Να βάλουμε όλοι πλάτη;

Ομολογώ πως δεν είδα προχτές το βράδυ την πολυδιαφημισμένη συνέντευξη του πρωθυπουργού στον Σταύρο Θεοδωράκη. Ήμουν κουρασμένος από το ταξίδι, είχα πάει και σε μια ποιητική εκδήλωση, οπότε δεν είχα όρεξη να παρακολουθήσω σεμινάριο για το πώς καθαρίζονται οι λεκέδες ανάλογα με το είδος τους και σε ποια θερμοκρασία πλένονται τα μεταξωτά.

Η αλήθεια είναι πως και πολλοί άλλοι έκαναν όπως εγώ διότι η συνέντευξη παρουσίασε χαμηλή τηλεθέαση, με μονοψήφιο ποσοστό, παρόλο που η εκπομπή που προηγήθηκε, ο Σασμός, είχε εντυπωσιακά υψηλή θεαματικότητα, κάπου 25% (αυτό το λένε lead-in στην ειδική ορολογία, δεν ξέρω να υπάρχει ελληνικός όρος).

Είδα όμως χτες να σχολιάζονται διάφορα σημεία της συνέντευξης στα σόσιαλ και ανάμεσά τους η απάντηση που έδωσε ο πρωθυπουργός σε μια κοπέλα που τραυματίστηκε στο δυστύχημα στα Τέμπη:

Θα έλεγα στην Ευδοκία η οποία έχει ηλικία -απ’ ό,τι κατάλαβα λίγο μεγαλύτερη από τη μεγαλύτερη μου κόρη- ότι έχει κάθε λόγο να είναι θυμωμένη, να φοβάται, να ανησυχεί. Δε γίνεται σήμερα ένα νέο παιδί να μπαίνει στο τρένο και να αισθάνεται ότι μπορεί να του συμβεί κάτι τόσο τραγικό. Θα της έλεγα όμως ότι πρέπει τελικά να επιμείνει. Να βάλει και αυτή πλάτη για να αλλάξει αυτή η χώρα.

Φαντάζομαι πως και οι τραυματίες που ακόμα νοσηλεύονται στην εντατική θα πρέπει να βιαστούν να βγουν για να βάλουν κι εκείνοι πλάτη. Οπότε, ας βάλουμε πλάτη κι εμείς, λεξιλογώντας ακριβώς για τη λέξη «πλάτη».

Σύμφωνα με το λεξικό, πλάτη είναι το οπίσθιο τμήμα του κορμού του ανθρώπινου σώματος από τον αυχένα και τους ώμους ως τη μέση· ράχη, νώτα. Μεταφορικά, λέμε επίσης «πλάτη» το πίσω μέρος καθισμάτων -της καρέκλας ή του καναπέ, ας πούμε, αλλά και πλατιών αντικειμένων, π.χ. του φτυαριού.

Η λέξη είναι αρχαία, ανήκει στην πλατιά οικογένεια λέξεων που ξεκινάει από το επίθετο «πλατύς», από ινδοευρωπαϊκή ρίζα.

Πλάτη στα αρχαία ήταν, αρχικά, το πλατύ τμήμα του κουπιού και κατ΄επέκταση το ίδιο το κουπί και μετωνυμικά το καράβι. Ας πούμε, στον Αίαντα του Σοφοκλή «ἅλιον ὃς ἐπέβας ἑλίσσων πλάταν» -που με κουπί ευλύγιστο κάνει τα πλοία να πετούν, στη μετάφραση του Μαρωνίτη.

Λίγο αργότερα εμφανίστηκε, ιδίως στον πληθυντικό, πλάται, η σημασία «ωμοπλάτες», η οποία τελικά επικράτησε.

Η πλάτη έχει έντονη παρουσία στη φρασεολογία μας. Σε ορισμένες από τις φράσεις αυτές μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο πληθυντικός ή και προτιμάται ο πληθυντικός.

Λέμε «κάνω πλάτες», όταν υποβοηθώ ή καλύπτω κάποιον που κάνει κάτι το επιλήψιμο ή παράνομο.

Λέμε «έχει γερές πλάτες», για όποιον έχει ισχυρούς προστάτες, μεγάλα μέσα.

Λέμε «γυρίζω την πλάτη / τις πλάτες» σε κάποιον ή σε κάτι, όταν τον περιφρονώ ή παύω να ασχολούμαι ή να ενδιαφέρομαι -θα θυμάστε και το γνωστό τραγούδι του Δ. Τσακνή.

Λέμε «δείχνω την πλάτη / τις πλάτες» σε κάποιον, με την ίδια σημασία.

Λέμε «σηκώνω τις πλάτες» (αν και συχνότερα «σηκώνω τους ώμους») όταν δείχνουμε άγνοια ή αδιαφορία για κάτι.

Λέμε «βάζω πλάτη», όπως μας ζήτησε ο πρωθυπουργός, δηλαδή «βοηθώ, στηρίζω μια προσπάθεια».

Λέμε «πίσω από την πλάτη μου/ τις πλάτες μου» για λόγια που λέγονται εναντίον κάποιου ενώ δεν είναι παρών ή χωρίς να το καταλαβαίνει ή για ενέργειες που γίνονται κρυφά, χωρίς τη συμμετοχή, την άδεια ή την έγκρισή κάποιου. Σχετικό και το «πισώπλατο» χτύπημα -ύπουλο, προδοτικό.

Λέμε «με την πλάτη στον τοίχο», για κάποιον που βρίσκεται σε πολύ δύσκολη κατάσταση, από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει. Συχνό στο αθλητικό ρεπορτάζ, όταν μια ομάδα πρέπει π.χ. να νικήσει για να συνεχίσει σε μια διοργάνωση.

Λέμε «με τα πόδια στην πλάτη» ή «χτυπάνε οι φτέρνες του στην πλάτη», για κάποιον που τρέχει πολύ γρήγορα, συχνά πανικόβλητος.

Λέμε «φορτώνομαι στην πλάτη μου», όχι μόνο κυριολεκτικά αλλά και μεταφορικά, δηλ. αναλαμβάνω ευθύνες και υποχρεώσεις. Καμιά φορά, για να το επιτείνουμε, λέμε «φορτώνομαι στην καμπούρα μου» -ιδίως όταν οι υποχρεώσεις είναι δυσβάστακτες και καταχρηστικά τις αναλαμβάνουμε.

Όταν οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις έρχονται αναπάντεχα, μπορούμε να πούμε και «έπεσαν στις πλάτες του».

Λέμε, «πάνω στην πλάτη μου», όταν γίνεται κάτι σε βάρος μας και συχνά κρυφά από εμάς. Παραλλαγή που επιτείνει: «παίζουν μπιλιάρδο πάνω στην πλάτη μου».

Να βάλουμε και ένα παλιό τραγούδι του Γιάννη Μαρκόπουλου (στίχοι Μιχ. Φακίνου) με τον Λάκη Χαλκιά, Πάνω στη δική μας πλάτη:

Στο τραγούδι, δεν έχει πια ραχάτι πάνω στη δική μας πλάτη -αυτά μόνο στα τραγούδια συμβαίνουν, θα έλεγε κανείς.

Ο κ. Μητσοτάκης, πάλι, προσπαθώντας να μετατρέψει μια εθνική τραγωδία σε κομματική ευκαιρία, μας κάλεσε να βάλουμε όλοι πλάτη για να αλλάξει τη χώρα… όπως εκείνος θέλει. Στο ίδιο πνεύμα είχε κινηθεί τις προάλλες, αλλά με περισσότερο θράσος, ο υπουργός κ. Σκέρτσος ο οποίος έφτασε να υποστηρίξει ότι «το δίλημμα των εκλογών είναι ‘ποιος είναι με την πρόοδο και ποιος με τον σταθμάρχη της Λάρισας’.»

Σε τέτοιες τοποθετήσεις, αξίζει γι’ απάντηση, και με αυτό θα κλείσω, το σχόλιο που έκανε προχτές στο Τουίτερ ο Βαγγέλης Βλάχος, αδελφός του Βάιου Βλάχου, που σκοτώθηκε στα Τέμπη:

Αντί να φορτώσει την κατάσταση στις πλάτες του, σηκώνει τις πλάτες του, χορεύει πάνω στις πλάτες των θυμάτων και ζητά από τα θύματα να βάλουν πλάτη. Ελπίζω ότι η κοινωνία θα του γυρίσει την πλάτη και θα τον βάλει με την πλάτη στον τοίχο, όσες πλάτες και να έχει.

Advertisement