Δύο κείμενα και μερικά περίεργα για προχτές

Θα συνεχίσω με κάτι για τις εκλογές της Κυριακής. Όσα είχα να πω εγώ, τα είπα στο χτεσινό άρθρο, κι είπατε κι εσείς στα σχόλιά σας τη γνώμη σας. Σήμερα θα παραθέσω δύο κείμενα φίλων, του Στρατή Μπουρνάζου και του Παντελή Μπουκάλα, για το αποτέλεσμα των εκλογών.  Και τα δύο δημοσιεύτηκαν στη Lifo από τον Θοδωρή Αντωνόπουλο.

Στο διάλειμμα ανάμεσα στις δύο πράξεις, θα σχολιάσω μερικά στατιστικά αξιοπερίεργα των προχτεσινών εκλογών.

Και πρώτα, το κείμενο του Στρατή Μπουρνάζου:

Ο χάρτης βάφτηκε γαλάζιος ή τίποτα δεν έχουμε καταλάβει

«Να λοιπόν που οι δημοσκοπήσεις διαψεύστηκαν. Που για άλλη μια φορά δεν έπιασαν τα υπόγεια ρεύματα. Όχι όμως επειδή, χειραγωγούμενες –όπως πολλοί υποψιάζονταν ή έλεγαν ανοιχτά–, φούσκωναν τη ΝΔ, αλλά επειδή δεν κατάφεραν να συλλάβουν το εύρος της σαρωτικής της νίκης.

Και αν αυτό ισχύει μία φορά για τους δημοσκόπους, ισχύει δύο και τρεις και δεκατρείς για όλους και όλες εμάς, που στεκόμαστε απέναντι στην κυβέρνηση. Αλήθεια υπήρχε κανένας μας που την είχε έστω και υποψιαστεί;

Η νίκη της ΝΔ και του Κυριάκου Μητσοτάκη (του προσώπου και του συστήματος Μητσοτάκη) είναι σαρωτική. To λένε οι αριθμοί. Τελεία. Νίκη πρωτοφανής ποσοτικά αλλά και ποιοτικά, αν σκεφτούμε ότι έρχεται έπειτα από μια τετραετία διακυβέρνησης με τόσο πολλά να βαραίνουν τη ΝΔ.

Υπάρχουν πολλά επιμέρους στοιχεία στο αποτέλεσμα (η σημαντική άνοδος κυρίως του ΠΑΣΟΚ αλλά και του ΚΚΕ, η αποτυχία του ΜέΡΑ, η όχι ευκαταφρόνητη παρουσία μιας πανσπερμίας ακροδεξιών μορφωμάτων), αλλά όλα αυτά ωχριούν μπροστά στον θρίαμβο της ΝΔ και την κατακρήμνιση του ΣΥΡΙΖΑ: αυτό είναι  το κρίσιμο γεγονός, που αναδιατάσσει εκ βάθρων το τοπίο και δημιουργεί συνθήκες δεξιάς ηγεμονίας. Γι’ αυτό πιστεύω ότι ευλόγως βέβαια ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ χαίρονται, αλλά η υπερβολική χαρά, που εξατμίζει το καταλυτικό γεγονός της γαλάζιας επέλασης, αλλοιώνει τη συνολική εικόνα και καταντάει κοντόθωρη.

Δεν έχω, αυτή τη στιγμή, καμιά συνεκτική ερμηνεία. Πρέπει όμως επειγόντως, επί ποινή πολιτικής παραλυσίας, να καταλάβουμε. Και, αν θέλουμε να καταλάβουμε πραγματικά, πρέπει να αναζητήσουμε τα δομικά χαρακτηριστικά, τα πολιτικά και κοινωνικά θεμέλια όπου βασίστηκε η νίκη της ΝΔ.

Η νίκη είναι τέτοια που καθιστά σχεδόν γελοίο να αναζητάμε τους λόγους πρωτίστως στη «λίστα Πέτσα» ή στον αποδιοπομπαίο Κατρούγκαλο είτε να αναλωνόμαστε σε άγονες καταγγελίες εναντίον όσων απείχαν, όσων δεν ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ, εναντίον του ΚΚΕ για τον σεχταρισμό του κ.ο.κ. Και πρέπει να ερμηνεύσουμε την κατάσταση, επειδή θέλουμε να την αλλάξουμε – όπως και τον κόσμο.

Οι εκλογές είναι η γιορτή της δημοκρατίας. Ο ελληνικός λαός μίλησε χθες, και μίλησε δυνατά. Και όμως, σήμερα ξημερώνει μια μαύρη μέρα για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Η ξεκάθαρη χθεσινή ψήφος είναι ψήφος εμπιστοσύνης και στις υποκλοπές, στη συγκάλυψή τους, στα pushbacks, στη διασπάθιση του δημοσίου χρήματος, στο κράτος των ημετέρων, στην απαξίωση των δημόσιων υποδομών, τη χειραγώγηση της ενημέρωσης.

Προσοχή, δεν εννοώ ότι ο Μητσοτάκης ψηφίστηκε γι’ αυτά. Οι λόγοι είναι πολύ διαφορετικοί – ως εντελώς πρώτη προσέγγιση, νομίζω ότι θα έπρεπε να αναζητηθούν κάπου μεταξύ κανονικότητας, εκσυγχρονισμού, συντηρητισμού, ασφάλειας και ανασφάλειας, προσδοκιών οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας, πελατειακών σχέσεων, πανευρωπαϊκής κάμψης της Αριστεράς.

Για να είμαι σαφής, η ΝΔ δεν νίκησε εξαιτίας των υποκλοπών, αλλά παρά τις υποκλοπές· και η υπερψήφισή της, παρά τις υποκλοπές και όλα όσα ανέφερα παραπάνω, αποτελεί επιβράβευση και εγγύηση για τη συνέχισή τους.

Το σοκ, για τον αριστερό κόσμο, είναι μεγάλο και μπορεί να τροφοδοτήσει πολλές στάσεις. Από τη ματαίωση, την εξουθένωση και την οργή μέχρι τις ελεεινολογίες για τον λαό και τη μοίρα μας, τις κατάρες για το «στραβό το ριζικό μας». Όπως όμως έλεγε χθες ένας καλός φίλος, ο Δημήτρης Χριστόπουλος, η Αριστερά είναι μαθημένη από ήττες. Και όπως έγραψε μια άλλη φίλη, η Ζωή Κασάπη, «ούτε μετανάστευση ούτε μετεωρίτες ούτε τίποτα. Σοβαρή αυτοκριτική, ανανέωση, αυτοοργάνωση και δουλειά, δουλειά, δουλειά καθημερινή, σε όλα τα πεδία».

Θα κλείσω με έναν τρίτο φίλο – γιατί αυτή τη στιγμή αποζητώ τους φίλους. To τέλος της ελληνικής μεταπολίτευσης έχει εξαγγελθεί πολλές φορές μέχρι σήμερα. Ωστόσο, ο «ιστορικός του μέλλοντος» (αυτό το ιδεατό πλάσμα που μας χρησιμεύει για να πούμε διάφορα που θέλουμε) θα μπορούσε να αποφανθεί ότι η αυλαία έπεσε εντυπωσιακά το βράδυ της 21ης Μαΐου, όπως έγραφε χθες ο Νίκος Κατσιαούνης. Χθες, Κωνσταντίνου και Ελένης, όταν, παρά την απλή αναλογική, η ΝΔ άγγιξε την αυτοδυναμία και ο χάρτης, όλος, βάφτηκε γαλάζιος.

Advertisement

Διαιτητές, θεατές ή αδαμαντωρύχοι; Ο ρόλος των γλωσσολόγων (άρθρο του Αχ. Κωστούλα)

Αναδημοσιεύω σήμερα από το ένθετο της εφημ. Πολίτης της Κύπρου ένα άρθρο του γλωσσολόγου Αχιλλέα Κωστούλα,  ο οποίος διδάσκει Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία στο Παιδαγωγικό ΔΕ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μια και συνεχώς συζητάμε και στο ιστολόγιο ποιος είναι ο ρόλος των γλωσσολόγων. 

Θα παραθέσω επίσης μια εισαγωγή, ας πούμε, που έκανε στο Τουίτερ ο Αχ. Κωστούλας, αφηγούμενος ένα ιστορικό ανέκδοτο για έναν γλωσσολόγο, μια και τη βρίσκω διαφωτιστική.

Η εισαγωγή στο Τουίτερ:

Όταν ο Πολωνός γλωσσολόγος Γιαν Μποντουαίν ντε Κουρτεναί ανέλαβε το 1903 να επικαιροποιήσει το «Ερμηνευτικό Λεξικό της Ζώσας Ρωσικής Γλώσσας», έκανε κάτι που τάραξε τη ρωσική κοινωνία: το διάνθισε με χυδαιότητες. Και καλά έκανε.

Και του είπαν, σε κάποια δεξίωση «κύριε καθηγητά, είναι τόσο ευγενής η γλώσσα μας —σε αυτή εκφράστηκε ο Τολστόι, ο Ντοστογιέφσκι!— δεν είναι σωστό να γράφετε στο λεξικό τη λέξη, με το συμπάθειο, «κώλος»

Στο οποίοι ο ντε Κουρτεναί, γόνος οικογένειας σταυροφόρων, μεταξύ των οποίων κάτι βασιλείς της Ιερουσαλήμ και ο τελευταίος Λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης, αλλά κυρίως μεγάλο τρολ, απάντησε:

«Αν μου πείτε, αγαπητέ, πως εγώ έχω κώλο, αυτό δεν μειώνει σε κάτι την ευγενική μου καταγωγή. Ούτε μειώνει σε κάτι την ευγένεια της γλώσσας μας, αν γράψω πως αυτή έχει τη λέξη κώλος»

Τέλος πάντων, με αυτά και με τα άλλα, αλλά κυρίως επειδή έλεγε πως πρέπει να επιτρέπεται στους Πολωνούς να μιλάνε στη γλώσσα τους, τελικά τον έβαλε φυλακή η Οχράνα (η ασφάλεια του Τσάρου). Συμβαίνει.

Kαι τώρα το άρθρο στον Πολίτη:

Διαιτητές, θεατές ή αδαμαντωρύχοι; Ο ρόλος των γλωσσολόγων

Και πάλι για τις μεταγλωττίσεις (Μνήμη Άρη Μπερλή)

Την περασμένη εβδομάδα συμπληρώθηκαν πέντε χρόνια από τον θάνατο του δοκιμιογράφου και (πολύ αξιόλογου) μεταφραστή Άρη Μπερλή (1944-2018).

Δεν είχα την τύχη να γνωρίσω καλά τον Μπερλή, μόνο δυο-τρεις φορές τον είχα συναντήσει, μέσω του Νίκου Λίγγρη που ήταν παλιός του φίλος και είχαμε λίγο συζητήσει. Έχω επίσης διαβάσει μαχητικά νεανικά του σχόλια στα Ελληνικά του Ρένου Αποστολίδη και βέβαια έχω δει μεταφράσεις του.

Για να τιμήσει την περίσταση, ο Κώστας Κουτσουρέλης δημοσίευσε στο Νέο Πλανόδιον μια ομιλία που είχε δώσει ο Μπερλής περί το 2006 για το θέμα των μεταγλωττίσεων (ή ενδογλωσσικών μεταφράσεων, αν θέλετε) λογοτεχνών όπως ο Παπαδιαμάντης και ο Ροΐδης. Πρόκειται για ένα θέμα που μας ενδιαφέρει, οπότε σκέφτηκα την αναδημοσίευση στο ιστολόγιο.

Η ομιλία του Μπερλή δόθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2006, στη Στοά του Βιβλίου, στο πλαίσιο εκδήλωσης με θέμα «Σολωμός, Παπαδιαμάντης, Ροΐδης: από τα ελληνικά στα ελληνικά. Συζήτηση για τις ενδογλωσσικές περιπέτειες των κειμένων».

Είχε προηγηθεί, στα τέλη του 2005, η κυκλοφορία τριών κλασικών κειμένων της λογοτεχνίας μας σε ενδογλωσσική μετάφραση στα νέα ελληνικά: της Πάπισσας Ιωάννας του Ροΐδη, της Φόνισσας του Παπαδιαμάντη και της Γυναίκας της Ζάκυθος του Σολωμού, από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, ενώ είχαν εξαγγελθεί και άλλοι τίτλοι που θα κυκλοφορούσαν στο μέλλον. Είχε γίνει πολλή συζήτηση για το εγχείρημα, το οποίο, ακριβώς επειδή περιλάμβανε και συγγραφείς της δημοτικής (τον Σολωμό, τον Κωνστ. Θεοτόκη κτλ), δέχτηκε βέλη από όλες τις πλευρές.

Τότε δεν είχα ιστολόγιο, είχα όμως τον παλιό μου ιστότοπο, κι εκεί έγραψα ένα εκτενές άρθρο εστιάζοντας στη μετάφραση της Πάπισσας Ιωάννας και κάνοντας αρκετά αυστηρή κριτική στον Δημήτρη Καλοκύρη. Ωστόσο, δεν ήμουν απορριπτικός κατηγορηματικά και συνολικά απέναντι στο εγχείρημα (διαβάστε το άρθρο μου για περισσότερα). [Σημειώνω ότι σε λινκ που υπάρχει στην αρχή του άρθρου του Μπερλή μπορείτε να βρείτε διάφορα άρθρα που είχαν δημοσιευτεί τότε, το δικό μου, ένα άλλο του Μπερλή κτλ, μαζεμένα με φροντίδα του Κ. Κουτσουρέλη]

Στην εκδήλωση στην οποία μίλησε ο Μπερλής συμμετείχαν επίσης ο Δημήτρης Δημηρούλης και ο Δημοσθένης Κούρτοβικ. Είχαν προσκληθεί και οι τρεις μεταφραστές δηλ. ο Άρης Μαραγκόπουλος, ο Γιώργος Αριστηνός και ο Δημήτρης Καλοκύρης, αλλά δεν θέλησαν  να πάρουν μέρος. Σημειώνω πως, αν δεν κάνω λάθος, το εκδοτικό εγχείρημα της μεταγλώττισης παλιότερων ελληνικών λογοτεχνημάτων σταμάτησε στους τρεις πρώτους τόμους. Δεν εκδόθηκαν άλλοι, κι ας είχαν εξαγγελθεί -και δεν ξέρω αν αυτό οφειλόταν στις οικονομικές δυσκολίες που είχε ο εκδοτικός οίκος ή στην υποδοχή των τριών πρώτων τόμων.

Ο Μπερλής στην ομιλία του ασχολείται με θέματα που μας ενδιαφέρουν και που τα έχουμε συζητήσει. Δεν συμφωνώ μαζί του σε όλα όσα γράφει, αλλά μας δίνει ένα αξιόλογο κείμενο που είναι καλή βάση για συζήτηση.

ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΕΤΑΓΛΩΤΤΙΣΕΙΣ

Είναι κρίμα που η άλλη πλευρά αρνήθηκε να παραστεί και να συζητήσει ή και να διαπληκτιστεί μαζί μας. Η εκδήλωση θα είχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον, θα ανταλλάσσονταν επιχειρήματα, ενδεχομένως και βαριές κουβέντες, θα μας κατηγορούσαν για ελιτισμό, θα τους κατηγορούσαμε για λαϊκισμό, και πάει λέγοντας – κάπως έτσι προάγεται ο πνευματικός διάλογος, σοβαρολογώ, αυτό είναι που γενικότερα μας λείπει, η συζήτηση με τη σωστή αναλογία ψυχραιμίας και πάθους, νηφαλιότητας και παρρησίας, ακόμη και επιθετικότητας.

Διατύπωσα τις αντιρρήσεις μου στις μεταγλωττίσεις από τα ελληνικά στα ελληνικά, σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στον τύπο. Θα συνοψίσω εδώ το βασικό μου επιχείρημα. Ο μεταφραστής της Πάπισσας Ιωάννας ή της Φόνισσας ή άλλου λογοτεχνικού κειμένου του 19ου αιώνα στη σύγχρονη ελληνική δεν έχει καμιά πιθανότητα επιτυχίας, είναι χαμένος από χέρι – οπότε το όλο εγχείρημα δεν έχει νόημα. Η αναμέτρηση με το πρωτότυπο είναι άνιση, η σύγκριση αναπόφευκτη, η υστέρηση μοιραία. Το ανυπέρβλητο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο μεταγλωττιστής (πρόβλημα που δεν το αντιμετωπίζει ο μεταφραστής κειμένου από ξένη γλώσσα) είναι ότι το πρωτότυπο είναι γραμμένο στην ίδια γλώσσα. Το μετάφρασμα έχει ανταγωνιστικό κείμενο, μέσα στην ίδια γλώσσα. Κείμενο εκτυφλωτικής ακτινοβολίας που καταδικάζει εκ των προτέρων κάθε απόπειρα ενδογλωσσικής διατύπωσής του. Κι ας μην ειπωθεί ότι η καθαρεύουσα του Ροΐδη ή του Παπαδιαμάντη είναι άλλη γλώσσα, διαφορετική από τη σύγχρονη νεοελληνική. Διότι τότε, παράλληλα με το ιδεολόγημα της αδιάσπαστης και ενιαίας ελληνικής γλώσσας από τον Όμηρο μέχρι σήμερα, όπου τάχα ανατρέχουμε γλωσσικά τους αιώνες μπρος-πίσω χωρίς πρόβλημα, θα έχουμε και το εκ διαμέτρου αντίθετο ιδεολόγημα, του ιστορικού κατακερματισμού της εθνικής γλώσσας σε πολυάριθμες γλωσσικές περιόδους ή εξελικτικές φάσεις, που σημαδεύονται από τόσο βίαιες ρήξεις της συνέχειας ώστε μέσα σε εκατό πενήντα, εκατό ή και σε πενήντα χρόνια, μπορεί και σε λιγότερα, η γλώσσα να αλλάζει τόσο ριζικά ώστε να χρειάζεται μετάφραση. Αυτό μπορεί να μην τέθηκε ρητά αλλά συνάγεται αφ’ ης στιγμής τίθεται θέμα μετάφρασης κειμένων που είναι κοντά, πολύ κοντά σε μας, κειμένων που υποτίθεται ότι είναι δύσβατα, δύσληπτα ή και ακατανόητα πια για τους περισσότερους σημερινούς χρήστες. Και ποιοι είναι αυτοί οι περισσότεροι; Είναι κυρίως οι μάζες των απαίδευτων νέων παιδιών –αυτό ειπώθηκε ως επιχείρημα– που, λόγω ελλιπούς παιδείας ή των περισπασμών της σύγχρονης ζωής δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα κείμενα.

Ζητείται ορθογραφία στο πανεπιστήμιο

Με τον τίτλο αυτό δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην Καθημερινή ένα εκτενές άρθρο του Απ. Λακασά, στο οποίο φιλοξενούνται οι απόψεις πολλών πανεπιστημιακών σχετικά με τα ορθογραφικά και γλωσσικά λάθη μαθητών και φοιτητών. Το συζητήσαμε παρεμπιπτόντως σε άλλα άρθρα, αλλά στο θέμα αξίζει να αφιερωθεί ξεχωριστό άρθρο -το σημερινό.

Παραθέτω το άρθρο και σχολιάζω σύντομα στο τέλος. Η εικόνα είναι από την Καθημερινή.

Ζητείται ορθογραφία στο πανεπιστήμιο

Φοιτητές, ακόμη και της Φιλολογίας, δυσκολεύονται να συντάξουν γραπτό χωρίς λάθη – Πού το αποδίδουν οι καθηγητές

Χαμένοι σε ένα δάσος λέξεων, στίξης και παρερμηνειών όπου βρίθουν ορθογραφικά λάθη βρίσκονται, όχι μόνον μαθητές, αλλά και φοιτητές. Οι μαθητές σκοντάφτουν στη σωστή χρήση των επιθέτων και των επιρρημάτων, στις ρηματικές καταλήξεις, στους χρόνους, στους τόνους, στα σημεία στίξης. Ενας επιβαρυντικός παράγοντας για μαθητές και φοιτητές είναι η υπερχρήση της νέας τεχνολογίας. Δάσκαλοι, καθηγητές και πανεπιστημιακοί μιλούν στην «Κ» για… ακραία περιστατικά, τονίζοντας την ανάγκη διορθωτικών κινήσεων, καθώς η ορθογραφία δεν είναι μόνον η ορθή γραφή των λέξεων αλλά και η κατανόηση του νοήματός τους. Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής έχει διαγνώσει το θέμα και ετοιμάζει παρεμβάσεις μέσα στο 2023.

Ο Βασίλης Γούναρης, καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, υπαγόρευσε στους φοιτητές του ένα κείμενο που περιείχε τη λέξη «εκτιμάται/ε», αλλά χωρίς να προσδιορίσει το υποκείμενο. Πώς έπρεπε να γράψουν οι φοιτητές τη λέξη; Το υποκείμενο προσδιορίζει και την κατάληξη του ρήματος: «Γενικά εκτιμάται» ή «εσείς εκτιμάτε». Από τη συνέχιση της υπαγόρευσης από τον κ. Γούναρη προέκυπτε το υποκείμενο και άρα η ορθογραφία του ρήματος. Αλλά φευ: ένας στους τέσσερις φοιτητές έγραψε τη λέξη λανθασμένα. «Πλέον είναι αδύνατον να βρεις ένα πλήρως ορθογραφημένο γραπτό στα γραπτά των φοιτητών», παρατηρεί στην «Κ» ο κ. Γούναρης.

Ένας τραγουδιστής (άρθρο του Γιάννη Καλιόρη για τον Διονύση Σαββόπουλο, το 1965)

Θα κάνουμε σήμερα μιαν εξαίρεση στις συνήθειες του ιστολογίου, που θέλουν την Κυριακή να δημοσιεύουμε λογοτεχνική ύλη. Θα αναδημοσιεύσω ένα άρθρο, όχι λογοτεχνία λοιπόν, όμως από λογοτεχνικό περιοδικό, από την Επιθεώρηση Τέχνης, το θρυλικό αριστερό λογοτεχνικό και γενικότερα πολιτιστικό περιοδικό, που κυκλοφόρησε από το 1954 έως το 1967. 

Ο λόγος για αυτή την έκτακτη, ας πούμε, δημοσίευση είναι ότι προχτές γιόρτασε τα 78α γενέθλιά του ο Διονύσης Σαββόπουλος, και με την ευκαιρία αυτή ο ηλεφίλος Κωστής Δήμος θυμήθηκε, στη σελίδα του στο Φέισμπουκ, ένα άρθρο του Γιάννη Καλιόρη στην Επιθεώρηση Τέχνης το 1965, όπου παρουσιάζεται ο Διονύσης Σαββόπουλος, που είχε ήδη κυκλοφορήσει κάποια σαρανταπεντάρια (με δύο ή με τέσσερα τραγούδια το καθένα) αλλά όχι ακόμα μεγάλο δίσκο.

Δανείστηκα το κείμενο από τον Κ. Δήμο, κάνοντας αντιπαραβολή με το πρωτότυπο που έχω στο αρχείο μου. Για εικονογράφηση, επειδή το άρθρο δεν είχε φωτογραφίες ή άλλες εικόνες, πήρα το εξώφυλλο και το σημείωμα από ένα extended 45άρι του Σαββόπουλου. 

Μια και το άρθρο είναι εκτενές, δεν θα πω άλλα, μόνο θα επισημάνω κάτι αξιοπερίεργο. Το τεύχος στο οποίο δημοσιεύτηκε το άρθρο για τον Σαββόπουλο (μαζί με πλουσιότατη λογοτεχνική ύλη: τις Τρεις άδειες καρέκλες του Σκαρίμπα, 33 ποιήματα του Ρίτσου, άρθρο του Καζαντζάκη για τη Θεία Κωμωδία, πεζογράφημα του Β. Βασιλικού κτλ.) είχε χρονολογική ένδειξη Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1965 (άρα ήταν διπλό), αλλά αριθμό τεύχους 130-132, που θα ταίριαζε σε τριπλό τεύχος. Το λαθάκι έμεινε, κι έτσι το επόμενο τεύχος, του Ιανουαρίου 1966, είχε αριθμό 133. 

Το άρθρο του Γιάννη Καλιόρη (διατηρείται η ορθογραφία αλλά με μονοτονικό):

Ένας τραγουδιστής

Μια σύμπτωση οδήγησε κάποιο βράδυ τα βήματά μας στο σπίτι ενός νέου τραγουδιστή — του Διονύση Σαββόπουλου. Είναι ένας νέος εικοσιενός περίπου έτους, ο οποίος σαν τους παλιούς εκείνους «ραψωδούς», τους περιπλανώμενους τροβαδούρους του Μεσαίωνα —που εκφράζονταν μέσα απ’ όλα τα στοιχεία του τραγουδιού πριν το τελευταίο καταμεριστεί σέ «τομείς»—, γράφει τους στίχους και τη μουσική και τραγουδάει ο ίδιος συνοδεύοντας με την κιθάρα του.

Μας τραγούδησε αρκετά απ’ τα τραγούδια του, με μια φωνή παράξενη, υπόβραχνη, μικρή σε ένταση, μοναδική ωστόσο για ν’ αποδόσει αυτήν ακριβώς τήν «ειδοποιό» αίσθησή τους.

«Φύγαμε από το σπίτι του Σαββόπουλου με το κεφάλι γεμάτο μελωδίες, σφυρίζοντας κάποιο σκοπό που ανελέητα είχε γαντζωθεί πάνω μας».

Ε, λοιπόν όχι, όταν φύγαμε ούτε το κεφάλι μας ήταν γεμάτο μελωδίες, ούτε μας σφηνώθηκε κανένα λάιτ-μοτίβ, απ’ αυτά που τ’ αρπάζουμε στον αέρα και δεν εννοούν να μας εγκαταλείψουν. Γιατί τα τραγούδια του δεν είναι «μελωδικά», δεν μας βομβαρδίζουν με εντυπωσιακές μουσικές φράσεις, που διαθέτοντας «μαγνητικά» σημεία αποτυπώνονται εύκολα –ούτε έχουν την αυστηρά ρυθμική εκείνη σχηματοποίηση, το έξωτερικά «τακτοποιημένο» βάδισμα που κάνει ομαδικό ένα τραγούδι. Είναι από αυτά που δε μας «αρέσουν» γιατί δε χαϊδεύουν γοητευτικά την ακοή μας με γλαφυρές μουσικές αφηγήσεις, δεν μας τυλίγουν με συναισθήματα, δεν μας κατακλύζουν με συγκινήσεις ευκολοσχημάτιστες.

Τα τραγούδια αυτού του είδους, είναι αδύνατο να τα οικειωθούμε σε κάποιο βάθος, με την πρώτη ακρόαση, ή με ακροάσεις ασυνειδητοποίητης προσοχής —αντιστέκονται με πείσμα σε μια τέτοια προσπέλαση. Αλλά όσες φορές τ’ ακούμε με ζωντανή προσοχή, τόσο και εξιχνιάζουμε τις αφανείς τους δυνατότητες, κι ανασύρουμε από μέσα τους τον κρυμμένο πλούτο.

Εκείνο που βασικά χαρακτηρίζει τα τραγούδια του Σαββόπουλου, είναι η οργανική σύνθεση της μουσικής και των στίχων. Πράγματι, εδώ οι στίχοι δεν είναι το πρόσχημα, ή το όχημα έστω, για ν’ αναδειχτεί η μουσική· ούτε πάλι προϋπάρχουν αξιολογικά απ’ αυτήν, ώστε η τελευταία να είναι απλώς ο αγωγός για την μετάδοση κάποιας δικής τους ενέργειας. Το καθένα απ’ τα δυο αυτά στοιχεία μπορεί και λειτουργεί μόνο μέσα στην ενότητά του με το άλλο. Μ’ αυτόν τον τρόπο η σύλληψη του νοήματος ή ενός μηνύματος άν θέλουμε, είναι ταυτόχρονα «εννοιολογική» και μουσική. Έτσι το λεπτόσαρκο μέλος, δέν μπορούμε να το φανταστούμε αυθύπαρκτο, λ.χ. σε διασκευή για σκέτη ορχήστρα, γιατί δεν έχει εκείνη την πληθωρικότητα, που θα του επέτρεπε να αναλυθεί και να ανασυσταθεί εμπλουτισμένο, μέσα στην ενορχήστρωση ή την πολυφωνία —αναδείχνεται μόνο στο βαθμό που αποτελεί σάρκα των συγκεκριμένων στίχων ακριβώς γιατί η σύλληψή τους εκπορεύτηκε, ευθύς εξ αρχής και ταυτόχρονα, από κάποια κοινή συγκινησιακή αφετηρία.

Πέρ’ απ’ αυτά τα στοιχεία, που η παραπέρα ανάλυση και η αξιολόγησή τους ανήκει σ’ ένα μουσικολόγο, τα τραγούδια είναι τέτοια που η διαφάνειά τους, ή καλύτερα η ίδια τους η ζωή, εξαρτάται από τη δική μας προσπάθεια, ν’ αυτενεργήσουμε πάνω τους —όχι μόνο δέν μάς μουδιάζουν, δέν μας αποκαρώνουν με μελωδικές φαντασμαγορίες κ’ εύκολες συγκινήσεις, αλλά προϋποθέτουν και προκαλούν την ενεργό συμμετοχή μας, τη δική μας πρωτοβουλία. Και κάτι περισσότερο —προϋποθέτουν μιαν αίσθηση εσωτερικής ελευθερίας που μόνο μέσα της μπορεί να αποκρυπτογραφηθεί και να γονιμοποιηθεί ο πλούτος τους.

Θα μπορούσαμε να πούμε, πως τα τραγούδια του Σαββόπουλου εισβάλλουν απότομα, σχεδόν βάναυσα, στον κόσμο μας τον τακτοποιημένο και προσπαθούν να τον αποταξινομήσουν. Έρχονται αρματωμένα με νοήματα και αιχμές, για να μας εκσφενδονίσουν κάποιες πολύτιμες αισθήσεις και βιώματα ανεκτίμητα, που τα εξευτελίσαμε ή τά «διασκευάσαμε» ξεγελώντας τους εαυτούς μας — φαντάζουν ίδια σατιρικά ή λυρικά, ανάλογα, ξίφη που καμακώνουν τις τύψεις μας για κάποιες ευθύνες που μεταθέσαμε.

Λέξεις με τραχειά αφή, με «άηθες ήθος», μπολιάζονται μέσα τους, κομίζοντα όχι τη γυμνή χυδαιότητα, ή την ακαλαισθησία τους, αλλά το θάνατο μιας ήδη τραυματισμένης απ’ τη βαναυσότητα των ανθρώπινων σχέσεων λυρικής αίσθησης, την ασεβή σπίλωση κάποιας παρθενικής συνείδησης του κόσμου. Λέξεις όπως «νταρντάνα», «σωματική ανάγκη», «νταβατζής», «βλαστημάει», έρχονται απροσδόκητα, κοφτά, ν’ αντιπαραταχθούν σαρκαστικά για να υπενθυμίσουν τα ρήγματα στην «αρμονία» του κόσμου μας και την ασάφεια της ανθρώπινης ύπαρξης.

«Όταν δανείζεσαι μια αγγλική λέξη δεν την προφέρεις όπως ο Άγγλος» (συνέντευξη του Γιώργου Ξυδόπουλου)

Θα αναδημοσιεύσω σήμερα μια πρόσφατη συνέντευξη, που έδωσε πριν από 20 περίπου μέρες ο γλωσσολόγος Γιώργος Ξυδόπουλος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών, στη Lifo και στον Δημήτρη Λαμπράκη. Στη συνέντευξη θίγονται πολλά θέματα που τα έχουμε κατ’ επανάληψη συζητήσει στο ιστολόγιο και πιστεύω πως θα τη βρείτε ενδιαφέρουσα παρά τη σχετικά μεγάλη έκτασή της. 

Το θέμα της προφοράς των δανείων, που διάλεξε να το τονίσει ο δημοσιογράφος βάζοντας το στον τίτλο, δεν είναι φυσικά το μοναδικό που θίγεται στη συνέντευξη. Γίνεται επίσης, και περισσότερο, λόγος για αργκό, για γλωσσικές ποικιλίες, για τη σχέση διαλέκτων και γλωσσών, για σώματα κειμένων, για το αν υπάρχουν φτωχές και πλούσιες γλώσσες, για τα γλωσσικά λάθη, τον εξαγγλισμό της ελληνικής (δείτε κι ένα παλιότερο άρθρο μας όπου γίνεται λόγος και για την έρευνα του Ξυδόπουλου), για τον ρόλο του γλωσσολόγου και τη γλωσσική ρύθμιση κτλ. 

Αν διαβάσετε το άρθρο θα προσέξετε ότι η φράση του Ξυδόπουλου που μπήκε στον τίτλο της συνέντευξης έρχεται ως απάντηση στο εξής σχόλιο του δημοσιογράφου: Υπάρχει όμως μια διάθεση να τεθούν κάποιοι περιορισμοί, μη κλίνοντας, για παράδειγμα, τις ξένες λέξεις. Στις συνεντεύξεις βέβαια τις ερωτήσεις τις κάνει ο δημοσιογράφος και ο προσκαλεσμένος απαντά, αλλά εγώ θα ήθελα να μπορούσε να ρωτήσει τον δημοσιογράφο τι ακριβώς εννοεί. Το ότι οι δάνειες λέξεις που δεν προσαρμόζονται στο τυπικό της ελληνικής μένουν άκλιτες είναι βεβαίως γνωστό, νομίζω όμως ότι εδώ ο δημοσιογράφος θεωρεί ότι κάποιοι δεν κλίνουν τις δάνειες λέξεις, ενώ θα μπορούσαν να κλιθούν, επειδή με τον τρόπο αυτό θέλουν να βάλουν περιορισμούς στις δάνειες λέξεις ή να τις οριοθετήσουν. Νομίζω δηλαδή πως δεν εννοεί αυτούς που (σωστά) λένε «οι κομπιούτερ» και όχι «οι κομπιούτερς» αλλά εκείνους που, τα τελευταία χρόνια, μιλούν για «του τσίρκο» ή «τα παλτό». 

Τέλος πάντων, αυτό είναι δική μου ερμηνεία και μπορεί να μην ισχύει. Όσο για το θέμα της προφοράς των δανείων, έχει δίκιο φυσικά ο Ξυδόπουλος ότι το πρώτο επίπεδο ενσωμάτωσης είναι το φωνητικό, και ότι όταν δανειζόμαστε μιαν αγγλική λέξη δεν την προφέρουμε όπως ο Άγγλος. Αυτό πάλι σημαίνει πως όταν γράφουμε, σε ελληνικό κείμενο εννοώ, μια δάνεια λέξη πρέπει να τη γράψουμε με το ελληνικό αλφάβητο, αφού δεν την προφέρουμε αγγλοπρεπώς ή γαλλοπρεπώς. Δηλαδή, αφού δεν λέμε γεστογάν, θα γράψουμε ρεστοράν, όχι restaurant. 

Aλλά πολλά είπα εγώ. Διαβάστε τη συνέντευξη, έχει ενδιαφέρον και τη συζητάμε στα σχόλια.

— Τι είναι οι αργκό και ποια η διαφορά τους από τις διαλέκτους;
Καταρχάς, και τα δύο αφορούν τη γλωσσική ποικιλία. Η μία είναι περισσότερο γεωγραφικά προσδιορισμένη, γι’ αυτό λέγεται γεωγραφική διάλεκτος. Υπάρχει όμως και ένας άλλος όρος, η «κοινωνιόλεκτος», για μια ποικιλία που βασίζεται σε κοινωνικές παραμέτρους (ηλικία, φύλο, κοινωνική τάξη, επάγγελμα κ.λπ.). Η αργκό ή αλλιώς αγοραία γλώσσα, σλανγκ ή περιθωριακή γλώσσα, όπως αποκαλείται πολλές φορές στη βιβλιογραφία, είναι ο τρόπος χρήσης της γλώσσας και το λεξιλόγιο που αφορούν τη μη τυπική χρήση της γλώσσας από συγκεκριμένες ομάδες.

Μη τυπική χρήση της γλώσσας μπορεί να κάνουμε κι εμείς, ασχέτως της δουλειάς μας – κι εγώ στις ανεπίσημες περιστάσεις επικοινωνίας με τους φίλους μου, που αισθάνομαι πιο οικεία, μπορώ να χρησιμοποιώ κάλλιστα και σλανγκ. Δεν υπάρχουν σαφείς διαχωριστικές γραμμές μεταξύ αυτών που τη χρησιμοποιούν και των υπολοίπων.

Οδυσσέας Νταβονάκος, ένας ακόμα ανύπαρκτος ήρωας;

Τη βδομάδα που μας πέρασε είχαμε τα εγκαίνια του νέου γηπέδου της ΑΕΚ, που υποτίθεται ότι ονομάστηκε Αγιά-Σοφιά αλλά επισήμως φέρει τον όχι και τόσο ελληνοπρεπή τίτλο OPAP Arena (ακόμα και η σύνταξη είναι αγγλική). Δεν έτυχε να σχολιάσω το παχυλό κιτς που χαρακτήρισε την εκδήλωση, σήμερα όμως θα ασχοληθώ με το θέμα, αναδημοσιεύντας ένα άρθρο του Άκη Γαβριηλίδη, που εστιάζει σε μια μόνο πτυχή, μια πτυχή που ενδιαφέρει το ιστολόγιο. 

Το νέο γήπεδο της ΑΕΚ κοσμείται από το άγαλμα ενός δικέφαλου αετού, εύλογα βέβαια αφού αυτό είναι το έμβλημα της ομάδας. Επίσης, στον πρώτο αγώνα της, τη μπάλα την τοποθέτησε στη σέντρα ένας εκπαιδευμένος (όχι δικέφαλος όμως) αετός -κάτι που προκάλεσε διαμαρτυρίες ζωοφιλικών σωματείων. Ο αετός ονομάζεται Οδυσσέας. 

Με ανάρτησή του στο Φέισμπουκ, ο γνωστός αθλητικογράφος Στράτος Σεφτελής υποστήριξε ότι ο αετός ονομάστηκε Οδυσσέας προς τιμήν του Οδυσσέα Νταβονάκου, που ήταν λέει, οπαδός της ΑΕΚ και διατηρούσε περίπτερο στην Κωνσταντινούπολη, και δολοφονήθηκε από Τούρκους επειδή επέμενε να προβάλλει ελληνικές εφημερίδες (με πρωτοσέλιδο την ΑΕΚ) στο περίπτερό του. 

Την ιστορία του κ. Σεφτελή την αναπαρήγαγαν ανερώτητα δεκάδες ιστότοποι, ανάμεσά τους και πολλοί μεγάλης επισκεψιμότητας (παράδειγμα εδώ ή εδώ). 

Ο Άκης Γαβριηλίδης, συνάδελφος μεταφραστής και συγγραφέας, ζήτησε από τον Στράτο Σεφτελή, στη σελίδα του στο Φέισμπουκ, κάποια τεκμηρίωση για την ύπαρξη του Οδυσσέα Νταβονάκου, δεν πήρε απάντηση εκτός από υπεκφυγές (ότι ο δημοσιογράφος δεν αποκαλύπτει τις πηγές του) και βρισιές, και έγραψε το άρθρο που θα αναδημοσιεύσω πιο κάτω. 

Πράγματι, το όνομα «Νταβονάκος» δεν εμφανίζεται ούτε σε αναζήτηση στο γκουγκλ ούτε αν ψάξουμε στις εφημερίδες που υπάρχουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη και που βεβαίως καλύπτουν το έτος 1962 (να σημειωθεί όμως ότι το ψαχτήρι της ΕΒΕ είναι ελαττωματικό). 

Κατά συνέπεια, είναι πολύ πιθανό ο «αδικοχαμένος» Οδυσσέας Νταβονάκος να ανήκει στη χορεία των ανύπαρκτων ηρώων, αντάμα με τον εύζωνο Κωνσταντίνο Κουκίδη που δήθεν έπεσε από την Ακρόπολη τυλιγμένος την ελληνική σημαία τη μέρα που μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα το 1941 καθώς και με τον Ισίδωρο Πόσδαγλη που είχε εκδώσει βιβλίο στη δεκαετία του 1950, στο οποίο πρόβλεπε με ακρίβεια όλα όσα θα συνεβαιναν από το 2010 και μετά. Επειδή όμως είναι ένας εθνωφελής ανύπαρκτος, δεν αποκλείω από αύριο να βρεθούν κάποιοι που θα θυμηθουν τον Νταβονάκο, όπως βρέθηκαν και για τον Κουκίδη, για τον οποίο άλλωστε έχει γυριστεί και… ντοκιμαντέρ ενώ έχει εντοιχιστεί και αναμνηστική πλάκα στο σημείο όπου (δεν) βρήκε τον θάνατο, με συμμετοχή μάλιστα στην τελετή και του Μανόλη Γλέζου (που θεωρούσε χρήσιμους τους εμψυχωτικούς μύθους). 

Αναδημοσιεύω στη συνέχεια το άρθρο του Άκη Γαβριηλίδη (εδώ η αρχική δημοσίευση) χωρις απαραίτητα να υιοθετώ τους χαρακτηρισμούς ή τις θέσεις του για διάφορα πρόσωπα και πράγματα. Σημειώνω ότι ο Γ. δεν έχει δίκιο σε ένα σημείο, εκεί που λέει ότι δεν κυκλοφορούσαν καθημερινές αθλητικές εφημεριδες το 1962 -υπήρχε τουλάχιστον η Αθλητική Ηχώ (η οποία, πριν από χρόνια, ήταν διαθέσιμη ολόκληρη στο διαδίκτυο, δωρεάν, αλλά μάλλον κανείς δεν σκέφτηκε να κατεβάσει το πολύτιμο αυτό υλικό). Ωστόσο, έχει δίκιο να αναζητά τεκμηρίωση για την ύπαρξη του Οδ. Νταβονάκου. Και γενικά, αυτή είναι η αξία των τοποθετήσεων του Άκη Γαβριηλίδη, ότι μας κάνει να σκεφτόμαστε και να ξανασκεφτόμαστε πράγματα που θεωρούμε δεδομένα. 

 

Ο αετός της ΑΕΚ και οι μπούφοι της δημοσιογραφίας

Σήμερα, ο αυτοαποκαλούμενος δημοσιογράφος Στράτος Σεφτελής φαίνεται ότι ξύπνησε με μια λογοτεχνίζουσα και δημιουργική διάθεση στο μυαλό του. Τι έκανε λοιπόν; Κάθισε στο πληκτρολόγιό του και ανάρτησε –στο λογαριασμό του στο φέισμπουκ, βεβαίως, όχι σε κάποια εφημερίδα ή ειδησεογραφικό σάιτ- μία απίθανη ιστορία για την προέλευση του ονόματος του αετού που πέταξε στο νέο γήπεδο της ΑΕΚ.

Το όνομα αυτό, για όποιον δεν το γνωρίζει, είναι «Οδυσσέας».

Η ερμηνεία λοιπόν του «δημοσιογράφου» είναι η εξής:

Ποιες λέξεις είναι πραγματικά ελληνικές; (του Σπύρου Αρμοστή)

Αναδημοσιεύω σήμερα ένα πρόσφατο άρθρο του φίλου γλωσσολόγου Σπύρου Αρμοστή, που και άλλες φορές τον έχω αναφέρει στο ιστολόγιο, κατά σύμπτωση δε μόλις την Κυριακή επειδή είχε τη γλωσσική επιμέλεια στο μυθιστόρημα της Λ. Παπαλοΐζου «Το βουνί» από το οποίο δημοσιεύσαμε αποσπάσματα.

Το άρθρο αρχικά δημοσιεύτηκε στο Παράθυρο, το πολιτιστικό ένθετο της εφημερίδας και του ιστότοπου Πολίτης της Κύπρου και το ανέφερε εδώ, σε κάποιο σχόλιο, κάποιος φίλος. Μου άρεσε και αποφάσισα να το αναδημοσιεύσω επειδή, αν και είναι σχετικά σύντομο, δίνει αρκετά εναύσματα για συζήτηση πάνω σε θέματα που τα έχουμε συζητήσει πολλές φορές και στο ιστολόγιο και αλλού.

Ας πούμε, θέτει το ερώτημα «γιατί το ακρώνυμο ΑΕΚ το προφέρουμε άεκ, ενώ το ΑΕΛ το προφέρουμε αέλ;» Και το ενδιαφέρον είναι πως (υποθέτω, αν και δεν το λέει ρητά) ότι η ΑΕΚ και η ΑΕΛ του Αρμοστή δεν είναι οι ελληνικές ομάδες (ΑΕΚ και Λάρισα) αλλά είναι η ΑΕΚ Λάρνακας και η ΑΕ Λεμεσού. Η ΑΕΚ Λάρνακας ιδρύθηκε το 1994 με συγχώνευση του Πεζοπορικού και της ΕΠΑ Λάρνακας, και το Κ στο ΑΕΚ δεν σημαίνει, βέβαια, Κωνσταντινουπόλεως αλλά Κίτιον.

Θίγει επίσης το θέμα «ποιες είναι ελληνικές λέξεις» ή μάλλον το ερώτημα που πολύ συχνά εμφανίζεται σε γλωσσικές ομάδες του Φέισμπουκ, «πώς λέμε στα ελληνικά το σι-ντι» ή κάποιο άλλο καθιερωμένο δάνειο. Συχνά στις ερωτήσεις αυτές κι εγώ απαντώ όπως ο Αρμοστής στο άρθρο, δηλαδή «το σιντί στα ελληνικά το λέμε σιντί», για τους λόγους που, πιο καλά από μένα, εκθέτει ο συντάκτης του άρθρου.

Αυτό που εννοεί εκείνος που ρωτάει «πώς λέμε στα ελληνικά το σι-ντί» είναι «πώς μπορούμε να το αποδώσουμε / πώς έχει αποδοθεί με όρο ελληνικής ετυμολογίας». Και ενώ δεν είμαι αντίθετος με την αναζήτηση «αυτοχθόνως ελληνικών» όρων, πρέπει να κρίνουμε πότε έχει ελπίδα να καθιερωθεί εγχώριος όρος και πότε είναι προτιμότερο να δεχτούμε το δάνειο, ενδεχομένως προσαρμόζοντάς το στο τυπικό της γλώσσας.

Παρεμπιπτόντως, ο Αρμοστής θέτει και το θέμα της προφοράς των δανείων. Όταν προφέρουμε ελληνικά, το σάντουιτς ή το μοντάζ το προφέρουμε ελληνοπρεπώς, με τα ελληνικά φωνήεντα και σύμφωνα. Όσοι το προφέρουν αγγλο/γαλλοπρεπώς προκαλούν κωμική εντύπωση και, αν δεν ζουν πολλά χρόνια στο εξωτερικό, φανερώνουν ότι το κάνουν για φιγούρα.

Με την ευκαιρία, θυμάμαι κι ένα αστείο στιγμιότυπο σε πρωινάδικο, όπου ο καλεσμένος (ή η καλεσμένη), όταν ρωτήθηκε τι δουλειά κάνει, απάντησε «Make-up artist».

— Πώς το λέμε αυτό στα ελληνικά; ρώτησε η παρουσιάστρια

— Χμμ… Μακιγιέρ (ή μακιγιέζ, δεν θυμάμαι) απάντησε ο καλεσμένος (ή η καλεσμένη.

Και είχε δίκιο.

Πολλά είπα, το άρθρο του Σπύρου Αρμοστή:

Πρόσφατα σε μια διαδικτυακή συζήτηση τέθηκε το ερώτημα γιατί κάποια ακρωνύμια, όπως «ΑΕΚ», τονίζονται στην παραλήγουσα, ενώ κάποια άλλα, όπως «ΑΕΛ», τονίζονται στη λήγουσα. Ειδικά με αφορμή το ζεύγος «ΑΕΚ vs ΑΕΛ», διατυπώθηκε η υπόθεση πως ίσως το τελικό «Λ» να «ελκύει» τον τόνο. Απάντησα πως η υπόθεση αυτή ίσως έχει κάποια βάση, αφού εάν ψάξουμε τις ελληνικές λέξεις που λήγουν σε «-λ», θα δούμε ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία τονίζονται στη λήγουσα (π.χ. Ισραήλ, Ραφαήλ, αλκοόλ, τηλεκοντρόλ, Βαβέλ, νορμάλ, μπανάλ κ.ά.), ενώ είναι λίγες εκείνες που τονίζονται αλλού (π.χ. Άβελ, πάνελ, σίριαλ, σνίτσελ κ.ά.). Επομένως, ψυχογλωσσολογικά μιλώντας, το μυαλό μας ενδεχομένως να έχει συσχετίσει στατιστικά το ληκτικό «-λ» με τον τονισμό στη λήγουσα· αν ισχύει όντως αυτό, συνεπάγεται πως αν πλάσω μια καινούργια ελληνική λέξη που να λήγει σε «-λ», όπως ένα καινούργιο ακρωνύμιο, τότε θα ενεργοποιηθεί αυτή η συσχέτιση και θα τονιστεί το ακρωνύμιο στη λήγουσα. Ίσως και να υπάρχει κάποια καλύτερη ερμηνεία από αυτήν που προτείνω. Αυτό όμως που έκανε τη συζήτηση ακόμη πιο ενδιαφέρουσα ήταν η (αναμενόμενη) ένσταση που διατυπώθηκε στη συνέχεια: «μα αυτές δεν είναι ελληνικές λέξεις».

Τα βαρίδι-α και ο Κυρι-άκος (του Γιάννη Χάρη)

Δημοσιεύω σήμερα ένα κείμενο του φίλου Γιάννη Χάρη -πιο σωστά, το αναδημοσιεύω, αφού πρωτοδημοσιεύτηκε πριν από δυο βδομάδες περίπου στην Εφημερίδα των Συντακτών, στην τακτική εβδομαδιαία στήλη που κρατούσε ο Γιάννης Χάρης στην εφημερίδα αυτή με τον γενικό τίτλο «Ασκήσεις μνήμης».

Κρατούσε, έγραψα, διότι το περασμένο Σάββατο ο φίλος Γιάννης αποχαιρέτησε τους αναγνώστες του ανακοινώνοντας πως αποφάσισε να κρεμάσει την πένα του, εννοώ να σταματήσει την τακτική συνεργασία του και να συνταξιοδοτηθεί. Το ενδιαφέρον αλλά και συγκινητικό αποχαιρετιστήριο άρθρο του μπορείτε να το διαβάσετε εδώ. Από αυτό το άρθρο πήρα τη φωτογραφία που συνοδεύει το σημερινό μας άρθρο, που δείχνει τον Γιάννη όταν (δεν) τελείωνε το εξατάξιο γυμνάσιο.

Σκέφτηκα λοιπόν να δημοσιεύσω σήμερα το τελευταίο καθαυτό γλωσσικό άρθρο του Γιάννη στην ΕφΣυν, όχι επειδή ήταν το τελευταίο αλλά αφενός για να χαιρετίσω μια εξαιρετικά γόνιμη θητεία ενός μαχόμενου γραφιά (για μένα δεν είναι υποτιμητικός ο όρος, κι εγώ τον ίδιο διεκδικώ) και αφετέρου επειδή το θέμα με ενδιαφέρει και το έχουμε συζητήσει κάμποσες φορές στο ιστολόγιο.

Δεν το κάνω δηλαδή για να λουφάρω άρθρο -παρόλο που, σας προειδοποιώ πως μέσα στον Μάη λογαριάζω, αν όλα πάνε καλά, να κάνω κάποια ταξίδια και άρα δεν θα μπορέσω να ανταποκριθώ στην καθημερινή αρθροπαραγωγή χωρίς να καταφύγω σε λύσεις ανάγκης. Το άρθρο του Γ.Χ. βρίσκω πως έχει πολύ ενδιαφέρον και, επιπλέον, έχει σημασία να δούμε πώς αντιμετωπίσει ο μελετητής μια γλωσσική αλλαγή που βρίσκεται σε εξέλιξη και μάλιστα μιαν αλλαγή με την οποία ο ίδιος δεν συμφωνεί. Παίρνω το άρθρο όχι από την ΕφΣυν, αλλά από το ιστολόγιο του Γιάννη, διότι στο ιστολόγιο έχει κάνει μερικές προσθήκες.

Ο λόγος για το φαινόμενο που ο Χάρης έχει παιγνιωδώς ονομάσει, σε παλιότερο άρθρο του, «αποσυνιζοποίηση» (προσοχή, νι, όχι ρο!). Εννοεί, όπως θα τα πει καλύτερα από μένα, την τάση ορισμένων ομιλητών, ιδίως της τηλεόρασης, να προφέρουν χωρίς συνίζηση λέξεις που κανονικά θέλουν συνίζηση, όπως τα βαρίδια του τίτλου. Τα οποία, επειδή είναι «το βαρίδι» (όπως και το άλλο ομοιοκατάληκτο που η μαμά μου δεν μ’ αφήνει να γράψω», στον πληθυντικό προφέρεται κανονικά τρισύλλαβο «βαρίδγια» -αλλά που κάποιοι το προφέρουν τετρασύλλαβο, «βαρίδϊα», όπως προφέρουν «το σωματίδιο – τα σωματίδια».

Αρχαία και νέα ελληνικά: Δέκα παρατηρήσεις και μια πρόταση (μια συνεργασία του Λαέρτη Τανακίδη)

Θα αναδημοσιεύσω σήμερα ένα άρθρο που έχει ως αντικείμενο ένα θέμα που το έχουμε πολλές φορές συζητήσει στο ιστολόγιο: τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και τη σχέση της με τη διδασκαλία των νέων ελληνικών.

Συντάκτης του άρθρου είναι ο Λαέρτης Τανακίδης, φιλόλογος και πρώην πρόεδρος της ΟΛΜΕ, που μου έχει αρκετές φορές στείλει παρατηρήσεις για γλωσσικά αστοχήματα. Το άρθρο του δημοσιεύτηκε στο τεύχος 165 του περιοδικού Φιλόλογος, που εκδίδεται από τον Σύλλογο Αποφοίτων Φιλοσοφικής ΑΠΘ, που έχει το ίδιο όνομα.

Ο υπότιτλος του άρθρου είναι «Δέκα παρατηρήσεις και μια πρόταση» και πράγματι οι παρατηρήσεις του Λ. Τανακίδη έχουν πολύ ενδιαφέρον και κάποιες από αυτές θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε αυτοτελή άρθρα. Για παράδειγμα, χρειάζεται θαρρώ ένα ειδικό άρθρο για να συζητηθεί η άποψη που προβάλλουν πολλοί ότι η διδασκαλία των αρχαίων είναι ευεργετική/απαραίτητη για να μάθουν οι μαθητές τα νέα ελληνικά. Ελπίζω κάποτε ν’ αξιωθώ να γράψω κάτι.

Η πρόταση του συντάκτη μπορεί να φανεί ακραία, αφού προτείνει να μη διδάσκονται καθόλου τα αρχαία ελληνικά από το πρωτότυπο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, παρά μόνο ως μάθημα επιλογής. Η ίδρυση κλασικών γυμνασίων-λυκείων θα ήταν ένα καλό συνοδευτικό μέτρο.

Παραθέτω λοιπόν το άρθρο του Λαέρτη Τανακίδη.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Δεκα παρατηρήσεις και μια πρόταση

***Α. Η θέση του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών στη σημερινή δευτεροβάθμια εκπαίδευση βρίσκεται πιο πίσω και από τη μεταρρύθμιση του 1976 και από αυτήν του 1964 και βέβαια  μακριά από τη βασική άποψη του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. Οι Δελμούζος και Κριαράς, στους οποίους κάθε λίγο αφιερώνονται τεύχη του ΦΙλΟλΟΓΟΥ και για τούς οποίους γράφονται άρθρα επί άρθρων είναι κατηγορηματικοί : Διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στο γυμνάσιο μόνο από μετάφραση.

Δυστυχώς έχουν επικρατήσει τα γνωστά ιδεολογήματα : Ότι η αρχαία ελληνική είναι γλώσσα-πρότυπο, ότι η ελληνική είναι μία και ενιαία, ότι η νέα ελληνική είναι κατώτερη από την αρχαία, ότι η νέα ελληνική κινδυνεύει και παρουσιάζει λεξιπενία και ότι με τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής θα καταστεί δυνατόν να αντιμετωπιστούν τα «προβλήματα» της νέας ελληνικής.

***Β. H γνώση του αρχαίου ελληνικού κόσμου είναι χρήσιμη για τον νεοέλληνα. Αλλά αυτό δε σημαίνει ΟΥΤΕ ότι πρέπει να εξιδανικεύεται και να απολυτοποιείται η αξία του ΟΥΤΕ ότι η επαφή με αυτόν πρέπει να γίνεται από το πρωτότυπο των αρχαίων κειμένων. Οι μαθητές που διδάχτηκαν τα αρχαία ελληνικά από μετάφραση γνωρίζουν συνήθως για αυτούς πολύ περισσότερα από όσα οι προγενέστεροι που τους διδάσκονταν από το πρωτότυπο επί 8 ώρες την εβδομάδα για έξι χρόνια. Αυτό που έμενε στο τέλος ήταν μερικά ρητά και σπαράγματα από κάποια κείμενα και όχι η γνώση του πως σκέφτονταν οι αρχαίοι, πως αξιολογούσαν τα πράγματα και πως οργάνωναν τη ζωή τους,

Ο ανεδιάβαστος (ένα κείμενο του Γιάννη Χάρη)

Για ένα κείμενο λέω, αλλά στην πραγματικότητα είναι διπλό. Πριν από λίγες μέρες, ο φίλος Γιάννης Χάρης δημοσίευσε στο Φέισμπουκ μια συντομη εξομολόγηση με τον τίτλο «Ο ανεδιάβαστος», το οποίο παρέπεμπε σε ένα παλιότερο εκτενές άρθρο του, από το μακρινό 2007, τότε, που υπήρχαν πολλά και ζωντανά ιστολόγια, με έντονη μεταξύ τους αλληλεπίδραση (αλλά δεν υπήρχε σχεδόν Φέισμπουκ, ούτε Τουίτερ, ούτε Ίνσταγκραμ και τα άλλα των νεότερων).

Το παλιότερο εκείνο κείμενο ήταν η συμμετοχή του Χάρη σε ένα παιχνίδι των μπλογκ, όπου ο καθένας καλούσε κάποιον άλλο να εξομολογηθεί/αποκαλύψει πέντε πράγματα για τον εαυτό του. Θα το παραθέσω πιο κάτω, αλλά να πω εισαγωγικά πως ένα από τα πέντε αυτά πράγματα ήταν η εξομολόγηση του Γ. Χάρη ότι δεν διαβάζει, ότι βαριέται το διάβασμα, μια δήλωση που ακούγεται παράδοξη από κάποιον που και γράφει και ασχολείται επαγγελματικά με τη μετάφραση και με την επιμέλεια κειμένων -και βιβλίων. Γι’ αυτό και στο νεότερο, εισαγωγικό ας το πούμε, κείμενό του αυτοχαρακτηρίζεται «ανεδιάβαστος».

Όπως θα δείτε, στο τέλος του παλιότερου κειμένου του ο Γιάννης είχε πετάξει το μπαλάκι και σε μένα, καλώντας με να συνεχίσω το παιχνίδι και να εξομολογηθώ κι εγώ πέντε πράγματα για τον εαυτό μου. Δεν είχα τότε ανταποκριθεί, και για να πω την αλήθεια δεν θυμάμαι για ποιο λόγο, αλλά το πιθανότερο είναι πως άργησα να δω το σχετικό άρθρο -και άλλωστε δεν είχα ιστολόγιο τότε.

Και εδώ είναι η μεγάλη ειρωνεία, πώς τα φέρνει η ζωή δηλαδή, ότι το 2007 ειρωνευόμουν τον Χάρη για την ενασχόλησή του με τα μπλογκ (και τον σχετικό μπελά, να διαβάζει σχόλια και να απαντάει) και προτιμούσα την ηρεμία που πρόσφερε το να δημοσιεύω σε σάιτ, με πολύ μικρότερη αλληλεπίδραση και αναπληροφόρηση.

Και τώρα έχω, επί δωδεκάμισι χρόνια μάλιστα, ιστολόγιο, με χιλιάδες άρθρα και με εκατοντάδες χιλιάδες σχόλια! Πώς τα φέρνει η ζωή!

(Όσο για την πρόκληση να εξομολογηθώ κι εγώ με τη σειρά μου πέντε πράγματα, λέω να το κάνω -όχι σήμερα όμως).

Αλλά ας δώσω τον λόγο στον φίλο Γιάννη Χάρη:

Ο ΑΝΕΔΙΑΒΑΣΤΟΣ

(για φίλες και φίλους που συχνά μου κάνουν την τιμή να μου στείλουν ένα βιβλίο τους, και ντρέπομαι τι να τους πω…)

Πάνε χρόνια, απίστευτα πολλά, που δεν διαβάζω. Βιβλία που μου κινούν την περιέργεια, για τα οποία με διαβεβαιώνουν φίλοι πως είναι αριστουργήματα…, τίποτα. Μαζεύονται κάποια στοίβες, λέω τουλάχιστον να τα ξεφυλλίσω…, τίποτα.

Ε πώς, δε γίνεται, θα πείτε. Τίποτα τίποτα δηλαδή; Καλά· είναι και έργα λόγου χάρη στα οποία αναφέρεται ο Κούντερα, και πρέπει τότε να τα διατρέξω, ή αναλόγως να τα διαβάσω κανονικά, για να μη μεταφράζω λέξεις σκόρπιες στον αέρα, εννοείται. (Έτσι διάβασα, ας πούμε, και με μεγάλη απόλαυση, ενθουσιασμό μάλλον, το «Δέρμα» του Μαλαπάρτε, χωρίς ωστόσο αυτό να με παρακινήσει για ανάλογο εγχείρημα…) Και επίσης έργα φίλων της στενής παρέας (αυτών που επιστρατεύω και για δικά μου κείμενα και μεταφράσεις), σε χειρόγραφο ακόμα, όταν νομίζω ότι κάπου θα βοηθήσει η… σοφία μου. (Αλλά κι αυτά, με την ηλικία και με την προβληματική υγεία, όλο και πλημμελέστερα πια.)

Αλλιώς, τίποτα. Ποτέ κανένας δεν με πίστεψε και ούτε με πιστεύει, κι ας το ’χω εξομολογηθεί δημόσια, όταν πρωτάνοιξα το μπλογκ μου και προκλήθηκα να πάρω μέρος σ’ ένα παιχνίδι όπου εκμυστηρευόταν κανείς πέντε άγνωστα πράματα για τον εαυτό του: το παραθέτω εδώ το κείμενο αυτό, θα μάθετε έτσι κι άλλα ανήκουστα.

Το κείμενο είναι του 2007· το σχετικό με το [μη] διάβασμα είναι το σημείο 5. Βάλτε τώρα και τα 14 χρόνια που πέρασαν από τότε, με τα διάφορα –το διάβασμα έγινε περίπου γολγοθάς.

Και το κείμενο του 2007

Περί ανάστασης νεκρών (γλωσσών) και (απόπειρας) δολοφονίας των ζώντων (ένα άρθρο της Μαρίνας Τζακώστα)

Το σημερινό άρθρο το είχα σκοπό να το παρουσιάσω (ως αναδημοσίευση) στο ιστολόγιο τότε που ήταν επίκαιρο, δηλαδή τότε που ανακοινώθηκε η είδηση ότι ο οργανισμός LanguageCert αρχίζει να προσφέρει εξετάσεις πιστοποίησης γλωσσομάθειας για τα αρχαία ελληνικά (σχετική είδηση). Κάπως έγινε και δεν το δημοσίευσα τότε, οπότε το παρουσιάζω τώρα, μια και το θέμα εξακολουθεί να ενδιαφέρει πάρα πολύ το ιστολόγιο. Η αρχική δημοσίευση βρίσκεται εδώ.

Βέβαια, η πιστοποίηση γλωσσομάθειας, έστω και μόνο στα επίπεδα Α1 και Α2, για μια γλώσσα που δεν έχει φυσικούς ομιλητές ακούγεται σαν κάτι οξύμωρο, και πολλοί σκέφτηκαν ότι η κίνηση του οργανισμού ήταν περισσότερο εμπορική. Πάντως, όπως θα δείτε από τον ιστότοπο του οργανισμού, όπου υπάρχουν και τεστ για εξάσκηση, εύκολα θα μπορούσαμε να πάρουμε την πιστοποίηση, εννοώ όσους με διαβάζετε, και να καμαρώνουμε.

Προχωράω όμως στο άρθρο της γλωσσολόγου Μαρίνας Τζακώστα, που περιέχει αρκετά ενδιαφέροντα για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών. Δεν πρόκειται για συνέντευξη, παρόλο που υπάρχουν ερωτήσεις με έντονους χαρακτήρες -ειναι, ας πούμε, ρητορικές ή επέχουν θέση τίτλων για τις επιμέρους ενότητες. Τότε που είχε δημοσιευτεί το άρθρο, κάποιοι στο Φέισμπουκ είχαν ειρωνευτεί το «χοντρό λάθος» στον τίτλο του άρθρου, εννοώντας ότι αφού είναι «γλωσσών» έπρεπε να είναι και «ζωσών». Αλλά οταν λέμε για «ανάσταση νεκρών» το εννοούμε στο αρσενικό, άρα το δεύτερο σκέλος έπρεπε κι αυτό να είναι στο αρσενικό, πριν μπουν οι παρενθέσεις.Τέλος πάντων, δεν έχει μεγάλη σημασία.

Θα διορθώσω πάντως μιαν ανακρίβεια του άρθρου. Οι επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι πράγματι 24 αλλά τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι 27. Υπάρχουν 4 κράτη μέλη που δεν έχουν «δική τους» γλώσσα (Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Αυστρία, Κύπρος) ενώ, μετά το Μπρέξιτ, υπάρχει μία γλώσσα, τα αγγλικά, που δεν είναι πρώτη επίσημη γλώσσα κανενός κράτους μέλους (είναι επίσημη γλώσσα στην Ιρλανδία και τη Μάλτα, μαζί με τα ιρλανδικά και τα μαλτέζικα). Αλλά για το θέμα αυτό έχουμε γράψει και μάλλον θα ξαναγράψουμε.

Περί ανάστασης νεκρών (γλωσσών) και (απόπειρας) δολοφονίας των ζώντων

της Μαρίνας Τζακώστα, καθηγήτριας γλωσσικής ανάπτυξης και αγωγής – Σχολή Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Πρόσφατα και με μεγάλη έκπληξη διάβασα ότι ξεκινά μια επιχείρηση χορήγησης πιστοποίησης της γνώσης της «Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» από διεθνή οργανισμό εμπλεκόμενο σε πιστοποιήσεις γλωσσομάθειας. Η κίνηση χαιρετίστηκε από πολλούς, συμπεριλαμβανομένων πανεπιστημιακών δασκάλων, με πολύ ενθουσιασμό. Η αλήθεια είναι ότι η ανθρώπινη ευρηματικότητα είναι ανεξάντλητη. Το βασικό όμως ερώτημα που δημιουργείται (ή που θα έπρεπε να δημιουργείται) στο άκουσμα μιας τέτοιας είδησης είναι:

 Είναι δυνατόν να πιστοποιηθεί η γνώση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας;

Για να ξεκινήσει μια συζήτηση για την επιστημονική ορθότητα της προσπάθειας καλό είναι να διευκρινήσουμε δύο πράγματα:

Πρώτον, ότι η χρήση του όρου «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα» (στο εξής ΑΕΓ) είναι καταχρηστική. Με τον ίδιο καταχρηστικό τρόπο θα την χρησιμοποιήσω και στο παρόν κείμενο. Αυτό που (νομίζουμε ότι) μαθαίνουμε στο σχολείο δεν είναι αρχαία ελληνικά γενικώς και αορίστως. Είναι ψήγματα της αττικοϊωνικής διαλέκτου και μάλιστα όπως αυτή εμφανίζεται σε γραπτά κείμενα περίπου μεταξύ του 6^ου και του 3^ου αιώνα π.Χ. Φυσικά, μικρή ιδέα έχουμε για το πώς αυτή η διάλεκτος πραγματικά μιλήθηκε. Παρόλο που υπάρχουν αξιόλογες απόπειρες ανασύνθεσης της προφορικής της υπόστασης (βλ. Allen [1968] 1987, μεταξύ άλλων), ελλείψει ηχητικών γλωσσικών δεδομένων παραμένουν απλώς απόπειρες. Επίσης, καμία ή ελάχιστη αναφορά γίνεται στο σχολείο στις υπόλοιπες αρχαίες ελληνικές διαλέκτους, την αιολική, την αρκαδοκυπριακή και την δωρική, οι οποίες συνιστούν αυτό που ονομάζουμε Ελληνική Γλώσσα στην αρχαιότητα και από τις οποίες προέκυψαν -ύστερα από πολλές ζυμώσεις- οι νεοελληνικές διάλεκτοι. Επομένως, καταρχάς δεν τίθεται θέμα πιστοποίησης της ΑΕΓ συνολικά, αλλά μιας περιορισμένης διάστασής της.

Δεύτερον, οι γλώσσες που μπορούν να πιστοποιηθούν είναι μόνο οι ζωντανές ομιλούμενες γλώσσες. Διότι η επάρκεια γνώσης μιας γλώσσας πιστοποιείται συνολικά όχι μόνο σε επίπεδο γραπτής εκφοράς αλλά και σε επίπεδο προφορικής γλωσσικής πραγμάτωσης. Αξιολόγηση της προφορικής γλωσσικής πραγμάτωσης είναι αδύνατη για την ΑΕΓ ελλείψει των ομιλητών που την χρησιμοποιούν ως φυσική/ μητρική γλώσσα και οι οποίοι δημιουργούν το περιβάλλον μέσα στο οποίο η γλώσσα μπορεί να γίνει αντικείμενο εκμάθησης με τον φυσικότερο δυνατό τρόπο.Γεννιούνται και κάποια ακόμη ερωτήματα:

 Πότε μια γλώσσα είναι ζωντανή;

Μια γλώσσα είναι ζωντανή όταν διαθέτει φυσικούς ομιλητές. Επομένως μια γλώσσα είναι νεκρή όταν δεν διαθέτει φυσικούς ομιλητές. Ποιος είναι όμως ο φυσικός ομιλητής; Φυσικός ομιλητής είναι αυτός που μιλά μια γλώσσα στην συγχρονία της, δηλαδή στο ‘σήμερα’ και το ‘τώρα’. Η ΑΕΓ είχε φυσικούς ομιλητές στο παρελθόν, όχι στο παρόν. Η Νεοελληνική (στο εξής ΝΕ) διαθέτει φυσικούς ομιλητές στο παρόν, όχι στο παρελθόν. Είναι (μάλλον) βέβαιο ότι, αν υπήρχε η δυνατότητα να συνευρεθούν φυσικοί ομιλητές της ΑΕΓ και της ΝΕ σήμερα, δεν θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους παρά τις φαινομενικά πολλές, κυρίως σε επίπεδο λεξιλογίου και ετυμολογίας, ομοιότητες των δύο αυτών γλωσσικών συστημάτων. Ας μην ξεχνούμε ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο ένα σύνθετο κανονιστικό σύστημα αλλά και ένα σύστημα που τίθεται σε χρήση από διαφορετικές ομάδες ομιλητών. Χρήση σημαίνει ποικιλότητα, εξέλιξη, αλλαγή.

Αργύρης Ζήλος, αποσπάσματα από μια συνέντευξη

Για τους ανθρώπους της γενιάς μου, όσοι ήμασταν έφηβοι ή νέοι στις δεκαετίες του 70 και του 80, ο Αργύρης Ζήλος ήταν η πιο έγκυρη φωνή στον χώρο της μουσικοκριτικής. Κάποιοι τον ακολουθούσαν πιστά σε ό,τι κι αν έλεγε, άλλοι τον αντιπαθούσαν, όλοι όμως τον έπαιρναν υπόψη τους.

Ακόμα, ο Ζήλος, μέσα από τα έντυπα με τα οποία συνεργάστηκε, και κυρίως μέσα από τον Ήχο, όχι μόνο συνέβαλε στο να διαμορφωθεί το μουσικό γούστο μιας γενιάς, αλλά και επηρέασε μια σειρά από νεότερους, μαθητές του να πούμε, που επίσης ασχολήθηκαν με τη μουσικοκριτική και με τα μουσικά μας πράγματα.

Είχα τη μεγάλη χαρά να γνωρίσω τον Αργύρη Ζήλο το 1983 ή 1984. Μας σύστησε ο Αντώνης ο Φράγκος που ήταν τότε στη ροκ φράξια του ΚΚΕ. Μου είπε να του γράψω κάτι για να δει αν ξέρω να γράφω, εγώ του έγραψα κάτι άλλο -μια κριτική, θυμάμαι, για το Ενέχυρο του Δήμου Μούτση και για κάποιον δισκο του Μπάμπη Γκολέ. Του άρεσε του Ζήλου ο τρόπος που έγραφα κι έτσι με πήρε στον Ήχο, όπου έγραφα για το ελληνικό τραγούδι. Ήταν μια πολύ ωραία εμπειρία, συν τοις άλλοις επειδή είχα την ευκαιρία να συζητάω με τον Αργύρη, ενώ επίσης πλούτισα τη δισκοθήκη μου με δεκάδες δίσκους βινυλίου -καθιέρωσα μάλιστα τη στήλη «Με δυο λόγια» όπου σχολίαζα πιο σύντομα τους όχι πολύ αξιόλογους δίσκους.

Δυστυχώς αυτό δεν κράτησε όσο θα ήθελα, διότι πήγα φαντάρος (Αργότερα συνέχισα για λίγο την κριτική δίσκων αλλά πλέον στον Ριζοσπάστη και με ψευδώνυμο). Ομως τα τελευταία χρόνια απέκτησα και πάλι επαφή με τον Αργύρη, ενώ γνώρισα επίσης τον εξαιρετικό Αντωνη Ξαγά, που του παίρνει αυτή τη συνέντευξη.

Η συνέντευξη του Αργ. Ζήλου είναι ποταμός. Δεν θα τη βάλω ολόκληρη. Παραλείπω και την αξιοδιάβαστη εισαγωγή του Αντ. Ξαγά, αλλά και αρκετές ερωταπαντήσεις -μεταξύ άλλων για να σας προτρέψω να τα διαβάσετε από την πηγή. Αξίζει. Και αξίζει και δεύτερη και τρίτη επίσκεψη.

Χωρίς άλλα εισαγωγικά, κυρίες και κύριοι, ο Αργύρης Ζήλος!

Ας ξεκινήσουμε λίγο… ανάποδα, από το σήμερα. Έχουν περάσει σχεδόν 10 χρόνια που έχει να εμφανιστεί κάπου ένα κείμενο που να το υπογράφει ένας Αργύρης Ζήλος. Γιατί;
Αφού την ξέρεις την απάντηση…
(πέφτει μια ησυχία για αρκετά δευτερόλεπτα, στην ταινία ακούγεται μόνο το κελάϊδισμα των πουλιών και ο άνεμος. Κι ένα βαθύ ρούφηγμα τσιγάρου)
Δύσκολη ερώτηση, πάρα πολύ δύσκολη και η απάντηση. Γιατί κάποιοι άνθρωποι μπορεί να αισθανθούν ακόμη και προσβεβλημένοι. Ξέρεις, η διάθεση να γράφεις, η καύλα ας το πω κι έτσι, με τα χρόνια κάπου ατονεί, όπως και οι περισσότερες διαθέσεις (χαμογελάει). Πόσο μάλλον σε μια πραγματικότητα η οποία πλέον έχει ξεφύγει, με το πλήθος των δίσκων που βγαίνουν πια, κάπου αισθάνομαι ότι δεν μπορώ να έχω πια μια καλή εποπτεία τόσο επαρκή ώστε να εκφέρω μια άποψη η οποία να έχει μια αξιοπιστία. Παράλληλα με αυτό είναι και κάτι άλλο, το γνωρίζεις κι εσύ από πρώτο χέρι. Η κριτική είναι ένα επάγγελμα που το έκανα σχεδόν 40 χρόνια, από αυτό έζησα εμένα και την οικογένειά μου, σχεδόν όλα μου τα ένσημα προέρχονται από την δουλειά αυτή. Και όταν έρχεται κάποιος, όση συμπάθεια ή εκτίμηση κι αν του έχεις και σου ζητάει να συνεργαστείτε, με την διαφορά ότι ‘βρε συ Αργύρη μου, δεν έχουμε λεφτά’, κάπου αισθάνομαι ενδόμυχα ότι εγώ δεν μπορώ να συναινέσω σε αυτό. Μην με παρεξηγείς, δεν το προσπερνώ ούτε το υποτιμώ, χαίρομαι να με εκτιμούν μετά από τόσα χρόνια στην δουλειά, ήταν όμως αυτό, δουλειά, όχι χόμπυ για συνεχίσω να το κάνω τσάμπα. Ξέρεις και κάτι ακόμη; Εντάξει, δεν έχεις λεφτά να πληρώσεις. Φρόντισε τότε να δημιουργήσεις ένα ομαδικό πνεύμα, την αίσθηση μιας συλλογικότητας, μιας κοινότητας. Δεν υπήρξε κάτι τέτοιο, ειδικά στις τελευταίες συνεργασίες…

Το γεράκι της Μάλτας

Στα νιάτα μου αγαπούσα και διάβαζα πολύ τον Ντάσιελ Χάμετ, τον Αμερικανό συγγραφέα που θεωρείται ο εισηγητής της «σκληροτράχηλης» (hard-boiled) σχολής στο αστυνομικό είδος. Εχω μάλιστα μεταφράσει έργα του: το Μεγάλο χτύπημα (τρεις νουβέλες) για τον Καστανιώτη, και το Γεράκι της Μάλτας και τον Κόκκινο θερισμό για τη Σύγχρονη Εποχή.

Στα δύο βιβλία της Σύγχρονης Εποχής, που εκδόθηκαν με δική μου πρόταση, πέρα από τη μετάφραση, είχα προσθέσει προλόγους και επίμετρα, με βιογραφικά και άλλα στοιχεία για τον Χάμετ, με υλικό που το είχα βρει ψάχνοντας πολύ καιρό, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν ούτε κατά διάνοια οι σημερινές ευκολίες του Διαδικτύου -αφού ήταν σύντροφός μας έπρεπε να τον τιμήσουμε. Πράγματι, ο Χάμετ (1894-1961) ήταν μέλος του ΚΚ ΗΠΑ στη δεκαετία του 1930, και έμεινε ώς το τέλος -πήγε φυλακή και καταστράφηκε οικονομικά με τον μακαρθισμό. Τα βιβλία αυτά ήταν και τα τελευταία βιβλία με  μεταφράσεις που έβγαλα στη Σύγχρονη Εποχή -αλλά και γενικώς- διότι τότε έφυγα από την Ελλάδα (μάλιστα, τον Κόκκινο θερισμό τον ολοκλήρωσα στο Λουξεμβούργο).

(Μια υποσημείωση: Όλα τα μυθιστορήματα του Χάμετ έχουν μεταφραστεί/εκδοθεί πολλές φορές στα ελληνικά, διότι για τα προ του 1946 έργα το καθεστώς πνευματικών δικαιωμάτων ήταν ασαφές στην Ελλάδα πριν από τον νόμο του 1992. Ίσως και μετά, δεν ξέρω).

Πριν από μερικές μέρες, συνάντησα στον ιστότοπο Κατιούσα, που ασχολείται με τον πολιτισμό από τη σκοπιά της εργατικής τάξης και του κομμουνισμού,  ένα άρθρο για το Γεράκι της Μάλτας του Ντάσιελ Χάμετ. Άρχισα να το διαβάζω και μου φάνηκε γνωστό. Καλά μου είχε φανεί, διότι το είχα γράψει εγώ, πριν από πολλά πολλά χρόνια και είχε μπει ως επίμετρο στην έκδοση της Σύγχρονης Εποχής -το δήλωνε άλλωστε κι ο ιστότοπος.

Οπότε, σήμερα δημοσιεύω εδώ εκείνο το νεανικό μου κείμενο και ελπίζω να το κρίνετε με επιείκεια, αναγνωρίζοντας το ελαφρυντικό της μετεφηβικής ηλικίας.

Το γεράκι της Μάλτας

Το Γεράκι της Μάλτας είναι το γνωστότερο έργο του Χάμετ και κατέχει κεντρική θέση στο έργο του: όχι μόνο επειδή είναι και κυριολεκτικά το «κεντρικό» μυθιστόρημα του Χάμετ (το τρίτο από τα πέντε), αλλά και επειδή συνοψίζει την άποψή του για τον ιδιωτικό ντετέκτιβ. Στα δυο επόμενα μεγάλα έργα του, ο κεντρικός ήρωας ή δεν είναι καν ντετέκτιβ (Γυάλινο κλειδί) ή δεν είναι πια ντετέκτιβ (Αδύνατος άντρας).

Ο Χάμετ κάνει πρώτη φορά μνεία για το Γεράκι σε γράμμα προς τον εκδότη του, το Μάρτη του 1929. Απ’ ό,τι φαίνεται στο έργο, το τελευταίο σχεδίασμα γράφτηκε στο τέλος του 1928. Τον Ιούνη του 1929 ο Χάμετ έστειλε το έργο στον εκδότη του, ο οποίος του ζήτησε δευτερεύουσες τροποποιήσεις και συγκεκριμένα αποσιώπηση της ομοφυλοφιλίας του Κάιρο, η οποία, έγραψε, θα ήταν αποδεκτή σε ένα «κανονικό» μυθιστόρημα. Ο Χάμετ, ακριβώς γι’ αυτό, διαφώνησε και έκανε ελάχιστες τροποποιήσεις.