Εσείς αντεπεξέρχεστε;

Δεν σας ρωτάω αν τα βγάζετε πέρα οικονομικά, αν μπορείτε να ανταποκριθείτε σε όσα ζητούν από σας στη δουλειά, στην  οικογένεια και όπου αλλού έχετε  υποχρεώσεις. Θα ήταν αδιακρισία μια τέτοια ερώτηση, έτσι δημόσια. Αλλά οι ταχτικοί φίλοι του ιστολογίου θα πρόσεξαν ίσως ότι τα άρθρα μας που διατυπώνουν ερώτηση με το «εσείς…» συχνά διερευνούν ποιον από δύο τύπους προτιμούν να χρησιμοποιούν οι σχολιαστές μας.

Διότι βέβαια, θα έχετε προσέξει ότι το ρήμα «αντεπεξέρχομαι» πολλοί το γράφουν «αντΑπεξέρχομαι»,  ενώ πολλοί αυτοδιορθώνονται, δηλαδή  ενώ τούς φαίνεται φυσικότερος ο τύπος με «ανταπ-«, ωστόσο, για να μην τους πουν αγράμματους, το αλλάζουν σε «αντεπ-«. Όπως είχαμε πει σε ένα  παλιόοοο μας άρθρο (εδώ και 12 χρόνια και βάλε), από το οποίο θα πάρω υλικό και σήμερα, το «ανταπεξέρχομαι» είναι πολύ διαδεδομένο «λάθος» και βρίσκεται πολύ ψηλά στη λίστα των «γλωσσικών ατοπημάτων» που αρέσκονται να στηλιτεύουν οι λαθοθήρες, παρέα π.χ. με το από ανέκαθεν ή τον Οκτώμβριο. Για να δούμε μια τέτοια άποψη, παραθέτω επιστολή που είχε στείλει πριν από μερικά χρόνια στην  Καθημερινή ο κ. Αναστάσιος Στέφος, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων:

Σε καθημερινή σχεδόν βάση, στον γραπτό και τον προφορικό λόγο των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών, ακούγεται συχνά η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι» (δεν ανταπεξέρχομαι στις ανάγκες μου) αντί του ορθού «αντεπεξέρχομαι» = ανταποκρίνομαι, αντιμετωπίζω με επιτυχία (λόγ. επιτίθεμαι κατά του εχθρού, Θουκυδ. IV, 131): π.χ. αντεπεξέρχεται ικανοποιητικά στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις / δεν αντεπεξέρχομαι στα έξοδά μου, στις υποχρεώσεις μου κ.λπ.

Το ρήμα, σύμφωνα με τα λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη και του Χριστόφ. Χαραλαμπάκη, παράγεται από τρεις προθέσεις: αντί + επί + εξ, δίκην προρρηματικών τύπων. Επομένως, η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι», προϊόν νεότερης ετυμολογικής ανομοίωσης, είναι εσφαλμένη και πρέπει να αποφεύγεται.

Πράγματι, το «αντεπεξέρχομαι» είναι ένα από τα λίγα αρχαία σύνθετα ρήματα με τρεις προθέσεις (αντί, επί και εκ + έρχομαι· με τεσσερις δεν φαντάζομαι να υπάρχει κανένα, αν και στα νέα ελληνικά έχουμε τουλάχιστον το «επ-ανα-προσ-δι-ορίζω»). Στα αρχαία πιο συχνό ήταν το δίδυμο αδερφάκι του, το σύνθετο με το ρήμα είμι (που ήταν ο άλλος τύπος του έρχομαι): αντεπέξειμι.

Όπως λέει και ο επιστολογράφος της Καθημερινής, αρχικά το επεξέρχομαι» και το «αντεπεξέρχομαι» ήταν ρήματα του πολέμου: επεξέρχομαι σήμαινε «βγαίνω για να επιτεθώ, κάνω έφοδο» (και μετά επεκτάθηκε η χρήση του στην ορολογία των δικαστηρίων, ως «διώκω δικαστικά, καταγγέλλω κάποιον»), ενώ το αντεπεξέρχομαι «βγαίνω για να αποκρούσω εχθρό που επιτίθεται», «βγαίνω για να αντεπιτεθώ, αντεπιτίθεμαι». Έτσι το βρίσκουμε στον Θουκυδίδη και στον Ξενοφώντα. Για παράδειγμα, στον Θουκυδίδη (7.37): οἱ δὲ πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου καὶ τῶν ἔξω κατὰ τάχος χωροῦντας ἱππέας τε πολλοὺς καὶ ἀκοντιστὰς ἀντεπεξῇσαν, που μεταφράζεται «αντεπιτίθεντο» στη μετάφραση του Πάπυρου (που θέλει κι άλλη μετάφραση για να διαβαστεί) ή «πήγαν να αποκρούσουν» στη μετάφραση της Έλλης Λαμπρίδη.

Αργότερα, στη μεσαιωνική πια εποχή, έγινε η μετατόπιση της σημασίας, από το «αντιμετώπισε με επιτυχία τους εχθρούς» στο «ανταποκρίθηκε με επιτυχία στην κατάσταση», και σιγά-σιγά φτάσαμε στη σημερινή σημασία «τα έβγαλε πέρα στις βιοτικές ανάγκες».

Δεν είναι βέβαια λαϊκό ρήμα το «αντεπεξέρχομαι». Παλιά, λέγαμε «να τα βγάλω πέρα». Σήμερα όμως, με την ώσμωση που υπάρχει ανάμεσα σε λόγιο και λαϊκό ύφος, όπου πολλά λαϊκά ανεβαίνουν επίπεδο ύφους και πολλά λόγϊα κατεβαίνουν, συχνά το χρησιμοποιούμε και στον προφορικό λόγο.

Ο γλωσσικός νομοθέτης, δηλαδή  οι ομιλητές της ελληνικής, επειδή τα αλλεπάλληλα ε όπως και να το κάνουμε είναι ακαλαίσθητα (αντεπεξέρχεται, αντεπεξέρχεσθε: πέντε ε στην αράδα!), κάνει αυτό που λέει ο κ. Στέφος «ανομοίωση»,  δηλαδή τρέπει  το «αντεπεξέρχομαι» σε «ανταπεξέρχομαι».

Σ’ αυτό συνέβαλε το γεγονός ότι υπάρχουν σε καθημερινή χρήση άλλα ρήματα σύνθετα με το αντί και το από, πολύ συχνότερα, π.χ. το ανταποδίδω (που έχει γίνει λαϊκό ρήμα, αν σκεφτούμε το «ευχαριστώ και ανταποδίδω» των ραδιοπειρατών) ή το ανταποκρίνομαι (ή τουλάχιστον τον ανταποκριτή). Μάλιστα, το  «ανταποκρίνομαι» πρέπει να επηρέασε περισσότερο, διότι μπορούμε να πούμε «δεν  μπορεί να  ανταποκριθεί στα νέα του καθήκοντα» σαν σχεδόν συνώνυμο του «δεν μπορεί να  αντεπεξέλθει στα νέα του καθήκοντα».

Κι έτσι, βάσει της αναλογίας, φτιάχτηκε ο λαϊκός τύπος «ανταπεξέρχομαι», που δειλά-δειλά εμφανίζεται και σε γραπτά κείμενα, όλο και περισσότερο, και προκαλεί την οργή των λαθολόγων.

Όχι ότι είναι αξιόπιστη, αλλά ας δούμε τι αποτελέσματα βγάζει η γκουγκλοσκόπηση (σε παρένθεση τα αντίστοιχα του 2011)

αντεπεξέρχομαι           3.140      (12.200 το 2011)
ανταπεξέρχομαι           3.920     (10.700 το 2011)

αντεπεξέρχεται            22.700   (28.300 το 2011)
ανταπαξέρχεται           35.400   (20.200 το 2011)

αντεπεξέρχεστε             3.880  (δεν είχα μετρήσει το 2011)
ανταπεξέρχεστε             4.340

αντεπεξέρχονται         57.500     (18.700 το 2011)
ανταπεξέρχονται         21.900     (12.700 το 2011)

αντεπεξέλθω               30.100       (14.800 το 2011)
ανταπεξέλθω               94.000      (62.400 το 2011)

αντεπεξέλθει               186.000     (26.600 το 2011)
ανταπεξέλθει               369.000    (25.300 το 2011)

Με εξαίρεση το τρίτο πληθυντικό του ενεστώτα, ο λαϊκός/»λανθασμένος» τύπος υπερτερεί ελαφρά ή σαφώς. Μάλιστα, αν  γράψετε «αντεπεξέλθω» στο γκουγλ, σας ρωτάει «Μήπως εννοείτε ανταπεξέλθω»;

Με όσο νερό σηκώνουν  οι γκουγκλοσκοπήσεις, η υπεροχή του λαϊκού τύπου (σε ανταπ- δηλαδή) έχει  αυξηθεί από το 2011 ως σήμερα.

Βέβαια, ο λαϊκός τύπος, επειδή είναι μειωμένου κύρους, δεν εμφανίζεται συχνά σε επισημότερα κείμενα. Εγώ προσωπικά πιάνω τον εαυτό μου να χρησιμοποιεί πότε τον ένα τύπο και πότε τον άλλο (να αντεπεξέλθει / να ανταπεξέλθει). Εσείς;

Στις μεταφράσεις μου και στα κείμενά μου ομολογώ ότι χρησιμοποιώ τον «σωστό» τύπο, το «αντεπεξέρχομαι». Ένας καλός μεταφραστής θυμάμαι ότι είχε αναφέρει ότι σε μια μετάφρασή του που βγήκε σε βιβλίο χρησιμοποίησε το «ανταπεξέρχομαι» και έβαλε και υποσημείωση. Όπως είχε σχολιάσει εδώ: Έχω βάλει και σημείωση σε βιβλίο που μετέφρασα στον πάτο της σελίδας «καιρός να αρχίσουμε να γράφουμε αυτό το ρήμα όπως το λένε οι Έλληνες ομιλητές και όχι όπως το θέλουν τα λεξικά» (παραθέτω από μνήμης). Γιατί άμα δε βάλεις σημείωση θα σε πουν αμόρφωτο, και δε λέει στο επάγγελμά μας.

Βλέπετε ποιο είναι το κακό, σε  κείμενα που δεν είναι «στην κυριότητά σου» δεν μπορείς πάντοτε να γράψεις αυτό που εσύ θεωρείς σωστό -κάτι  που ισχύει γενικά και όχι μόνο για το ανταπ/αντεπεξέρχομαι.

Δεν μπορώ να προβλέψω τι θα γίνει στο μέλλον, αν δηλαδή θα επικρατήσει κάποτε το «ανταπεξέρχομαι» και στον γραπτό λόγο ή αν θα μείνει για πάντα τύπος ελαφρώς μειωμένου κύρους. Θεωρώ πιθανά και τα δυο ενδεχόμενα.

Εσείς τι κάνετε; Αντεπεξέρχεστε ή ανταπεξέρχεστε;

Advertisement