Μηνολόγιον Απριλίου έτους 2023

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που το έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα (όπως εδώ με την Μαρία Πολυδούρη, που πέθανε στις 29/4).

Σημειώνω τέλος ότι επειδή αυτή τη φορά η πρώτη του μηνός πέφτει Σάββατο, τα μεζεδάκια παίρνουν μετάθεση για αύριο ενώ το λογοτεχνικό μας θέμα αναβάλλεται -βέβαια, και χτες λογοτεχνικό άρθρο είχαμε.

Σα 1 Του βαρώνου Μυγχάουζεν και των ανιδιοτελώς ψευδομένων
Κυ 2 Ιακώβου Καζανόβα του μεγάλου εραστού
Δε 3 Γενέσιον Θεοδώρου Κολοκοτρώνη του στρατηλάτου
Τρ 4 Γενέσιον Ανδρέου Ταρκόφσκη και αυτοκτονία Δημητρίου Χριστούλα
Τε 5 Γεωργίου-Ιακώβου Δαντώνος καρατόμησις
Πε 6 Του ζωγράφου Ραφαήλου
Πα 7 Παγκόσμια ημέρα υγείας – Ιπποκράτους του Κώου
Σα 8 Γενέσιον Ιακώβου Μπρελ
Κυ 9 † Φραγκίσκου Βάκωνος. Kαι Γς τελευτή
Δε 10 Θρίαμβος Σπυρίδωνος Λούη του ωκύποδος
Τρ 11 Γιούρι Γκαγκάριν, του πρώτου ανθρώπου εις το Διάστημα
Τε 12 Τα μεγάλα Διονύσια
Πε 13 Βαρούχ Σπινόζα του προδρόμου του Διαφωτισμού και Σαμουήλ Μπέκετ γενέσιον
Πα 14 † Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι αυτοχειριασμός
Σα 15 Λεονάρδου ντα Βίντσι
Κυ 16 † Γεωργίου Βιζυηνού, το τελευταίον της ζωής του ταξίδιον
Δε 17 Γενέσιον Κωνσταντίνου Καβάφη και τελευτή Νίκου Παπάζογλου και Δημήτρη Μητροπάνου
Τρ 18 † Αλβέρτου Αϊνστάιν τελευτή
Τε 19 † Καρόλου Δαρβίνου
Πε 20 Τελευτή Μανόλη Τριανταφυλλίδη
Πα 21 Βεβήλωσις του Φοίνικος (αποφράς ημέρα)
Σα 22 † Γουλιέλμου Σαιξπήρου του μεγάλου δραματουργού
Κυ 23 † Τελευτή Γεωργίου Καραϊσκάκη. Και παγκοσμία ημέρα του βιβλίου
Δε 24 Της γενοκτονίας των Αρμενίων
Τρ 25 † Μαγελάνου του εξερευνητού. Και τελευτή Σπειροειδούς αρχιτέκτονος.
Τε 26 Γενέσιον Ευγενίου Ντελακρουά
Πε 27 Γενέσιον Αδαμαντίου Κοραή του Διαφωτιστού
Πα 28 Μιχαήλ Λομονόσωφ
Σα 29 † Κωνσταντίνου Καβάφη του ανεπαναλήπτου
Κυ 30 Μαρίας Πολυδούρη τελευτή.

Επίσης, ο Απρίλης είναι συνήθως ο μήνας του Πάσχα -το οποίο μπορεί να πέσει από 4 Απριλίου έως 8 Μαΐου (τουλάχιστον στον αιωνα μας), άρα τις περισσότερες φορές πέφτει Απρίλη, όπως και φέτος.

Επειδή, σε αντίθεση με τον άστατο Μάρτη, τον Απρίλη η άνοιξη έχει πια εδραιωθεί, πολύ συχνά τους δυο καθαρόαιμους ανοιξιάτικους μήνες τους λέμε μαζί: Απριλομάης ή και Μαγιάπριλο, λέξεις ποιητικότατες. Υπάρχει πάντως και η παροιμία «των καλών ναυτών τα ταίρια, το μαγιάπριλο χηρεύουν», για τις αιφνίδιες ανοιξιάτικες κακοκαιρίες, όπως και η «στον καταραμένο τόπο, το Μαγιάπριλο χιονίζει», που τη λέμε και μόνο για τον Μάη. Βέβαια, οι απριλιάτικες βροχές χρειάζονται: Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον τον ζευγά που’χει πολλά σπαρμένα, λέει μια γνωστή παροιμία, και «Τ’ Απριλιού κάθε σταλαματιά νερό είναι βαρέλι λάδι», ένα όχι πολύ γνωστό κεφαλονίτικο γνωμικό.

Πάντως, στην Κεντρική Ευρώπη ο Απρίλης είναι πολύ πιο άστατος -έχει τα σουσούμια του δικού μας Μάρτη, κι έτσι υπάρχουν γερμανικές παροιμίες όπως April, April, er macht was er will (κάνει ό,τι θέλει) ή η έκφραση launisch wie April (παλαβός σαν Απρίλης).

Η λέξη Απρίλιος φαίνεται πως είναι είδος αντιδανείου. Πράγματι, το λατινικό aprilis (όλα τα ονόματα των μηνών έχουν λατινική προέλευση), σύμφωνα με μια παμπάλαιη ετυμολογία προέρχεται από το ρήμα aperire (ανοίγω). Επί αιώνες, οι φιλόλογοι έμειναν ικανοποιημένοι από την εξήγηση αυτή, που άλλωστε είναι απολύτως ευλογοφανής, μια και τον Απρίλιο «ανοίγει» ο καιρός, γίνεται ανοιξιάτικος και φιλικός. Να θυμίσουμε και την δική μας άνοιξη. Όμως ο Emile Benveniste υποστήριξε, πειστικά, ότι ο Απρίλιος προέρχεται από την θεά Αφροδίτη, και ειδικότερα από τον συγκεκομμένο τύπο του ονόματός της, το υποκοριστικό Αφρώ. Αλλά δεν πήγε κατευθείαν από τα ελληνικά στα λατινικά -μεσολάβησαν οι ετρούσκοι, και ο ετρουσκικός τύπος, apru, είναι αυτός που πήραν οι ρωμαίοι. Η εξήγηση του Μπενβενίστ γίνεται απόλυτα πειστική αν σκεφτούμε ότι ο γειτονικός μήνας του Απρίλη, ο Μάρτιος, δεν είναι άλλος από τον μήνα του θεού Αρη (Mars στα λατινικά), και απ’ αυτόν έχει πάρει τ’ όνομά του. Και, όπως ξέρουμε, η Αφροδίτη και ο Αρης είχαν στη μυθολογία κάτι παραπάνω από στενούς δεσμούς. Λογικό ήταν να έχουν και τους μήνες τους πλάι-πλάι. Αλλωστε, και Ρωμαίοι το αναγνώριζαν αυτό, όπως ο Οβίδιος. Κι αν ο Απρίλης είναι όντως της Αφροδίτης, δικαιώνεται ακόμα περισσότερο ο σολωμικός στίχος έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη.

Ωστόσο, δεν ονομάζεται σε όλη την Ευρώπη ο τέταρτος μήνας του χρόνου μας με ονομασία που να προέρχεται από το λατινικό aprilis. Όπως μας είπε πέρυσι ο φίλος μας ο Ρογήριος, στα πολωνικά ο Απρίλιος είναι Kwiecień, δηλαδή ο μήνας των λουλουδιών, της ανθοφορίας. Σχεδόν όμοια λέξη και στα ουκρανικά: Квітень. Στα λευκορωσικά ο Απρίλης ονομάζεται Красавік, παραπέμποντας στη σλαβική λέξη που δηλώνει το ωραίο, το όμορφο (και, εμμέσως πλην σαφώς, πάλι στα άνθη). Και οι Τσέχοι έχουν τη λέξη «květen», μόνο που δηλώνει τον Μάιο! Στα τσεχικά ο Απρίλιος είναι Duben (dub σημαίνει βελανιδιά). Για τους Κροάτες πάλι, ειδικά από την ώρα που ανεξαρτητοποιήθηκαν ως κρατική και γλωσσική οντότητα, ο τέταρτος μήνας του έτους είναι ο Travanj. Στις περισσότερες σλαβικές γλώσσες η λέξη «τράβα» σημαίνει «χορτάρι» (και οι Ουκρανοί έχουν μήνα Травень, αλλά, μπορεί και να το μαντέψατε, είναι ο… Μάιος). Λίγο πιο πέρα, οι Λιθουανοί λένε τον Απρίλιο Balandis. Η λέξη σημαίνει στη γλώσσα τους «περιστέρι». Δεν γνωρίζω πώς έγινε η σύνδεση αυτή. Κι αν φύγουμε από την οικογένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, οι Φινλανδοί ονομάζουν τον μήνα που μόλις άρχισε «huhtikuu», δηλαδή μήνα που καίνε τα δέντρα (προκειμένου να δημιουργηθούν νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις). Οι φιννομαθείς φίλοι μπορούν ίσως να μας πουν περισσότερα.

Υπάρχει πάντως και επώνυμο Απρίλης, το οποίο όπως βλέπω επιχωριάζει στη Φαλάνη του ν. Λαρίσης.

Αλλά βέβαια, η 1η Απριλίου έχει και δικό της όνομα, λέγεται πρωταπριλιά, και την πρωταπριλιά το έθιμο είναι να λέμε ψέματα. Παρά το γεγονός ότι το έθιμο είναι διεθνές, μια και είναι πολλοί οι λαοί που συνηθίζουν να κάνουν φάρσες την πρώτη μέρα του Απρίλη, δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς τις απαρχές του. Μια εκδοχή που υποστηρίζεται από πολλούς είναι ότι το έθιμο γεννήθηκε στη Γαλλία όταν από το 1564 και μετά ορίστηκε πρώτη μέρα του χρόνου η 1η Ιανουαρίου, ενώ ως τότε το έτος άρχιζε από την 1η Απριλίου. Υποτίθεται ότι τα πρώτα χρόνια πολλοί εξακολούθησαν να γιορτάζουν την πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου, οπότε οι άλλοι, για να τους κοροϊδέψουν, τους έστελναν ψάρια (συνηθισμένο δώρο σε σαρακοστιανές μέρες), που όμως για την περίσταση ήταν ψεύτικα, τα οποία ονομάστηκαν, στα γαλλικά, poisson d’Avril, όπως λέγονται οι πρωταπριλιάτικες φάρσες. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις πως το έθιμο είναι παλαιότερο από τον 16ο αιώνα, κι έτσι προς το παρόν η πρωταπριλιά αντιστέκεται στην επεξήγηση, όπως αρμόζει στη μέρα της φάρσας.

Παλιότερα, αν σου λέγαν κάτι εντυπωσιακό μέρα πρωταπριλιάς δεν το πίστευες — μου έλεγε ο πατέρας μου πως ο θάνατος του βασιλιά Γεωργίου Β΄, πρωταπριλιά του 1947, άργησε να γίνει πιστευτός. Οι εφημερίδες και τα κανάλια σ’ όλο τον κόσμο επιστρατεύουν τέτοιες μέρες όλην τη φαντασία τους για να φτιάξουν μερακλίδικες και πιστευτές ψεύτικες ειδήσεις, σαν τις μακαρονοφυτείες της Ελβετίας, όπως ήταν η φάρσα του BBC το 1957, ή τον κομήτη που θα πλησίαζε τη Γη και θα ήταν ορατός από την Ελλάδα, που ανακοίνωσε το νυχτερινό δελτίο ειδήσεων της τότε ΕΡΤ2 στη δεκαετία του 1980 και μας έβγαλε όλους στις ταράτσες (δεν είχαμε κιόλας συνειδητοποιήσει πως είχαν περάσει τα μεσάνυχτα και ήταν ήδη πρωταπριλιά). Έτσι που γίναν τα πράγματα τον τελευταίο καιρό, έχει χάσει το νόημά της η φάρσα, αφού και τα πιο απίθανα σενάρια έχουν γίνει πραγματικότητα…

Επίσης, την 1η Απριλίου, ανάμεσα στις άλλες επέτειες που υπάρχουν, και που δεν χώρεσαν στο μηνολόγιο (όπως είναι η έναρξη του κυπριακού αγώνα ανεξαρτησίας το 1955 ή η δημιουργία του Gmail), είναι και μια ιδιωτική, ας πούμε, επέτειος, που πολύ ενδιαφέρει όσους ασχολούνται με τις μεταφράσεις και γενικότερα με τη γλώσσα. Πριν από 15 χρόνια, την πρωταπριλιά, ιδρύθηκε το μεταφραστικό φόρουμ Λεξιλογία, όπου γίνονται πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις σαν κι αυτές για μεταφραστικά και γλωσσικά θέματα και όπου μπορείτε να βρείτε απάντηση σε όποια μεταφραστική απορία έχετε!

Θα κλείσουμε όπως συνήθως με ένα απριλοτράγουδο. Αυτή τη φορά ένα ξένο, με τους Σάιμον  και Γκαρφάνκελ, που το είχε προτείνει πέρυσι ο φίλος μας Χημικός Χημικός, αφιερωμένο στους ωραίους ανθρώπους του ιστολογίου που δεν είναι πια μαζί μας.

Advertisement