Επειγόντως φιλόλογος;

Τις προάλλες, το Φέισμπουκ μού πρότεινε να διαβάσω ένα άρθρο του κ. Σάκη Μουμτζή που είχε δημοσιευτεί στην Καθημερινή, με τίτλο «Επειγόντως φιλόλογος». Δεν είναι μεγάλο σε έκταση, οπότε το αναδημοσιεύω εδώ.

Η κηδεία πέρασε, τα «µαργαριτάρια» των ρεπόρτερ έµειναν. Και ήταν πολλά. Κατανοώ το άγχος και την πίεση του ρεπορτάζ, που προκαλεί ένα τρακ στα νέα παιδιά που βρίσκονται μπροστά από την κάμερα, όμως ας γίνει αντιληπτό πως αυτά που λένε μπαίνουν μέσα σε εκατοντάδες χιλιάδες σπίτια και τους ακούνε εκατομμύρια τηλεθεατές. Οποιοδήποτε γραμματικό ή συντακτικό λάθος τους, που πολλές φορές είναι επαναλαμβανόμενο, δημιουργεί μια ακουστική εξοικείωση με αυτό στον τηλεθεατή, ο οποίος ασυναίσθητα και μηχανικά μπορεί να το επαναλάβει. Αφομοιώνει το λάθος, εθιζόμενος έτσι στην κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας.

Το πλέον σύνηθες γλωσσικό ατόπημα αφορά τη σύγχυση που επικρατεί στη χρήση των μετοχών και κυρίως στην αποσύνδεση του γένους της μετοχής από το γένος του ουσιαστικού στο οποίο αναφέρεται. Π.χ. «των παραληφθέντων επιστολών». Αντιλαμβάνομαι τη δυσκολία που υπάρχει στη χρήση του ορθού «παραληφθεισών», όμως σε αυτή την περίπτωση καλό είναι να προτιμάται η περιφραστική έκφραση. «Των επιστολών που παραλήφθηκαν». Λόγος απλός, κατανοητός, χωρίς παγίδες. Μερικές φορές η προσπάθεια να επιδείξουν κάποιοι τη γλωσσική τους επάρκεια, την οποία προφανώς δεν διαθέτουν, τους οδηγεί στα συνήθη συντακτικά και γραμματικά λάθη. Ενα από αυτά –ιδιαίτερα «δημοφιλές», που διαστρεβλώνει και το νόημα των όσων θέλει να δηλώσει ο ρεπόρτερ– είναι η έκφραση «υπέρ του δέοντος», αντί της ορθής «υπέρ το δέον». Το «υπέρ» συντασσόμενο με γενική εκφράζει υποστήριξη, ενώ με αιτιατική την υπερβολή, το ξεπέρασμα των ορίων.

Προφανώς, το πρόβλημα αφορά την ποιότητα της μέσης εκπαίδευσης και τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Αλλά αυτή η διαπίστωση, που είναι πλέον κοινότοπη, καλύπτει μόνον ένα μέρος του προβλήματος. Το άλλο μέρος αφορά την εγκατάλειψη της γλώσσας που διδάσκεται στα σχολεία –όπως διδάσκεται– υπέρ της λεγόμενης ψηφιακής γλώσσας των απλοποιημένων, μέχρι παραποιήσεως, τύπων στο ορθογραφικό, στο γραμματικό και στο συντακτικό επίπεδο. Αυτό που μιλούν πολλοί νέοι, και όχι μόνο, είναι τα «περίπου» ελληνικά. Μια γλώσσα τόσο όσο για να συνεννοούνται, χωρίς κανόνες. Θα τρίζουν τα κόκαλα του Τζάρτζανου και του Τριανταφυλλίδη.

Γι’ αυτό, καλό θα ήταν, οι τηλεοπτικοί σταθμοί στον κωδικό «αμοιβές προσωπικού» ας βάλουν και την αμοιβή ενός φιλολόγου, που χρειάζεται κατεπειγόντως.

Ο αρθρογράφος δίνει μόνο δύο συγκεκριμένα παραδείγματα γλωσσικών σφαλμάτων, τα οποία μάλιστα είναι άσχετα με τη δημοσιογραφική κάλυψη της κηδείας. Βέβαια, πολλά από τα (πάνω από 100) σχόλια των αναγνωστών κάτω από τη δημοσίευση ανθολογούσαν μερικά από τα «μαργαριτάρια των ρεπόρτερ» όπως «τον εκλιπών, του εκλιπών», «της βασιλομήτωρ», ακόμα και «η Τέα» ως θηλυκό του «ο Τέως». (Το αστείο είναι ότι κάποιοι σχολιαστές, βασιλικότεροι του βασιλέως, εγκαλούσαν τον αρθρογράφο επειδή έγραφε «αφορά τη σύγχυση» και όχι «αφορά στη σύγχυση).

Και ενώ θα συμφωνήσω με τη συμβουλή που δίνει ο Μουμτζής για τα λάθη τύπου «παραληφθέντων επιστολών», ασφαλώς δεν μπορώ να δεχτώ τη δεύτερη παράγραφό του, που τη θεωρώ εντελώς άστοχη. Του το έγραψα, χαρακτηρίζοντας «εύκολο γονατογράφημα» το άρθρο και μου απάντησε ότι σε 330 λέξεις (τόσες περίπου έχει το άρθρο) δεν μπορείς να γράψεις διατριβή και ότι «Πολλοί νέοι όντως μιλούν χωρίς τη στοιχειώδη σύνταξη, υποκείμενο-ρήμα-αντικείμενο και με λεξιλόγιο 200 λέξεων το πολύ».

Είναι όμως έτσι; Αν πολλοί (όχι απαραίτητα νέοι) λένε «τον εκλιπών» ή «τον διευθύνων σύμβουλο», προκύπτει άραγε το συμπέρασμα ότι μιλούν «γλώσσα χωρίς κανόνες»; Δεν είναι τυχαίο ότι όλα τα παραδείγματα γλωσσικών λαθών (με ή χωρίς εισαγωγικά) που έχουν ως τώρα αναφερθεί σε αυτό το άρθρο αφορούν τύπους παλαιότερων γλωσσικών μορφών. Οι δυσκολίες εμφανίζονται εκεί όπου προσπαθούμε να συμβιβάσουμε κανόνες της αρχαίας ελληνικής με κανόνες της νέας ελληνικής.

Μας λέει ο Μουμτζής ότι το υπέρ όταν συντάσσεται «με αιτιατική σημαίνει την  υπέρβαση των ορίων». Αλλά στη σημερινή νεοελληνική γλώσσα, το «υπέρ» δεν συντάσσεται ποτέ με αιτιατική εκτός από την έκφρ. «υπέρ το δέον» και ορισμένες μάλλον σπάνιες και μάλλον ειδικές χρήσεις (στα οικονομικά, η φράση «υπέρ το άρτιο» που αποδίδει το αγγλ. above par, και σε κείμενα πολιτικών μηχανικών φράσεις όπως «υπέρ το δάπεδο»). Ωστόσο, αυτές οι σπάνιες και κλεισμένες στο γκέτο της ειδικής ορολογίας χρήσεις δεν ζυγιάζουν πολύ όταν στην άλλη μεριά της πλάστιγγας βάλουμε τις αμέτρητες φράσεις με το «υπέρ» σε γενική, που δηλώνουν βέβαια όχι υπέρβαση/υπερβολή αλλά υπεράσπιση, υποστήριξη, εύνοια: μίλησε υπέρ της κυβέρνησης, και λέω ότι είναι αμέτρητες αφού είναι συχνότατες στην αθλητικογραφία και ιδίως στο ποδόσφαιρο και τα άλλα ομαδικά αθλήματα, π.χ. το σκορ είναι 3-0 υπέρ του Παναθηναϊκού (ας το βάλω τουλάχιστον σε παράδειγμα).

Αφού λοιπόν από τις 100 φορές που κάποιος βλέπει το «υπέρ», τις 99 το βλέπει να συντάσσεται με γενική, επόμενο είναι να παρασυρθεί και την εκατοστή φορά και να συντάξει το «υπέρ το δέον» με γενική, ως «υπέρ του δέοντος» (κάτι λίγοι μάλιστα γράφουν «υπέρ του δέον»).

Αυτά τα παθαίνουμε επειδή πατάμε σε δυο βάρκες και επειδή προσπαθούμε να ζέψουμε στο ίδιο κάρο δυο άλογα που φαίνονται ίδια αλλά στην πραγματικότητα διαφέρουν πολύ στις λεπτομέρειές τους, τη νέα ελληνική και την αρχαία ελληνική. Όταν δεν μπορούν να συμβαδίσουν, το ένα αφηνιάζει και το κάρο ανατρέπεται -κι έτσι, «υπέρ του δέοντος».

Παρομοίως, ο εκλιπών και ο διευθύνων. Όπου ομαλοποιήθηκαν παρόμοιοι τύποι π.χ. ο παράγων που έγινε «ο παράγοντας», κλίνονται μια χαρά. Όπου δεν έχουν ομαλοποιηθεί, συχνά δεν κλίνονται. Όταν έχουμε έναν δρόμο στον οποίο συμβαίνουν καθημερινά δυστυχήματα, παρά τις προειδοποιητικές πινακίδες, ίσως πρέπει να σκεφτούμε ότι ο δρόμος χρειάζεται διαπλάτυνση ή, αν δεν επιδέχεται διαπλάτυνση, καιρός είναι να σχεδιάσουμε μιαν εναλλακτική χάραξη που ν’ αποφεύγει το επικίνδυνο πέρασμα.

Η άποψη του κ. Μουμτζή ότι «θα τρίζουν τα κόκαλα του Τζάρτζανου και του Τριανταφυλλίδη» με όσα «γλωσσικά λάθη» ακούγονται δείχνει ότι μάλλον δεν έχει μελετήσει τα έργα των κορυφαίων αυτών γλωσσολόγων -ειδικά του Τριανταφυλλίδη ο οποίος στη Γραμματική του δεν μελετάει καν τις αρχαιότροπες μετοχές. Όπως πρέπει να έχουμε ξαναπεί, ο γλωσσολόγος όταν συναντάει γλωσσική απόκλιση δεν βγάζει κραυγές αγανάκτησης ούτε «σκίζει τα πτυχία του» (όπως θέλει ένα άλλο κλισέ) αλλά βγάζει το μολυβάκι του και τη σημειώνει, για να τη μελετήσει.

Συγκεχυμένη και ατεκμηρίωτη βρίσκω και την αναφορά σε «εγκατάλειψη της γλώσσας που διδάσκεται στα σχολεία» και, υποτίθεται, υιοθέτηση της «λεγόμενης [από ποιον άραγε;] ψηφιακής γλώσσας». Τι εννοεί εδώ ο αρθρογράφος; Τα γκρίκλις; Τις συντμήσεις τύπου «τπτ» αντί για «τίποτα»; Ειλικρινά δεν το καταλαβαίνω. Διότι βέβαια η εξήγηση που μου έδωσε, ότι πολλοί νέοι χρησιμοποιούν λεξιλόγιο 200 λέξεων το πολύ είναι μύθος (τον έχει αποκρούσει και ο κ. Μπαμπινιώτης), που απλώς δείχνει συντηρητισμό και μισονεϊσμό (όπως και η αναφορά σε «κακοποίηση» της γλώσσας, που αν την πάρουμε τοις μετρητοίς πρέπει να συμπεράνουμε πως η σημερινή νεοελληνική, όπως έχει διαμορφωθεί μέσα από την αφομοίωση αλλεπάλληλων «λαθών» είναι μια γλώσσα φριχτά κακοποιημένη!).

Πάντως, την προτροπή να προσλάβουν οι τηλεοπτικοί σταθμοί φιλόλογο την επιδοκιμάζω. Έχει μεγάλη ανεργία ο κλάδος, οπότε κάθε πρόσληψη είναι καλοδεχούμενη.

Θυμάμαι όμως κι ένα ανέκδοτο που είχε αφηγηθεί παλιότερα ο Γιάννης Χάρης, για τον επιμελητή ενός περιοδικού, ο οποίος πήρε ένα άρθρο του Χάρη να το επιμεληθεί γλωσσικά και αυτό που έκανε ήταν να αλλάξει 2-3 φορές τον τύπο «ακόμα» σε «ακόμη», άφησε όμως αδιόρθωτο ένα ολοφάνερο λάθος (κάτι σαν «εύκολη λύση δεν υπάρχουν»).

 

 

Advertisement