Αλέξης Πάρνης (1924-10.3.2023)

Ο μεγάλος συγγραφέας Αλέξης Πάρνης έφυγε από τη ζωή στα 99 του χρόνια. Είχα την τύχη και την τιμή να τον γνωρίσω, οπότε θέλω να του αφιερώσω το σημερινό άρθρο σαν μνημόσυνο. Θα αναφέρω και κάποια πράγματα που είχε διηγηθεί ο ίδιος κατά καιρούς.

Πριν προχωρήσω, να ενημερώσω πως η κηδεία του γίνεται σήμερα στις 3μμ στο νεκροταφείο των Γλυκών Νερών -δυστυχώς εγώ δεν βρίσκομαι στην Ελλάδα ώστε να πάω.

Το πραγματικό του όνομα ήταν Σωτήρης Λεωνιδάκης, γεννήθηκε το 1924 στον Πειραιά, και από νέος έγραφε και συμμετείχε στην πνευματική κίνηση. Στο περιοδικο Αργώ το 1943 δημοσιεύει ποιήματα (βλ. παρακάτω) αλλά και δοκίμια.

Ο πατέρας του είχε ένα μικρό υφαντουργείο και στην κατοχή έκρυψαν την οικογένεια του Εβραίου συνεταίρου του, πράγμα που έγινε αιτία να συνδεθεί ο νεαρός Σωτήρης με το ΕΑΜ και με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ. Συμμετείχε, ως καπετάν Αλέξης, διοικητής λόχου, στην τελευταία μάχη με τους Γερμανούς, στα περιβόλια του Ροσινιόλ τον Σεπτέμβρη του 1944.

Στα Δεκεμβριανά πληγώθηκε στο γόνατο από θραύσμα χειροβομβίδας έξω από το φαρμακείο του Μπακάκου στην Ομόνοια. Μεταφέρθηκε στο Ρουμπίκ της Αλβανίας, όπου το τραύμα του είχε χειροτερέψει και, για να μην πεθάνει από τη μόλυνση, οι γιατροί είχαν αποφασίσει να του κόψουν το πόδι. Όπως έλεγε ο ίδιος, μια νοσοκόμα έβαλε τις φωνές: «Θα αφήσετε ανάπηρο το παλικάρι; Καλύτερα να πεθάνει» και τους παρακάλεσε να περιμένουν έναν Ιταλό γιατρό, αιχμάλωτο, που θα ερχόταν σε μερικές μέρες -έτσι έγινε, κι η θεραπεία του Ιταλού απέτρεψε τον ακρωτηριασμό.

Περιοδικό Αργώ, 10-11/1943Μετά την Αλβανία πέρασε ένα διάστημα στο Μπούλκες της Βοϊβοντίνας, όπως κι άλλοι καταδιωκόμενοι ελασίτες. Εκεί άρχισε να γράφει για το θέατρο (ένα έργο τη βδομάδα, έχει πει σε μια συνέντευξη) για τις ανάγκες των Ελλήνων του Μπούλκες. Τελικά γύρισε στην Ελλάδα το 1948 και συμμετείχε στην τελική φάση του εμφυλίου πολέμου ως υπολοχαγός-πολεμικός ανταποκριτής και μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Προς τη Νίκη, που εξέδιδε ο ΔΣΕ. (Τότε αρχίζει να υπογράφει ως Αλέξης Πάρνης).

Advertisement

Μαντώ Μαυρογένη, όχι Μαυρογένους (για το βιβλίο του Παν. Κουσαθανά)

Πέρασαν τα 200 χρόνια, συνεχίζουν όμως να εκδίδονται βιβλία σχετικά με το Εικοσιένα, κι ένα τέτοιο θα σας παρουσιάσω εδώ, το «Δεν έκαμα άλλο ειμή το χρέος μου. Μαντώ Μαυρογένη 1821-2021» του έξοχου Μυκονιάτη συγγραφέα Παναγιώτη Κουσαθανά, που ένα διήγημά του είχαμε δημοσιεύσει εδώ πριν από πέντε χρόνια.

Μυκονιάτης ο Κουσαθανάς, για τη Μυκονιάτισσα κυρά γράφει, τη «μοσκαναθρεμμένη θυατέρα του Μεγάλου Σπαθάρη της Μολδοβλαχίας Νικολάου Μαυρογένη και της αρχοντοπούλας Ζαχαράτης Χατζη-Μπατή». Όπως θα δείτε, ο Κουσαθανάς χρησιμοποιεί και μυκονιάτικες λέξεις -κι έτσι «θυατέρα» ή «λιάκι» (λιγάκι) αφού ανάμεσα σε φωνήεντα το γ πέφτει στο μυκονιάτικο ιδίωμα.

Δείγμα γραφής από τον πρόλογο (μονοτονίζω):

Στην Τρίτη Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων στην Τροιζήνα στους 1827 χρόνους, η κοκόνα Μαντώ, έξαλλη για το άδικο που την έπνιγε, χειρονομούσε, διαμαρτυρόταν με νεύματα και ανέμιζε μπροστά στα μάτια ολωνών ένα χάρτινο τεκμήριο του μαραζωμένου έρωντά της, το μόνο, μαζί με την τσουρουφλισμένη και ποδοπατημένη της καρδιά, που ‘χε ‘πομείνει από τον άπιστο και επίορκο Δημήτριο Υψηλάντη,

οπού μ’ εφίλειε κι ήλεε ποτές δεν μ’ απαρνιέται.

Μα σαν χαθεί ο έρωντας, που δεν είναι μόνο του σώματος μα και της ψυχής παιχνίδι και βάσανο σαν τον εδικό της, τι να το κάνεις το δίκαιο, που δίκαιο πια δεν είναι, ιδιαίτερα αν τύχαινε να ‘σαι γυναίκα εκείνη την εποχή -«μία μόνον γυνή», μια «μαντινούτα», ας ήταν κι «αντιστράτηγος». Μερικοί μάλιστα, ακόμα και συγγενείς, το σέρναν και πιο μακριά, τη λέγανε «μισότριβη» και «παστρικιά». Όλοι βέβαια συμφωνούν πως όποιος πονά από αγάπη φωνάζει γαϊδουρινά, ο αναμάρτητος λοιπόν ας λιθοβολήσει πρώτος την Ηρωίδα.

Η άσκεφτη αγάπη, η άνευ όρων παραδομένη, όλα τ’ αναποδογυρίζει, όλα τ’ αλλάζει κι άμα αρχίσεις να σκέφτεσαι ότι αγαπάς ή πώς πρέπει ν’ αγαπάς, η αγάπη πέφτει κάτω και ψοφά. Η Μαντώ δεν την άφησε την αγάπη της σαν τον Υψηλάντη να πέσει κάτω, να ψοφήσει. «Χαμάλη κόσμε, σε αγνίζουν οι γυναίκες σου», αναφώνησε ένας εδικός μας στρατιωτικός γιατρός και συγγραφέας. Να περ’μένεις από άνθρωπο αυτό που δεν μπορεί να σου δώσει δεν είναι ξεπεσμός, είν’ ελπίδα χωρίς ελπίδα, πίκρα άσωτη. Τ’ απάνω χέρι στις τέτοιες περίστασες το’χει εκείνος οπού αγαπιέται, οπού αγαπά είναι αδύναμος κι απροστάτευτος, γι’ αυτό το στόμα του γεμίζει μ’ αψιά πικράδα, το μυαλό του σαλεύει, δεν ξέρει τι λέει, τι πράττει…

Λίγες σελίδες πιο κάτω, ένα δισέλιδο σαν αυτοτελές διήγημα, για τη δάφνη του στεφανιού που έβαζαν, κάθε χρόνο, στο άγαλμα της Μαντώς Μαυρογένη:

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 16 – Επίλογος

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Η σημερινή δέκατη έκτη συνέχεια είναι και η τελευταία, ο επίλογος του βιβλίου.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ω γενναία της Ελλάδος
τέκνα, ψυχαί που επέσατε
εις τον αγώνα ανδρείως.

Ανδρέας Κάλβος

Η τελευταία πράξη της τραγωδίας γράφτηκε τέσσερις μήνες αργότερα, στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών, ένα από τα πιο ματοβαμμένα δικαστήρια σκοπιμότητας της εποχής του Εμφυλίου Πολέμου.

Στις 29 Ιουλίου πενηνταέξι αριστεροί της Χίου δικάστηκαν «για συμμετοχή τους στην ανταρσία». Η δίκη κράτησε πολλές μέρες. Τελικά από τους κατηγορούμενους δεκατέσσερις κα-ταδικάστηκαν σε θάνατο. Είναι οι I. Τράτσης, Κ. Ζερβός, Π. Γεωργούλης, Δ. Ψιακής, I. Πλακωτάρης, Κ. Καραμανλής, Μ. Τζιώτης, παπά-Ξενάκης, Λ. Κουκούλης, Π. Ανδριώτης, (όλοι αυτοί δικάστηκαν παμψηφεί), Γ. Τσουκαλάς, Κ. Ξύδας, Μ. Βατάκης, (με ψήφους 4 προς 1) και Μ. Πανέρης, (με ψήφους 3 προς 2).

Καταδικάστηκαν επίσης δώδεκα σε ισόβια και δέκα σε πρόσκαιρα δεσμά. Ανάμεσα σ’ αυτούς κι ο ποιητής Φώτης Αγγουλές. Οι υπόλοιποι είκοσι αθωώθηκαν.

Οι μάρτυρες κατηγορίας προσπάθησαν με τις καταθέσεις τους να δημιουργήσουν την εικόνα ευρύτερης συνωμοσίας, στα πλαίσια της «έξωθεν επιβουλής». Εξετάζοντας όμως τα πραχτικά της δίκης, βλέπουμε τόσο χοντροκομμένες ανακρίβειες, που καταστρέφουν την προσπάθεια αυτή. Για παράδειγμα η συνδιάσκεψη, που έγινε στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1947, και στην οποία αποφασίστηκε η ανασυγκρότηση των οργανώσεων της αριστερός στη Χίο, για ν’ αντιμετωπίσουν την τρομοκρατία, από τους αστυνομικούς βαφτίστηκε «αχτίφ» στο οποίο αποφασίστηκε η ένοπλη «ανταρσία», «κατόπιν εντολής των παρευρεθέντων στο αχτίφ στελεχών του ΚΚΕ, Βασίλη Μπαρτζώτα, Κώστα Θέου και Γιάννη Βασάλου». Οι μάρτυρες κατηγορίας, μολονότι ειδικοί στη δίωξη του κομμουνισμού, αγνοούσαν ότι στα «αχτίφ» γίνεται μόνο ενημέρωση και ανταλλαγή γνωμών, αλλά ποτέ δεν παίρνονται αποφάσεις, που είναι αρμοδιότητα άλλων οργάνων ή σωμάτων του Κόμματος. Και σ’ άλλες τέτοιες λεπτομέρειες οι μάρτυρες είπαν ανακρίβειες. Τον Κανόνη τον βάφτισαν «Γραμματέα Περιοχής Αιγαίου του ΚΚΕ», πόστο που ποτέ δεν είχε. Άλλωστε η έδρα του Γραμματέα Περιοχής ήταν (και εξακολουθεί να είναι) η Μυτιλήνη και το κυριότερο, από τις αρχές του 1947 (και ως το 1974), το Γραφείο Περιοχής Αιγαίου του ΚΚΕ δε λειτουργούσε. Οι Οργανώσεις των νησιών είχαν αποκοπεί και δούλευαν ανεξάρτητα η μια από την άλλη. Όσο για τα πρόσωπα, που όπως κατάθεσαν οι μάρτυρες ήρθαν επί τούτο στη Χίο για να «οργανώσουν την ανταρσία» εξακριβωμένα ποτέ τους δεν πάτησαν το πόδι τους στο νησί. Ο Κώστας Θέος ήταν παράνομος στην Αθήνα, ο Βασίλης Μπαρτζώτας είχε ήδη βγει στο βουνό, στην ηπειρωτική Ελλάδα κι ο Γιάννης Βασάλος ποτέ του δεν έφυγε από τη Μυτιλήνη. Έμεινε και πολέμησε εκεί, πιάστηκε το Μάη του 1948, δικάστηκε και ε- κτελέστηκε το 1949. Ιδιαίτερη προσπάθεια έκαναν με τις κα-ταθέσεις τους οι μάρτυρες κατηγορίας για να ενοχοποιήσουν τον Πέτρο Ανδριώτη. Παρά το αδιαφιλονίκητο γεγονός ότι από το Νοέμβρη ήταν εξόριστος στον Αη Στράτη, εμφανίστηκε σαν πρωταγωνιστής της «ανταρσίας» την οποία καθοδηγούσε με γράμματα, που έστελνε από εκεί. Τέτοια γράμματα δεν παρουσιάστηκαν στη δίκη. Παρ’ όλα αυτά ο Ανδριώτης καταδικάστηκε παμψηφεί σε θάνατο, γιατί ήταν από τους ηγέτες του κινήματος της Μέσης Ανατολής και οι αγγλικές Μυστικές Υπηρεσίες τον είχαν προγράψει. Έτσι γίνονταν τότε οι δίκες που έστειλαν στο θάνατο χιλιάδες ανθρώπους.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 15 – Το τέλος

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Η σημερινή δέκατη πέμπτη συνέχεια είναι η προτελευταία -ουσιαστικά μάλιστα είναι η τελευταία, αφού θα δούμε τον βραχύβιο εμφύλιο πόλεμο στη Χίο και το μοιραίο τέλος της ζωής του Κανόνη και θα απομένει απλώς ο επίλογος του βιβλίου.

Στις 14 του Φλεβάρη 1948 δεκατέσσερις από τους συλληφθέντες εκτοπίζονται στον Αη Στράτη, ενώ οχτώ άλλοι παραπέμπονται στο έκτακτο στρατοδικείο της Αθήνας με την κατηγορία ότι περιέθαλπαν τους «συμμορίτες». Μόνο που οι «συμμορίτες» είναι άφαντοι. Τα αποσπάσματα της Χωροφυλακής, που αλωνίζουν το νησί πάνω σε φορτηγά αυτοκίνητα και τζιπ δε μπορούν να τους εντοπίσουν. Άλλωστε όλοι μαζί δεν ξεπερνούν τους πενήντα.

Έχουν συγκροτηθεί σε δυο ομάδες, του Μιχάλη Βορριά, που κινείται βόρεια της Χίου και του Γιώργου Μαυράκη, που βρίσκεται στο κέντρο του νησιού. Ο Κανόνης, που κρύβεται συνήθως στο Βροντάδο, για να είναι κοντά στο τυπογραφείο, ενώνεται συχνά με την ομάδα του Βορριά, στις εξορμήσεις της στα χωριά ανάμεσα στη Χίο και στα Καρδάμυλα.

Η ομάδα του Μαυράκη στις 29 του Φλεβάρη 1948 μπήκε στη Λαγκάδα, με σκοπό να συγκεντρώσει τους κατοίκους και να τους μιλήσει για τον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού. Οι ένοπλοι περικύκλωσαν το σταθμό της Χωροφυλακής του χωριού και κάλεσαν τους χωροφύλακες να παραδοθούν. Στη συμπλοκή που ακολούθησε σκοτώθηκε ένας χωροφύλακας και οι ένοπλοι αφού πήραν τρόφιμα και άλλα εφόδια κινήθηκαν προς τα Βορειόχωρα.

Οι αρχές σ’ απάντηση της επίθεσης των ανταρτών στη Λαγκάδα έπιασαν πολλούς αριστερούς, που τους εκτόπισαν στον ‘Αη Στράτη. Ταυτόχρονα ο νομάρχης Σβώκος μπαίνει επικεφαλής των «επιχειρήσεων». Θέλει να αποχτήσει και στρατιωτικές περγαμηνές. Με τις δυνάμεις της Χωροφυλακής συνεκστρατεύουν και χιώτες αξιωματικοί του Στρατού, που βρίσκονται με άδεια στη Χίο και δε βρίσκουν καλύτερο τρόπο να περάσουν τις διακοπές τους από το ανθρωποκυνηγητό συμπολιτών τους.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 14 – Επιστροφή στη Χίο

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δέκατη τέταρτη συνέχεια περνάμε στο έκτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, που έχει τίτλο Η τραγωδία και ο θάνατος στη Χίο, στο μοιραίο τέλος της ζωής του Κανόνη. Στην επόμενη συνέχεια θα έχουμε το τέλος και στη μεθεπόμενη και τελευταία τον επίλογο του βιβλίου.

Έξι

Η τραγωδία και ο θάνατος στη Χίο

Μείναμε μόνοι. Σε κάθε γωνιά
ένας τάφος. Σε κάθε τάφο
ένα όνειρο. Σε κάθε όνειρο
ένα κομμάτι απ’ την καρδιά μας.
Την αγαπούμε τούτη τη γης.

Ηλίας Σιμόπουλος

Ο Κανόνης εκτοπίστηκε στην Ικαρία τον Ιούνιο του 1947. Δεν έχει εξακριβωθεί σε ποιο ακριβώς χωριό του ορίστηκε να μείνει. Τότε ακόμα στην Ικαρία βρίσκονταν λίγοι σχετικά αριστεροί εξόριστοι, σκορπισμένοι στα χωριά της, οι οποίοι κυκλοφορούσαν με κάποια σχετική ελευθερία κινήσεων. Μετά τις ομαδικές συλλήψεις όμως σχεδόν δώδεκα χιλιάδων Aθηναίων, που έκανε στις 8 Ιουλίου 1947 ο υπουργός Δημόσιας Τάξης της κυβέρνησης Μαξίμου, Ζέρβας, η Ικαρία γέμισε με εξόριστους, που ο αριθμός τους ξεπερνούσε το συνολικό πληθυσμό του νησιού. Στην αρχή σκορπίστηκαν κι αυτοί στα χωριά, όπου οι ντόπιοι, αριστεροί κι εκείνοι στην πλειοψηφία τους, τους περιβάλλαν με στοργή και αγάπη. Αργότερα οι Αρχές για να αποσπάσουν τη μάζα των εξόριστων, αλλά και των κατοίκων του νησιού, από την επιρροή των «καθοδηγητών», δημιούργησαν «στρατόπεδο πειθαρχημένης διαβίωσης», στο οποίο έκλεισαν τα γνωστότερα σ’ αυτούς στελέχη του ΕΑΜ και του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Από τον Αύγουστο του 1947 άρχισαν συστηματικές αποδράσεις από την Ικαρία πολλών στελεχών, που παρά τον εγκλεισμό τους στο στρατόπεδο, βρίσκαν τρόπο να διαφεύγουν. Έτσι τέλη Αυγούστου δραπέτευσαν από την Ικαρία ο Μήτσος Παρτσαλίδης και άλλα εαμικά στελέχη. Το Σεπτέμβρη δραπέτευσε ο Κανόνης.

Ο Κανόνης έφτασε στη Χίο μαζί με τον Ικαριώτη αγωνιστή Πέτρο Ανδριώτη και σ’ αντίθεση με τους άλλους δραπέτες της Ικαρίας, που αμέσως φεύγαν για την ηπειρωτική Ελλάδα, αυτοί έμειναν στο νησί. Σκοπός της παραμονής του Κανόνη στη Χίο ήταν η αναδιοργάνωση των αριστερών οργανώσεων, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη κρατική και παρακρατική τρομοκρασία. Είχε επίσης εντολή να οργανώσει στη Χίο Κέντρο Διαφυγής για τους κρατούμενους αριστερούς, που δραπέτευαν από την Ικαρία, μια που στο νησί δεν είχαν ακόμα επεκταθεί τα έκτακτα μέτρα, λειτουργούσαν οι οργανώσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος και η απόσταση ανάμεσα στα δυο νησιά είναι μικρή.

Στον ένα χρόνο, που έλειψε από τη Χίο ο Κανόνης, η τρομοκρατία είχε ενταθεί στο νησί. Τα περισσότερα μέλη της ηγεσίας της αριστεράς βρίσκονταν στη φυλακή ή στην εξορία. Η κυκλοφορία των εαμικών εφημερίδων γινόταν όλο και πιο δύσκολα και τα γραφεία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, με τη συνεχή παρουσία στην πόρτα τους «μυστικών» της Ασφάλειας, είχαν γίνει απλησίαστα στους οπαδούς της αριστεράς.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 13 – Οι διώξεις των αριστερών

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη, αλλά σήμερα την επισπεύδω διότι αύριο έχουμε πρώτη του μηνός, άρα το Μηνολόγιο. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δέκατη τρίτη συνέχεια είμαστε στο πέμπτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, Οι διώξεις των αριστερών.

Το Γενάρη του 1946 φτάσαν στο νησί ορισμένοι από τους αντιφασίστες κρατούμενους των άγγλων στη Μέση Ανατολή. Μετά τη λήξη του πολέμου οι άγγλοι άρχισαν από τον Αύγουστο του 1945 να απελευθερώνουν σταδιακά τους έλληνες στρατιωτικούς, που κρατούσαν σε διάφορα στρατόπεδα αιχμαλώτων της Αφρικής. Οι «μεσανατολίτες» αυτοί, διαποπσμένοι με επαναστατικό πνεύμα και με υψηλό το ηθικό τους, φτάνοντας στα νησιά, απ’ όπου είχαν ξεκινήσει πριν τρία και τέσσερα χρόνια, εντάχθηκαν αμέσως στο εαμικό κίνημα. Ήταν μια γερή μετάγγιση αίματος στις οργανώσεις των νησιών.

Στις 17 του Γενάρη, λίγες μέρες μετά την άφιξη στη Χίο μιας ομάδας αντιφασιστών της Μέσης Ανατολής, γινόταν κάποιο γλέντι, στο οποίο οι νεοφερμένοι πρωτοστατούσαν. Μάθαιναν στους φίλους τους τα επαναστατικά τραγούδια, που είχαν γραφτεί και τονιστεί εκεί κάτω και άκουγαν απ’ αυτούς τα αντάρτικα τραγούδια του απελευθερωτικού αγώνα. Όλα αυτά εξόργισαν τις αρχές, που έστειλαν ένα απόσπασμα χωροφυλακής να διαλύσει τους «ταραξίες», πράγμα που έκανε με τη συνηθισμένη βιαιότητα. Επειδή οι νεαροί διαμαρτυρήθηκαν έντονα οι χωροφύλακες άρχισαν να πυροβολούν το πλήθος. Δυο νέοι, ο Γιάννης Πήττας κι ο Μανώλης Μαυράκης έπεσαν νεκροί. Ο τελευταίος, μόλις πριν πέντε μέρες είχε γυρίσει στον τόπο του από τη Μέση Ανατολή. Ήταν οι πρώτοι νεκροί του εμφυλίου πολέμου στη Χίο.

‘ Οπως ήταν φυσικό η πρωτοφανής και εντελώς αδικαιολόγητη αυτή εγκληματική πράξη ξεσήκωσε μεγάλη αναταραχή. Πλήθος πολίτες κινήθηκαν εξαγριωμένοι κατά των χωροφυλάκων, που περίφοβοι και πυροβολώντας στον αέρα καταφύγαν στο σταθμό τους και κλείστηκαν μέσα.

Η κηδεία των παλληκαριών έγινε την άλλη μέρα. Ήταν η μεγαλύτερη κηδεία, που γνώρισε ποτέ η Χίος. Τα φέρετρα των σκοτωμένων, σκεπασμένα με λουλούδια, τα μεταφέραν στους ώμους τους φίλοι και συναγωνιστές τους. Χορωδία έψαλλε το «πένθιμο εμβατήριο» και ο Δεσπότης Ιωακείμ με πλήθος παπάδες και διάκους ιερουργούσαν. Η πομπή διάσχισε την πόλη από την παραλία ως το νεκροταφείο του Αη Γιάννη, έξω απ’ αυτήν. Τα μαγαζιά έκλεισαν την ώρα της κηδείας και με απαίτηση του ΕΑΜ η χωροφυλακή έμεινε όλη τη μέρα κλεισμένη στους καταυλισμούς της. Λίγο πριν το νεκροταφείο η πομπή σταμάτησε, γιατί το φέρετρο με το νεκρό του Μαυράκη θα μεταφερόταν για να ταφεί στο χωριό του σκοτωμένου. Τότε ακριβώς ο Δεσπότης έβγαλε εμπνευσμένο λόγο για την εθνική συμφιλίωση και την ανάγκη να αποτραπεί ο εμφύλιος πόλεμος στο νησί. Παρά την απουσία των οργάνων της τάξεως ή ίσως και χάρη σ’ αυτή, σ’ όλη τη διάρκεια της κηδείας και μετά, κατά την αποχώρηση του πλήθους, δε σημειώθηκε το παραμικρό.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 12 – Στη Χίο

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δωδέκατη συνέχεια περνάμε στο πέμπτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, Οι διώξεις των αριστερών.

Οι συλλήψεις άρχισαν στα μέσα Μαΐου του 1945. Από τους πρώτους που πιάστηκαν, ήταν ο γραμματέας του Συμ-βουλίου Περιοχής Αιγαίου της ΕΠΟΝ, Θάνος. Ήταν ένα λεπτοκαμωμένο, ξανθό παλληκάρι από την Κατερίνη, σοβαρό και λιγομίλητο για την ηλικία του. Το πραγματικό του όνομα ήταν Γιώργος Δάμπασης. Οι μπουραντάδες βασάνισαν απάνθρωπα το Θάνο, σε σημείο που τρελλάθηκε. Ύστερ’ απ’ αυτό τον άφησαν ελεύθερο. Ήταν μια καλά υπολογισμένη ενέργεια, που αποσκοπούσε στην τρομοκράτηση του πληθυσμού και ιδιαίτερα των νέων. Η προβολή των αποτελεσμάτων, που είχε η μεταχείριση από μέρους τους ενός νέου παλληκαριού, που πριν τη σύλληψή του ήταν απόλυτα γερό, πίστευαν πως θα τρόμαζε και τον πιο θαρραλέο. Επιλέξανε το Θάνο σαν θύμα – πειραματόζωο, γιατί ήταν ξένος, χωρίς συγγενείς στο νησί, που ενδεχόμενα θα δημιουργούσαν ανεπιθύμητες αντιδράσεις. Τον Θάνο τον περιθάλψανε οι συναγωνιστές του της ΕΠΟΝ, που ειδοποιήσανε και τον πατέρα του, γιατρό στη Θεσσαλονίκη κι ήρθε και τον πήρε. Ένα μήνα αργότερα μαθεύτηκε πως ο Θάνος αυτοκτόνησε. Ήταν εικοσιπέντε χρονών.

Στις 7 Ιουνίου 1945 η Εθνοφυλακή πήγε να πιάσει τον Κανόνη στο σπίτι του, γιατί έλειπε με αναρρωτική άδεια από την Τράπεζα. Δεν τον βρήκανε. Την προηγούμενη είχαν πιάσει πολλούς εαμίτες, ανάμεσά τους και τον Σαραντάκο. Ο Κανόνης έστειλε μήνυμα στο γιο του φίλου του να πάει να τον βρει σ’ ένα σπίτι στις Καμάρες, στο συνοικισμό της πόλης πάνω από τη Λαγγάδα. Εκεί του’πε να ειδοποιήσει ορισμένα πρόσωπα, γιατί ο ίδιος θα κρυβόταν για να μη πιαστεί. Από τότε η Εθνοφυλακή έχασε τα ίχνη του.

Την απόφαση να μη σταθεί να τον πιάσουν, ο Κανόνης την πήρε γιατί η απογύμνωση των εαμικών οργανώσεων από τόσα στελέχη, που είχαν συλληφθεί μέσα σε λίγες μέρες, έκανε απαραίτητη την παρουσία του, έστω και στην παρανομία.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 11 – Ο Δεκέμβρης και μετά

 

Εδώ και κάμποσο άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή ενδέκατη είμαστε στο τέταρτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, στην Απελευθέρωση. Στο τέλος παραθέτω πρόσθετο υλικό.

Η κρίση, που ξέσπασε στις 2 Δεκεμβρίου 1944 με την παραίτηση των εαμιτών υπουργών και η αιματηρή αντιμετώπιση της διαδήλωσης του λαού της Αθήνας στις 3, που σήμανε την αρχή των δεκεμβριανών συγκρούσεων στην πρωτεύουσα, προκάλεσαν μεγάλη αναταραχή στη Μυτιλήνη. Έγιναν τεράστιες διαδηλώσεις, με αίτημα να φύγουν οι ιερολοχίτες και η Ναυτική Διοίκηση και ειδικότερα ο διοικητής της Μίλτων Ιατρίδης, ο άλλοτε κυβερνήτης του υποβρύχιου «Παπανικολής», που καθοδηγούσε την αντιεαμική εκστρατεία στο νησί.

Τελικά οι ιερολοχίτες περιορίστηκαν στον καταυλισμό τους, ενώ οι ναύτες επιβιβάστηκαν στον «Αετό». Παρ’ όλα αυτά ο Ιατρίδης, οι παράγοντες της Δεξιάς στο νησί και οι Άγγλοι πράκτορες βυσσοδομούσαν πώς ν’ ανατρέψουν τη λαϊκή εξουσία στη Λέσβο.

Παραμονές Χριστουγέννων του 1944 κι ενώ στην Αθήνα μαίνονταν οι μάχες ανάμεσα στους Άγγλους και στον ΕΛΑΣ, φάνηκαν απροειδοποίητα έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης τέσσερα μεγάλα οπλιταγωγά και πέντε πολεμικά. Μαζί τους ενώθηκε και το αντιτορπιλικό «Αετός», που βγήκε ξημερώματα από το λιμάνι. Κατά τις εννιά το πρωί ένα μικρό σκάφος γεμάτο με Ινδούς στρατιώτες μπήκε στο λιμάνι και προσπάθησε να πλευρίσει μπροστά στο κτίριο της Ναυτικής Διοίκησης. Ο κόσμος, που είχε κατέβει στην αγορά για τα χριστουγεννιάτικα ψώνια, αντέδρασε αμέσως και αποφασιστικά. Συγκεντρώθηκε μεγάλο πλήθος στην προκυμαία και με τα χέρια απώθησε το σκάφος.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 10 – Η απελευθέρωση

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δέκατη περνάμε στο τέταρτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, στην Απελευθέρωση. Επειδή το κεφάλαιο είναι σχετικά μεγάλο και επειδή έχω να παρουσιάσω, στο δεύτερο μέρος, και κάποιο πρόσθετο υλικό, το χώρισα σε δύο μέρη.

H Απελευθέρωση και μετά

Έφτασαν
ντυμένοι «φίλοι»
αμέτρητες φορές οι εχθροί μου
τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας
και τα δώρα τους άλλα δεν ήτανε
παρά μόνο σίδερο και φωτιά.

Οδυσσέας Ελύτης

Η απελευθέρωση της Λέσβου έγινε, όπως και η υποδούλωσή της, αναίμακτα. Το ΕΑΜ επιβλήθηκε παντού, έχοντας την αμέριστη κι ολόψυχη υποστήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού.

Ο λαός της Λέσβου στα τρία χρόνια και τέσσερις μήνες της Κατοχής, μεταμορφώθηκε. Τα μεγάλα βάσανα που πέρασε τον συνειδητοποίησαν σε μεγάλο βαθμό. Έμαθε να ξεχωρίζει τους φίλους από τους εχθρούς του. Εμφανίστηκε και στη Λέσβο, όπως και στην άλλη Ελλάδα, ο τύπος του νέου ;Eλληνα: ο εαμικός πολίτης. Αισιόδοξος, γεμάτος αυτοπεποίθηση και αξιοπρέπεια, είχε στελεχώσει τις οργανώσεις της Αντίστασης, είχε στρατευτεί στον ΕΛΑΣ, ασκούσε την εξουσία μέσ’ από τις επιτροπές αυτοδιοίκησης, τα λαϊκά δικαστήρια και τις συνελεύσεις.

Στο νησί επικρατούσε υποδειγματική τάξη. Η λαϊκή εξουσία δεν περιορίστηκε μονάχα σε αστυνομικά καθήκοντα. Η Επιτροπή Επισιτισμού είχε εξελιχθεί σε πραγματικό όργανο αυτής της εξουσίας. Καθόρισε σαν ανταλλακτικό μέσο το λάδι στην προπολεμική τιμή των 36 δραχμών την οκά και με βάση αυτή την ισοτιμία καθόρισε τις τιμές για τα άλλα είδη. Οι τιμές αυτές μείναν σταθερές σ’ όλη τη διάρκεια της εξουσίας του ΕΑΜ, που στη Λέσβο παρατάθηκε και μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Έτσι το ψωμί πουλιόταν στη Μυτιλήνη 5,50 δραχμές την οκά, όταν στην Αθήνα είχε περάσει τις 30. Ακόμα και η τιμή της κιλοβατώρας πληρωνόταν στην Ηλεκτρική Εταιρεία Μυτιλήνης με κοστολόγιο, που υπολογιζόταν με βάση την παραπάνω ισοτιμία του λαδιού, προς 4,30 δραχμές.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 9 – Στην Ελεύθερη Λέσβο

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή ένατη συνέχεια βρισκόμαστε στο τρίτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, στην Κατοχή, με τον Κανόνη να περνάει στο απελευθερωμένο κομμάτι του νησιού.

Στο κείμενο παρεμβάλλεται ένα αφηγημα του συγγραφέα Προκόπη Πανταζή που περιγράφει το μοίρασμα ενός τσιφλικιού στους ακτήμονες. Στο αφήγημα αυτό υπάρχουν λέξεις ιδιωματικές, που δεν προλαβαίνω να τις αναζητήσω, ενώ έχω και μερικές πραγματολογικές απορίες π.χ. για τα ‘αντιαεροπορικά’ που χρησιμοποιούνταν στο πότισμα. Κάθε βοήθεια καλοδεχούμενη.

Τον Ιούνιο του 1944, ο Κανόνης ένοιωσε τα πρώτα συμπτώματα της φυματίωσης. Μια ακτινογραφία επιβεβαίωσε τους φόβους του. Ζήτησε από την Τράπεζα δίμηνη αναρρωτική άδεια και από την Οργάνωση να τον στείλει στο βουνό. Τουλάχιστον εκεί θάταν πιο καλά, παρά κλεισμένος μέσα στην πόλη και κυκλοφορώντας κρυφά. Να βγει στο βουνό ζήτησε κι ο Σαραντάκος, που πήρε από την Τράπεζα τις κανονικές άδειες των τριών τελευταίων χρόνων που δεν τις είχε χρησιμοποιήσει. Έτσι μια νύχτα στις αρχές Ιουλίου οι δυο φίλοι έφυγαν κρυφά από τη Μυτιλήνη και πήγαν στην Αγιά Παρασκευή, κωμόπολη στο κέντρο του νησιού, όπου είχε εγκατασταθεί το αρχηγείο του ΕLΑΣ.

Ο Κανόνης στα δυο χρόνια που πέρασαν από τότε που εντάχθηκε στην Αντίσταση είχε εξελιχθεί σε στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Έτσι φτάνοντας στην Αγία Παρασκευή ανέλαβε την καθοδήγηση των κομματικών οργανώσεων που είχαν στηθεί σ’ ολόκληρη την επαρχία Μηθύμνης, δηλαδή στο δυτικό τμήμα του νησιού. Ο Κανόνης ανάλαβε το πόστο αυτό σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή. Λίγες βδομάδες πιο μπροστά οι αγρότες του πλούσιου κάμπου της Καλλονής συγκρότησαν διαδήλωση στην πλατεία της κωμόπολης, διαμαρτυρόμενοι για την απόπειρα να γίνει από τις κατοχικές αρχές αναγκαστική συγκέντρωση της σοδιάς. Η χωροφυλακή, που είχε ενισχυθεί την προηγούμενη με απόσπασμα, που έφτασε εκεί από τη Μυτιλήνη, με επικεφαλής το μοίραρχο Γεωργόπουλο, πυροβόλησε τον κόσμο στο ψαχνό, σκότωσε έναν και τραυμάτισε αρκετούς διαδηλωτές. Ο μητροπολίτης Διονύσιος διαμαρτυρήθηκε γι ’ αυτό το έγκλημα στο σταθμάρχη Καλλονής και την άλλη μέρα το απόσπασμα της Χωροφυλακής γύρισε στη Μυτιλήνη.

Λίγες μέρες αργότερα με απόφαση της Οργάνωσης του ΕΑΜ αφοπλίστηκαν από τον ΕΑΑΣ οι χωροφύλακες σ’ όλα τα χωριά του νησιού, εκτός από το Μόλυβο, το Πλωμάρι και το Σίγρι, όπου υπήρχαν γερμανικά φυλάκια. Την τήρηση της τάξης σ’ ολόκληρη την ύπαιθρο ανέλαβε η Εθνική Πολιτοφυλακή. Άλλοι χωροφύλακες μείναν στα χωριά όπου υπηρετούσαν, ιδιωτεύοντας, άλλοι, που είχαν προηγούμενα με τον πληθυσμό, πήγανε στη Μυτιλήνη και μερικοί κατατάχτηκαν στον ΕΛΑΣ. Ο μοίραρχος Γεωργόπουλος πιάστηκε τον Ιούλιο, πέρασε από ανταρτοδικείο και εκτελέστηκε.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 8 – Η συμμετοχή στην Αντίσταση

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή όγδοη συνέχεια περναμε στο τρίτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, και ξαναβρίσκουμε τον Κανόνη και τη συμμετοχή του στην Αντίσταση.

Τιμή σ’ εκείνους, όσοι στην ζωή των
όρισαν να φυλάττουν Θερμοπύλες
Κωνσταντίνος Καβάφης

Ο Χαράλαμπος ο Κανόνης οργανώθηκε στο ΕΑΜ μαζí με το Νίκο το Σαραντάκο, αμέσως μόλις σχηματίστηκαν εαμικές οργανώσεις στο νησί. Από το Δεκέμβρη του 1941 οι δυο φίλοι είχαν προσχωρήσει στο ανασυγκροτημένο Κομμουνιστικό Κόμμα. Τους είχε στρατολογήσει ένας άλλος τραπεζικός υπάλληλος, ο Μήτσος Χαραλαμπίδης της Εθνικής.

Ο Κανόνης, που σα γεωπόνος της Αγροτικής Τράπεζας, γύριζε συνεχώς στο χωριό, βοήθησε πολύ στο στήσιμο εαμικών οργανώσεων στην ύπαιθρο. Ταυτόχρονα μεσολαβούσε για την αποστολή τροφίμων από τα χωριά κατευθείαν στους κα-ταναλωτικούς συνεταιρισμούς, που είχαν δημιουργηθεί στη Μυτιλήνη, χωρίς τη μεσολάβηση των μαυραγοριτών. Για τις μετακινήσεις του χρησιμοποιούσε ποδήλατο, για την κυκλοφορία του οποίου η διεύθυνση της Τράπεζας είχε βγάλει ειδική άδεια από τις γερμανικές αρχές.

Τα βράδια μαζεύονταν όπως και πριν στου Σαραντάκου για κουβέντα, αλλά και για ν’ ακούσουν τις ειδήσεις από ένα παράνομο ραδιόφωνο, που είχε φτιάσει μόνος του ο πολυμήχανος φίλος του. Οι Γερμανοί μπαίνοντας στη Μυτιλήνη κατασχέσανε όλα τα ραδιόφωνα του νησιού. Βρήκαν το μέτρο αυτό πιο λυσιτελές από το σφράγισμα που είχαν επιβάλλει στους δέκτες των αθηναίων και σαλονικιών. Ελάχιστα ραδιόφωνα αφέθηκαν σε ορισμένα καφενεία καθώς και σε σπίτια γερμανοφίλων, που φιλοξενούσαν Γερμανούς αξιωματικούς.

Ο Σαραντάκος δεν τo ‘βαλε κάτω. Στη σοφίτα του σπιτιού του είχε εγκαταστήσει, από τότε που παντρεύτηκε, πλήρες εργαστήριο πολλαπλών δραστηριοτήτων. Ήταν ικανότατος, αν και αυτοδίδακτος, ηλεκτρονικός και το να φτιάσει δέκτη βραχέων ήταν γι’ αυτόν παιχνιδάκι. Το παράνομο ραδιόφωνο μονταρίστηκε κάτω από ένα ξύλινο σκαμνί, που ο Κανόνης το ονόμασε «ο τρίπους της Πυθίας» και έτσι οι δυο φίλοι άκουγαν κάθε βράδυ τα δελτία ειδήσεων του Λονδίνου, της Μόσχας και του Καΐρου.

Από το φθινόπωρο του 1942 ως την άνοιξη του 1943 η Οργάνωση εδραιώθηκε για καλά στη Λέσβο. Σ’ αυτή την περίοδο οργανώθηκαν οι πιο ζωντανοί Mυτιληνιοί, αυτοί που στα επόμενα χρόνια άπλωσαν το ΕΑΜ σ’ όλο το νησί και τούδωσαν τον καθολικό και παλλαϊκό χαρακτήρα του.

Ιδιαίτερα ισχυρή ήταν η παρουσία των διανοουμένων στο ΕΑΜ. Αυτό είχε σαν άμεση συνέπεια την πνευματική άνθιση σ’ όλους τους τομείς της Τέχνης . Ανασυγκροτήθηκε ο παλιός Φιλοτεχνικός Όμιλος Μυτιλήνης, ο ιστορικός ΦΟΜ, που τώρα τον καθοδηγούσαν στελέχη του ΕΑΜ, όπως ο Παναγιώτης Βουλαλάς και της ΕΠΟΝ, όπως ο Κώστας Βουδούρης, ο Γιώργος ο Χατζηπαυλής, ο Αργυρής ο Αραβανόπουλος, ο Αρίστος ο Πολυχρονιάδης, ο Θανάσης ο Πολυχρονιάδης και άλλοι νεολαίοι και πολύ σύντομα η Μυτιλήνη γνώρισε θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, εκθέσεις και διαλέξεις υψηλής ποιότητας. Πολύ βοήθησε στο θεατρικό τμήμα του ΦΟΜ ο αρχαιολόγος και σκηνοθέτης Στρατής Παρασκευαΐδης. Με την καθοδήγηση του εαμίτη καθηγητή του Γυμνασίου Μίλτη Παρασκευαΐδη και παιδιών της μαθητικής ΕΠΟΝ, εκδόθηκε από τους μαθητές των τελευταίων τάξεων του Γυμνασίου περιοδικό στην αρχή χειρόγραφο, όπως η παλιά εκείνη «Νιότη» με τίτλο «Μαθητικές Σελίδες», αργότερα όμως έντυπο με τίτλο «Λεσβιακά Γράμματα», που κάτω από τη μύτη της γερμανικής λογοκρισίας περνούσε τις ιδέες της Αντίστασης σε πλατιά στρώματα της λεσβιακής κοινωνίας και ιδίως των νέων.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 7 – To EAM και η εκκλησία

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή έβδομη συνέχεια, παντοτε στο δεύτερο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, εξετάζεται η Εαμική αντίσταση στη Μυτιλήνη.

To EAM, μόλο που είχε ιδρυθεί στα τέλη του Σεπτέμβρη παρέμενε ακόμα άγνωστο στο νησί. Κι όμως οι προ-εαμικές αυτές οργανώσεις δράσανε από την αρχή μέσα στο πνεύμα του κι ακολούθησαν χωρίς να το ξέρουν τις γενικές κατευθύνσεις του, επιζητώντας την ενότητα όλων των ελλήνων στον απελευθερωτικόν αγώνα και προσπαθώντας να βοηθήσουν το λαό να αντιμετωπίσει την πείνα, που θέριεψε μέσα στο χειμώνα.

Την άνοιξη του 1942 πραγματοποιήθηκε επαφή με το ΕΑΜ της Αθήνας και η «Εθνική ’ Οργάνωση Λέσβου» ενσωματώθηκε σ’ αυτό. Δημιουργήθηκε Νομαρχιακή Επιτροπή Λέσβου του ΕΑΜ με γραμματέα τον καθηγητή της Χημείας Απόστολο Αποστόλου, τον γνωστό «Δάσκαλο», πρόσωπο πολύ αγαπητό σε πλατιά στρώματα της λεσβιακής κοινωνίας. Πολύ γρήγορα οι εαμικές οργανώσεις εξαπλώθηκαν σ’ όλο το νησί, ενώ παράλληλα δημιουργήθηκαν οργανώσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος, στην αρχή πυρήνες κι αργότερα αχτίδες (ο όρος ΚΟΒ καθιερώθηκε το καλοκαίρι του 1944). Οι κομμουνιστές ήταν οι πιο ζωντανοί και δραστήριοι εαμίτες από την πρώτη στιγμή.

Αργότερα οργανώσεις δημιούργησαν και άλλα δύο κόμματα από τα μετέχοντα στο ΕΑΜ, δηλαδή το Σοσιαλιστικό Κόμμα, με γραμματέα της Νομαρχιακής Επιτροπής του το Θείελπη Λεφκία και το Αγροτικό Κόμμα, με τους Παναγιώτη Κεμερλή, Χρήστο Καλδή και άλλους.

Το καλοκαίρι του 1943 δημιουργήθηκαν στη Λέσβο οι πρώτες οργανώσεις της ΕΠΟΝ, με γραμματέα τον πολιτικό μηχανικό Νίκο Ανδρέου. Πολύ γρήγορα η καινούρια αυτή οργάνωση κατάχτησε τη νεολαία του νησιού, που μαζικά έμπαινε στις γραμμές της. Το Νοέμβρη ιδρύθηκε η πρώτη ομάδα της μαθητικής ΕΠΟΝ από μαθητές των τελευταίων τάξεων του Γυμνασίου και του πρακτικού Λυκείου.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 6 – Οι πρώτες αντιστασιακές κινήσεις στη Λέσβο

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή έκτη συνέχεια περνάμε στο δεύτερο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου που το χώρισα σε δύο κάπως μικρά μέρη αντί να βάλω ένα κάπως μεγάλο.

Η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση που δημιουργήθηκε στη Λέσβο ήταν μια μικρή ομάδα, που συγκρότησε το Μάη κιόλας του 1941, αμέσως μετά την άφιξη των Γερμανών στο νησί, ο Αγαμέμνων Αναστασιάδης. Ήταν ολιγομελής ομάδα, που βρισκόταν σ’ επαφή με τον « Όμηρο» της Αθήνας και οι μοναδικές της αρμοδιότητες ήταν να φυγαδεύει αξιωματικούς και πολίτες στη Μέση Ανατολή μέσω Τουρκίας και να συγκεντρώνει επίσης πληροφορίες. Μέλη της οργάνωσης αυτής ήταν ο λιμενάρχης Μυτιλήνης Ηλίας Καζάκος, ο απότακτος του κινήματος του 1935 ταγματάρχης Σοφοκλής Βουρνάζος, ο ναυτικός πράκτορας Χριστόφορος Ευστρατίου και άλλοι. Η οργάνωση πολύ γρήγορα εντοπίστηκε από τους γερμανούς και διαλύθηκε. Ο Καζάκος πιάστηκε στην Αθήνα και τουφεκίστηκε. Ο Βουρνάζος εξορίστηκε στη Θεσσαλονίκη κι ο Αναστασιάδης ξέφυγε στη Μέση Ανατολή.

Από τους πρώτους μήνες της Κατοχής άρχισαν κι οι κομμουνιστές της Μυτιλήνης να κινούνται για ν’ αναδιοργανώσουνε το κόμμα τους. Από τα προδικτατορικά μέλη του κόμματος, πολλοί βρίσκονταν στα διάφορα ξερονήσια εξόριστοι ή ήταν κλεισμένοι στο στρατόπεδο της Ακροναυπλίας. Όσοι απ’ αυτούς επιζήσανε φτάσανε στο νησί πολύ αργά, μετά την απελευθέρωση κι έτσι δεν πήρανε μέρος στη λεσβιακή αντίσταση. Υπήρχαν όμως και μερικοί κομμουνιστές, που δεν πιάστηκαν ποτέ κατά τη δικτατορία του Μεταξά, είτε γιατί στάθηκαν τυχεροί είτε γιατί ήταν άγνωστοι στην Ασφάλεια. Τέλος ήρθανε τις πρώτες βδομάδες της εισβολής και λίγοι εξόριστοι, που δραπέτευσαν, επωφελούμενοι από τη γενική αποδιοργάνωση του κρατικού μηχανισμού.

Το γεγονός είναι πως κατά τη διάρκεια της Τετάρτης Αυγούστου και του πολέμου της Αλβανίας, η δράση των κομμουνιστών ποτέ δεν εκμηδενίστηκε στη Λέσβο. Έρανοι για τους εξόριστους και τις οικογένειές τους γίνονταν ακόμα και το 1939, φυσικά ανάμεσα σε πολύ έμπιστα και γνωστά πρόσωπα. Είχε επίσης διασωθεί και φυλαγόταν σε σίγουρα σπίτια η βιβλιοθήκη των προδικτατορικών γραφείων του Κόμματος, που την αποτελούσαν ογδόντα περίπου βιβλία. Πολλές φορές η βιβλιοθήκη μεταφερόταν από σπίτι σε σπίτι. Στις περιπτώσεις αυτές τα βιβλία μπαίναν σε τσουβάλια, για να μη προκαλούν υποψίες.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 5 – Η κατάληψη της Λέσβου από τους Γερμανούς

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή πέμπτη συνέχεια περνάμε στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, «Ο αγωνιστής» και στο πρώτο κεφάλαιό του.

 

Η κατάληψη της Λέσβου από τους γερμανούς

Ήταν που μας δέσαν το κορμί
ήταν που μας κλέψαν το ψωμί,
πήρανε το σάλιο από το στόμα.

Ήταν που μας κόψαν τη φωνή
τύραννοι, φονιάδες μακρυνοί,
που μας ματοκύλισαν στο χώμα.

Ένα μήνα από τη γερμανική επίθεση, μια βδομάδα μετά την κατάληψη της Αθήνας και δεκάξι μέρες πριν αρχίσει η μάχη της Κρήτης, οι γερμανοί φτάσανε στη Μυτιλήνη. Στις 4 Μαΐου 1941 γερμανικά στρατεύματα, που τα μεταφέρανε δυο οπλιταγωγά, με τη συνοδεία τριών ιταλικών πολεμικών, αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Μυτιλήνης, ενώ το πρωί της ίδιας μέρας άλλα τμήματά τους είχαν αποβιβαστεί στο Μόλυβο, από όπου, διασχίζοντας το νησί, έφτασαν και από ξηράς στην πρωτεύουσα.

Το τάγμα των αγυμνάστων, η μόνη στρατιωτική δύναμη, που βρισκόταν στο νησί, είχε πάρει εντολή να μην προβάλει αντίσταση. Στο μήνα, που προηγήθηκε της κατάληψης, κάθε στρατιωτική και πολιτική υπηρεσία στη Λέσβο αποδιοργανώθηκε. Κατά τα μέσα Απριλίου φτάσανε με κάθε πλωτό μέσο πολυάριθμα τμήματα του ελληνικού στρατού της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, που είχαν αποκοπεί εκεί μετά την κατάληψη από τους γερμανούς της Θεσσαλονίκης. Μόνο που δεν ήταν στρατός, αλλά ασύνταχτα μπουλούκια, τα περισσότερα χωρίς τον οπλισμό τους, χωρίς τους αξιωματικούς τους, χωρίς ηθικό και χωρίς πειθαρχία. Εντύπωση προκάλεσε ένα μικρό στρατιωτικό τμήμα, μια διμοιρία ή κάτι τέτοιο, που βγήκε από το καΐκι, που την έφερε, πειθαρχικό, με τον οπλισμό του, μ’ ένα λοχία επικεφαλής. Παρατάχτηκε στην προκυμαία και κατόπιν προχώρησε με τα όπλα «αναρτήσατε» και με στρατιωτικό βήμα προς το φρουραρχείο.