Οι σπεσιαλιτέ του σπετσιέρη

Πριν από ένα μήνα και κάτι είχαμε βάλει ένα άρθρο για τα χάπια, που έτυχε να το κοιτάξω ξανά χτες, διότι ήθελα να το στείλω σε έναν φίλο στο Φέισμπουκ που με ρώτησε κάτι σχετικό. Και καθώς κοίταζα τα σχόλια του άρθρου εκείνου, είδα ότι είχαμε αναφερθεί στον σπετσέρη, που είναι παλιά ονομασία του φαρμακοποιού, οπότε σκέφτηκα να γράψω ένα άρθρο για ολόκληρη αυτή την οικογένεια λέξεων -ποια οικογένεια; Θα δείτε.

Ο σπετσιέρης ή σπετσέρης είναι μια από τις 366 λέξεις που έχω στο βιβλίο μου Λέξεις που χάνονται. Πράγματι χάνεται, διότι τα λεξικά δεν την έχουν και επιβιώνει μόνο ως επίθετο -βρίσκω μάλιστα πως οι δυο τύποι, Σπετσέρης και Σπετσιέρης, επιχωριάζουν στον Αστακό και στο Αργοστόλι. Υπήρχε κι ο παλιός ποδοσφαιριστής Τάκης Σπετσέρης, στυλοβάτης της Προοδευτικής πριν από καμιά πενηνταριά χρόνια.

Σπετσέρης είναι ο φαρμακοποιός, και σπετσαρία ή σπετσερία το φαρμακείο. Δάνειο από τα ενετικά (spezier). Η  υποκατάσταση του σπετσέρη από τον φαρμακοποιό θεωρείται ένα από τα επιτεύγματα των λογίων της καθαρεύουσας μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, ωστόσο η παλιά λέξη έχει αφήσει ίχνη.

Πέρα από τις αναφορές στη λογοτεχνία, έχουμε το γνωστό αδέσποτο ρεμπέτικο Καλέ μάνα δεν μπορώ, όπου η άρρωστη κόρη ζητάει «το γιατρό και το σπετσέρη με τα φάρμακα στο χέρι». Το έχει περάσει σε δίσκο ο Μάρκος Βαμβακάρης στο όνομά του, αλλά ολοφάνερα είναι αδέσποτο και κατά πάσα πιθανότητα βασίζεται σε δημοτικό άσμα.

Αυτό το μοτίβο με τον γιατρό και τον σπετσιέρη σαν δίδυμο είναι αρκετά κοινό. Σε ένα άλλο ρεμπέτικο, στο Βασανάκι του Χατζηχρήστου, το βρίσκουμε κάπως τροποποιημένο: «Το γιατρό και τον σπετσέρη δεν ζητώ, μανάκι μου· πάρε με στην αγκαλιά σου, βασανάκι μου».

Αλλά και σε ένα παλιό χρονογράφημα βρίσκω σε ταβέρνα να συμβουλεύουν κάποιον να κατεβάσει ένα κατοσταράκι και να μην έχει ανάγκη ούτε γιατρό ούτε σπετσέρη.

Σήμερα ο σπετσέρης ακούγεται, έστω και σπάνια, αφενός πειραχτικά για τους φαρμακοποιούς και αφετέρου για διάκριση των σημερινών φαρμακοποιών από τους παλιούς σπετσέρηδες που έφτιαχναν οι ίδιοι τα φάρμακα που πουλούσαν.

Η παλαιότερη ανεύρεση του σπετσέρη στη γλώσσα μας, απ’ όσο μπόρεσα να βρω, είναι στον Κατζούρμπο του Χορτάτση, όπου γίνεται αναφορά στους «σπετσιέρους τους φτωχούς» που, για να μη φανεί ότι έχουν αναδουλειά, «βάνουσι … χόρτα εις το μορτάρι τους», στο γουδί, και τα κοπανίζουν τάχα ότι κάτι φτιάχνουν.

Οι παλιοί σπετσέρηδες εκτός από φάρμακα, που έφτιαχναν, πουλούσαν και μπαχαρικά, τα οποία παλιότερα τα λέγανε και σπετσερικά (ή σπετζερικά, το τζ είναι συμβατικό). Σε επιστολή του γύρω στο 1700, ο Αναστάσιος Γόρδιος συμβουλεύει: Διὰ τὸ φλέγμα καὶ τὸ νερόμελον καλὸν εἶναι νὰ τὸ πίνῃς ζεστόν, καὶ νὰ ἔχῃ καὶ ἀπὸ σπετζερικὰ μέσα κανέλλαν καὶ μοσχοκάρυδον, τζιντιφύλλι καὶ τὰ τοιαῦτα.

Θα θυμάστε ίσως ότι στο πρόσφατο άρθρο μας για τα χάπια ο φίλος μας ο Costas X μάς είχε πει για το σπετσερικό, το ειδικό μίγμα μπαχαρικών για την παστιτσάδα, από 7 μπαχαρικά : κανέλα, γαρύφαλλο, κοκκινοπίπερο, μπαχάρι, δάφνη, μοσχοκάρυδο και κύμινο.

Αντιγράφω από το σχόλιό του:

Το σπετσιερικό στην Κέρκυρα το έφτιαχναν μόνο τα φαρμακεία, γιατί ήταν τα μόνα καταστήματα με ζυγαριά ακριβείας, προκειμένου να πετύχουν με ακρίβεια τις αναλογίες των υλικών. Πιό παλιά, τα περισσότερα φαρμακεία πουλούσαν και άλλα μπαχαρικά.

Το ιστορικό φαρμακείο της Καρμέλας Δελεονάρδου-Αλλέγρη στο Σαρόκο λειτουργεί με νέο ιδιοκτήτη (Σκιαδόπουλος), συνεχίζει να παρασκευάζει το σπετσιερικό, και το πουλάει προς 4 ευρώ το σακουλάκι των 100 γραμμαρίων.

Είπαμε πιο πριν ότι ο σπετσιέρης είναι δάνειο από το ενετικό spezier, ενώ στα ιταλικά το μεν φαρμακείο λέγεται spezieria αλλά ο φαρμακοποιός speziale, που και οι δυο λέξεις προέρχονται από τη λέξη spezie (μπαχαρικά/βότανα), που ανάγεται στο υστερολατινικό species (πληθυντικός), που σήμαινε «εμπορεύματα, αγαθά, ειδικώς μπαχαρικά», από το κλασικό λατινικό species που σήμαινε πιο ουδέτερα «είδος».

Από τα μπαχαρικά λοιπόν, τα spezie, έχουμε, εκτός από τον σπετσέρη, και τις σπέντζες, τις πιπεριές δηλαδή, από τις οποίες, κατά πάσα πιθανότητα, προέρχεται και το σπετζοφάι (έχουμε παλιότερο άρθρο). Από τα spezie προέρχεται και το γαλλ. épice, και το αγγλικό spice.

Φυσικά, από την ίδια λατινική αρχική λέξη, το species, και από το παράγωγο επίθετο specialis, έχουμε το γαλλ. spécial, το αγγλ. special και τα αντίστοιχα των άλλων νεότερων γλωσσών, και ως δάνεια στην ελληνική τη λέξη «σπέσιαλ» με τη σημασία του εξαιρετικού -είχα έναν γνωστό που καυχιόταν ότι έφτιαχνε σπέσιαλ μακαρονάδες, αλλά είχε αναπτύξει και παραθετικά: σπέσιαλ – υπερσπέσιαλ – ιδιαιτέρως υπερσπέσιαλ. Αλλά και στους ραδιοφωνικούς σταθμούς, τουλάχιστον παλιότερα, ακούγαμε «σπέσιαλ αφιερώσεις» και τραγούδια «σπέσιαλ αφιερωμένα». Και σε επίρρημα το άκουγες: περάσαμε σπέσιαλ στην εκδρομή.

Έχουμε και τη λέξη «σπεσιαλιτέ», που τη χρησιμοποιούμε για εδέσματα που έχουν φτιαχτεί με ιδιαίτερη, όχι συνηθισμένη συνταγή, σαν να είναι αποκλειστικότητα του συγκεκριμένου μάγειρα ή εστιατορίου, και σταδιακά λέγεται επίσης για κάθε λογής εδέσματα εξαιρετικής νοστιμιάς -η σπεσιαλιτέ του είναι τα ντολμαδάκια αυγολέμονο. Συχνά τη λέμε και για πιάτα στα οποία έχουμε βάλει την προσωπική μας πινελιά, τροποποιώντας σε κάτι μια γνωστή συνταγή.

Και ο σπεσιαλίστας είναι ο ειδικός σε κάτι, που είναι καλός σε έναν συγκεκριμένο τομέα -στους καφέδες, στις εκτελέσεις φάουλ, στο σερβίς. Τα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης ήταν μεγάλη η συζήτηση για τους «σπεσιαλίστες», τους ειδικούς που είχε ανάγκη η οικονομία της χώρας.

Καθώς όλα αυτά είναι της ίδιας ρίζας, δικαιολογείται ο τίτλος που βάλαμε για τις σπεσιαλιτέ του σπετσιέρη. Κι ο σπετσιέρης ήταν σπεσιαλίστας στο είδος του, στα μπαχαρικά ή τα φάρμακα.

Η νεότερη προσθήκη στην ελληνική οικογένεια του σπετσέρη με τις σπεσιαλιτέ του είναι οι σπισιστές και οι αντισπισιστές. Σπισισμός είναι η ελληνική απόδοση του αγγλικού speciesism. Είναι η αντίληψη ότι το ανθρώπινο είδος είναι ιεραρχικά ανώτερο από τα άλλα ζωικά είδη και μπορεί να τα εκμεταλλεύεται. Οι αντίθετοι στην αντίληψη αυτή, είναι οι αντισπισιστές. Έχουμε βέβαια σχετικό άρθρο.

Βέβαια, ένας αντισπισιστής μάγειρας θα φτιάχνει μόνο χορτοφαγικές (ή σωστότερα βιγκανικές) σπεσιαλιτέ.

 

Advertisement