση.

Στα καθαυτό λήμματα που αρχίζουν από καρα- βρίσκουμε επίσης, μαμά μη διαβάζεις, την καραπουτάνα, όπως και τα καραγάτσι, καραγκιόζης που έχουμε ήδη αναφέρει.

Φυσικά, υπάρχουν δεκάδες άλλα λήμματα που αρχίζουν από καρα- αλλά που δεν είναι σύνθετα με το επίθημα αυτό! Η καραβίδα δεν είναι μαύρη βίδα και καραφλός δεν είναι το φλος ρουαγιάλ!

(Μια αμφίβολη περίπτωση είναι ο καραμπουζουκλής, που δεν είναι επιτατικό του «μπουζουκλή» -και τι να σημαίνει άραγε;- αλλά ίσως προέρχεται απο το τουρκ. karabιyιklι, μαυρομούστακος ας πούμε).

Εχουμε βέβαια και τη λέξη «καράς» που δεν την έχει το λεξικό Μπαμπινιώτη, αλλά την καταγράφει το ΛΚΝ, που είναι τυπικη ονομασία αλόγου με μαύρο τρίχωμα.

Και βέβαια, έχουμε εκτενέστατη χρήση του επιθήματος καρα- σε οικογενειακά ονόματα, ήγουν σε επώνυμα, που συναπτεται κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, με βαφτιστικά ονόματα ή παράγωγά τους, που θα ήταν αρχικά παρατσούκλι κάποιου μελαχρινού προγόνου: Καραγιάννης, Καρανικόλας, Καραμήτσος, Καραγιαννίδης, Καραγιαννακίδης, Καραμίχαλος και άλλα αμέτρητα, αλλά και ο σκέτος Καράς. Κατευθείαν από τα τουρκικά έχουν έρθει ο Καραλής (με μαύρα στίγματα) και ο Καρατζάς (μαυριδερός). Τον Καρατζαφέρη τον αφήνουμε για άσκηση, άλλωστε δεν περνάει πια η καραμπογιά του, αφού τα πουλέν του τώρα έχουν αποκτήσει ρετιρέ στη γαλάζια πολυκατοικία.

Θα προσθέσετε στα σχόλιά σας κι άλλα σύνθετα με το καρα-, ή, αν θέλετε, θα σχολιάσετε το καραστημένο παιχνίδι, είτε της περασμένης Κυριακής είτε της πολιτικής σκηνής. Εγώ πάντως λεξιλόγησα!

 

 

 

 

Advertisement