Το οδόφραγμα (απόσπασμα από το βιβλίο του Έντσο Τραβέρσο)

Θα παρουσιάσω σήμερα ένα  απόσπασμα από το βιβλίο «Επανάσταση. Διανοητική και πολιτισμική ιστορία» του Ιταλού ιστορικού Έντσο Τραβέρσο, για τον οποίο έχουμε μιλήσει  κι άλλες φορές  στο ιστολόγιο (παράδειγμα 1 και παράδειγμα 2) Θα με πείτε  μεροληπτικό, επειδή το βιβλίο το εκδίδουν οι Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου,  όπου εκδίδω κι εγώ τα γλωσσικά μου βιβλία, και το έχει μεταφράσει ο φίλος Νίκος Κούρκουλος, αλλά νομίζω ότι είναι πολύ ενδιαφέρον  βιβλίο.

Όταν σκεφτόμαστε τις επαναστάσεις του 19ου και του 20ού αιώνα, ένα από τα πρώτα σύμβολα που έρχεται στο νου μας είναι  το οδόφραγμα -ιδίως στο Παρίσι. Οπότε, διάλεξα ακριβώς να παρουσιάσω την ενότητα εκείνη που αναφέρεται στα οδοφράγματα, ως σύμβολο και ως  μέσο της επανάστασης (σελ. 216-224 του βιβλίου). Αναδημοσιεύω το κείμενο χωρίς τις βιβλιογραφικές υποσημειώσεις, για να είναι πιο ελαφρύ.

Ωστόσο, αφού εδώ λεξιλογούμε, πρέπει να πούμε δυο λόγια για τη λέξη «οδόφραγμα». Στα ελληνικά, σύμφωνα  με  την καταγραφή του Κουμανούδη, που πιθανώς επιδέχεται βελτίωση, εμφανίζεται από το 1863. Η γαλλική λέξη είναι barricade, δάνειο  από  το ισπανικό barricada, από το barrica = το βαρέλι. Ο λόγος είναι ότι έφτιαχναν  οδοφράγματα γεμίζοντας  μεγάλα βαρέλια  με πέτρες και χώματα. 

Η  ελληνική λέξη πλάστηκε λοιπόν  από  λόγιους  όχι ως  μεταφραστικό δάνειο αλλά για να αποδώσει την έννοια, και τη βρίσκω πετυχημένη. 

Σημειώνω  ακόμα το Οδόφραγμα της Δερύνειας στη  διαιρεμένη  Λευκωσία, και την τροτσκιστική εφημερίδα «Οδόφραγμα».  Αλλά πολλά έγραψα  εγώ, δίνω τον λόγο στον Τραβέρσο. 

Με πλάγια στοιχεία παρουσιάζω παραθέματα άλλων  συγγραφέων,  τα οποία στο βιβλίο έχουν τυπωθεί  με εσοχή και με άλλη γραμματοσειρά.

Σύμβολα της επανάστασης: Το οδόφραγμα

Οι απαρχές των οδοφραγμάτων είναι αβέβαιες, όμως τα πρώτα που ξέρουμε με σιγουριά υψώθηκαν στο Παρίσι το 1588, σε μια Γαλλία ρημαγμένη από τους θρησκευτικούς πολέμους, όταν ο πληθυσμός ξεσηκώθηκε για να εμποδίσει την είσοδο των στρατευμάτων του Ερρίκου του Γ΄. Επανεμφανίστηκαν στη Σφενδόνη, εξήντα χρόνια αργότερα, για να εξαφανιστούν ως τη Γαλλική Επανάσταση, όταν είχαν μια σύντομη παρουσία το Μάη του 1795 (Πρεριάλ του έτους ΙΙΙ), στις ταραχές ενάντια στη θερμιδοριανή Συμβατική. Το οδόφραγμα φτιάχνεται με ετερόκλητα αντικείμενα –αναποδογυρισμένα αμάξια, έπιπλα, βαρέλια, ξηλωμένα πλακόστρωτα, κλπ– για να φράξει το δρόμο στις στρατιωτικές δυνάμεις που προσπαθούν να ξαναπάρουν τον έλεγχο της πόλης. Επινόηση του πλήθους, κυριάρχησε στις επαναστάσεις του 19ου αιώνα, από το 1830, στο Παρίσι κατά την Ιουλιανή Επανάσταση αλλά και στη Βέλγικη Επανάσταση, και μετά το 1848, λίγο-πολύ παντού στην Ευρώπη. Έφτασε στο απόγειό του με την Παρισινή Κομμούνα, πριν γνωρίσει σταδιακή παρακμή. Εμφανίστηκε όμως ξανά στη Ρωσία το 1905 και το 1917, στο Βερολίνο το 1919, στη Βαρκελόνη το 1936 και 1937, σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις το 1944 και 1945, και ξανά στο Παρίσι το Μάη του 1968, όπου όμως η φύση του είχε αλλάξει αφού, στερημένο από κάθε πρακτική ή στρατιωτική λειτουργία, διατηρούσε μόνο μια συμβολική διάσταση.

Αν το οδόφραγμα σημάδεψε τόσο βαθιά τα πνεύματα κι αν έμεινε τόσο καιρό χαραγμένο στη συλλογική μνήμη, αυτό οφείλεται κυρίως στον ανώνυμο και θεαματικό χαραχτήρα του. Χωρίς αρχηγούς και χωρίς αποφάσεις από τα πάνω, είναι αυθόρμητη δημιουργία του πλήθους που, σε έκτακτες καταστάσεις, δείχνει μια ικανότητα για αυτοοργάνωση ανυποψίαστη για εκείνους τους παρατηρητές που έχουν συνηθίσει να βλέπουν σ’ αυτό έναν από τη φύση του υποταγμένο πληθυσμό. Στις Αναμνήσεις του (γραμμένες το 1850), ο Τοκβίλ περιγράφει τη σχολαστική μέθοδο που χρησιμοποιούσαν για να υψώσουν οδοφράγματα στους δρόμους του Παρισιού κοντά στο Δημαρχείο, τις μέρες του Ιουνίου του 1848. Η κοινωνική, ψυχολογική και υπαρξιακή απόσταση που τον χωρίζει από τους εξεγερμένους εργάτες δίνει στα λόγια του το ύφος μιας εντομολογικής περιγραφής:

Advertisement

Πανωλεθρία

Η πανωλεθρία είναι λέξη σύνθετη, από το παν + όλεθρος. Ο όλεθρος  γράφεται με όμικρον, αλλά εξαιτίας του νόμου της  «έκτασης εν συνθέσει» (ή νόμου του Βακερνάγκελ,  από  τον υπουργό που… από τον φιλόλογο που τον  διατύπωσε) το ο τρέπεται σε ω, όπως και στον όροφο που γίνεται στη σύνθεση ημιώροφος, το έλεος που γίνεται ανηλεής, ή το ακούω που γίνεται βαρήκοος.

Αλλά σήμερα, την  επαύριο των εκλογών, δεν  λεξιλογούμε. Πανωλεθρία ήταν  η  χτεσινή ετυμηγορία από τις κάλπες και δυστυχώς ήταν πανωλεθρία για το κόμμα που υποστήριζα, τον ΣΥΡΙΖΑ. Η πανωλεθρία του ενός είναι  χαρά του άλλου ή των άλλων, και οι χτεσινές εκλογές ήταν  θρίαμβος της  Νέας Δημοκρατίας και του κ. Μητσοτάκη προσωπικά. Σκέφτηκα να βάλω τίτλο «πανωλεθρίαμβος» αλλά αυτό το εύρημα του Κωνστ. Τζούμα λέγεται  συνήθως για μια πανωλεθρία που την  παρουσιάζουμε για θρίαμβο, ενώ εδώ έχουμε πανωλεθρία που είναι πανωλεθρία και θρίαμβο που είναι θρίαμβος.

Στον ιστότοπο του υπουργείου,  στις 2 το  πρωί, τα σχεδόν πλήρη αποτελέσματα (που φέτος βγήκαν  με μεγάλη ταχύτητα, κάτι καλοδεχούμενο) είναι τα εξής:

Όταν στις 7 το βράδυ βγήκαν τα πρώτα έξιτ πολ, που ήδη έδιναν μεγάλη διαφορά, 38-27, το σοκ ήταν μεγάλο, αλλά δεν ήταν το τελευταίο, ούτε το μεγαλύτερο. Πρόκειται για αποτελέσματα που κανείς δεν φανταζόταν, παρόλο που τις τελευταίες μέρες πλήθαιναν οι προβλέψεις ότι η διαφορά ανάμεσα στα δυο πρώτα κόμματα θα  είναι μεγάλη -όπου όμως το μεγάλη οριζόταν ως πάνω από 5 ή 6 μονάδες, όχι 20+!

Και οι δημοσκοπήσεις άλλωστε έδιναν διαφορά γύρω στις 6 μονάδες. Ελπίζαμε πολλοί ότι θα έπεφταν έξω. Έπεσαν θεαματικά έξω -αλλά όχι έτσι που το περιμέναμε.

Παρόλο που το κοινό του ιστολογίου ίσως να μην  είναι αντιπροσωπευτικό, στο προεκλογικό στοίχημα που διοργανώσαμε μόνο ένας από τους 776 συμμετέχοντες (ακριβέστερα: μόνο μία από τις 776 προβλέψεις) προσέγγισε ικανοποιητικά τα αποτελέσματα: ο φίλος με το παρανόμι manolas πρόβλεψε σκορ 41-18 και 5 κόμματα στη Βουλή. Μπράβο του και κερδίζει δίκαια τη σπαμακόπιτα. Αν θέλει, ας σχολιάσει να  μας πει περισσότερα για το σκεπτικό του.

Μπροστά στην κάλπη

Τετριμμένος  βέβαια  ο τίτλος, αλλά σε τρεις μέρες έχουμε  εκλογές. Γράψαμε κάποια εκλογολεξιλογικά άρθρα, βάλαμε και το προεκλογικό μας στοίχημα, στο οποίο, αυτή τη στιγμή που γράφω, έχουμε 230 συμμετοχές, αλλά καθαυτό προεκλογικό άρθρο, εννοώ χωρίς λεξιλογικά, δεν έχουμε βάλει.

Διαβάζω στο Φέισμπουκ αυτές τις μέρες κάποιες δηλώσεις φίλων για το τι θα ψηφίσουν. Τέτοια δήλωση εγώ δεν έκανα, να πω ότι θα ψηφίσω ΣΥΡΙΖΑ, γιατί ήταν αυτονόητο -Ετούρκεψε  ο σουλτάνος; λέει μια παλιά μανιάτικη παροιμία: για νέο μας το λες;

Εγώ, εντάξει. Ψηφίζω αριστερά από τα γεννοφάσκια μου (αν και τότε δεν ψήφιζαν οι 17χρονοι, ούτε καν οι 18χρονοι), παρόλο που δεν ψήφιζα πάντοτε ΣΥΡΙΖΑ ή τέλος πάντων την ανανεωτική πτέρυγα της  Αριστεράς. Αριστερά θα ψηφίσω και τώρα και έχω διαλέξει, από τα τρία αριστερά κοινοβουλευτικά κόμματα, τον ΣΥΡΙΖΑ.

Ψηφίζω ΣΥΡΙΖΑ με στόχο να αναδειχτεί από τις κάλπες την Κυριακή η δυνατότητα μιας κυβέρνησης συνεργασίας, που θεωρώ πως είναι και εφικτό ενδεχόμενο και αναγκαία προϋπόθεση  για να απαλλαγεί η χώρα από τη σημερινή κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη και να αποφευχθεί η διεξαγωγή νεων  εκλογών που θα γίνουν κατακαλόκαιρο, με μειωμένη συμμετοχή  των εργαζόμενων  νέων  και με το καλπονοθευτικό σύστημα του μπόνους στο πρώτο κόμμα.

Παρόλο που η σημερινή κυβέρνηση έχει αποτύχει σε πολλά πεδία, πιστεύω πως ένα ξεχωρίζει και επιβάλλει να αποδοκιμαστεί από τις κάλπες έστω και μόνο για  λόγους δημοκρατικής τάξης. Εννοώ βέβαια το σκάνδαλο των υποκλοπών, όπου το επιτελικό κράτος που έστησε αμέσως μετά την εκλογή του ο Κυριάκος Μητσοτάκης έστησε φάμπρικα παρακολουθήσεων πολιτικών του αντιπάλων, δημοσιογράφων, της  στρατιωτικής του ηγεσίας, ακόμη και  της κυβέρνησής του. Το γεγονός ότι ο Μητσοτάκης υπήγαγε την ΕΥΠ απευθείας στον εαυτό του σημαίνει ότι φέρει στο ακέραιο την ευθύνη, που δεν μπορεί  να  την αποποιηθεί φορτώνοντάς την  στον βολικό ανιψιό. Kαι πρέπει να τιμωρηθεί γι’ αυτό.

Εκλογή από τη βάση

Εννοώ εσωκομματική εκλογή, εκλογή των οργάνων ή του ηγέτη ενός κόμματος -τόσο ενός κόμματος γενικά, όσο και ειδικότερα του ΣΥΡΙΖΑ, αφού πριν από μερικές μέρες ο Αλέξης Τσίπρας πρότεινε, κατά το επικείμενο 3ο Συνέδριο του κόμματος η εκλογή του Προέδρου και της Κεντρικής Επιτροπής να γίνει όχι από τους συνέδρους, όπως γινόταν μέχρι τώρα στον ΣΥΡΙΖΑ και πιο παλιά στον Συνασπισμό, αλλά από τη βάση, από το σύνολο των μελών του κόμματος.

Η πρόταση αυτή εντασσόταν σε μια δέσμη προτάσεων, που έχει και άλλα αξιοπρόσεκτα σημεία, όπως τη θέσπιση ορίου για τις θητείες στη Βουλή/Ευρωβουλή αλλά και στην Κεντρική Επιτροπή, ή την απόλυτη ισότητα για την εκπροσώπηση ανδρών και γυναικών (ως τώρα υπήρχε ποσόστωση 30%). Όλες τις προτάσεις τις βλέπετε εδώ.

Το θέμα της εκλογής ηγεσίας «από τη βάση» φυσικά δεν τίθεται τώρα για πρώτη φορά. Εφαρμόζεται εδώ και αρκετά χρόνια, από το ΠΑΣΟΚ/Κιν.Αλ. και από τη Νέα Δημοκρατία στη χώρα μας, ενώ σε άλλες χώρες εφαρμόζεται από πολύ παλιότερα. Άλλωστε, μια μορφή εκλογής από τη βάση, όχι πλέον της ηγεσίας του κόμματος αλλά των υποψηφίων του κόμματος για ανώτατα πολιτειακά αξιώματα, είναι και οι προκριματικές εκλογές (primaries) που γίνονται στις Ηνωμένες Πολιτείες εδώ και εκατό και παραπάνω χρόνια. Ωστόσο, τις δυο τελευταίες δεκαετίες η εκλογή είτε υποψηφίων είτε ηγεσίας «από τη βάση» έχει προσλάβει διεθνώς πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις. Και επίσης είναι η πρώτη φορά που ένα ελληνικό αριστερό κόμμα σκέφτεται να εφαρμόσει τη διαδικασία αυτή.

Στις πρόσφατες εσωκομματικές εκλογές στο Κίνημα Αλλαγής πήραν μέρος 270.000 πολίτες στον πρώτο γύρο (και 206.000 στον δεύτερο) οι οποίοι μπορούσαν να γραφτούν μέλη έως και την ημέρα της ψηφοφορίας πληρώνοντας 3 ευρώ. Στις αντίστοιχες εσωκομματικές εκλογές στη Νέα Δημοκρατία είχαν πάρει μέρος περίπου 400.000 πολίτες στον πρώτο γύρο.

Στις εκλογές που θα γίνουν στον ΣΥΡΙΖΑ προβλέπεται να συμμετάσχουν τα περίπου 60.000 μέλη του κόμματος -δεν θα υπάρχει δηλαδή ο εντελώς ανοιχτός χαρακτήρας που χαρακτήρισε τις εσωκομματικές εκλογές της ΝΔ και του ΚΙΝΑΛ, όπου ο καθένας μπορούσε να γραφτεί μέλος έως και τη μέρα της ψηφοφορίας.

Η πρόταση του Αλέξη Τσίπρα έγινε δεκτή από το Πολιτικό Συμβούλιο του κόμματος, αλλά όχι ομόφωνα. Πολλά στελέχη διαφώνησαν, όπως ο Νίκος Φίλης, που θεώρησε ότι αυτός ο τρόπος εκλογής θα οδηγήσει στο να ψηφιστούν στην Κεντρική Επιτροπή όσα στελέχη προβάλλονται από τα μέσα ενημέρωσης και όχι οι αθόρυβοι αγωνιστές. Καθημερινά στην Αυγή δημοσιεύονται απόψεις στελεχών του κόμματος, άλλες υπέρ και άλλες κατά των προτάσεων -παράδειγμα εδώ, με δύο απόψεις υπέρ των προτάσεων Τσίπρα και δύο κατά.

Θα κλείσει η Αυγή;

Όταν άρχισα χτες να γράφω το σημερινό άρθρο, η απάντηση έκλινε προς το «Ναι», τουλάχιστον για το καθημερινό φύλλο, αλλά τελικά το Πολιτικό Συμβούλιο του ΣΥΡΙΖΑ αποφάσισε να μείνει ανοιχτή η εφημερίδα και να γίνει οικονομική εξυγίανσή της ενώ θα συνεχίσει να λειτουργεί.

Τις προηγούμενες ώρες, η είδηση ότι επίκειται αναστολή της έκδοσης της ιστορικής εφημερίδας είχε προκαλέσει ένα κύμα συμπαράστασης στα σόσιαλ, που εκφράστηκε όχι μόνο με αυθόρμητες τοποθετήσεις ή με συλλογή υπογραφών (συμμετείχα κι εγώ) αλλά και με αγορές συνδρομών -είδα πάνω από δέκα γνωστούς να δηλώνουν ότι αγόρασαν εξάμηνη ή τρίμηνη ή ετήσια συνδρομή, ανανέωσα κι εγώ μια δική μου που την είχα αφήσει να εκπνεύσει· αν ενδιαφέρεστε, η σελίδα για τις συνδρομές στην ηλεκτρονική έκδοση, με μεγάλη έκπτωση, είναι εδώ.

Αυτό το αυθόρμητο κύμα συμπαράστασης ίσως να μην είναι άσχετο με την απόφαση που πάρθηκε για… αναστολή της αναστολής της έκδοσης της εφημερίδας (επίτηδες αράδιασα τόσες γενικές). Αλλά το άρθρο που είχα σκοπό να γράψω δεν χάνει την (όποια) αξία και επικαιρότητά του. Εξάλλου, η χτεσινή απόφαση δεν σημαίνει ότι ο κίνδυνος για την εφημερίδα έχει παρελθει -η επιτυχία της προσπάθειας για εξυγίανση κάθε άλλο παρά δεδομένη είναι.

Σε κάθε περίπτωση, το ιστολόγιο έχει γαλουχηθεί με τις εφημερίδες, έχει δημοσιεύσει πολλά εφημεριδογραφικά άρθρα και έχει γράψει τουλάχιστον τρεις φορές στο παρελθόν για εφημερίδες που έκλεισαν ή που κινδύνεψαν να κλείσουν (το 2010, το 2011, το 2017) -κατά μειζονα λόγο λοιπόν με ενδιαφέρει η Αυγή, μια εφημερίδα της Αριστεράς, στην οποία ανήκω, μια εφημερίδα που είχα την τιμή να είμαι συνεργάτης της για δέκα χρόνια, από το 2008 έως το 2018.

Αυτοί που τρώνε ψωμί μαζί

Με ρώτησε μια φίλη αν είναι αλήθεια ότι η λέξη κομπανία προέρχεται από τη λατινική λέξη για το ψωμί. Η σύντομη απάντηση στην ερώτησή της είναι «ναι». Η φλύαρη απάντηση είναι αυτό το άρθρο, αν και βέβαια πολλά από αυτά που θα πούμε σήμερα τα έχουμε ξαναπεί το μακρινό 2013, μόνο που τώρα θα τα δούμε από άλλη οπτική γωνία, ενώ θα προσθέσουμε κι άλλα.

Κομπανία, στα σημερινά ελληνικά είναι καταρχάς η παρέα, η συντροφιά των φίλων, η ομήγυρη. Λέγεται ιδίως για μια παρέα με μόνιμη σύνθεση, ενώ συχνά το βλέπουμε να χρησιμοποιείται και ειρωνικά, με μειωτική απόχρωση, π.χ. ήρθε πάλι ο Γιάννης, η Μαρία και η γνωστή κομπανία.

Επίσης κομπανία είναι άλλη μια ονομασία για το μουσικό συγκρότημα -όμως λέγεται σχεδόν αποκλειστικά για μπάντες λαϊκής ή παραδοσιακής μουσικής. Μετά τη μεταπολίτευση ήταν η χρυσή εποχή για τις κομπανίες και μάλιστα τις επώνυμες, όταν εμφανίστηκαν πρώτα η Ρεμπέτικη Κομπανία, νομίζω, και μετά η Οπισθοδρομική Κομπανία και η Αθηναϊκή Κομπανία -για όσους τις θυμούνται.

Τέλος, μια σημασία παρωχημένη: κομπανία είναι επίσης η εταιρεία, ιδίως η ξένη. Μου λένε ότι στη γλωσσική ποικιλία των Ελλήνων της Αμερικής η χρήση αυτή είναι πάντα ζωντανή, ας επιβεβαιώσει ή ας διαψεύσει όποιος διαβάζει από εκείνα τα μέρη.

Η ελληνική λέξη είναι δάνειο από το ιταλικό compagnia, ενώ πολύ κοντά είναι το γαλλικό compagnie, ή το αγγλικό company. Όλες αυτές οι λέξεις ανάγονται στο υστερολατινικό companio, από το con (αντίστοιχο με το δικό μας «συν») και το panis = ψωμί. Ο companio ήταν λοιπόν αυτός μαζί με τον οποίο τρως ψωμί, ο συνάδελφος στο στρατό, ο κοντινός άνθρωπος.

Στη συνέχεια, στις νεότερες γλώσσες, η σημασιακή εξέλιξη ξεκίνησε από την ομήγυρη, τη συνάθροιση ανθρώπων, και σταδιακά άρχισαν να εμφανίζονται κι άλλες σημασίες. Για παράδειγμα, στα αγγλικά company δεν είναι μόνο η παρέα, η συντροφιά και η συναναστροφή, αλλά και η εταιρεία, ο θίασος, το πλήρωμα πλοίου και ο λόχος στον στρατό.

Ολοφάνερη είναι η αντιστοιχία με το ελληνικό «σύντροφος», μόνο που ο companio προσδιορίζει ακριβέστερα την τροφή: ψωμί, αν και βέβαια θα είχαν και κάποιο προσφάι να το νοστιμεύουν, έστω κι ελιές ή κρεμμύδι ή κανένα παστό ψάρι (ψάρι, το κατεξοχήν όψον).

Εξάλλου, «συντροφία» είναι ένας από τους όρους που χρησιμοποιήθηκαν παλιότερα για εμπορικές εταιρείες, και η συντομομορφή «σία» στον τίτλο μιας επιχείρησης (π.χ. Γεωργόπουλος και σία) στο «συντροφία» αντιστοιχεί, όπως και το γαλλ. Cie αντιστοιχεί στο compagnie.

Μανώλης Γλέζος (1922-2020)

Χτες το απόγευμα πολλοί Έλληνες βγήκαν στα μπαλκόνια τους για να χειροκροτήσουν, όχι επειδή τους κάλεσε κάποιος επώνυμος αλλά ύστερα από αυθόρμητο κάλεσμα από τα κοινωνικά μέσα, και οχι για να δηλώσουν τις ευχαριστίες τους ή τη συμπαράστασή τους σε όσους δίνουν από την πρώτη γραμμή τη μάχη ενάντια στην πανδημία του κορονοϊού, αλλά για να τιμήσουν έναν μεγάλο Έλληνα, έναν ακατάβλητο αγωνιστή της Αριστεράς και της πατρίδας, τον Μανώλη Γλέζο, που έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών χτες το πρωί.

Ήταν αυτός ο αποχαιρετισμός μια αυθόρμητη αντίδραση απέναντι στην τεράστια αδικία της αμείλικτης συγκυρίας -διότι η πανδημία στέρησε από δεκάδες χιλιάδες συμπολίτες μας την ευκαιρία να αποχαιρετήσουν με τη φυσική τους παρουσία τον ήρωα, σε μια πάνδημη κηδεία -όπως ήταν απολύτως βέβαιο ότι θα γινόταν αν το θλιβερότατο γεγονός του θανάτου του Μανώλη Γλέζου δεν είχε συμβεί μέσα σε καθεστώς απαγόρευσης συναθροίσεων.

Η ζωή, ως βιολογικός χρόνος, στάθηκε γενναιόδωρη με τον Μανώλη Γλέζο -να λογαριάσουμε όμως πως από τα σχεδόν 98 χρόνια της ύπαρξής του τα 16 τα πέρασε φυλακισμένος (11 χρόνια και 5 μήνες) ή εξόριστος (τεσσεράμισι χρόνια).

Kι αν η εμβληματική πράξη για την οποία και τα μικρά παιδιά ξέρουν τον Μανώλη Γλέζο ήρθε πολύ νωρίς στη ζωή του, όταν στα 19 του χρόνια μαζί με τον φίλο του Λάκη Σάντα κατέβασαν τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη, ο Γλέζος δεν έπαψε ως το τέλος να αγωνίζεται και να προσφέρει στην υπόθεση της απελευθέρωσης του ανθρώπου.

Αλλά τα βιογραφικά του στοιχεία θα τα ξέρετε ήδη ή θα τα έχετε διαβάσει σε κάποιο από τα τόσα αφιερώματα που δικαίως κατέκλυσαν τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα μόλις μαθεύτηκε το θλιβερότατο μαντάτο του θανάτου του, οπότε δεν έχει νόημα να τα επαναλάβω εδώ. Σας παραπέμπω στην καλή νεκρολογία που δημοσιεύτηκε στην Αυγή.

Πάντως, το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας ήταν μια αντιστασιακή πράξη που δίκαια πήρε διεθνείς διαστάσεις και χάρισε στον Γλέζο και στον Λάκη Σάντα το αιώνιο φωτοστέφανο του ήρωα. Χάρη σε αυτή την παράτολμη ενέργεια, ο Γλέζος έγινε παγκόσμια γνωστός σαν αντιστασιακός -ο ντε Γκολ τον χαρακτήρισε «πρώτο παρτιζάνο της Ευρώπης» και όταν το μεταπελευθερωτικό ελληνικό κράτος φιλοδώρησε τον Μανώλη Γλέζο με δυο καταδίκες σε θάνατο ξεσηκώθηκε παγκόσμιο κίνημα αλληλεγγύης, που ματαίωσε την εκτέλεσή του.

Εξίσου ορμητικό ήταν το κίνημα διεθνούς αλληλεγγύης προς τον Γλέζο όταν καταδικάστηκε το 1959 (ναι, επί «εθνάρχη» Καραμανλή!) για κατασκοπεία. Τότε κυκλοφόρησε και το σοβιετικό γραμματόσημο που βλέπετε, στο οποίο ζητείται «Λευτεριά στον ήρωα του ελληνικού λαού Μανώλη Γλέζο».

Δυο-τρία πράγματα για τις εκλογές (της Ελένης Πορτάλιου, με μια προσθήκη)

Την Κυριακή έχουμε εκλογές και, παρά το γεγονός ότι τα ιστολόγια δεν υπάγονται, απ’ όσο ξέρω, στον σχετικό περιορισμό που ισχύει για τα μέσα ενημέρωσης, το σημερινό θα είναι το τελευταίο προεκλογικό μας άρθρο -αύριο θα έχουμε τα μεζεδάκια και την Κυριακή κάποιο λογοτεχνικό κείμενο, ενδεχομένως με εκλογικό χρώμα. Φυσικά, και μετά τις εκλογές θα σχολιάσουμε το εκλογικό αποτέλεσμα και τις εξελίξεις, αλλά με το σημερινό άρθρο κλείνει, ας πούμε, η ιστολογική προεκλογική περίοδος.

Θα αναδημοσιεύσω σήμερα ένα άρθρο γραμμένο στις αρχές Ιουνίου από την Ελένη Πορτάλιου, αγωνίστρια της Αριστεράς, που απομακρύνθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του 2015. Το άρθρο που θεωρώ ότι κάνει μια βάσιμη κριτική στον ΣΥΡΙΖΑ και στην κυβέρνηση της Αριστεράς από τα αριστερά. Μου το είχαν στείλει πριν από καιρό και είχα σκοπό να το αναδημοσιεύσω νωρίτερα, τελικά πέρασαν οι μέρες και το αμέλησα. Περιέργως, δεν το έχω δει να αναδημοσιευεται ευρέως.

Είπα ότι η κριτική είναι βάσιμη, αλλ’ αυτό δεν σημαίνει ότι συμφωνώ με όλα όσα λέει η Ελ. Πορτάλιου -όμως η τοποθέτησή της μπορεί να αποτελέσει μια καλή βάση συζήτησης.

Προσθέτω στο τέλος και αποσπάσματα από μια ιντερνετική συζήτηση που παρακολούθησα.

ΔΥΟ – ΤΡΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ

ΤΟ ΔΙΑΚΥΒΕΥΜΑ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ Η ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ  ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑ  

 

ΑΠΟ ΤΗΝ “ΕΥΚΟΛΗ” ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ

Ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε την κυβέρνηση της χώρας με υποσχέσεις που ήταν αδύνατον να εκπληρώσει χωρίς συγκρούσεις λόγω των μνημονιακών δεσμεύσεων. Τόσο η προβαλλόμενη προεκλογικά ως δυνατή υποχώρηση της σκληρής επιτροπείας από ΕΕ, ΔΝΤ και ΕΚΤ με την εκλογική νίκη της αριστεράς, που εκφράστηκε με το Go back στη Γερμανίδα καγκελάριο, όσο και η “εναλλακτική” της εξόδου και η ανεξαρτησία που σηματοδοτούσε το εθνικό νόμισμα, αποτέλεσαν ευσεβείς πόθους, σχεδιασμούς επί χάρτου και γι’ αυτό ανυπόστατους.

Η έγκαιρη προετοιμασία για την αναπόφευκτη σύγκρουση με τον λαό συμμέτοχο και αποφασισμένο για να διασφαλιστούν οι καλύτεροι δυνατοί όροι εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης και εκτός μνημονίων, δεν αποτέλεσε ποτέ αντικείμενο συλλογικού προβληματισμού ώστε να παραχθεί ενιαία στρατηγική, ν’ αναζητηθούν πολιτικές συμμαχίες στην Ευρώπη και στήριξη από τους Ευρωπαϊκούς λαούς. Λυπάμαι που χρειάζεται να αναφέρω ότι αυτά δεν λέγονται εκ των υστέρων αλλά αποτελούσαν δημόσια διατυπωμένη επανειλημμένα “εμμονική” αγωνία μου.

Έτσι ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκε απροετοίμαστος και δυστυχώς η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι χάρτινος τίγρης που καταρρέει μπροστά στο 62% “όχι” του δημοψηφίσματος. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν πρόδωσε. Δεν προετοιμάστηκε όμως για τη σύγκρουση, ακολουθώντας παλαιοκομματική πολιτική στρουθοκαμήλου. Τα μνημόνια δεν ήταν επιλογή του, υπέγραψε με το πιστόλι στον κρόταφο. Παρά ταύτα ο λαός δεν τον εγκατέλειψε. Αντιθέτως έδωσε, ανανεώνοντας τη λαϊκή εντολή τον Σεπτέμβρη του 2015, τη δυνατότητα να παραμείνει στην κυβέρνηση και ν’ αγωνιστεί από τη θέση αυτή. Κι εδώ εμφανίζονται τα τεράστια εμπόδια των μνημονιακών δεσμεύσεων αλλά και οι εγγενείς ανεπάρκειες  του κόμματος που είχε υιοθετήσει στη συγκρότησή του αρνητικά χαρακτηριστικά των κομμάτων της μετα-δημοκρατίας.

 

ΜΕΤΑ-ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ  ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ

Τα σύγχρονα μετα-δημοκρατικά κόμματα είναι αρχηγικά, συγκεντρωτικά και με περιορισμένο αριθμό μελών σε σχέση με τα ιστορικά κόμματα της μεταπολεμικής Ευρώπης και της χώρας μας μετά τη δικτατορία, που ήταν κόμματα μαζών, ενεργών μελών με κοινωνική και πολιτική δράση και λαοπρόβλητων ηγετών. Η συρρίκνωση της πολιτικής στα περιθώρια που επιτρέπει ο παγκοσμιοποιημένος νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός είναι ιστορικά πρόσφατη εξέλιξη στη Δυτική Ευρώπη και τα κόμματα μεταλλάσσονται λιγότερο ή περισσότερο σ’ αυτές τις συνθήκες. Ο ΣΥΡΙΖΑ, με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά μεταξύ των Ευρωπαϊκών κομμάτων, έχει αναλογικά μικρό αριθμό μελών που μειώθηκε περισσότερο μετά την υπογραφή του μνημονίου και την αποχώρηση πολλών εκατοντάδων ενεργών και ικανών μελών.

Του ανταποκριτού μας

Το σημερινό άρθρο είναι αναδημοσίευση. Όχι όμως αναδημοσίευση παλιότερου άρθρου του ιστολογίου, αλλά αναδημοσίευση μερικών σχετικά πρόσφατων δημοσιεύσεων που έκανα στο Φέισμπουκ. Την αναδημοσίευση αυτή δεν την κάνω για να… λουφάρω άρθρο, αλλά επειδή σκέφτομαι ότι οι περισσότεροι από τους τακτικούς σχολιαστές του ιστολογίου δεν παρακολουθούν το Φέισμπουκ και επίσης επειδή οι δημοσιεύσεις στο Φέισμπουκ, όσες γίνονται σε προσωπικό προφίλ και όχι σε σελίδες, είναι σχεδόν αδύνατο να βρεθούν όταν περάσει λίγος καιρός και δεν μπαίνουν στην αναζήτηση του Γκουγκλ.

Όχι ότι θα χάσει η Βενετιά βελόνι, αλλά ίσως έχουν κάποιο ενδιαφέρον τα όσα έγραψα -εσείς θα μου το πείτε. Τα κειμενάκια του σημερινού άρθρου γράφτηκαν όλα τις τελευταίες 30 περίπου μέρες και ένα-δυο έχουν κάποια επικαιρότητα. Κοινό χαρακτηριστικό τους έχουν ότι αφορούν πράγματα που έκανα, είδα ή έμαθα εδώ στα ξένα, εξού και ο τίτλος. Εδώ έχω κάνει κάποιες αλλαγές-προσθήκες.

* Εκλογές στο Μεγάλο Δουκάτο

Στις ευρωεκλογές στο Λουξεμβούργο εκλέγονται 6 ευρωβουλευτές, που είναι ο μικρότερος αριθμός εδρών για κράτος μέλος, τον ίδιο έχουν και Κύπρος, Μάλτα και Εσθονία, είναι το κατώτατο όριο.

Δεν πάει ακριβώς αναλογικά με τον πληθυσμό, τα μικρότερα κράτη μέλη είναι ευνοημένα: η Γερμανία έχει 96 ευρωβουλευτές, η Γαλλία 74. Αν γίνει ποτέ το Μπρέξιτ, κάποιες από τις 73 έδρες των Βρετανών θα πάνε σε μεγαλύτερα κράτη για να διορθωθεί κάπως η έλλειψη ισορροπίας, οι άλλες θα καταργηθούν διότι το όριο εδρών που βάζουν οι Συνθήκες είναι 705 και τώρα προσωρινά έχει ξεπεραστεί. (Ίσως βέβαια μετά αυξηθούν ξανά, με Σερβία, Βόρεια Μακεδονία κτλ.).

Τις 6 έδρες του Λουξεμβούργου τις διεκδικούν 10 κόμματα, εκ των οποίων τα 7 έχουν κοινοβουλευτική εκπροσώπηση στη χώρα. Tα 6 κόμματα κατεβάζουν λοιπόν 60 υποψηφίους. Υπάρχει θεσπισμένη ποσόστωση στο 40% για κάθε φύλο. Τα 8 από τα 10 κόμματα έχουν 3-3 άντρες και γυναίκες και 2 μικρά κόμματα έχουν 4 άντρες και 2 γυναίκες.

Στη φωτογραφία οι αφίσες της Αριστεράς (Déi Lénk, αδελφό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, 2 έδρες στο εθνικό κοινοβούλιο) και του Κομμουνιστικού Κόμματος (KPL, αδελφό κόμμα του ΚΚΕ, χωρίς κοινοβουλευτική εκπροσώπηση την τελευταία 20ετία). Μια και το Λουξεμβούργο εκλέγει μόνο 6 ευρωβουλευτές, οι ελπίδες των μικρότερων κομμάτων είναι θεωρητικές μόνο: η Αριστερά θα έπρεπε σχεδόν να διπλασιάσει τις δυνάμεις της (είχε 5,76% το 2014).

Ενδιαφέρον είναι ότι το κεντρικό σύνθημα στην αφίσα των κομμουνιστών είναι γραμμένο στα αγγλικά, Change the system! αλλά τα άλλα συνθήματα στα λουξεμβουργιανά -η μεν Αριστερά λέει: Η ζωή μας – όχι τα κέρδη τους, ενώ οι Κομμουνιστές λένε: Για μια Ευρώπη της αλληλεγγύης – ενάντια στην ΕΕ του κεφαλαίου. (Στα λουξεμβουργιανά λέει: Géint dem Kapital seng EU, είναι ο τρόπος της καθομιλουμένης γερμανικής και της λουξεμβουργιανής να εκφράζουν τη γενική μέσω της δοτικής: τω κεφαλαίω η ΕΕ του = η ΕΕ του κεφαλαίου).

Σκάκι στην εξορία και στις φυλακές

Αυτόν τον τίτλο είχε ένα αφιέρωμα που επρόκειτο να παρουσιαστεί χτες στο φεστιβάλ Σπούτνικ, της νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ, στο άλσος Στρατού, στο Γουδί. Ο σκακιστής Κοσμάς Κέφαλος, που ήταν υπεύθυνος του αφιερώματος, μου είχε ζητήσει να παρευρεθώ, αλλά δεν μπόρεσα επειδή δεν βρίσκομαι στην Αθήνα. Λυπήθηκα πολύ, μια και εκτός των άλλων, θα απαγγελλόταν, από τον Στέφανο Ληναίο, και ένα ποίημα του παππού μου ακριβώς με θέμα το σκάκι πίσω από τα σύρματα. Το φεστιβάλ Σπούτνικ θα συνεχιστει και σήμερα, και σας συνιστώ να πάτε -μάλιστα οι σκακιστές θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν στις 7 μ.μ. διαγωνισμό λύσης προβλημάτων, ο οποίος γίνεται με καινούργια φόρμουλα, πολύ θεαματική, σε στιλ νοκάουτ -στην εποχή μου δεν είχαμε τέτοιες μοντερνιές. Γενικά το σκάκι είχε περίοπτη θέση στα φεστιβάλ των νεολαιών, ιδίως των νεολαιών της Αριστεράς, και κάθε χρόνο έχει τη θέση του στο φεστιβάλ ΚΝΕ-Οδηγητή.

Αναδημοσιεύω εδώ, με κάποιες μικρές διορθώσεις και προσθήκες, το προχτεσινό δημοσίευμα του Κ. Κέφαλου στην εφημερίδα Αυγή, με τίτλο «Ψυχή σε στρατό απο ψίχα». Στο τέλος προσθέτω και μερικά ακόμα.

Σκακιστικό σχολειό ο Αϊ – Στράτης

Ο Στέλιος Ευκαρπίδης εκτοπίστηκε στα 18 του, το 1947, στον Αϊ – Στράτη. Οι σκηνές τους ήταν σε μια ρεματιά γεμάτη υγρασία. Θυμάται πως οι αφάνες που έβαζαν κάτω από την κουβέρτα είχαν γίνει σώμα συμπαγές, σαν στρώμα.

Συνθήκες άθλιες, αλλά και ένα δώρο: ο νεαρός Στέλιος βρέθηκε στην ίδια σκηνή με τον Θανάση Βασίλα (1908-1956), έναν λαμπρό επιστήμονα -με καθοριστική συμβολή στον πολεοδομικό σχεδιασμό χωριών της ανατολικής Χαλκιδικής, μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1932- και έναν από τους καλύτερους βορειοελλαδίτες σκακιστές της εποχής εκείνης. Ο χρόνος περίσσευε, το μυαλό σε αυτές τις ηλικίες είναι «σφουγγάρι», ο δάσκαλος ήταν πρόθυμος να τον μυήσει στο παιχνίδι και η οικογένεια έστελνε, παρά την οικονομική ανέχεια, σκακιέρες και βιβλία για μελέτη. Γρήγορα έγινε πολύ καλός σκακιστής και, εκτός από τον δάσκαλο, άρχισε να παίζει και με άλλους. Όπως θυμάται, το σκάκι ήταν πολύ διαδεδομένο στον Αϊ – Στράτη. Έμεινε εκεί για περισσότερο από τρία χρόνια.

Αντιθέτως, το 1950, που τον πήγαν στη Μακρόνησο, αντιμετώπισε μια πολύ πιο σκληρή κατάσταση. Έφυγε με σπασμένα πλευρά και αιμοπτύσεις…

Αριστερή μελαγχολία, ένα βιβλίο του Έντσο Τραβέρσο

Κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες από τον φιλικό εκδοτικό οίκο Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου το βιβλίο του Ιταλού ιστορικού Έντσο Τραβέρσο «Αριστερή μελαγχολία. Η δύναμη μιας κρυφής παράδοσης» σε μετάφραση του φίλου Νίκου Κούρκουλου.

Κατά σύμπτωση, ο όρος είχε ακουστεί πρόσκαιρα τον Σεπτέμβριο του 2015 όταν τον είχε χρησιμοποιήσει ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης και ύστερα ο Αλέξης Τσίπρας σε μια σύσκεψη στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ (και μας έδωσαν έναυσμα για άρθρο), αλλά το βιβλίο του Τραβέρσο δεν έχει σχέση ειδικά με την ελληνική αριστερά, η δε φράση του τίτλου είναι γνωστή από παλιότερα, είναι τίτλος έργου του Βάλτερ Μπένγιαμιν (1931).

Το βιβλίο του Τραβέρσο δεν το έχω διαβάσει, δεν το έχω ακόμα πιάσει στα χέρια μου, αλλά έχω συζητήσει με τον μεταφραστή και ξέρω σε γενικές γραμμές το περιεχόμενό του.

Θα παραθέσω ένα εκτενές απόσπασμα από την εισαγωγή, για να πάρετε μια ιδέα. Προτάσσω ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα, που μου το έστειλε ο μεταφραστής του βιβλίου.

Ο Έντσο Τραβέρσο γεννήθηκε στο Γκάβι (του Πιεμόντε) το 1957 και μεγάλωσε μέσα στις αναμνήσεις της Ιταλικής Αντίστασης, όπου είχε μπλεχτεί για τα καλά η οικογένειά του – ο πατέρας του μάλιστα έγινε, μεταπολεμικά, ο κομμουνιστής δήμαρχος της μικρής γενέθλιας πόλης του. Στην εφηβεία του επηρεάστηκε από τα ριζοσπαστικά ρεύματα της δεκαετίας του ’60 και στρατεύτηκε, πολύ νέος, στις γραμμές της Potere Operaio. Σπούδασε ιστορία στη Γένοβα και συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι, όπου ολοκλήρωσε το διδακτορικό του το 1989 στην École des Hautes Études en Sciences Sociales, κάτω από την εποπτεία του Μικαέλ Λέβι. Αποτέλεσμα ήταν το πρώτο του βιβλίο, με τίτλο Οι μαρξιστές και το εβραϊκό ζήτημα. Ιστορία μιας διαμάχης, 1843-1943 [Les marxistes et la question juive. Histoire d’un débat 1843-1943], που κυκλοφόρησε το 1990, με πρόλογο του Πιέρ Βιντάλ-Νακέ. Δίδαξε, για πολλά χρόνια, στο Πανεπιστήμιο της Πικαρδίας «Ιούλιος Βερν», στην Αμιέν, ενώ σήμερα είναι (από το 2013) καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ της Νέας Υόρκης. [Στα γαλλικά του χρόνια, έγινε μέλος της LCR και στη συνέχεια στάθηκε κοντά στο NPA.]

Ο ναζισμός και ο αντισημιτισμός, οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και ο μεσοπόλεμος, η ιστορία των ιδεών, η σχέση ιστορίας και μνήμης, τα όρια της έννοιας του ολοκληρωτισμού είναι μερικά από τα θέματα στα οποία έχει εστιάσει.

Τα έπη των Αριμασπών – 24 (Δημήτρης Σαραντάκος)

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, κάθε δεύτερη Τρίτη συνήθως, το μυθιστόρημα του αλησμόνητου πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Τα έπη των Αριμασπών» (2004). Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή τέταρτη και προτελευταία. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Η σημερινή συνέχεια είναι το δέκατο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, που έχει τον τίτλο «Απροσδόκητες και δυσάρεστες εξελίξεις». Σε δεκαπέντε μέρες, Μεγάλη Τρίτη, θα ολοκληρωθεί το μυθιστόρημα.

Απροσδόκητες και δυσάρεστες εξελίξεις

Η δεύτερη και οριστική εξαφάνιση του Χρήστου δεν ενόχλησε τον Βελή. Στην έκδοση της  Εγκυκλοπαίδειας και του τόμου Το Άλας της Γης όλα πήγαιναν ρολόι. Όσο για τα Αριμάσπεια Έπη ο Βελής το καιρόριχνε. Κάθε τόσο προανήγγειλε δια του Σύμπαντος την προσεχή έκδοσή τους, αλλά τίποτα περισσότερο. Άριστος επιχειρηματίας, καταλάβαινε πως η αγορά δε θα μπορούσε να απορροφήσει ικανοποιητικά το Άλας της Γης και τα Έπη ταυτόχρονα. Εμείς όμως αδημονούσαμε. Θέλαμε επί τέλους να πιάσουμε στα χέρια μας τα περίφημα Έπη. Περιμένοντας πάντως πότε θα ευδοκούσε να μας δώσει την έγκρισή του, δεν κάτσαμε με σταυρωμένα χέρια. Είχαμε ήδη το μεγαλύτερο μέρος των Επών, το ταξίδι του Αριστέα, τη Γρυπομαχία και τον Ύμνο στον Απόλλωνα. Ανεξάρτητα της επαλήθευσης και παραβολής, που οπωσδήποτε θα κάναμε με το κείμενο που θα μας έδινε ο Βελής, μπορούσαμε να προχωρήσουμε. Βρήκαμε κι ένα νεαρό φιλόλογο,  πολύ σοβαρό και καταρτισμένο παιδί, που είχε μανία με τα δημοτικά τραγούδια και ο οποίος ανέλαβε να αποδόσει τα Έπη εμμέτρως σε δεκαπεντασύλλαβους. Φυσικά προσωρινά θα τον πληρώναμε ο Δημήτρης κι εγώ εξ ιδίων.

Και ξαφνικά ενώ όλα έβαινον κατ’ ευχήν, συνέβη κάτι απροσδόκητο και καθοριστικό για την τύχη της Εγκυκλοπαίδειας, αλλά και πολλών συντακτών της καθώς και του περιοδικού. Αναπάντεχα πέθανε ο Βελής!

Παρά τις προφυλάξεις και τα μέτρα που έπαιρνε, πήγε τελικά “από νταμπλά”, όπως τόχε προβλέψει, αλλά σε συνθήκες που οπωσδήποτε δε μπορούσε να προβλέψει, ούτε αυτός ούτε κανείς άλλος. Τα πράγματα εκτυλίχτηκαν τελείως ανεξέλεγκτα. Ήταν ήδη εκνευρισμένος με την καθυστέρηση του τυπογραφείου και έξω φρενών είχε στείλει τον Παντελή με το αμάξι του να φέρει στο γραφείο τα δοκίμια. Ενώ περίμενε τον οδηγό του, βράζοντας από αδημονία, του τηλεφώνησε ο χρηματιστής του ζητώντας του επειγόντως οδηγίες για το αν θά ΄πρεπε να αγοράσει ή να πουλήσει κάτι μετοχές, γιατί το ρίσκο ήταν μεγάλο, το ποσόν σοβαρό και δεν ήθελε να πάρει μόνος του πρωτοβουλίες. Ο Βελής αφού τον σκυλόβρισε από τηλεφώνου, σε έξαλλη κατάσταση πήρε το καπέλο του και ξεκίνησε για το Χρηματιστήριο με τα πόδια, χωρίς να ενημερώσει το γιατρό του, που εκείνη την ώρα χαριεντιζόταν με μιαν υπάλληλο της επιχείρησης στο διπλανό γραφείο.

ΣΥΡΙΖΑ, δυο χρόνια μετά

Θα μου πείτε, και με το δίκιο σας, ότι το άρθρο αυτό έρχεται κατόπιν εορτής αφού η επέτειος της εκλογικής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ τον Γενάρη του 2015 ήταν χτες. Έτσι είναι -ας πούμε ότι έγινε κακός προγραμματισμός. Από την άλλη, για μια μέρα καθυστέρηση δεν χάλασε ο κόσμος, οπότε και το σημερινό άρθρο, ένας απολογισμός των δύο ετών από την πρώτη εκλογική νίκη της Αριστεράς, έχει πιστεύω τη θέση του -ανάμεσα στ’ άλλα, για να μη νομιστεί ότι απέφυγα να γράψω επετειακό άρθρο για να μην συζητήσουμε εδώ. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο, και επιπλέον με ενδιαφέρει και η γνώμη σας.

Πριν από δύο χρόνια λοιπόν, ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε την πρώτη θέση στις εκλογές με 36% ποσοστό το οποίο, ελέω (εδώ ταιριάζει η λέξη!) του ληστρικού εκλογικού νόμου τού επέτρεψε να βγάλει 149 βουλευτές και να σχηματίσει κυβέρνηση με τους Ανεξάρτητους Έλληνες, ένα αντιμνημονιακό (τότε) κόμμα της λαϊκής δεξιάς (Ξέρω ότι πολλοί καλοπροαίρετοι θεωρούν τους ΑΝΕΛ ακροδεξιά, αλλά διαφωνώ -λαϊκή δεξιά είναι, όπως λαϊκή δεξιά είναι και ο νεοδημοκράτης κ. Γιακουμάτος, κι ας εξέφρασε πρόσφατα μια επιεικώς ακροδεξιά θέση για την «αρρώστια της ομοφυλοφιλίας»).

Η νέα κυβέρνηση εκλέχτηκε με εντολή τη σκληρή διαπραγμάτευση και αυτό έκανε τους πρώτους πέντε μήνες -αλλά δεν τα κατάφερε μπροστά στον συνθλιπτικό συσχετισμό των δυνάμεων διεθνώς. Επιχείρησε να βγει από το αδιέξοδο με μια κίνηση υψηλού ρίσκου, το δημοψήφισμα. Στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν τη μεγαλειώδη νίκη του Όχι, έχοντας δώσει δύο δεσμεύσεις που εκ των πραγμάτων αποδείχτηκαν αλληλοαποκλειόμενες (α. Παραμονή στην ευρωζώνη και στην ΕΕ, β. Απαλλαγή από τα μνημόνια και τη λιτότητα) ο Αλέξης Τσίπρας προτίμησε να τιμήσει την πρώτη δέσμευση και να θυσιάσει τη δεύτερη. Κατά τη γνώμη μου, σωστά έπραξε, δεδομένου ότι οι συνέπειες της πρώτης αθέτησης θα ήταν αναντίστρεπτες. Έτσι είχαμε τον συμβιβασμό (και συνθηκολόγηση θα τον έλεγαν κάποιοι) του Ιουλίου που οδήγησε στο τρίτο μνημόνιο.

Αν η στάση του Τσίπρα σε εκείνη τη 17ωρη διαπραγμάτευση ήταν ψύχραιμη στάθμιση των συσχετισμών ή ασυγχώρητη δειλία, αυτό απόκειται στον καθέναν να το εκτιμήσει. Πάντως δεν πιστεύω αυτό που λένε κάποιοι πρώην Συριζαίοι, ότι ήταν προσυμφωνημένο ξεπούλημα, που μάλιστα προετοιμαζόταν από πολύν καιρό -την άποψη αυτή τη βρίσκω πιο εξωφρενική και από την αποκάλυψη ενός ταξιτζή που είχα πάρει πριν από λίγο καιρό, ο οποίος με διαβεβαίωσε ότι στην κηδεία του Μαντέλα όρκισαν τον Τσίπρα στον 33ο βαθμό των Μασόνων και του έκαναν το τατουάζ με τον Αντίχριστο.

Λυπηρή αλλά αναπόφευκτη συνέπεια του ιουλιανού συμβιβασμού (και ήττα θα τον έλεγαν κάποιοι) ήταν η διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ, με την αποχώρηση σημαντικής μερίδας βουλευτών, στελεχών και μελών (αναλογικά περισσότερες ήταν οι απώλειες σε επίπεδο στελεχών, επειδή οι αποχωρήσαντες είχαν μεγάλο ταλέντο στο να αποσπούν τα μέγιστα στις εσωκομματικές εκλογικές διαδικασίες). Χαρακτήρισα τη διάσπαση αναπόφευκτη ύστερα από τον ιουλιανό συμβιβασμό, αλλά στην πραγματικότητα, για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, η διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν αναπόφευκτη έτσι κι αλλιώς· ο παλιός ΣΥΡΙΖΑ είχε πολλά καλά, αλλά ενιαίο κόμμα δεν ήταν, μόνο ένα άθροισμα συνιστωσών· ανάμεσα στα στελέχη που ανήκαν σε διαφορετικές τάσεις δεν υπήρχε καμιά ψυχική ενότητα, καμιά συντροφικότητα. Αλλά σταματάω εδώ. Ή μάλλον να διευκρινίσω ότι δεν θεωρώ πως όσοι έφυγαν καλώς έφυγαν -ελπίζω πως με αρκετούς, τους περισσότερους, θα συμπορευτούμε ξανά στο μέλλον.

Ίσως πιο σοβαρή συνέπεια του ιουλιανού συμβιβασμού να ήταν ότι σχεδόν όλοι μας απογοητευτήκαμε, αισθανθήκαμε διαψευσμένοι, ξενερώσαμε αν θες, καθώς διαπιστώσαμε ότι το περιθώριο κινήσεων που έχουμε είναι πολύ μικρότερο απ’ όσο νομίζαμε. Ωστόσο, στις εκλογές που σωστά κάλεσε ο ΣΥΡΙΖΑ τον Σεπτέμβριο οι δυνάμεις του έμειναν ουσιαστικά αλώβητες (σε ποσοστά -η συμμετοχή ήταν γενικά μικρότερη) πράγμα που έδειξε ότι η σχετική πλειοψηφία προτιμούσε να εμπιστευτεί στον ΣΥΡΙΖΑ τη διαχείριση της ήττας αυτής.

Από τότε μέχρι σήμερα πέρασαν 16 μήνες, έκλεισε η πρώτη αξιολόγηση (κάτι στο οποίο είχε αποτύχει η προηγούμενη κυβέρνηση) ενώ η δεύτερη δεν έχει ακόμα κλείσει, κι αυτό προκαλεί ανησυχίες. Ψηφίστηκαν πολλά σκληρά μέτρα ενώ η υπερφορολόγηση ορισμένων κατηγοριών αποτελεί σοβαρότατο πρόβλημα. Πώς αποτιμούμε λοιπόν τη διετία ή έστω το 16μηνο;

Για να κάνουμε συγκρίσεις που να έχουν νόημα, πρέπει να συγκρίνουμε ομοειδή πράγματα. Στην προκειμένη περίπτωση δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς θα είχαν εξελιχθεί τα πράγματα αν στις 25 Ιανουαρίου (ή στις 20 Σεπτεμβρίου) είχε κερδίσει η προηγούμενη συγκυβέρνηση τις εκλογές, μόνο εκτιμήσεις και εικασίες μπορούμε να κάνουμε. Η δική μου αυστηρά προσωπική εκτίμηση είναι πως με τον ΣΥΡΙΖΑ τα πράγματα, που έτσι κι αλλιώς θα ήταν πάρα πολύ δύσκολα, είναι καλύτερα. Καλύτερα για ποιον; ρωτάει ο κύριος με το γενάκι. Καλύτερα για τα ασθενέστερα στρώματα, για την πλειοψηφία των Ελλήνων. Όχι καλύτερα απ’ όσο ήταν το 2014 ή το 2012 ή το 2008 -καλύτερα απ’ όσο θα ήταν χωρίς τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ πρόπερσι τον Γενάρη. Αλλιώς, αν συγκρίνουμε ανόμοια πράγματα, πέφτουμε στο λογικό σφάλμα που έξυπνα διακωμωδεί η σειρά των μιμιδίων «Χ με ΠΑΣΟΚ – Χ με ΣΥΡΙΖΑ» (και βάζω ένα που με πληγώνει πολύ).

Για το κυβερνητικό έργο των 16 μηνών πολλά αρνητικά μπορούν να ειπωθούν -έχω γράψει κι εγώ κατά καιρούς, για παράδειγμα έχω επικρίνει έντονα την ταπεινωτική αποπομπή του Νίκου Φίλη ύστερα από τη σύγκρουση με την Εκκλησία, αν και με χαρά μου βλέπω ότι και ο καινούργιος υπουργός κάνει πράγματα που ενοχλούν μερικούς αγιατολάδες). Και η ατολμία της κυβέρνησης με ενοχλεί, όπως και κάποιες υποχωρήσεις προς τον ελάσσονα κυβερνητικό εταίρο, αν και σε μεγάλο βαθμό αυτές κινούνται στη σφαίρα του συμβολικού και του τελετουργικού. Η μη εξυγίανση της αστυνομίας είναι ενοχλητική, αλλά προσωπικά δεν ήλπιζα να γίνουν και πολλά σε αυτό το φοβερά δύσκολο θέμα.

Από την άλλη, σε τομείς που δεν άπτονται των μνημονιακών περιορισμών έχουν ψηφιστεί νομοσχέδια που καμιά άλλη κυβέρνηση δεν είχε ψηφίσει ή δεν θα ψήφιζε, και εννοώ την καθιέρωση της σχεδόν απλής αναλογικής, την ψήφιση του νόμου για την ιθαγένεια, το σύμφωνο συμβίωσης, τη βελτίωση της νομοθεσίας για τις φυλακές. Δεν είναι πολλά, θα έπρεπε να είναι πολύ περισσότερα.

Έχουν επίσης ανοίξει μερικά μεγάλα θέματα όπως η μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, που έπρεπε να ανοίξουν αλλά δεν είναι ακόμα καθαρό πώς θα εξελιχθούν. Η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης έγινε με θετικά και αρνητικά, αλλά θα είχαμε μόνο αρνητικά αν πρωθυπουργός ήταν ακόμα εκείνος που έβλεπε τα νηπιαγωγεία να έχουν καταληφθεί από αλλοδαπούς, και που τα στελέχη του ήθελαν να γίνει κόλαση η ζωή των μεταναστών.

Στους τομείς που επηρεάζονται από μνημονιακούς περιορισμούς, τα περιθώρια είναι ίσως μηδαμινά, ωστόσο κατά τη γνώμη μου η σημερινή κυβέρνηση κινήθηκε με γνώμονα το συμφέρον των οικονομικά ασθενέστερων και την προάσπιση του δημόσιου τομέα, και ακριβώς αυτή η στάση τοποθετεί τον ΣΥΡΙΖΑ σταθερά στην Αριστερά, κι ας αναγκάζεται να εφαρμόσει μέτρα που μόνο αριστερά δεν είναι (Βέβαια, αφού ο ΣΥΡΙΖΑ είναι το πρώτο κόμμα της κομμουνιστογενούς αριστεράς που κέρδισε ποτέ βουλευτικές εκλογές στη Δυτική Ευρώπη, δεν υπάρχει και κανένα προηγούμενο, για να δούμε πώς πορεύονται χωρίς συμβιβασμούς οι καλές και άσπιλες αριστερές κυβερνήσεις).

Στο πεδίο της οικονομίας τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Δεν θα παινέψω την κυβέρνηση για τα πρωτογενή πλεονάσματα που παρουσιάζει, αφού μπορεί κανείς να προβάλει την ένσταση ότι υπάρχουν καθυστερούμενες οφειλές του δημοσίου (χώρια την πιο ουσιαστική ένσταση, ότι το πλεόνασμα προέρχεται από την αφαίμαξη των λαϊκών μαζών). [*Προσθήκη: μου λένε ότι η πρώτη ένσταση δεν ισχύει, διότι οι καθυστερούμενες πληρωμές έχουν ήδη καταλογιστεί όταν έγιναν οι δαπάνες].

Πάντως, διαβάζω ότι η ανεργία έχει υποχωρήσει κατά τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες στο διάστημα της διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ (από 26,6% σε 22,6%), κάτι που, αν ισχύει, δεν ξέρω ποια άλλη ερμηνεία επιδέχεται.

Ωστόσο, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα διεθνώς, και στην Ευρώπη ακόμα περισσότερο, αφού ο συνδυασμός οικονομικής και προσφυγικής κρίσης είναι βούτυρο στο ψωμί της ξενοφοβικής δεξιάς. Δεν είμαι και πολύ αισιόδοξος, αν και τουλάχιστον (ασθενική ηλιαχτίδα μέσα στη μαυρίλα) φαίνεται να συντελείται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο μια απαγκίστρωση των σοσιαλιστικών κομμάτων από τα κεντροδεξιά και η προοπτική της οικοδόμησης ενός προοδευτικού πόλου από αριστερούς, πράσινους και σοσιαλιστές, κάτι στο οποίο η συμβολή του ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε ως τώρα καθοριστική. Όπως καθοριστική ήταν και η συμβολή της επιβίωσης του ΣΥΡΙΖΑ στο να κερδίσουν οι προοδευτικές δυνάμεις τις εκλογές στην Πορτογαλία και να σχηματίσουν κυβέρνηση -με την ανοχή του Κ.Κ. το οποίο εκεί έχει διαφορετική στάση επειδή επηρεάζεται από το βροχερό κλίμα.

Βέβαια, αυτός ο απολογισμός μπορεί να μην καλύπτει όσους προσέγγισαν τον ΣΥΡΙΖΑ μετά τις εκλογές του 2012 και ίσως είχαν αυξημένες προσδοκίες -και δεν έχω αμφιβολία ότι στις εκλογές που θα γίνουν, όποτε γίνουν, οι πολίτες θα τιμωρήσουν με την ψήφο τους τα κόμματα που ήταν στην κυβέρνηση, αυτό είναι αναμενόμενο. Από την άλλη, όσοι από εμάς ανήκαμε στο 10,93% ή στο 1,35% δεν έχουμε νομίζω να σκεφτούμε και πολλά, εδώ είναι το σπίτι μας -ή εδώ, ή δίπλα. Αυτή είναι η Αριστερά που μας έλαχε, όπως είχε πει ο Ελεφάντης, με αυτήν πορευόμαστε. Και ταυτόχρονα πολύ διασκεδάζουμε βλέποντας τους αφρούς που βγάζουν, έχοντας πάθει στερητικό σύνδρομο, εκείνοι που είχαν πιστέψει πως έχουν κληρονομικό δικαίωμα πάνω στην κυβερνητική εξουσία.

Η πρόσληψη του ρεμπέτικου από την αριστερή διανόηση 1946-1990 (Συνεργασία από Spatholouro)

Το ιστολόγιο φιλοξενεί σήμερα μια συνεργασία του φίλου μας του Spatholouro, με το πολύ ενδιαφέρον θέμα «Ρεμπέτικο και αριστερά» ή, για να δώσω τον ακριβή τίτλο, «Η πρόσληψη του ρεμπέτικου από την αριστερή διανόηση 1946-1990″.

Όπως σημειώνει ο ίδιος, πρόκειται για «Ομιλία που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2015 στο πλαίσιο του Κύκλου Ανοικτών Μαθημάτων Ιστορίας και Φιλοσοφίας στο Κοινωνικό-Πολιτιστικό Κέντρο Βύρωνα «Η Λαμπηδόνα» (συντονιστής: Κώστας Στεργιόπουλος). Ίσως δεν παρέλκει να σημειωθεί ότι ο ομιλητής εντρέπεται τις τέτοιες δημόσιες εμφανίσεις και δεν κάνει ποτέ. Ας όψεται ο εξαίρετος Κ. Στεργιόπουλος που με συγκίνησε τόσο με τη δουλειά που κάνει εκεί, ώστε να αφήσω προς στιγμήν το underground».

Είναι ένα από τα μεγαλύτερα σε έκταση άρθρα που έχω δημοσιεύσει στο ιστολόγιο -σκέφτηκα προς στιγμή να το βάλω σε δύο συνέχειες, αλλά κάτι τέτοιο δεν βολεύει για τα σχόλια. Οπότε, μονοκοπανιά. Κυριακή είναι, υπάρχει ελπίζω περισσότερη άνεση.

Μια και το άρθρο είναι ήδη πολύ μεγάλο, εγώ δεν θα πω τίποτα. Ο λόγος στο spatholouro.

Η πρόσληψη του ρεμπέτικου από την αριστερή διανόηση (1946-1990)

Το ιστορικό που ακολουθεί επιχειρεί να αναδείξει τη διακύμανση του αριστερού λόγου για το ρεμπέτικο τραγούδι,για τη χρονική περίοδο 1946-1990. Το 1946 επιλέχθηκε ως αφετηρία, γιατί τότε είναι, όσο γνωρίζουμε, που γίνονται οι πρώτες αριστερές νύξεις για το ρεμπέτικο, ενώ το 1990 είναι ο «τερματικός» σταθμός μας, καθώς σφραγίζεται με τις απόψεις ενός εμβληματικού αριστερού μουσουργού και διανοητή, του Αλέκου Ξένου.

Πρώτη περίοδος (1946-1967)

Για αναλυτικούς, αλλά και πραγματολογικούς λόγους, διακρίνουμε τρεις «υποπεριόδους»:

• 1946-1949: οριοθετείται από το εμφυλιοπολεμικό κλίμα και τη διάλεξη Χατζιδάκι,
• 1950-1959: συμπίπτει με το μετεμφυλιακό κλίμα,
• 1960-1967: εδώ τον τόνο δίνει το εγχείρημα Θεοδωράκη με τον Επιτάφιο.

 

α) 1946-1949

Οι πρώτες νύξεις περί ρεμπέτικου αφορούν τη χασισική του συνιστώσα. Πρόκειται για άρθρα καταγγελίας των κινδύνων διαφθοράς που απειλούν τη νεολαία της εποχής, καθώς η Αθήνα τότε φέρεται να βρίθει από χασισοποτεία, πορνεία, ύποπτα μπαρ κλπ. Ο Γραμματέας της ΕΠΟΝ Θ. Λιακόπουλος (Ελεύθερη Ελλάδα, 10-1-1946) μέμφεται την ελεύθερη κυκλοφορία τραγουδιών, όπως το «Όταν καπνίζει ο λουλάς», ενώ στην ίδια κατεύθυνση κινείται και ο Χρ. Πασ. (Νέα Γενιά,  τχ. 67, Μάρτ. 1946), καταγγέλλοντας ότι σε τέτοιους χώρους δημιουργούνται και τα «κουτσαβάκικα τραγούδια (Όταν καπνίζει ο λουλάς κ.ά)». Στο άρθρο αυτό γίνεται λόγος και για τη σχετική δράση της ΕΠΟΝ επί Κατοχής,  που εκτεινόταν από την έκδοση σχετικών «διαταγών» να κλείσουν τα διάφορα πορνεία, τεκέδες και λέσχες, έως και την καταστροφή των ανυπάκουων κέντρων. Εθεωρείτο ότι οι τοξικομανείς δημιουργούνται  στο πλαίσιο των «γνωστών σατανικών σχεδίων για την εξόντωση του λαού», ενώ κατονομάζονται οι ύμνοι του χασίς «Όταν καπνίζει ο λουλάς» και το «Πρωί πρωί με τη δροσούλα» που έχουν κατακλύσει ταβέρνες, κέντρα, δρόμους και πλατείες… Ως προς τα ραδιοφωνικά ακροάματα, ο Μ. Βάρβογλης (Ριζοσπάστης, 7-7-1946) φιλοξενεί επιστολή διαμαρτυρίας εναντίον των μοιρολογιών, των αμανέδων, των ταγκο- σουινκοτράγουδων και λοιπών «μπεκροσέρτικων», για να εισηγηθεί λογοκρισία σε στίχους που «είναι ζήτημα αν θα τ’ άκουγε κανείς σε υπόγειους παραδείσους ή σε δυσώνυμους οίκους!». Η πρώτη παρεμπίπτουσα αναφορά του Φ. Ανωγειανάκη (Ριζοσπάστης, 15-8-1946) στα «σύγχρονα λαϊκά τραγούδια» θα τα θεωρήσει ως συνέχεια των δημοτικών, από τα οποία όμως λείπει ο δημιουργικός όρος της ομαδικότητας και κοινής ψυχικής ζωής. Είναι πάντως μια «ζωντανή πραγματικότητα» άξια μελέτης.