Λέξεις του κερκυραϊκού ιδιώματος από τον Ιω. Καρτάνο (Μια συνεργασία του Spiridione)

Στο τέλος του πρόσφατου άρθρου «λεξιλογικής περιήγησης» με λέξεις από τον Κάλαμο, το νησί του Ιονίου, είχα απαριθμήσει τα ανάλογα άρθρα του ιστολογίου και είχα προσθέσει ότι μας λείπουν άρθρα από την Κέρκυρα, τη Χίο, τη Μακεδονία ή τη Θράκη και άλλες περιοχές, ελπίζοντας ότι έτσι θα παρακινούσα κάποιον αναγνώστη να μας στείλει άρθρο για τη ντοπιολαλιά της ιδιαίτερης πατρίδας του. 

Ο φιλος μας ο Spiridione έσπευσε να ανταποκριθεί στο έμμεσο κάλεσμα, και μάλιστα με πρωτότυπο τρόπο. Μας στέλνει μια εκτενή εργασία στην οποία αποδελτιώνει λέξεις του κερκυραϊκού ιδιώματος από το έργο του Ιωαννίκιου Καρτάνου. Ο Καρτάνος ήταν μοναχός του 16ου αιώνα, ο οποίος περί το 1530 μετέφρασε αποσπάσματα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης στη δημώδη γλώσσα της εποχής, προσφέροντάς μας ένα πολύτιμο δείγμα του δημώδους εκκλησιαστικού λόγου της εποχής του. Χρωστάω άρθρο για τον Καρτάνο, αλλά μια γεύση μπορείτε να πάρετε εδώ.

Όπως λέει και ο ίδιος στην εισαγωγή του, διάλεξε 70 λέξεις από το Γλωσσάριο του έργου του Καρτάνου οι οποίες όμως υπάρχουν αυτούσιες ή σε παραπλήσια μορφή στο (σύγχρονο) κερκυραϊκό γλωσσάρι του Χυτήρη -κι έτσι αφενός γεφυρώνει τον 16ο αιώνα με τον 20ό, αφετέρου δε δεν εμποδίζει άλλους Κερκυραίους να παρουσιάσουν στο μέλλον κάποιο άρθρο με άλλες κερκυραϊκές λέξεις, νεότερες ας πούμε.

Αλλά δεν χρειάζεται να γράψω εγώ περισσότερα, δίνω τον λόγο στον Σπύρο. Ελάχιστα δικά μου σχόλια, κυρίως ετυμολογικά, είναι σε [αγκύλες].

Λέξεις του κερκυραϊκού ιδιώματος από τον Ιω. Καρτάνο

Στον παρακάτω κατάλογο υπάρχουν ορισμένες λέξεις, 70 επιλεγμένες λέξεις για την ακρίβεια, από το γλωσσάρι της Παλαιάς τε και Νέας Διαθήκης του Ιωαννίκιου Καρτάνου (εκδ. ΚΕΓ, 2000, επιμέλεια Ελένη Κακουλίδη – Πάνου, γλωσσικό επίμετρο Ελένη Καραντζόλα), οι οποίες υπάρχουν, με την ίδια ή παραπλήσια μορφή ή σημασία, και στο Κερκυραϊκό Γλωσσάρι του Γεράσιμου Χυτήρη (1987). Ο Καρτάνος έγραψε το έργο του αυτό, που εκδόθηκε στη Βενετία το 1536, στη ζωντανή δημώδη γλώσσα της εποχής του, με πολλά στοιχεία απ’ το μητρικό του κερκυραϊκό ιδίωμα. Στον κατάλογο, από πάνω είναι τα λήμματα απ’ το γλωσσάρι του Καρτάνου, με κάποια παραθέματα που έχω προσθέσει, και από κάτω του Χυτήρη, χωρίς τις ετυμολογήσεις του (που δεν είναι και πάντα εύστοχες).

1. αγκωνή, η: γωνιά, «είχε τες πόρτες χάλκινες εις πάσα αγκωνή της χώρας» (Καρ).

‒ αγκωνή, η: γωνία, και αγκωνιάζω σπρώχνω κάποιον στη γωνία με εχθρικές διαθέσεις και τον ακινητώ «τον αγκώνιασε και του ‘δωκε τση χρονιάς του» (Χυτ.).

2. αλατρεύω: καλλιεργώ «δεν είχεν βρέξει τότες εις την γην και άνθρωπος δεν ήτονε ότι να την αλατρέψει» (Καρ.).

‒ αλατρεύω: αροτριώ (Χυτ.).

3. αμαχεύομαι: φιλονικώ, γίνομαι εχθρός «διατί να αμαχευομέστεν εγώ και εσύ και οι βοσκοί μας, οπού είμεσθεν αδελφοί;», και αμάχη, η έχθρα, μίσος (Καρ.).

‒ αμαχεύομαι: εχθρεύομαι, «αδρέφια π’ αμαχεύονται, γονιό δε λογαριάζουν» (παροιμ.), και αμαχεμός, ο έχθρα, ψυχρότητα, διακοπή σχέσεων «τι σου ‘καμα, τι σου ’πραξα, αμαχεμό να μου ‘χεις» (δημ. στίχος), και αμάχη, η φρ. «βάνω σ’ αμάχη» (Χυτ.).

4. αμπλάθρι, το: έμπλαστρο «ώσπερ κάνουν οι καλοί και οι έμπειροι ιατροί εις τες λαβωματίες των ανθρώπων, όπου βάνουν τ’ αμπλάθρι και τα ιατρικά φάρμακα» (Καρ.).

‒ μπλάθρης, ο: έμπλαστρο και μπλαθρώνω τοποθετώ έμπλαστρο σε κάποιον, περιαλοίφω «τον εμπλάθρωσε με σκ…». (Χυτ.).

5. αμπώνω: σπρώχνω, πιέζω «και ηβλέποντας ο Σαούλ ότι οι εχθροί εσίμωναν να τον πιάσουν, … και το ξίφος το βάνει εις την κοιλίαν του και αμπώνει το και απέρασέ τον έως την ράχην» (Καρ.).

‒ αμπώνω: απωθώ, συνωθώ, και αμπωσιά, η σπρωξιά «τον εβγάλανε τσι αμπωσιές» (Χυτ.).

6. αναισχυντώ, ανασχυντώ: προσβάλλω, ντροπιάζω, επιτιμώ, επιπλήττω «έπειτα (ο Βολουσιανός) γυρίζει προς τους Εβραίους και ανασχυντά και υβρίζει τους» (Καρ.).

‒ ανασκυντάω: επιπλήττω, εξελέγχω, και ανασκύντια, η επίπληξη. (Χυτ.).

7. αναπίασμα, το: ζύμη, προζύμι «και υπήραν ο λαός το αναπίασμα οπού είχαν πριν να το ζυμώσουν να το κάμουν ψωμί, μόνον ζυμάρι ήτονε» (Καρ.).

‒ αναπιαίνω: ρίχνω το προζύμι στο αλεύρι, ζυμώνω και σκεπάζω τη σκάφη, περιμένοντας να φουσκώσει, και αναπίασμα, το η ενέργεια, αλλά και η φύραση (Χυτ.).

8. αναχαράζω: μηρυκάζω, μασώ «και ήξευρεν και τούτο, ότι τα ψάρια δεν αναχαράζουν, μόνον ο σπάρος λέγουν ότι αναχαράζει» (Καρ.).

‒ αναχαράζω: μηρυκάζω (Χυτ.).

9. απανωθίο: επιρ. πάνω από, αποπάνω «έπειτα απετάγει απανωθίο την φωλίαν του» (Καρ.).

‒ αποπανουθιό: επιρ. άνωθεν, από το επάνω μέρος, Και αντίστοιχα αποκατουθειό. (Χυτ.).

10. απεθινήσκω: πεθαίνω «οπόταν απεθινήσκει ένα κορμί, το κορμί και τα κόκκαλα γυρίζουν εις εκείνην την ύλην οπού είναι γιναμένα» (Καρ.).

‒ απεθινήσκω: «ήθελα ν’ απεθίνησκα  και πάλε να ‘τουν ψέμα» (δημ. στίχος) (Χυτ.).

11. απέκει: επιρ. τοπ. από εκεί, και απόκει, επιρρ τοπ., χρον. (Καρ.).

‒ απέκεια: επιρ. αργότερα, κατόπι (σε χρόνο ακαθόριστο), και απέκι, τ’ επιρ. α) το εκείθεν, το αντικρινό, β) το μέλλον, το ακαθόριστο αύριο «για τ’ απέκι μιλείς τώρα;» (Χυτ.).

12. αποκείθεν και απέκειθε: επιρ. χρον. αφότου (Καρ.).

‒ απόκειαθε: επιρ. «φεύγα απόκειαθε, μου κρούβεις τον ήλιο» (Χυτ.).

13. αποθώνω: απιθώνω «και δι’ αυτόν τον τρόπον και ημείς απλώνομεν εις την αγίαν Τράπεζον το αντιμήσιον διά να αποθώσομεν τον βασιλέαν των ουρανών» (Καρ.).

‒ αποθώνω: ακουμπώ, κατεβάζω από το κεφάλι ή τον ώμο αντικείμενο που έχω φορτωθεί, και αποθωμός, ο «στον αποθωμό σου κάτσε να τα πούμε» (Χυτ.).

14. άρκλα, η και αρκλί, το: κιβωτός, κιβώτιο «το οποίο αρκλόπουλο το έκραζαν Αρκλί της ητοιμασίας και διαθήκης του Θεού» (Καρ.).

‒ παράκλι, το: χώρισμα σε έπιπλο, κιβώτιο κ.α., κιβωτίδιο κάτω από τη θέση του αμαξά (Χυτ.).

[Και οι δυο λέξεις, άρκλα και παράκλι, υπάρχουν στο δικό μου Λέξεις που χάνονται. Η άρκλα έρχεται από το λατιν. arcula, το παράκλι από παρά+άρκλα]

15. βατσέλι, το: λεκάνη «και έτσι όρισεν ο βασιλεύς ότι να βάλουν εις δύο βατσέλια εις το ένα λιθαρόπουλα και μπαλάσια και έμορφες τζόγες και εις το άλλο να βάλουν κάρβουνα αναμμένα» (Καρ.).

‒ βατσέλι, το: μικρή λεκάνη, «τι το θέλεις το χρυσό βατσέλι, σαν θα φτυείς το αίμα μέσα;» (παροιμ.) (Χυτ.).

16. γνώρα, η: σημάδι για αναγνώριση «και εσύ δεν μου δίδεις γνώρα να σε ιδώ να σε εγνωρίσω» (Καρ.).

‒ γνώρα, η: στη φράση «δίνω γνώρα» συσταίνομαι (Χυτ.).

17. δεσπέτο, το: πείσμα «διά δεσπέτο του Θεού των Ιουδαίων έκραξε θεόν αληθινόν και έκαμε και έκαμαν τον ναόν του Σολομώντος στάβλο των αλόγων» (Καρ.).

‒ δεσπέτο, το: πείσμα, δυσαρέσκεια «για ποντίλιο, για δεσπέτο, δε θα παντρευτώ εφέτο» (δημ. στίχος), και δεσπετικό, το «δεσπετικά και προσβολές σε μένα δε χωράνε» (Χυτ.).

18. δηλώνω: φανερώνω «αύτου οπού εδήλωσαν τα όνειρα» αποδείχθηκαν αληθινά, πραγματοποιήθηκαν (Καρ.).

‒ δηλάω: φανερώνω, επαληθεύω «εδήλησε τ’ όνειρό μου» (Χυτ.).

19. δουρώ: ζω, διαρκώ «έναι φθαρτός και ο άνθρωπος και ο κόσμος και στέκουν και δουρούν τόσον όσον θέλει αυτός ο Θεός» (Καρ.).

‒ δουράω: διατηρούμαι, επιζώ, «εγώ βαφτίζω και μυρώνω και μη σώσει και δουρήσει» (παροιμ.). Σε άψυχα αντέχω, διαρκώ κατά τη χρήση «δουράει σαν τον αζόερα (=σε μικρή διάρκεια)» (Χυτ.).

[από το ιταλ. durare ή αντίστοιχο βενετικό]

20. έβγαλσις, η: βγάλσιμο, έξοδος «και η έβγαλσις αυτών από την Αίγυπτον» (Καρ.).

‒ έβγαση, η: έξοδος και θύρα εξόδου, τέλος χρονικής περιόδου «στην έβγαση του καλοκαιριού» (Χυτ.).

21. εξαφορμίζομαι: δικαιολογούμαι, απολογούμαι «και ο Πιλάτος εξαφορμίζοτον ότι ο φθόνος των Ιουδαίων και οι ατυχίες τους ήθελαν ότι κατά πάσαν ανάγκην να απεθάνει, αμή αυτός ήτονε άναιτος του θανάτου αυτού» (Καρ.).

‒ ξαφορμίζομαι: βρίσκω δικαιολογίες «να μη μου ξαφορμίζεσαι πως δε με συντυχαίνεις» (δημ. στίχος), και ξαφόρμιση, η δικαιολογία «με τσι ξαφόρμισές σου δε μ’ αλλάζεις» (Χυτ.).

22. εξετιμώνω: εκτιμώ «και βάνει και κάνει μίαν μονέδαν από κλωνάρια ασημένια και εχρύσωσέ την διά να δείξει ότι τα πράγματα δεν ημπορούσαν να εξετιμωθούν μήτε να συλλογισθούν διά κανέναν άλλον τρόπον, αμή μόνον από στάμενα» (Καρ.).

‒ ξετιμώνω: εκτιμώ «ξετίμωσα τα νιάτα σου κι είδα την ομορφιά σου» (δημ. στίχος), και ξετίμωμα, το η εκτίμηση αντικειμένου, οι επίμονες ερωτήσεις, ανάκριση (Χυτ.).

23. έχει, το: περιουσία «και δια να ευχαριστεί τον Θεόν του επλήθαινε το έχει του εις καλόν» (Καρ.).

‒ έχας, το: για ιδιοκτησία, για διάρκεια «επήρα μιαν αρνάδα για έχας (=για να αποκτήσω ράτσα)», και έχιμο, το η ιδιοκτησία (Χυτ.).

24. ζόρκος: επιθ. γυμνός, και ολόζορκος «εκεί έγδυσαν τον Χριστόν ολόζορκον» (Καρ.).

‒ ζόρκος, ο: επιθ. γυμνός, και μεταφ. φτωχός «αυτόνε θα παντρευτείς που ‘ναι ζόρκος και κακομοίρης;» (Χυτ.).

25. ζοφός: επιθ. ζούφιος, κούφιος, άδειος «και ηβλέπη άλλον ένα όνειρον, πως ήσαν επτά αστάχυα εις μίαν ρίζαν χοντρά και πλερωμένα πολλά καλά και άλλα επτά έβγαιναν αποκάτω ζοφά και διχώς να είναι γεμάτα» (Καρ.).

‒ ζοφός, ο: επιθ. ατροφικός, καχεκτικός, και ζοφιάζω σε ξηρούς καρπούς και όσπρια έχω ατροφική σάρκα, σε άτομα συρρικνούμαι (Χυτ.).

26. ζύφω: στίβω, ζουπώ «και όταν αύξησε και έκαμε σταφύλια, έζυψέ τα ο Νώε και έπιεν και εμέθυσεν» (Καρ.).

 ‒ ζίφω: εκθλίβω, πιέζω, συμπιέζω, και ζιφταριά, η ξύλινο κοχλιωτό πιεστήριο λαδιού ή κρασιού, και ζίψιμο, το έκθλιψη, συμπίεση μέσα στο μεγάλο πλήθος. (Χυτ.).

27. ζώντας: μτχ. ενώ ζούσε «και είχεν πρώτα την Θεοφανήν, και έπειτα ζώντας αυτής υπήρε και άλλην και άλλην» (Καρ.).

‒ ζώντας (μου, σου, του): «ζώντας του έκαμε τη μοιρασιά στα παιδιά του με χαρτί και νοδάρο». Και αντίστοιχα θανόντας (μου) (Χυτ.).

28. θαραπαύω: ικανοποιώ, ευχαριστώ «και ο Πιλάτος αποκρίθη και είπε: αληθινά, διότι εγώ εφοβούμουν την κακίαν και τον θυμόν των Εβραίων, και εκείνο οπού έκαμα επίστευα ότι με εκείνο θέλω τους θαραπαύσει και να σιωπήσουν να μην κάνουν άλλο τίποτες» (Καρ.).

‒ θαραπαύομαι: ευχαριστούμαι, υπερχαίρω «εθαραπάηκα που ήρθες», ευχαριστούμαι από την ηδύτητα της γεύσης, και χαραπαύομαι «είχανε καλό φαΐ και το χαραπάηκα» (Χυτ.).

29. καταστένω: (+ αιτ. και γεν.) κάνω κάτι σε κάποιον «η αιτία, Θεέ μου, δεν έναι από εμένα, μόνον έναι από την Εύαν οπού μου την έδωσες διά συντροφίαν και αυτήνη μου εκατάστησεν τούτο» (Καρ.).

‒ κατασταίνω: καταντώ άλλον σε κακή κατάσταση με δική μου υπαιτιότητα, κατασταίνομαι καταντώ «έτσι που εκαταστάθηκα να ζήσω άλλο δεν θέλω» (δημ. στίχος), και καταστεμός, ο το κατάντημα «σε τούτον τον καταστεμό δεν έλεγα να φτάκω» (δημ. στίχος) (Χυτ.).

30. κεντρίνα, η: πονοκέφαλος (στο Λεξ. Κριαρά «σφήκα, εδώ σε μεταφ. προκειμένου για πονοκέφαλο») «οι κεντρίνες τού εχαλούσαν την ζωήν του, διότι αυτές οι κεντρίνες τον εκεντούσαν εις την κεφαλήν» (Καρ.).

‒ κεντρίνα, η: είδος σφήκας σε μέγεθος μέλισσας (Χυτ.).        

31. κλείσμα, το: κλείσιμο, κλειδαριά «και τούτο το είπαν τρεις φορές, και μετά την τρίτην φοράν ετσακίσθησαν οι πόρτες (ενν. του Άδου) και τα κλείσματα και εσέβη ο βασιλεύς της δόξης εις ομοίωμα ανθρώπου» (Καρ.).

‒  κλειμός και κλεισμός, ο: το κλείσιμο. (Χυτ.).

32. κουναρώ: ανατρέφω, μεγαλώνω «και ανοίγει το αρκλόπουλον και ευρίσκει το παιδί και ήτονε έμορφον πολλά και εκείνη δεν είχεν παιδί και παίρνει το διά να το κουναρήσει να το έχει διά παιδί της, και έβγαλέ το Μωυσήν» (Καρ.).

‒ κουναρώ: «κουνάρησε παιδιά, να σε διώξουνε από το σπίτι» (παροιμ.), «μέσα του που σε κουνάρησε (δηλ. ο διάολος)» και κουνάρημα, το παιδοκομία, κτηνοτροφία (Χυτ.).

33. κουντούτο, το: αγωγός, υδραγωγείο «και άλεθαν και μύλοι από εκείνο το κουντούτο οπού ήφερνε το νερόν» (Καρ.).

‒ κουντούτο, το: οχετός, μεταφ. ο βωμολόχος «έχει στόμα κουντούτο» (Χυτ.).

[Από ιταλ. condotto ή ανάλογο βενετικό]

34. κουντραστάρω: αντιδικώ «τούτος ο Νεβρώδ ήτονε τόσον λωλός, ότι επίστευε και ήθελεν να κουντραστάρει με τον Θεόν» (Καρ.).

‒ κοντραστάρω: αμφισβητώ, εναντιώνομαι και κοντράστο, το αντίθεση, διαφορά (Χυτ.).

[Από ιταλ. contrastare]

35. κρατημένος: μτχ. «πιασμένος», παράλυτος «και ο βασιλεύς διά να έναι κρατημένος από την ποδαλγίαν» (Καρ.).

‒ κρατημένος, ο: παράλυτος, δυσκίνητος, και κρατήλας, ο παράλυτος ημιπληγικός, και ως κατάρα (Χυτ.).

36. κυβερνώ: (και) φροντίζω, περιποιούμαι «ω, μητέρα μηδέν λυπείσαι, και αφήνω τον Ιωάννην να σε κυβερνά εις τες χρείες σου όλες» (Καρ.).

‒ κυβερνάω: ελεώ «κυβέρνησέ με σ’ ό,τι μπορείς, γιατί δυστυχάω», και κυβέρνιο, το (και) η ελεημοσύνη «στο κυβέρνιο σου στέκομαι». (Χυτ.).

37. λάκκουρας, ο: κόγχη ματιού «και έχει η κεφαλή του ανθρώπου χαραμάδες και μάλιστα λέγουν εις τον λάκκουραν έχει μία τρύπα και απόκει παίρνει την αναθυμίασιν το πλεμόνι και δροσίζει το μέσα» (Καρ.).

‒ λάγκουρα, τα: οι κόγχες των ματιών «όρσε, μες στα μάτια σου και μες στα λάγκουρά σου» (μούντζα) (Χυτ.).

38. λάλα, η: (;) «και ο Θεός ήφερεν άνεμον τον λεγάμενον νότον και εκράτησε ένα ημερονύκτι και ήφερεν τόσην ακρίδα και λάλα» (Καρ.).

‒ λάλα, η: κάμπια, αφέλεια στην κόμμωση (Χυτ.).

39. λιμπά, τα: όρχεις (Καρ.).

λιμπά, τα: όρχεις (Χυτ.).

[Tο έχω στις Λέξεις που χάνονται. Από το ελνστ. επίθ. λιμβός, απ’ όπου και το λιμπίζομαι]

40. μέμψις, η: μομφή «εσείς είστεν και γεμάτοι μέμψεως και ραδιουργίας» (Καρ.).

‒ μέψη, η: επίκριση, κατηγορία «φύλαξε τη μέψη σου γι’ άλλονε, εμένα δε με πιαίνει» (Χυτ.).

41. μέτρα, η: μέτρηση, μέτρο χωρητικότητας (Καρ.).

‒ μέτρα, η: ταινία που μετριέται στο μήκος και πλάτος θαυματουργής εικόνας και δίνεται στους πιστούς προσκυνητές ως αλεξίκακο (Χυτ.).

42. μετωρίζω, -ομαι: κάνω αστείο, αστειεύομαι «και πάλιν εάν εις αυτόν τον άνθρωπον υπάγεις να γυρέψεις τίποτες χάριν και υπάς γελώντας και μετωρίζεσαι μετ’ αυτόν» (Καρ.).

‒ μέτορο, το: αστειότητα, φιλικό πείραγμα, και μετοριστής, ο φιλοπαίγμων, αστειολόγος. (Χυτ.).

43. μπαίγνιο(ν), το: κορόιδο, αντικείμενο κοροϊδίας, εμπαιγμός «και τώρα σε ηβλέπω και έχασες τον πολύν βίον οπού είχες και την πολλήν τιμήν και είσαι ολουνών μπαίγνιον» (Καρ.).

‒ μπαίγνιο, το: άτομο αφελές, μωρόπιστο (Χυτ.).

44. μπαρούνος, ο: αξιωματούχος (Καρ.).

‒  μπαρονιά, η: μεταφ. πλούσιος οικ. πόρος «η διακονιά είναι μπαρονιά, χαράς τον που την κάνει» (παροιμ.) (Χυτ.).

45. μπουκούνι, το: μπουκιά «διακόσια δουκάτα δεν μας σώνουν να τους δώσομε πάσα ενός ένα μπουκούνι» (Καρ.).

‒ μπουκούνι, το: μπουκιά, ελάχιστο τεμάχιο «ένα μπουκούνι ψωμί», φρ. «στα μπουκούνια», και μπουκουνιάζω τεμαχίζω (Χυτ.).

46. μπραγέσα, η: βράκα, παντελόνι (Καρ.).

‒ μπραέσα, η: παντελόνι (Χυτ.).

47. νήστεια, η: νηστεία (Καρ.).

‒ νήστια, η: (προφ. δισυλλ.) αναγκαστική αποχή από φαγητό «νήστια και ξελιγωμάρα», σεξ. αποχή «νήστια μέρα, νήστια νύχτα, εμπερδεύτηκα/τι αν γινόμουνα καλόγρια, τι αν παντρεύτηκα;» (δημ. στίχος) (Χυτ.).

48. ντριμώνω: στριμώχνω και εντριμώνομαι «και η Μαγδαληνή Μαρία το υπήρε και ετύλιξε το κεφάλι της και εσέβη μέσα εις το πλήθος ντριμώνοντας αμπώνοντας έναν και άλλον και έσωσεν σιμά εις τον σταυρόν» (Καρ.).

‒ ντρυμώνω: κρύβω, συμπιέζω, και ντρύμωμα, το διαφύλαξη, απόκρυψη, συμπίεση σε πλήθος ατόμων (Χυτ.).

49. ξετρέχω: σπεύδω, κυνηγώ, επιδιώκω «και πως αυτός θέλει αποθάνει από έναν κακόν θάνατον, εάν αυτός ξετρέχει τες κακές αυτού επιθυμίες και αμαρτίες» (Καρ.).

‒ ξετρέχομαι: πηγαινοέρχομαι, επιδιώκω κάτι με κάθε προσπάθεια «για μένανε αν ξετρέχεσαι, βγάλτο από το νου σου» (δημ. στίχος) (Χυτ.).

50. οκνώ: παραμελώ «μην οκνήσεις να μηδέν παρακαλέσεις τον Θεόν εξ όλης σου της ψυχής» (Καρ.).

‒ οκνάω, οκνιάζω: είμαι νωθρός, βραδυκίνητος «κάθεται κι οκνιάζει κατάηλια κάθε μέρα» (Χυτ.).

51. παρρησιάζω: παρουσιάζω με θάρρος, ομολογώ «διά τούτο εγώ δεν κρύπτω την αμαρτίαν μου, αλλά μάλλον την παρρησιάζω κατέμπροσθέν σου» (Καρ.).

‒ παρησιάζομαι: παρουσιάζομαι, και παρησία, η εμφάνιση, παρουσιαστικό «καλή κοπέλα, αλλά δεν έχει παρησία» (Χυτ.).

52. πατημία, η: πατημασιά, πατούσα, πέλμα «και όταν το διώχνει τινάς (το λιοντάρι) ταυρίζει τα ποδάρια του και τα μαζώνει, ήγουν τες πατημίες του» (Καρ.).

‒ πατούμα, η: πέλμα ποδιού, και πατουμιά, η το ίχνος της πατούσας στο έδαφος (Χυτ.).

53. πενητεύω: φτωχαίνω, γίνομαι φτωχός (Καρ.).

‒ πενητεύω: πένομαι «πενητεύει και λιμάζει», και πενήτια, η πενία «ζορκιά και πενήτια» και ως κατάρα (Χυτ.).

54. πίλα, η: δοχείο για υγρά (Καρ.).

‒ πίλα, η: μεγάλο δοχείο για την εναποθήκευση λαδιού, σκαλισμένο σε πέτρα στο παρελθόν, από λευκοσίδηρο σήμερα (Χυτ.).

55. πίων: επίθ. εύφορος «και αυτή η γης (Ιουδαία) κράζεται γη πίων» [εκκλησ. φράση] (Καρ.).

‒ πίωμος, ο: με πυκνή βλάστηση (από υπερβολική ποσότητα σπόρου) «πίωμο το γέννημά σου, θέλει ξανάριωμα (=αραίωση)» (Χυτ.).

56. πλημαίνω: πλημμυρίζω «και πάλιν η θάλασσα εματάρθε με μεγάλην σπουδήν και ήλθε και επλήμανε περισσότερον παρά οπού ήτον και πνίγει πέντε μυριάδες ψυχές» (Καρ.).

‒ πλήμμη, η: πλημμύρα, απ’ όπου τα ρήματα πλημμαίνω και πλημμώνω γεμίζω νερά (Χυτ.).

57. πούπετε(ς): πουθενά «οπού πούπετες δεν είχεν μείνει οπού να μην βρέξει» (Καρ.).

‒ πούπετα: πουθενά «δεν τον ευρήκα πούπετα» (Χυτ.).

58. πρέπος, το: σωστό «είναι πρέπος» (Καρ.).

‒ πρέπος, το: «πρέπος είναι να του γυρέψεις συμπάθειο» (Χυτ.).

59. πρικός: (πρικύ, πρικόν) πικρός (Καρ.).

‒ πρικός, ο: πικρός (Χυτ.).

[Ομοίως στα κρητικά]

60. προβατώ: προχωρώ, περπατώ «επάρτε τα πρόβατά σας και τα βόδια σας και προβατείτε» (Καρ.).

‒ προβατώ: περπατώ, και προβατησιό, το περπάτημα (Χυτ.).

61. ριζαμία: (πέτρα) επίθ. μεγάλος βράχος ριζωμένος (Καρ.).

‒  ριζαμιά, η: βράχος ριζιμαίος (Χυτ.).

62. σημάδι, το: (και) ενέχυρο «έκαμε και ήφεραν όλα τα ενόχυρα, ήγουν τα σημάδια όσα και αν είχαν οι χρεωφειλέτες» (Καρ.).

‒ σημάδι, το: και το ενέχυρο «έβαλε το δαχτυλίδι του σημάδι» (Χυτ.).

63. σκλήθρα, η: γενιά «ηξεύρετε ότι ο Χαμ ο πρώτος υιός ο κατηραμένος από τον Νώε, απ’ αυτόν εγεννήθησαν οι κακές σκλήθρες» (Καρ.).

‒ σκλήθρα, η: (και) γενιά, ράτσα «είναι από κακή σκλήθρα» (Χυτ.).

64. σκόρτσα, η: φλοιός, φλούδα αυγού, κέλυφος, περίβλημα σπόρου, καρπού (Καρ.).

‒ σκόρτσο, το: μαδέρι, δοκός εμφλοιωμένη  (Χυτ.).

65. σπληνίζομαι: θυμώνω, οργίζομαι «και ο δάσκαλος εσπληνίσθη και δίδει του Ιησού μίαν σφοντυλία, και παρευθύς ο Ιησούς εκαταράσθη τον δάσκαλον και έπεσε απεθαμένος» (Καρ.).

‒ σπληνιάζομαι: οργίζομαι (Χυτ.).

66. τετάρτι, το: το ένα τέταρτο (Καρ.).

‒ τετάρτι, το: το ένα τέταρτο. Στον πληθ. κατάρα «στα τετάρτια» ή «τετάρτια να γένει» (Χυτ.).

67. τράφος, ο: τάφρος, φαράγγι, χαντάκι «διότι ο παντοδύναμος Θεός όρισεν και η γης οπού είχεν όλη απάνω της το νερόν εσκίσθη και έκαμε τράφους μεγάλους» (Καρ.).

‒ τράφος, ο: κοίτη χείμαρρου, φρ. «επιάστηκε στον τράφο (για άτακτα παιδιά = η μάνα του συνευρέθη με δαίμονα, όπου ο τράφος συνήθης τόπος διαμονής του)» (Χυτ.).

[Στις Λέξεις που χάνονται]

68. φανέστρα, η: παράθυρο (Καρ.).

‒ φανέστρα, η: παράθυρο «έκλεισε και τα δύο φύλλα τση φανεστρός και τον άφηκε να λέει» (Χυτ.).

69. φόρος, ο: αγορά, πλατεία, δημόσιος χώρος (Καρ.).

‒ φόρος, ο: κέντρο οικισμού, αγορά «εβγήκε στο φόρο και του τα φώναξε» (Χυτ.).                                                                    

70. φρύγομαι: ξεραίνομαι, στεγνώνω «και εφρύγησαν τα δόντια του και αυτηνού και των παιδιών του και εκεινών οπού μέλλουν να έρθουν, από το ξύλον εκείνο της παρακοής» (Καρ.).

‒ φρύγομαι: ζεσταίνομαι, διψάω έντονα, στερούμαι «φρύγεται, μα δε χαλάει τ’ όβολό του» (Χυτ.).