Και τα πόμολα!

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε προχτές στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 24 ως τώρα. Η εικόνα είναι από τη δημοσίευση στο περιοδικό. 

Μια έκφραση που ακούγεται πολύ συχνά στα σόσιαλ τα τελευταία χρόνια, σε καταγγελίες για οικονομικές ατασθαλίες κάθε λογής, ιδίως από παρατρεχάμενους της κυβέρνησης, είναι ότι έχουν φάει ή έφαγαν ή «θα φάνε και τα πόμολα» ή «μέχρι και τα πόμολα». Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βρίσκουμε και μιμίδια που εικονογραφούν την έκφραση.

Πρόκειται για έκφραση της μόδας λοιπόν, για να δηλωθεί η αχαλίνωτη κατάχρηση δημόσιου χρήματος, εκεί που παλιότερα θα λέγαμε, ας πούμε, «τρώνε με δέκα μασέλες» ή «κλέβουν και της Παναγιάς τα μάτια».

Η απαρχή της φράσης πρέπει να βρίσκεται σε περιπτώσεις διάρρηξης κατά τις οποίες οι κλέφτες αφαιρούν τα πάντα από ένα σπίτι ή κατάστημα: όχι μόνο χρήματα, τιμαλφή και έπιπλα, αλλά ακόμα και τα πόμολα από τις πόρτες, τα οποία και σχετικά χρονοβόρο είναι να ξεβιδωθούν αλλά και μικρότερη αξία έχουν. Πότε πότε βρίσκουμε τέτοιες ειδήσεις στο αστυνομικό δελτίο: έκλεψαν μέχρι και… πόμολα από πολυκατοικίες στη Θεσσαλονίκη.

Την έκφραση «τρώνε/έφαγαν/θα φάνε και τα πόμολα» τη βρίσκουμε πολύ συχνά στο Τουίτερ, αλλά ακόμα και σε δηλώσεις πολιτικών ή στην αρθρογραφία της αντιπολίτευσης (ας πούμε «ο ανασχηματισμός και τα φαγωμένα πόμολα» στην Αυγή ήδη το 2020). Από την άλλη, δεν την έχω βρει καταγραμμένη σε κάποιο έργο αναφοράς. Και βέβαια δεν έχω τέτοια απαίτηση από τα γενικά λεξικά, αφού αυτά δεν καταγράφουν νεόκοπες εκφράσεις της αργκό, αλλά παραξενεύομαι που δεν τη βρίσκω ούτε στο slang.gr, το οποίο καταγράφει μόνο μια λεξιπλασία του Τζίμη Πανούση, όπου πόμολο είναι ο εύκολα χειραγωγούμενος λαός, από το πόπολο και το μόμολο. Αυτό μάλλον δείχνει πως η έκφραση είναι πρόσφατης κοπής, αφού τα τελευταία 3-4 χρόνια το slang.gr υπολειτουργεί.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε ας πούμε δυο λόγια για τη λέξη «πόμολο».

Όπως ίσως θα καταλάβατε, πρόκειται για δάνειο. Προέρχεται από το ιταλ. pomolo, με την ίδια σημασία, από το υστερολατινικό pomulum, υποκοριστικό του pomum, μήλο (και γενικότερα φρούτο). Μηλαράκι λοιπόν το πόμολο, οπότε βλέπουμε πως είχε ισχυρή ετυμολογική προδιάθεση για να φαγωθεί!

Γιατί μηλαράκι; Επειδή αρχικά η λέξη χρησιμοποιήθηκε για τις σφαιρικές λαβές, σε σχήμα μήλου, στον αναβολέα ή στο χερούλι της σέλας, τον καιρό που σέλες και αναβολείς ήταν αντικείμενα της καθημερινής ζωής. Πάντως, σήμερα στα ιταλικά το pomolo δεν είναι απαραίτητα σφαιρικό. Το χρησιμοποιούν, βλέπω στο ιταλικό λεξικό, για την πόρτα, αλλά και π.χ. για τη λαβή του μπαστουνιού ή της ομπρέλας.

Βρίσκω και γραφή πόμμολο, σπάνια, σε παλιότερα κείμενα, προφανώς από κάποιους που υπέθεσαν γαλλική προέλευση.

Στα σημερινά ελληνικά το πόμολο είναι η οποιαδήποτε χειρολαβή, στρογγυλή ή άλλου σχήματος, σε πόρτα, παράθυρο, συρτάρι κτλ. Μόνο ο Μπαμπινιώτης το ορίζει σαν «σφαιρικό χερούλι πόρτας, παραθύρου κτλ.».

Το πόμολο το λέμε βεβαίως και χερούλι, όρος που είναι ευρύτερος, διότι περιλαμβάνει και άλλες λαβές, πχ της κατσαρόλας ή της τσάντας, που λέγονται χερούλια αλλά όχι πόμολα. Χερούλι, το μικρό χέρι.

Το πόμολο το λέμε και πετούγια ή μπετούγια, μια λέξη άγνωστης ετυμολογίας (κάπου είχα δει για ισπανική προέλευση). Θα έλεγα πως οι όροι είναι συνώνυμοι, αν και τη μπετούγια συνήθως τη λέμε για μεταλλικές λαβές και μάλλον επιμήκεις στο σχήμα -διορθώστε με όμως αν πέφτω έξω. (Και, παρεμπιπτόντως, μπετούγια λέτε ή πετούγια;)

Ωστόσο, οι μπετούγιες σπανίως τρώγονται -εννοώ ότι είναι πολύ λιγότερες, ελάχιστες πράγματι, οι ανευρέσεις φράσεων του τύπου «έχουν φάει και τις μπετούγιες», ενώ τα πόμολα αποτελούν το αγαπημένο φαγητό των κάθε λογής λυμεώνων, χρυσοκάνθαρων, κολλητών, ημέτερων, απατεώνων, ακρίδων, παράσιτων, καρεκλοκένταυρων, αργόμισθων, αεριτζήδων, λαμόγιων, αρπακτικών (θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε τον κατάλογο) που λυμαίνονται το δημόσιο χρήμα.

Η αλήθεια είναι πως η έκφραση «τρώνε/θα φάνε/έχουν φάει και τα πόμολα» έχει συσχετιστεί με τη σημερινή κυβέρνηση, του Κυριάκου Μητσοτάκη. Δεν θυμάμαι την έκφραση πριν από το 2019, αλλά και στο γκουγκλ που έψαξα με χρονικό περιορισμό δεν βρήκα τίποτα σχετικό (μόνο την έκφραση «γελάνε και τα πόμολα», μια από τις πολλές παραλλαγές που υπάρχουν για να δηλωθεί κάτι καταγέλαστο).

Βέβαια, οι αμέσως προηγούμενες κυβερνήσεις, από το 2011 και μετά ας πούμε, δεν είχαν έτσι κι αλλιώς πολλά περιθώρια για διασπάθιση δημόσιων πόρων λόγω των μνημονίων, ενώ η πανδημία και προκάλεσε την ανάγκη αλλά και αποτέλεσε βολική δικαιολογία για εκτόξευση των απευθείας αναθέσεων, όμως είναι γεγονός ότι η σημερινή κυβέρνηση έχει διακριθεί στο ευγενές άθλημα της πομολοφαγίας.

Το αν αυτό θα μετρήσει στις επικείμενες κάλπες, είναι μια άλλη ιστορία.

Advertisement