Μηνολόγιον Απριλίου έτους 2023

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που το έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα (όπως εδώ με την Μαρία Πολυδούρη, που πέθανε στις 29/4).

Σημειώνω τέλος ότι επειδή αυτή τη φορά η πρώτη του μηνός πέφτει Σάββατο, τα μεζεδάκια παίρνουν μετάθεση για αύριο ενώ το λογοτεχνικό μας θέμα αναβάλλεται -βέβαια, και χτες λογοτεχνικό άρθρο είχαμε.

Σα 1 Του βαρώνου Μυγχάουζεν και των ανιδιοτελώς ψευδομένων
Κυ 2 Ιακώβου Καζανόβα του μεγάλου εραστού
Δε 3 Γενέσιον Θεοδώρου Κολοκοτρώνη του στρατηλάτου
Τρ 4 Γενέσιον Ανδρέου Ταρκόφσκη και αυτοκτονία Δημητρίου Χριστούλα
Τε 5 Γεωργίου-Ιακώβου Δαντώνος καρατόμησις
Πε 6 Του ζωγράφου Ραφαήλου
Πα 7 Παγκόσμια ημέρα υγείας – Ιπποκράτους του Κώου
Σα 8 Γενέσιον Ιακώβου Μπρελ
Κυ 9 † Φραγκίσκου Βάκωνος. Kαι Γς τελευτή
Δε 10 Θρίαμβος Σπυρίδωνος Λούη του ωκύποδος
Τρ 11 Γιούρι Γκαγκάριν, του πρώτου ανθρώπου εις το Διάστημα
Τε 12 Τα μεγάλα Διονύσια
Πε 13 Βαρούχ Σπινόζα του προδρόμου του Διαφωτισμού και Σαμουήλ Μπέκετ γενέσιον
Πα 14 † Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι αυτοχειριασμός
Σα 15 Λεονάρδου ντα Βίντσι
Κυ 16 † Γεωργίου Βιζυηνού, το τελευταίον της ζωής του ταξίδιον
Δε 17 Γενέσιον Κωνσταντίνου Καβάφη και τελευτή Νίκου Παπάζογλου και Δημήτρη Μητροπάνου
Τρ 18 † Αλβέρτου Αϊνστάιν τελευτή
Τε 19 † Καρόλου Δαρβίνου
Πε 20 Τελευτή Μανόλη Τριανταφυλλίδη
Πα 21 Βεβήλωσις του Φοίνικος (αποφράς ημέρα)
Σα 22 † Γουλιέλμου Σαιξπήρου του μεγάλου δραματουργού
Κυ 23 † Τελευτή Γεωργίου Καραϊσκάκη. Και παγκοσμία ημέρα του βιβλίου
Δε 24 Της γενοκτονίας των Αρμενίων
Τρ 25 † Μαγελάνου του εξερευνητού. Και τελευτή Σπειροειδούς αρχιτέκτονος.
Τε 26 Γενέσιον Ευγενίου Ντελακρουά
Πε 27 Γενέσιον Αδαμαντίου Κοραή του Διαφωτιστού
Πα 28 Μιχαήλ Λομονόσωφ
Σα 29 † Κωνσταντίνου Καβάφη του ανεπαναλήπτου
Κυ 30 Μαρίας Πολυδούρη τελευτή.

Επίσης, ο Απρίλης είναι συνήθως ο μήνας του Πάσχα -το οποίο μπορεί να πέσει από 4 Απριλίου έως 8 Μαΐου (τουλάχιστον στον αιωνα μας), άρα τις περισσότερες φορές πέφτει Απρίλη, όπως και φέτος.

Επειδή, σε αντίθεση με τον άστατο Μάρτη, τον Απρίλη η άνοιξη έχει πια εδραιωθεί, πολύ συχνά τους δυο καθαρόαιμους ανοιξιάτικους μήνες τους λέμε μαζί: Απριλομάης ή και Μαγιάπριλο, λέξεις ποιητικότατες. Υπάρχει πάντως και η παροιμία «των καλών ναυτών τα ταίρια, το μαγιάπριλο χηρεύουν», για τις αιφνίδιες ανοιξιάτικες κακοκαιρίες, όπως και η «στον καταραμένο τόπο, το Μαγιάπριλο χιονίζει», που τη λέμε και μόνο για τον Μάη. Βέβαια, οι απριλιάτικες βροχές χρειάζονται: Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον τον ζευγά που’χει πολλά σπαρμένα, λέει μια γνωστή παροιμία, και «Τ’ Απριλιού κάθε σταλαματιά νερό είναι βαρέλι λάδι», ένα όχι πολύ γνωστό κεφαλονίτικο γνωμικό.

Advertisement

Μεζεδάκια από τη σήραγγα Γιουμπιλίνος

Αν παρακολουθήσατε τα σχόλια του ιστολογίου πριν από μερικές μέρες, ή τις δημοσιεύσεις που έκανα στα σχόλια, θα ξέρετε μάλλον ποια είναι η σήραγγα Γιουμπιλίνος, η ιστορική αυτή σήραγγα της Χώρας των Αγνώριστων, όπως είχαμε πει παλιά στο ιστολόγιο τη χώρα εκείνη που κατοικείται από όλες τις ιστορικές προσωπικότητες που το όνομά τους έγινε αγνώριστο εξαιτίας μεταφραστικής ατζαμοσύνης.

Αν πάλι δεν ξέρετε τη Γιουμπιλίνος, θα καταλάβατε ίσως πως ο τίτλος του σημερινού πολυσυλλεκτικού μας άρθρου με τα γλωσσικά στραβά κι ανάποδα της εβδομάδας που πέρασε προέρχεται από ένα από τα μεζεδάκια της πιατέλας. Στην προκειμένη μάλιστα περίπτωση προέρχεται από ένα κοτσανοβριθές άρθρο που θ’ αρκούσε μόνο αυτό για να γεμίσει όχι μία αλλά τρεις-τέσσερις μεζεδοπιατέλες μας.

Οπότε, ξεκινάμε με αυτό. Στην Αίγυπτο ήρθαν στο φως ευρήματα που μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη: στον τάφο της βασίλισσας Κλεοπάτρας. Παρεμπιπτόντως να πούμε ότι οι ανασκαφές αυτες γίνονται από τη Δομινικανή δρα. Kathleen Martinez, που είναι ίσως ερασιτέχνισσα αλλά έχει αφιερωθεί στην αναζήτηση του τάφου της Κλεοπάτρας. Τέλος πάντων, το ελληνικό (εκτενές) άρθρο για τα ευρήματα αυτά είναι ένα απίστευτο περιβόλι από κωμικοτραγικά μεταφραστικά λάθη, σε συνδυασμό με απόλυτη έλλειψη επιμέλειας και τσαπατσουλιά.

Το «άρθρο» εμφανίστηκε πρώτα στον Σκάι, και στη συνέχεια αναδημοσιεύτηκε (ανεξέταστο, φευ, και χωρίς αλλαγές) από πολλούς ακόμα ιστοτόπους. Ως τώρα δεν το έχουν διορθώσει, οπότε δεν περιμένω να το αλλάξουν τώρα, αλλά καλού κακού βάζω μια οθονιά (σκρίνσοτ, που λέει και ο κ. Μπαμπινιώτης):

Όλο το κείμενο βρίθει από μαργαριτάρια, αλλά ασφαλώς το διαμάντι του στέμματος ασφαλώς είναι ότι ο σχεδιασμός «της ανακαλυφθέντος τούνελ» μοιάζει πολύ με αυτόν της «σήραγγας Γιουμπιλίνος της Ελλάδας».

Πρόκειται βέβαια για… το Ευπαλίνειο όρυγμα στη Σάμο. Πώς έγινε η…. αγνωριστοποίηση του Ευπαλίνου; Ίσως να δούλεψε μετατροπή ήχου σε κείμενο μαζί με αυτόματη μετάφραση, αν και αυτό δεν εξηγεί άλλα λάθη του άρθρου. Μπορεί να έβαλε το χέρι του και κάποιος κορέκτορας, όπως θα δούμε πιο κάτω.

Το κείμενο έχει κι άλλα διαμαντάκια. Για να περιοριστώ στην πιο πάνω οθονιά, ο ναός Ταποζέρη Magna δεν βγαίνει από το Τράβα Καροτσέρη Μάγκα αλλά από το όνομα της πόλης Taposiris Magna ή, επί το ελληνικότερον Ταπόσιρις η Μεγάλη. Όσο για τον πατέρα του Σπουκ, δεν έχω ικανοποιητική εξήγηση. Κάπου είδα ένα Sphinx, αλλά αυτό δεν εξηγει πώς προέκυψε ο Πατέρας

Ας βάλω μιαν ακόμα οθονιά από αυτό το αριστανοσιούργημα

H λίμνη King Marriott δεν ειναι κάποια λίμνη που έχει σπόνσορα τη γνωστή ξενοδοχειακή αλυσίδα. Προκειται για τη Μαρεώτιδα λίμνη των αρχαίων ή Μαριούτ σήμερα, κοντά στην Αλεξάνδρεια -μάλλον θα δούλεψε κορέκτορας για τη μεταμόρφωσή της. Στην παραπάνω παράγραφο θα δείτε και τα «αποκεφαλισμένα tues» Το πρωτότυπο έλεγε beheaded statues, αλλά αφού ήταν αποκεφαλισμένα τούς κόψανε το sta κι έμεινε το tues!

Δεν περιγράφω άλλο, αλλά θλίβομαι -φαίνεται όμως πως έτσι θα πηγαίνουν στο εξής οι μεγάλοι ιστότοποι. Με άρθρα μηχανομεταφρασμένα (και από φτηνά μηχανάκια), με μπόλικες βέβαια φωτογραφίες και βίντεο για να σκεπάζεται η γύμνια του κειμένου.

Και επί του πραγματολογικού, όταν το συζητήσαμε τις προάλλες, ο φίλος μας ο Κιντ που είναι μηχανικός, οχι σαν κάτι άλλους που έγιναν μεταφραστές, επισήμανε ότι η αιγυπτιακή σήραγγα δεν συγκρίνεται με αυτήν του Γιουμπιλ… συγγνώμη, του Ευπαλινου, διότι έγινε με τη μέθοδο cut and cover, σαφώς πιο εύκολη στην εφαρμογή απ’ό,τι στη Σάμο.

* Κι αφού ασχοληθήκαμε κάμποσο με τον Γιουμπιλίνο, προχωράμε στα υπόλοιπα μεζεδάκια της εβδομάδας.

Kάτι ελαφρύ ύστερα από τα βαρυφορτωμένα πρώτα πιάτα, ένα απλό λαθάκι, έστω και σε επίσημο έγγραφο του Δήμου Νέας Σμύρνης.

Αλλά εγώ τρέφω φιλικά αισθήματα για τον γειτονικό δήμο της Νέας Σμύρνης -και τι είναι ένα Μ μεταξύ φίλων;

Κι επειδή τη φωτογραφία μού την έστειλαν προχτές. μπορώ να υποθέσω ότι η προθεσμία που έδωσαν για να μετακινηθεί το αυτοκίνητο παρήλθε προ πολλού ακαρπη, αλλά το «εγκαταλειΜένο» όχημα παρέμεινε σε εγκατάλειψη.

* Από τα «Σαν σήμερα» του Σκάι της περασμένης Κυριακής:

1913…. Στην Ινδία, βρετανικά στρατεύματα συλλαμβάνουν το Μαχάτμα Γκάντι, ηγέτη του Κινήματος Παθητικής Αντίστασης, καθώς οδηγεί μια διαδήλωση Ινδών ανθρακωρύχων στην Νότια Αφρική.

Δέκα αγγλικές λέξεις…..

Όταν ανοίξω το google στο κινητό μου, μου προτείνει να διαβάσω διάφορα άρθρα που ο αλγόριθμος έκρινε πως είναι πιθανό να μ’ ενδιαφέρουν. Κι έτσι, προχτές μού εμφάνισε ένα άρθρο με τον τίτλο «Δέκα αγγλικές λέξεις που έχουν ελληνικές ρίζες«.

Μόνο δέκα; θα πείτε. Ασφαλώς είναι πολύ πολύ περισσότερες, αν και όχι τόσες όσες τις θέλουν μερικοί. Το περίεργο όμως στο άρθρο αυτό ήταν πως οι περισσότερες από τις δέκα λέξεις δεν έχουν ελληνική ρίζα. Κι όταν είδα ότι το άρθρο αυτό αναδημοσιεύτηκε και σ’ άλλους ιστότοπους, σκέφτηκα πως ίσως αξίζει ένα αρθράκι ανασκευής. Ίσως, λέμε.

Ειναι τόσο σύντομο το άρθρο που μας δίνει την αφορμή για το σημερινό σημείωμα, που το αναδημοσιεύω ολόκληρο.

Είναι γεγονός πως το ελληνικό λεξιλόγιο έχει δανείσει πολλές λέξεις σε άλλες γλώσσες, κυρίως στα αγγλικά. Κάποιες από αγγλικές λέξεις που ακούμε ή χρησιμοποιούμε συχνά, δεν γνωρίζαμε καν ότι έχουν ελληνικές ρίζες.

Δείτε δέκα παραδείγματα:

1. Disaster (καταστροφή) = από το δυσοίωνος + αστήρ
2. Double (διπλός) = από το διπλούς – διπλός.
3. Mentor (μέντορας) = από το μέντωρ.
4. Mother (μητέρα) = από το μήτερ, μάτηρ, μήτηρ.
5. Pause (παύση) = από το παύση
6. Restaurant (εστιατόριο) = από το ρά + ίσταμαι = έφαγα και στηλώθηκα
7. Space (διάστημα) = από το σπίζω = εκτείνω διαρκώς
8. Exit (έξοδος) = από το έξιτε = εξέλθετε
9. Turbo (πολύ δυνατό) = από το τύρβη = κυκλική ταραχώδης κίνηση
10. Sponsor (υποστηρίζω οικονομικά) = από το σπένδω = προσφέρω (σπονδή).

Aυτό είναι όλο κι όλο το άρθρο, καμιά εκατοστή λέξεις. Για την ανασκευή και τον σχολιασμό του θα χρειαστούμε περισσότερες.

Ας πάρουμε μία προς μία τις λέξεις του δεκαλόγου και ας δούμε αν αληθεύει η ετυμολογία τους. Θα χρησιμοποιήσω δυο πηγές που θεωρούνται έγκυρες, το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη και τον ιστότοπο etymonline.com.

Από τον κόλαφο στο κουπόνι

Διαβάζω στον ιστότοπο της Αυγής: Κόλαφος το πόρισμα ΣΥΡΙΖΑ για τις υποκλοπές. Η πρώτη λέξη του τίτλου είναι από εκείνες τις λόγιες λέξεις που χρησιμοποιούνται στις μέρες μας μόνο μεταφορικά. Κόλαφος σημαίνει χαστούκι, αλλά σήμερα, όταν θέλουμε να αναφερθούμε σε κυριολεκτικό χτύπημα δεν θα πούμε κόλαφο, ούτε ράπισμα, θα πούμε χαστούκι, μπουνιά, φούσκο, γροθιά, σφαλιάρα, κατραπακιά, φάπα, μάπα, σκαμπίλι -ο κατάλογος είναι πολύ πλούσιος και σκέφτομαι προσεχώς να γράψω ένα άρθρο, σαν κι αυτά που βάζω περιστασιακά, για τις 50 αποχρώσεις του ξυλοδαρμού και των χτυπημάτων.

Αλλά να μην ξεστρατίσω, σήμερα μιλάμε για τον κόλαφο, που όπως είπα μόνο μεταφορικά χρησιμοποιείται στις μέρες μας, ενώ το χαστούκι μπορεί να είναι μεταφορικό (Ηχηρό χαστούκι στην Τουρκία από την Κομισιόν, διάβαζα τις προάλλες) αλλά μπορεί να είναι και κυριολεκτικό.

Ο κόλαφος συχνά εμφανίζεται σε τίτλους ειδήσεων, όπως είπα. Σταχυολογώ απο την πρωτη σελίδα του γκουγκλ, από τίτλους σε ειδησεογραφικά βίντεο:

Μενέντεζ: Τροπολογία – κόλαφος για την Τουρκία

Πισπιρίγκου: Βούλευμα – «κόλαφος» για τη δολοφονία τής …

Έκθεση – κόλαφος για τα χρυσά διαβατήρια

Κόλαφος ο Γιώργος Σαχίνης για την αγωγή Αυγενάκη

Με τον τελευταίο τίτλο έχω κάποιο πρόβλημα. Εγω δεν θα τον διατυπωνα έτσι. Μια έκθεση, ένα βούλευμα μπορεί να είναι κόλαφος, αλλά για πρόσωπο θα ελεγα «Καταπέλτης». Ίσως όμως πρόκειται για προσωπική μου προτίμηση διότι στους ορισμούς των λεξικών δεν βρίσκω κάτι που να διαφοροποιεί, στις μεταφορικές τους χρήσεις, τον κόλαφο από τον καταπέλτη, τουλάχιστον ως προς τον φορέα τους.

Λέω λοιπόν σημερα να αφιερώσω το άρθρο στον κόλαφο, μια λέξη που έχει πολύ μεγάλο ετυμολογικό ενδιαφερον, μιας και αποτελεί την αφετηρία πολλών ετυμολογικών αλυσιδων και πολλών αντιδανείων -ένα θέμα που το αγαπάμε πολύ στο ιστολόγιο. Η αλήθεια είναι ότι πολλά από τα ετυμολογικά των αντιδανείων τα έχω ήδη γράψει σε δυο παλιότερα άρθρα, του 2013 και του 2016, που όμως είχαν άλλο θέμα. Αξίζει όμως κι ένα ειδικό αρθρο αφιερωμένο στη λέξη αυτη.

Το καρύδι από τον Πόντο

Tις προάλλες, στο άρθρο μας για το μνημειώδες λεξικό του Σαντρέν που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του ΑΠΘ είχα διαλέξει, λίγο πολύ τυχαία, να βάλω, ως δείγμα, το λήμμα «πόντος», τόσο στο καθαυτό λεξικό όσο και στο Παράρτημα του Γιώργου Παπαναστασίου, που δείχνει την επιβίωση της αρχαίας λέξης στη νεότερη γλώσσα.

Κι έτσι θυμήθηκα και το καρύδι από τον Πόντο, έγιναν άλλωστε και σχετικά σχολια, τόσο εδώ όσο και στο Φέισμπουκ. Κι ενώ για όλα τα οπωρικά και τους καρπούς έχουμε βάλει άρθρο στο ιστολόγιο (εννοώ εκείνα που βρίσκει κανείς στα μέρη μας, μη μου πείτε για το ραμπουτάν, αν υπάρχει τέτοιο φρούτο) περιέργως για το φουντούκι δεν έχω δημοσιεύσει τίποτα εδώ. Αλλά και στο βιβλίο μου «Οπωροφόρες λέξεις«, του 2013, το κεφάλαιο για το φουντούκι είναι πολύ μικρό.

Η αλήθεια είναι πως τα φουντούκια δεν μου αρέσουν πολύ, τουλάχιστον σκέτα, σε αντίθεση με τα καρύδια, που ιδίως όταν είναι φρέσκα, νέας εσοδείας, τα καταναλώνω σε τεράστιες ποσότητες -ακριβώς τώρα είναι η εποχή τους. Τα φουντούκια έχουν έντονη τη γεύση του λαδιού τους, κι αυτή η λαδίλα ακόμα κι αν δεν έχουν ταγκιάσει δεν μου αρέσει πολύ. Αλλά αυτά είναι γούστα, εμείς εδώ λεξιλογούμε και πρέπει να επανορθώσω την παράλειψη του ιστολογίου με το σημερινό άρθρο, στο οποίο βασίζομαι στο άρθρο του βιβλίου αλλά το έχω υπερδιπλασιάσει σε έκταση προσθέτοντας πολλά ακόμα.

Στους ξηρούς καρπούς, το φουντούκι είναι κάπως φτωχός συγγενής σε σύγκριση με το πολύ μεγαλύτερο και πολύ σκληρότερο καρύδι – άλλωστε μια από τις αρχαίες ονομασίες του, που διατηρείται και σήμερα ενμέρει, είναι «λεπτοκάρυον», λεπτό καρύδι. Όπως και οι περισσότεροι ξηροί καρποί, το φουντούκι έρχεται από τη Μικρασία και ειδικότερα από τα νότια παράλια του Εύξεινου πόντου.

Ο Θεόφραστος τη φουντουκιά την αποκαλεί «ηρακλεωτική καρύα», τοποθετώντας την καταγωγή της στην Ηράκλεια Ποντική, στις ακτές της Βιθυνίας. Ο Αθήναιος μιλάει για «ηρακλεωτικόν κάρυον» και «ποντικόν κάρυον», ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι τα ποντικά κάρυα μερικοί τα αποκαλούν λεπτοκάρυα, ενώ ο Γαληνός δίνει και τα δύο ονόματα. Οπότε, ο τίτλος «καρύδι από τον Πόντο» είναι ιστορικά τεκμηριωμένος.

Πόσοι πρωθυπουργοί χρειάζονται για ν’ αλλάξουν μια λάμπα;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 22 ως τώρα. Στην εδώ δημοσίευση προσθέτω το τραγούδι και την ενδοϊστολογική αναφορά. 

Κατά πάσα πιθανότητα θα έχετε ακούσει κάποια ανέκδοτα της οικογένειας «Πόσοι Χ χρειάζονται για να αλλάξουν μια λάμπα;» όπου Χ μπορεί να είναι μέλη εθνοτικών ομάδων ή εκπρόσωποι διάφορων επαγγελμάτων ή άλλες κατηγορίες -άλλοτε η απάντηση είναι 5 (ο ένας αλλάζει τη λάμπα και οι τέσσερις γυρίζουν το τραπέζι), άλλοτε είναι το προφανές «ένας» αλλά με διάφορες ανατροπές στο τέλος -στο Διαδίκτυο θα βρείτε πάμπολλες παραλλαγές, τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά διότι είναι διεθνή αυτά τα ανέκδοτα.

Ομολογώ ότι δεν έχω συναντήσει παραλλαγή με το ερώτημα του τίτλου μας, ίσως επειδή ένας είναι ανά πάσα στιγμή ο πρωθυπουργός της χώρας. Ωστόσο, αυτό μου ήρθε στο νου διαβάζοντας την τελευταία «χαλαρή» ραδιοφωνική συνέντευξη του Κυριάκου Μητσοτάκη, σε εκπομπή που ακούν πολλοί νέοι, στην οποία ο πρωθυπουργός, σαν άλλος θείος που κάθεται με τη νεολαία, θέλοντας ενόψει εκλογών να φτιάξει προφίλ ανθρώπου της διπλανής πόρτας, εξομολογήθηκε ότι από μαστορέματα στο σπίτι δεν σκαμπάζει και πολλά, αλλά αλλάζει τις λάμπες και ξέρει πού είναι οι ασφάλειες. (Βέβαια, αυτό δίνει μάλλον την εικόνα που ήθελε ν’ αποτινάξει, του πορφυρογεννητου γόνου που πάντοτε είχε γύρω του υπηρέτες, αλλά τέλος πάντων).

Έτσι όμως βρήκαμε κι εμείς θέμα για το σημερινό μας άρθρο -κι επειδή εδώ λεξιλογούμε, θα λεξιλογήσουμε για τη λέξη «λάμπα», μια λέξη που έχει αρκετό ενδιαφέρον από αυτή την άποψη.

Η λάμπα είναι δάνειο από το γαλλικό lampe, επειδή όμως η γαλλική λέξη, όπως θα δούμε, έχει απώτερη ελληνική αρχή, λέμε ότι πρόκειται για αντιδάνειο.

Πράγματι, στην αρχή της ετυμολογικής αλυσίδας βρίσκεται η αρχαία λέξη λαμπάς που παράγεται από το ρήμα «λάμπω». Η λαμπάς των αρχαίων είναι βέβαια η γιαγιά της δικής μας λαμπάδας, αλλά η σημασία τους δεν είναι ίδια. Η λαμπάδα σήμερα είναι το μεγάλο κερί, για τις μεγάλες γιορτές ας πούμε, που παραδοσιακά παίρνουν δώρο οι νονοί στα βαφτιστήρια τους, αλλά στα αρχαία ήταν ο πυρσός, η δάδα. Στους Επτά επί Θήβας του Αισχύλου, ας πούμε, υπάρχει ο στίχος «φλέγει δὲ λαμπὰς διὰ χερῶν ὡπλισμένη», στη μετάφραση του Γρυπάρη «Και λάμπει η δάδα αρματωμένη στη δεξιά του».

Καλαμάρι χωρίς χαρτί

Την περασμένη εβδομάδα είχαμε άρθρο για τα καβούρια. Σήμερα συνεχίζουμε θαλασσινά, με άλλα θαλασσινά, κι έτσι θ’ αφιερωσουμε το σημερινό μας άρθρο στα καλαμάρια. Θα επαναλάβουμε έτσι μερικά πράγματα που είχαμε πει σε παλιότερο άρθρο αφιερωμένο σε όλα τα «φρούτα της θάλασσας«, αλλά εδώ θα τα αναπτύξουμε πολύ εκτενέστερα.

Το καλαμάρι είναι κεφαλόποδο, δεκάποδο, που η επιστημονική του ονομασία είναι Loligo vulgaris. Υπάρχουν γιγαντιαία καλαμάρια που ξεπερνάνε τα 10 μέτρα, στην Ιαπωνία και αλλού, αλλά στα μέρη τα δικά μας είναι σαφώς πιο ματζόβολα. Το μυθικό Κράκεν θα μπορούσε να είναι κάποιο γιγάντιο καλαμάρι. Υπάρχουν και τα θράψαλα, που είναι πιο μεγάλα και θέλουν κατάψυξη για να μαλακώσει η σάρκα τους (ή όχι;).

Το καλαμάρι ή καλαμαράκι το τρώμε βεβαίως, αλλά υπάρχει και το άλλο το καλαμάρι, ή έστω υπήρχε μέχρι σχετικά πρόσφατα, εννοώ το μελανοδοχείο. Δεν θέλω να δείξω τα χρόνια μου, αλλά όταν ήμουν μαθητής δημοτικού, επί δικτατορίας, στην εκπαίδευση είχε επανέλθει, σε ένδειξη εκσυγχρονισμού ίσως, η πένα και το μελανοδοχείο. Όχι μόνο η καλλιγραφία, αλλά και η καθημερινή Αντιγραφή γίνονταν με καλαμάρι και πένα -κι εγώ, εξαρχής κακογράφος και απρόσεχτος, έκανα τις πιο εντυπωσιακές μουτζούρες της καριέρας μου.

Βέβαια, τα σημερινά παιδιά έχουν γλιτώσει από αυτό το καλαμάρι αν και, όσα παιδιά τουλάχιστον λένε τα κάλαντα, μνημονεύουν κάθε παραμονή Πρωτοχρονιάς το χαρτί και το καλαμάρι που κρατάει εκείνο το παλικάρι ο Δεσκεμές.

Επειδή τα δυο καλαμάρια ετυμολογικώς συνδέονται, εδώ θα μιλήσουμε και για τα δύο. Αν σας πω ότι η αρχή της λέξης «καλαμάρι» είναι το καλάμι, δεν θα το αποκλείσετε αφού η ηχητική ομοιότητα είναι πρόδηλη, αλλά θα παραξενευτείτε -τι σχέση έχει το ένα με το άλλο; Η ιστορία είναι ενδιαφέρουσα.

Οι αρχαίοι το καλαμάρι το λέγανε «τευθίς», θηλυκό. Υπήρχε και το υποκοριστικό, το τευθίδιον, αλλά και το τεύθος, μεγαλύτερο. Αυτά για το ζώο. Στο μεταξύ, η λέξη «καλαμος» στα αρχαία σήμαινε, πέρα από το καλάμι, και τη γραφίδα -το λέμε ακόμα και σήμερα για κάποιον  ότι είναι, ξερωγώ, «δεινός χειριστής του καλάμου».

Και πάλι για το περιφρονημένο φρούτο

Θα επαναλάβω σήμερα ένα άρθρο που έχει δημοσιευτεί ξανά στο ιστολόγιο, ένα άρθρο της σειράς των φρούτων -είναι άλλωστε η εποχή του περιφρονημένου φρούτου που θα σας παρουσιάσω (ξανά) σήμερα. Ποιο φρούτο; Το βλέπετε στην εικόνα: το μούσμουλο.

Τα είδα στον μανάβη, αλλά μου τα θύμισε και μια φίλη, που με ρώτησε αν τη λέξη μούσμουλο, που λέγεται στα ιταλικά nespolo και στην Κρήτη δέσπολο, έχει αρχή ελληνική ή ιταλική -ποιος το πήρε από ποιον με άλλα λόγια. Της απάντησα σε συντομία και της σύστησα να δει το άρθρο που θα έγραφα για περισσότερα.

Κατά την προηγούμενη δημοσίευση του άρθρου, που έγινε πριν από 6 χρόνια (τέτοια εποχή, παρά δύο μέρες!) είχα πει ότι το λέω περιφρονημένο το μούσμουλο, με τα πολλά και υπερμεγέθη κουκούτσια και τη σχετικά λιγοστή, φτενή σάρκα, παρόλο που έχει φανατικούς φίλους διότι ποτέ δεν κατέκτησε τις μάζες, όσο ωραίο κι αν είναι το θέαμα της φορτωμένης με καρπούς μουσμουλιάς, προς το τέλος της άνοιξης.

Σε εκείνη τη δημοσίευση ο φίλος μας ο Δημήτρης Μαρτίνος μού θύμισε ότι και τη μουσμουλιά την είχε κοροϊδέψει ο μέγας Τσιφόρος, σε ένα του ευθυμογράφημα της σειράς Παιδιά της πιάτσας, με τίτλο «Ο μούσμουλος». Εκεί, φαντάζεται τον Θεό να λέει μια μέρα «Ρε δεν κάθουμαι να σκαρώσω ένα δέντρο κορόιδο να σπάνε πλάκα τα υπόλοιπα φυτά;». Και πράγματι δίνει διαταγή στον Γαβρίλη (τον αρχάγγελο Γαβριήλ): «Το δέντρο, μεγάλα φύλλα το θέλω, καθότι τα μεγάλα θα φορεθούν πολύ φέτος και να’χει καρπόν, τα κουκούτσα να τρώνε το ψαχνό, διότι μας είναι και χρήσιμα». Χρήσιμα, επειδή θα τα παίρνουν οι ευσεβείς να τα κάνουν κομπολόγια για τις προσευχές.

Δεν ξέρω αν θα συμφωνήσετε με τον Τσιφόρο ότι είναι για κοροϊδία η μουσμουλιά. Αυτό που ξέρω, αλλά δεν ξέρω αν το ήξερε ο Τσιφόρος, είναι ότι στην πραγματικότητα οι σημερινές μουσμουλιές δεν είναι ίδιες με αυτές που ήξεραν οι προπαππούδες μας, οι οποίοι είχαν υπόψη τους μια πολύ διαφορετική ποικιλία.

Για τα συνδικάτα (απεργιακό άρθρο)

Σήμερα, 6 Απριλίου, έχει κηρυχθεί γενική απεργία από τη ΓΣΕΕ, την ΑΔΕΔΥ, πολλά εργατικά κέντρα και συνδικάτα. Αίτημα ειναι η αύξηση των μισθών και η λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της πρωτοφανούς ακρίβειας, που βέβαια πρώτιστα πλήττει τα λαϊκά στρώματα και τους οικονομικά ασθενέστερους.

Λοιπόν, απεργούν εργάτες, απεργούν υπάλληλοι, κάνουν στάσεις εργασίας τα μέσα μαζικής μεταφοράς, απεργούν υγειονομικοί, καθηγητές και δάσκαλοι, θα απεργούσαν και οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας αλλά η απεργία τους κρίθηκε παράνομη και καταχρηστική -τα ιστολόγια όμως; Απεργούν τα ιστολόγια; Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν αδιανόητο, ας πούμε σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ίσως για κάποιο πρόβλημα της μπλογκόσφαιρας, όπως είχε κάνει παλιά η ιταλική Βικιπαίδεια για να διαμαρτυρηθεί για ένα σχεδιαζόμενο μέτρο -που τελικά αποσύρθηκε. Αλλά συμμετοχή στην απεργία του «πραγματικού κόσμου»; Και με ποιο τάχα αίτημα –και σαν πίεση προς ποιον;

Επειδή δεν είναι προφανείς οι απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα, το ιστολόγιο συνηθίζει, σε τέτοιες μέρες, να μην απεργεί αλλά να δημοσιεύει «απεργιακό άρθρο». Συνήθως, το απεργιακό αυτό άρθρο είναι αφιερωμένο, ακριβώς, στη λέξη «Απεργία» (εδώ βλέπετε την τελευταία δημοσίευση αυτού του άρθρου, πρόπερσι).

Φέτος όμως σκέφτηκα να σπάσω την παράδοση και να δημοσιεύσω, ως απεργιακό άρθρο, ένα άλλο παλιό άρθρο του ιστολογίου, που είχε δημοσιευτεί πριν από σχεδόν 13 χρόνια, αλλά τώρα το αλλάζω αρκετά -ένα λεξιλογικό άρθρο για τη λέξη «συνδικάτο». Επίκαιρο κι αυτό, αφού συνδικαλιστικές οργανώσεις κήρυξαν τη σημερινή απεργία.

Μηνολόγιον Απριλίου έτους 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που το έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα (όπως εδώ με την Μαρία Πολυδούρη, που πέθανε στις 29/4).

Πα 1 Του βαρώνου Μυγχάουζεν και των ανιδιοτελώς ψευδομένων
Σα 2 Διεθνής ημέρα παιδικού βιβλίου
Κυ 3 Γενέσιον Θεοδώρου Κολοκοτρώνη του στρατηλάτου
Δε 4 Γενέσιον Ανδρέου Ταρκόφσκη και αυτοκτονία Δημητρίου Χριστούλα
Τρ 5 Ιακώβου Καζανόβα του μεγάλου εραστού
Τε 6 Του ζωγράφου Ραφαήλου
Πε 7 Παγκόσμια ημέρα υγείας – Ιπποκράτους του Κώου
Πα 8 Γενέσιον Ιακώβου Μπρελ
Σα 9 † Φραγκίσκου Βάκωνος. Kαι Γς τελευτή
Κυ 10 Θρίαμβος Σπυρίδωνος Λούη του ωκύποδος
Δε 11 Γιούρι Γκαγκάριν, του πρώτου ανθρώπου εις το Διάστημα
Τρ 12 Τα μεγάλα Διονύσια
Τε 13 Βαρούχ Σπινόζα του προδρόμου του Διαφωτισμού και Σαμουήλ Μπέκετ γενέσιον
Πε 14 † Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι αυτοχειριασμός
Πα 15 Λεονάρδου ντα Βίντσι
Σα 16 † Γεωργίου Βιζυηνού, το τελευταίον της ζωής του ταξίδιον
Κυ 17 Γενέσιον Κωνσταντίνου Καβάφη και τελευτή Νίκου Παπάζογλου και Δημήτρη Μητροπάνου
Δε 18 † Αλβέρτου Αϊνστάιν τελευτή
Τρ 19 † Καρόλου Δαρβίνου
Τε 20 Τελευτή Μανόλη Τριανταφυλλίδη
Πε 21 Βεβήλωσις του Φοίνικος (αποφράς ημέρα)
Πα 22 † Γουλιέλμου Σαιξπήρου του μεγάλου δραματουργού
Σα 23 † Τελευτή Γεωργίου Καραϊσκάκη. Και παγκοσμία ημέρα του βιβλίου
Κυ 24 Της γενοκτονίας των Αρμενίων
Δε 25 † Μαγελάνου του εξερευνητού. Και τελευτή Σπειροειδούς αρχιτέκτονος.
Τρ 26 Γενέσιον Ευγενίου Ντελακρουά
Τε 27 Γενέσιον Αδαμαντίου Κοραή του Διαφωτιστού
Πε 28 Μιχαήλ Λομονόσωφ
Πα 29 † Κωνσταντίνου Καβάφη του ανεπαναλήπτου
Σα 30 Μαρίας Πολυδούρη τελευτή.

Να διευκρινίσω εδώ ότι η νίκη του Σπύρου Λούη στην Ολυμπιάδα του 1896 έγινε, με το τότε ημερολόγιο, στις 29 Μαρτίου. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες είναι ένα διεθνές γεγονός, και επειδή την ίδια μέρα το μηνολόγιο τιμά τη μνήμη ενός δικού μας προσώπου, προτίμησα να τιμήσω τον Λούη με το νέο ημερολόγιο, αλλά ας έχουμε κατά νου την αλλαγή των ημερολογίων.

Μια ακόμα διευκρίνιση είναι ότι στις 29 Απριλίου δεν έχουμε μόνο τον θάνατο του Καβάφη αλλά και τη γέννησή του: ο ποιητής ανήκει στη σχετικά σπάνια ομάδα ανθρώπων που έφυγαν από τον κόσμο τη μέρα των γενεθλίων τους. Αυτό όμως ισχύει μόνο με το νέο ημερολόγιο: με το παλαιό, που ίσχυε το 1863, ο Καβάφης γεννήθηκε στις 17 Απριλίου γι’ αυτό και τον τιμάμε και εκείνη την ημερομηνία.

Στη γαλαρία

Την ιδέα για το σημερινό άρθρο μού την έδωσε ένα τραγούδι, που έχει παρόμοιο τίτλο με το άρθρο μας και που το άκουσα μάλλον τυχαία στο Γιουτούμπ. Κατά πάσα πιθανότητα, δεν είχα ξανακούσει το τραγούδι αυτό, κι ας είναι παλιό, του 1977, εκτός κι αν το έχω ξεχάσει. Λοιπόν, σε μουσική Κώστα Χατζή και στίχους Σώτιας Τσώτου, η Μαρινέλλα τραγουδάει τη Γαλαρία:

Η γαλαρία του τίτλου βρίσκεται σε κινηματογράφο.

Οι στίχοι αναπτύσσουν την αντίθεση ανάμεσα στους θεατές που βρίσκονται στην πλατεία, κατά τεκμήριο εύπορους, βολεμένους και μεσήλικες, και σε εκείνους της γαλαρίας, νέους, φτωχούς και ανήσυχους.

Εμείς οι δυο στη γαλαρία Ρομάντζο και ταλαιπωρία Ιδρώτας και φιλοσοφία Γλυκιά ζωή στη γαλαρία
Οι άλλοι κάτω στην πλατεία Βελούδο και υπεροψία Διαμάντια και καχυποψία Μα τι ζωή και στην πλατεία

Και πιο κάτω, στο ρεφρέν, με το «το ίδιο έργο ο σινεμάς» νομίζω πως δείχνει και την ηλικία των στίχων -λέει κανείς εικοσάχρονος σήμερα «ο σινεμάς»; (Μπορεί και να το λέει, πείτε μου).

Η γαλαρία λοιπόν του τίτλου βρίσκεται σε κινηματογράφο, εξώστη θα τη λέγαμε, αλλά η λέξη έχει κι άλλες σημασίες, πέρα από τις αίθουσες κινηματογράφου ή θεάτρου.

Η βασική σημασία της λέξης στα ελληνικά ήταν στοά, ιδίως στοά ορυχείου -σήραγγα δηλαδή υπόγεια και συνήθως όχι φυσική αλλά κατασκευασμένη από τον άνθρωπο, με υποστυλώματα κτλ. Αυτή είναι και η πρώτη σημασία που βρίσκουμε στα λεξικά. Υπάρχει κι ένα μυθιστόρημα, του κομμουνιστή συγγραφέα Κώστα Κοτζιά (αδελφού του Αλέξανδρου) που έχει τίτλο Γαλαρία Νο 7, και αφηγείται μια μεγάλη απεργία σε λιγνιτωρυχείο.

Η γαλαρία του τραγουδιού της Σώτιας Τσώτου είναι η δεύτερη σημασία της λέξης. Είναι ο εξώστης του κινηματογράφου ή του θεάτρου, πάνω από την πλατεία -στον εξώστη τα εισιτήρια συχνά είναι φτηνότερα και το κοινό πιο νεανικό, όπως λέει και το τραγούδι που ακούσαμε.

Κατ’ επέκταση, γαλαρία ονομάστηκαν επίσης οι τελευταίες θέσεις σε λεωφορεία και πούλμαν, οι οποίες επίσης είναι κάπως υπερυψωμένες σε σύγκριση με τις υπόλοιπες. Κι αν θυμάμαι καλά από τα σχολικά μου χρόνια, γαλαρία λέγαμε και τα τελευταία θρανία μέσα στην τάξη του σχολείου.

Αμάλγαμα και μάλαμα

Το σημερινό μας άρθρο ξεκινάει από μια ερώτηση αναγνώστη, που μου υποβλήθηκε με μέιλ, και που μου φάνηκε ότι αξίζει να αναπτυχθεί σε ξεχωριστό άρθρο.

Η ερώτηση ήταν για τη λέξη «αμάλγαμα» και την ετυμολογία της, διότι ο φίλος που την υπέβαλε βρήκε διαφορετικές απόψεις σε διάφορες πηγές όπου ανέτρεξε.

Αμάλγαμα είναι, καταρχάς, το κράμα υδραργύρου με άλλα μέταλλα. Με αυτή τη σημασία, τη λέξη «αμάλγαμα» την ακούμε κυρίως σε οδοντιατρικά συμφραζόμενα. Αμάλγαμα είναι το υλικό που χρησιμοποιείται στα γκρίζα οδοντιατρικά σφραγίσματα. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει διεθνής τάση να σταματήσει να χρησιμοποιείται το οδοντιατρικό αμάλγαμα για τα σφραγίσματα, διότι ο υδράργυρος έχει βλαβερές επιπτώσεις στον οργανισμό -όμως οι ρητίνες που χρησιμοποιούνται ως εναλλακτική λύση είναι ακριβότερες. Τα συνοψίζει αυτά το άρθρο αυτό της Ιατρονέτ, αν και είναι του 2013, οπότε δεν ξέρω αν υπάρχει κάτι νεοτερο -όποιος ξέρει ας μας πει στα σχόλια.

Όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε δεν θα πούμε περισσότερα για τα οδοντιατρικά -είπα, περιμένω τα σχόλιά σας, ούτε για τις άλλες τεχνολογικές χρήσεις αμαλγαμάτων.

Η λέξη όμως, πέρα από την κυριολεκτική, έχει και μεταφορική σημασία. Όπως λένε τα λεξικά, αμάλγαμα είναι επίσης ένα συνολο στοιχείων, κάτι που προέρχεται από ανάμιξη πολλών και διαφορετικών στοιχείων ή προσώπων. Λέμε, για παράδειγμα (οι φράσεις από το ΜΗΛΝΕΓ):
Ο νέος του δίσκος είναι ένα αμάλγαμα παραδοσιακής μουσικής και σύγχρονων ήχων
Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ένα αμάλγαμα εθνών και πολιτισμών

Να θυμηθούμε και τον στίχο του Ελύτη «Νυν των λαών το αμάλγαμα και ο μαύρος Αριθμός».

Επίσης, στη γλωσσολογία, αμάλγαμα λέγεται, όπως μεταφέρω από το ΜΗΛΝΕΓ, η συνδήλωση δύο ή περισσότερων γραμματικών σημασιών με το ίδιο μορφολογικό στοιχείο (π.χ. στη λέξη «πατέρες» δηλώνονται με το ίδιο μορφολογικό στοιχείο, την κατάληξη -ες, τόσο η ονομαστική πτώση όσο και ο πληθυντικός αριθμός).

Όπως προκύπτει από τα σώματα κειμένων, και όπως επισημαίνει το ΛΚΝ, συνήθως στη μεταφορική χρήση της λέξης «αμάλγαμα» υπάρχει μια υπόρρητη θετική χροιά.

Από πού πάνε για το Καμερούν;

Το ευφυολόγημα λέει ότι τώρα με την πανδημία οι ξένοι θα μάθουν καλά το ελληνικό αλφάβητο, καθώς οι νέες παραλλαγές ονοματίζονται με γράμματα του αλφαβήτου μας. Εμείς πάλι, που το ξέρουμε, θα μάθουμε Γεωγραφία, αφού πολλές παραλλαγές, πριν πάρουν αλφαβητικό όνομα, ονοματίζονται, πρόχειρα κι ανεπίσημα, από τη χώρα στην οποία εντοπίστηκαν ή από την οποία προήλθαν (ή θεωρείται ότι προήλθαν).

Έτσι, τον περασμένο μήνα η παραλλαγή Όμικρον έφερε για λίγο τη Μποτσουάνα κάτω από τον προβολέα της διεθνούς προσοχής -και τώρα μια καινούργια παραλλαγή εντοπίστηκε στη νότια Γαλλία, σε άνθρωπο που είχε ταξιδέψει στο Καμερούν.

Το επίσημο όνομα της παραλλαγής είναι Β.1.640.2, και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ότι περιλαμβάνει 46 μεταλλάξεις. Ο ασθενής, που νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο IHU της Μασσαλίας, είχε μεταδώσει την παραλλαγή σε άλλα 12 άτομα. Μια άλλη προσωρινή ονομασία της παραλλαγής είναι «παραλλαγή IHU» ακριβώς επειδή εντοπίστηκε στο συγκεκριμένο νοσοκομείο.

Κι έτσι στο σημερινό μας άρθρο θα μιλήσουμε όχι για την καινούργια παραλλαγή καθαυτή, διότι μικροβιολόγοι δεν είμαστε, αλλά για το Καμερούν, από το οποίο φαίνεται να προηλθε.

Το  Καμερούν, λοιπόν, που βλέπουμε αριστερά τη σημαία του, είναι χώρα της δυτικής-κεντρικής Αφρικής. Βρίσκεται ακριβώς στο σημείο όπου η ακτογραμμή της Αφρικής κάνει γωνία περίπου 90 μοιρών και από περίπου οριζόντια γίνεται σχεδόν κατακόρυφη.

Το Καμερούν έχει έκταση 475.000 τ.χ. (τρεισήμισι φορές πιο πάνω από την Ελλάδα) και πληθυσμό κάπου 25 εκατομμύρια. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η περιοχή έγινε γερμανική αποικία. Όταν, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, οι νικητές πήραν όλες τις αποικίες της ηττημένης Γερμανίας, το Καμερούν το μοιράστηκαν Γάλλοι και Άγγλοι -το μεγαλύτερο μέρος έγινε γαλλικό. Το γαλλικό Καμερούν κέρδισε την ανεξαρτησία του το 1960, οπότε και στο νέο κράτος προσχώρησαν οι υπό αγγλικό έλεγχο περιοχές. Η χώρα αρχικά ήταν ομοσπονδιακή δημοκρατία και αργότερα έγινε ενιαίο κράτος.

Στειλεός, η λέξη της εβδομάδας

Χτες είχαμε την ανασκόπηση των λέξεων του 2021, οπότε από σήμερα περνάμε σε καινούργια λεξιλογική χρονιά. Ταιριάζει λοιπόν να την εγκαινιάσουμε με ένα άρθρο λεξιλογικό, αφιερωμένο στη λέξη που έχει κερδίσει, αυτές τις μέρες, το παροιμιώδες δεκαπεντάλεπτο της διασημότητας.

Εννοώ τη λέξη «στειλεός», αν και τη βρίσκουμε γραμμένη πολύ συχνά και με ύψιλον, στυλεός δηλαδή, ενώ εδώ κι εκεί βλέπει κανείς κι άλλες παραλλαγές, όπως στην οθονιά:

Ο στειλεός λοιπόν είναι το εργαλείο εκείνο, σαν μικρό ραβδάκι, ή μαραφέτι αν προτιμάτε τον ακριβή όρο, με το οποίο γίνονται τα τεστ για τον κορονοϊό, και σαν λέξη εκτοξεύτηκε στην επικαιρότητα έπειτα από μια τηλεοπτική εμφάνιση του Θ. Βασιλακόπουλου (εδώ ρεπορτάζ και βίντεο) ο οποίος υποστήριξε:

«Το self test γίνεται rapid αν βάλουμε βαθιά το στ*λεό στη μύτη μας και κάνουμε καλή δειγματοληψία».

Η φράση αυτή έδωσε λαβή για κάμποσα έξυπνα αστεία στα σόσιαλ, όπως ας πούμε ότι αν βάλουμε πιο βαθιά τον στειλεό επαναφέρουμε τις εργοστασιακές ρυθμίσεις ή κάνουμε γαστροσκόπηση (ίνα μη τι χείρον είπω), ενώ χάρη σε αυτή την τηλεοπτική εμφάνιση πολύς κόσμος συνειδητοποίησε ότι υπάρχει αυτή η λέξη και ότι αυτό το πραματάκι (το μαραφέτι, το μαντζαφλάρι, το καβλιτζέκι) που βάζουμε ή που μας βάζουν στη μύτη λέγεται, επισήμως, στειλεός (άλλο τώρα το πώς γράφεται).

Ένας φίλος στο Τουίτερ με ρώτησε: «Πρέπει να θεωρώ τον εαυτό μου άσχετο που πρώτη φορά σήμερα άκουσα αυτή τη λέξη;» κι ένας άλλος του υπέδειξε να διαβάσει τη συσκευασία των αυτοτέστ. (Εδώ δεν είμαι αρμοδιος, διότι τα αυτοτέστ που έχω πρόχειρα είναι από αυτά που μας μοιράζουν στο Δουκάτο κι έτσι δεν έχουν οδηγίες στα ελληνικά).